İşletme Bilimine Giriş

Transkript

1 İşletme Bilimine Giriş Prof. Dr. Esin CAN Doç. Dr. Pınar BÜYÜKBALCI Doç. Dr. Yasemin BAL Beta

2 Yayın No : 3347 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı - Ocak İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı -Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: Başakşehir/ STANBUL Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 İKİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ İşletmelerin gelişimini, yapılanmasını ve işleyişini anlama yolculuğunda ilk ve temel adım olan İşletme Bilimine Giriş dersleri için kaynak niteliği taşıyan bu eser, ilk baskının gördüğü yoğun talep üzerine kısa bir süre içinde ikinci baskı için hazırlanmıştır. Elinizdeki bu yeni baskıda içerik korunmuş, ilk baskıdaki yazım ve ifade hataları düzeltilmiş ve en kısa sürede kitabın okuyucuları ile buluşması hedeflenmiştir. Gerek ilk baskıda, gerekse ikinci baskıda emeği geçen başta Yrd.Doç.Dr. Esin ERTEMSİR olmak üzere tüm meslektaşlarımıza, Beta Yayınevi çalışanlarına ve bizlerden emeklerini, desteklerini asla esirgemeyen çok sevgili anne ve babalarımıza teşekkürü bir borç biliriz. Onların desteği ile ortaya koyduğumuz çalışmaların sizlere faydalı olması en büyük temennimizdir. Aralık, 2015 Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul Prof.Dr. Esin CAN Doç.Dr. Pınar BÜYÜKBALCI Doç.Dr. Yasemin BAL

4 ÖNSÖZ Küreselleşme, yeni ekonomi ve bilgi teknolojileri gibi yüzyılımıza damgasını vuran konular herkes için iş ve işletmecilik bilgisini önemli ve öğrenilmesi gereken bir konu haline getirmiştir. Bu değişim beraberinde, işletmelerde çeşitli görevlerde çalışacak olanların işletme bilimini daha yakından tanıyıp, takip etmeleri gerekliliğini de ortaya çıkarmıştır. Konunun günümüzde taşıdığı önemin bilinciyle hazırlanan bu kitap, işletme ve benzeri alanlarda eğitim alan veya farklı bir alanda eğitim almış olup iş hayatında başarılı olmak için temel işletme bilgilerini edinme ihtiyacı hisseden kişilerin başarılı iş insanları olma yönünde ilk adımı atmalarına yardımcı olacak bilgileri kapsamaktadır. Kitap, üç ana kısımdan oluşmuştur. İşletme Bilimine Giriş, İşletmenin Fonksiyonlar Açısından İncelenmesi ve İşletmenin Çevresi, Büyüme Güdüleri ve Kurumsal Sosyal Sorumluluk konularına odaklanan kısımlar, bu başlıkları ayrıntılı irdeleyen alt konu başlıkları ile zenginleştirilmiş ve okuyucunun, işletmecilik bilimini bir sistem olarak anlayabilmesi amaçlanmıştır. Yine bu amacı destekler nitelikte, kitabın her bölümünün başında okuyucunun konuya bütüncül bakmasını sağlayacak kavram haritaları yer almaktadır. Ayrıca, konulara ilişkileri ortaya koyan küçük hikayelerle başlanmış ve böylece her başlığın bütün içindeki yerinin daha iyi anlaşılması hedeflenmiştir. Aslında bu kitabın büyük bir kısmı, Canan ÇETİN ve Esin CAN tarafından yazılmış olan ve kısa zamanda dört baskı yapan İşletme Bilimine Giriş kitabının yazarlarından Esin CAN ın adı geçen kitap için yazdığı bölümlerden oluşmaktadır. Yazarlar 4. baskıdan sonra kitaptaki bölümlerini alarak yollarına tek başlarına devam etmeye karar vermişlerdir. Yazar Canan ÇETİN; yazdığı yönetim, pazarlama ve insan kaynakları bölümlerini aynı isimle ve kendi adıyla çıkardığı kitabında kullanmıştır. Bu kitapta ise yazara ait bölümler Pınar BÜYÜKBALCI ve Yasemin BAL tarafından yeniden kaleme alınmıştır. Temel işletmecilik bilgilerini kapsayan bu kitabın, yazarların diğer kitapları gibi okuyucularına faydalı olmasını diliyoruz. Onlardan gelen her türlü düşünce ve katkı, bizleri daha iyiye ve güzele doğru yönlendirecektir. Yazarlar olarak, üzerimizde emeği geçen herkese sonsuz teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kuşkusuz en büyük teşekkürlerimiz bizleri yetiştiren anne ve babalarımız ile öğretmenlerimiz içindir. Onların haklarını asla ödeyemeyeceğimizin bilinciyle çalışmalarımızı her daim ileri taşımaya duyduğumuz isteğin bilinmesini isteriz Şubat 2013, İstanbul Prof. Dr. Esin CAN Yrd.Doç.Dr. Pınar BÜYÜKBALCI Yrd.Doç.Dr. Yasemin BAL

