hkm Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi 2007/2 Sayý 97 www.hkmo.org.tr Türkiye Kadastrosunun Kadastro 2014 Vizyonuna Entegrasyonunun Saðlanabilirliðinin Araþtýrýlmasý Tayfun ÇAY 1, Ali ERDÝ 2, Gülgün ÖZKAN 3, Saban ÝNAM 4, S.Savaþ DURDURAN 5, Þükran YALPIR 6, Fatih ÝÞCAN 7 Özet 21. yüzyýlýn yaþandýðý çaðýmýzda, bilim ve teknolojinin ýþýðýnda, insanýn her geçen gün hýzla deðiþen yaþamý, arazi-insan iliþkisi planlamasýndaki deðiþimler çerçevesinde kadastronun devam eden otomasyonu, arazi bilgi sistemlerinin geliþerek geniþlemesi kadastronun artan önemini ortaya koymuþtur; ve bu durum gelecekteki