5 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ KISIM İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETME BİLİMİ VE İŞLETMEYİ TANIYALIM SİSTEM KAVRAMI VE SİSTEMDE İŞLETMENİN YERİ Sistem Kavramı Sistemde İşletmenin Yeri ve Alt Sistemleri Sistemde İşletmenin Yeri İşletmenin Alt Sistemleri İŞLETME KAVRAMI VE FAALİYET SÜRECİ İşletme Kavramı İşletme Faaliyet Süreci İŞLETME TANIMI VE BİLEŞENLERİ İşletme Tanımı İşletmenin Bileşenleri Ekonomik Sistem Gereksinim Arz ve Talep Tüketim ve Tüketici Mal ve Hizmet Üretim Üretim Faktörleri Girişim (Teşebbüs) RASYONALİZASYON VE İŞLETMEDE KULLANILAN BAŞARI ÖLÇÜTLERİ Rasyonalizasyon Başarı Ölçütleri Etkinlik Verimlilik Ekonomiklik Karlılık...25 Anahtar Kelimeler...26 KAYNAKLAR...26

6 VI İÇİNDEKİLER İKİNCİ BÖLÜM: İŞLETMENİN AMAÇLARI, İŞLEVLERİ, TÜRLERİ İŞLETMENİN AMAÇLARI Temel Amaçlar Özel Amaçlar İŞLETMENİN İŞLEVLERİ İŞLETME TÜRLERİ Üretilen Mal ve Hizmet Çeşidine Göre İşletmeler Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler İşletmeler Arası Anlaşmalara Göre İşletmeler Diğer Ölçütlere Göre İşletmeler İŞLETMENİN PAYDAŞ GRUPLARI VE DİĞER BİLİM DALLARI İLE İLİŞKİSİ İşletmenin Paydaş Grupları İşletmenin Diğer Bilim Dalları İle İlişkisi...45 Anahtar Kelimeler...49 KAYNAKLAR KISIM İŞLETMENİN FONKSİYONLAR AÇISINDAN İNCELENMESİ BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETMENİN TEMEL FONKSİYONU: YÖNETİM YÖNETİM VE YÖNETİCİ KAVRAMLARI Yönetimin Tanımı ve Tarihsel Gelişimi Klasik Yönetim Teorisi Bilimsel Yönetim Yaklaşımı Yönetim Süreci Yaklaşımı Bürokrasi Yaklaşımı Neoklasik Yönetim Teorisi Çağdaş Yaklaşımlar Sistem Yaklaşımı Durumsallık Yaklaşımı Yönetici Kavramı ve Yöneticinin Becerileri YÖNETİM SÜRECİ VE YÖNETİM FONKSİYONLARI Yönetim Süreci Yönetim Fonksiyonları Planlama...65

7 İÇİNDEKİLER VII Örgütleme (Organizasyon) Yürütme (Yöneltme) Kontrol (Denetim)...72 Anahtar Kelimeler...73 KAYNAKLAR...73 İKİNCİ BÖLÜM: İŞLETMENİN DEĞER YARATAN GÜCÜ: İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ KAVRAMI VE GELİŞİMİ İnsan Kaynakları Yönetimi Kavramı İnsan Kaynakları Yönetiminin Gelişimi İŞ ANALİZİ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI İnsan Kaynakları Planlaması Personel Seçme ve Yerleştirme Eğitim ve Geliştirme Performans Değerleme Ücret Yönetimi Kariyer Yönetimi Endüstri İlişkileri İşgören Sağlığı ve İş Güvenliği...92 Anahtar Kelimeler...93 KAYNAKLAR...93 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMEYE DEĞER YARATMAK: PAZARLAMA FONKSİYONU PAZARLAMA KAVRAMININ KAPSAMI VE GELİŞİMİ Pazarlama Kavramı Pazarlama Kavramının Gelişimi PAZAR TÜRLERİ, BÖLÜMLENDİRME VE HEDEF PAZAR SEÇİMİ Pazar Türleri Pazar Bölümlendirme ve Hedef Pazar Seçimi PAZARLAMA KARMASI VE BİLEŞENLERİ Pazarlama Karması Pazarlama Karmasının Bileşenleri Ürüne Yönelik Faaliyetler Fiyat Kararları Tutundurma Faaliyetleri Dağıtım Faaliyetleri...107

8 VIII İÇİNDEKİLER 4. PAZARLAMA STRATEJİSİNİN OLUŞTURULMASI Pazarlama Stratejisinin Aşamaları Uluslararası Pazarlarda Pazarlama Stratejisi Geliştirmek Anahtar Kelimeler KAYNAKLAR DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: İŞLETMENİN FAALİYETLERİNE KAYNAK BULMA: FİNANSMAN İŞLETMELERDE KAYNAK BULMANIN ÖNEMİ VE KAYNAK SAĞLAMA SİSTEMİ OLARAK FİNANSMAN İşletmelerde Kaynak Bulmanın Önemi ve Likidite Kavramı Kaynak Sağlama Sistemi Olarak Finansman İşletmenin Sermaye Yapısı İşletmelerde Yatırım Kararları FİNANS KAVRAMI VE FİNANS YÖNETİMİ Finans Kavramı ve Kapsamı Finans Yönetimi FİNANS YÖNETİMİNİN İŞLEVLERİ Finansal Analiz Finansal Planlama Finansal Kontrol Anahtar Kelimeler KAYNAKLAR BEŞİNCİ BÖLÜM: İŞLETMELERDE BİLGİ VE ÖLÇME SİSTEMİ: MUHASEBE BİLGİ VE ÖLÇME SİSTEMİNİN ÖNEMİ MUHASEBE KAVRAMI VE MUHASEBE YÖNETİMİ Muhasebe Kavramı ve Kapsamı Muhasebe Yönetimi MUHASEBE YÖNETİMİNİN İŞLEVLERİ Kaydetme, Sınıflandırma ve Özetleme Analiz ve Yorum MUHASEBE TÜRLERİ Genel Muhasebe Maliyet Muhasebesi Yönetim Muhasebesi Anahtar Kelimeler KAYNAKLAR...141

9 İÇİNDEKİLER IX ALTINCI BÖLÜM: İŞLETMELERDE VERİMLİLİK: ÜRETİM YÖNETİMİ FONKSİYONU ÜRETİM VE ÜRETİM YÖNETİMİ KAVRAMI Üretim Kavramı Üretim Yönetimi Kavramı ve Süreci Üretim Yönetimi Kavramı Üretim Yönetimi Süreci İşletmelerde Üretim Yönetimi Stratejileri Üretim Yönetimi ile ilişkili Alt Sistemler ÜRETİM SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Sürekli Üretim Sistemi Kitle Üretimi Akış Tipi Üretim Kesikli Üretim Sistemi Siparişe Göre Üretim Parti Üretimi Proje Tipi Üretim Sistemi TAM ZAMANINDA ÜRETİM Anahtar Kelimeler KAYNAKLAR ÜÇÜNCÜ KISIM: İŞLETMENİN ÇEVRESİ-BÜYÜME GÜDÜLERİ VE KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK BİRİNCİ BÖLÜM: İŞLETME ÇEVRESİNİN TANIMI VE ÇEVRESEL FAKTÖRLERİN YÖNETİLMESİ ÇEVRENİN TANIMI VE ÇEVRESEL FAKTÖRLER Çevrenin Tanımı Çevresel Faktörler İç Çevre Faktörleri Yakın Çevre Faktörleri Tüketiciler Rakipler Satıcılar Finansal Kuruluşlar Sendikalar Ulusal (Yapısal) Çevre Faktörleri Ekonomik Çevre Faktörleri...172

10 X İÇİNDEKİLER Sosyo-Kültürel ve Demografik Çevre Faktörleri Hukuki ve Politik Çevre Faktörleri Teknolojik Çevre Faktörleri Tabii (Doğal) Çevre Faktörleri Küresel Çevre Faktörleri ÇEVRESEL FAKTÖRLERİN YÖNETİLMESİ Çevresel Faktörlerdeki Karmaşıklık, Değişim Hızı ve Belirsizlik İşletmelerde Büyüme Güdüleri İşletmede Büyümenin Nedenleri İşletmede Büyümenin Yolları İşletmede Büyümenin Yönleri Büyümenin Hukuki Yönü Anahtar Kelimeler KAYNAKLAR İKİNCİ BÖLÜM: KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMI VE SINIFLANDIRILMASI KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMI VE ÖNEMİ Kurumsal Sosyal Sorumluluk Tanımı ve Kapsamı Kurumsal Sosyal Sorumluluk Bileşenleri ve Boyutları KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMINA İLİŞKİN SINIFLANDIRMALAR Hayırsever (Diğerkâm) Kurumsal Sosyal Sorumluluk Etik Kurumsal Sosyal Sorumluluk Rekabet Avantajı Kaynağı Olarak Stratejik Kurumsal Sosyal Sorumluluk Anahtar Kelimeler KAYNAKLAR GENEL KAYNAKÇA...205

11 İÇİNDEKİLER XI ŞEKİL LİSTESİ ŞEKİL I-1.1: Sistem İçinde İşletme ve İlişkileri...6 ŞEKİL I-1.2: İşletme Faaliyet Süreci...10 ŞEKİL I-1.3: İşletmeler ve Ekonomik Sistem...12 ŞEKİL I-2.1: İşletmede Amaçlar Hiyerarşisi...32 ŞEKİL I-2.2: İşletmenin İşlevleri...36 ŞEKİL I-2.3: İşletmelerin Hukuki Yapıları...37 ŞEKİL I-2.4: İşletme ve İlişkili Paydaş Grupları...44 ŞEKİL I-2.5: Yönetim Bilgi Sistemi Aşamaları...47 ŞEKİL II-1.1: Organizasyon Teorilerinin Evrimi...57 ŞEKİL II-1.2: Yönetim Hiyerarşisi...62 ŞEKİL II-1.3: Yöneticilerde Bulunması Gereken Temel Beceriler...63 ŞEKİL II-1.4: Yönetim Süreci...64 ŞEKİL II-1.5: Planlama Düzeyleri ve Türleri...66 ŞEKİL II-1.6: Fonksiyonlara Göre Bölümlendirme...69 ŞEKİL II-1.7: Ürün Temeline Göre Bölümlendirme...69 ŞEKİL II-1.8: Bölge Temeline Göre Bölümlendirme...70 ŞEKİL II-2.1: İKY Süreci ve Fonksiyonları...80 ŞEKİL II-3.1: Pazarlama Anlayışının Evrimi...99 ŞEKİL II-3.2: Tüketici Pazarı ve Endüstriyel Pazarların Bölümlendirmesi ŞEKİL II-3.3: Pazarlama Süreci Kapsamında Pazarlama Karması Faaliyetleri ŞEKİL II-3.4: Ürün Hayat Evreleri ŞEKİL II-3.5: Pazarlama Dağıtım Kanalları ŞEKİL II-3.6: Stratejik Planlama Aşamaları ŞEKİL II-3.7: Pazarlamada Etkili Olan Çevresel Faktörler ŞEKİL II-3.8: Pazarlama Stratejisinin Tasarım Süreci ŞEKİL II-3.9: Uluslararası Pazarlama Kararlarının Alınması ŞEKİL II-4.1: İşletmenin Mali Faaliyetleri...118

12 XII ŞEKİL II-4.2: ŞEKİL II-4.3: ŞEKİL II-5.1: ŞEKİL II-5.2: ŞEKİL II-6.1: ŞEKİL II-6.2: ŞEKİL II-6.3: ŞEKİL II-6.4: ŞEKİL II-6.5: ŞEKİL II-6.6: ŞEKİL II-6.7: ŞEKİL II-6.8: ŞEKİL III-1.1: ŞEKİL III-1.2: ŞEKİL III-1.3: ŞEKİL III-1.4: ŞEKİL III-1.5: ŞEKİL III-1.6: ŞEKİL III-1.7: ŞEKİL III-2.1: İÇİNDEKİLER Finansal Tabloların Birbirleri İle İlişkisi Fon Kaynakları ve Kullanım Alanları Muhasebe Yönetimi Faaliyetleri Muhasebe Bilgi Akışı Temel Ürünün Geliştirilmesi İşletmelerde Üretim Faaliyetleri Örnek Bir Üretim Süreci Üretim Yönetimi Öğeleri Üretim Yönetimi Sürecinde Etkileşimler Değer Zinciri Yaklaşımı İçinde Üretim Fonksiyonu Üretim Yönetimi Sistemi ve Alt Sistemleri Üretim Sistemlerinin Sınıflandırılması Açık Sistem Olarak İşletme ve Çevre İlişkisi İşletme ve Çevre Faktörleri İlişkisine Örnekler İşletmeyi Etkileyen Çevresel Faktörler Bölgesel Ticari İşbirliği ve Anlaşmaların Üye Ülkelere Göre Dağılımı Uluslararası Ticarette Engeller Çevresel Belirsizlik Düzeyleri Çevresel Belirsizliğe Uyum Kurumsal Sosyal Sorumluluk Boyutları...199

13 İÇİNDEKİLER XIII TABLO LİSTESİ TABLO I-1.1: Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi...13 TABLO I-1.2: Mal ve Hizmetlerin Belirgin Ayırıcı Özellikleri...16 TABLO II-1.1: Yönetimin 14 İlkesi...59 TABLO II-2.1: İşbaşı ve İşdışı Eğitim Yöntemleri...86 TABLO II-4.1: Oran Hesaplamaları TABLO II-4.2: Proforma Gelir Tablosu TABLO II-4.3: Proforma Bilançosu TABLO II-4.4: Nakit Bütçesi Tablosu TABLO III-1.1: Bölgesel Ticari İşbirliği ve Anlaşmalarına Üye Olan Ülkelerin Listesi TABLO III-1.2: Durgun ve Değişken Çevre Özellikleri TABLO III-2.1: Kurumsal Sosyal Sorumluluk Bileşenleri TABLO III-2.2: Kurumsal Sosyal Sorumluluk Başlıkları...201

14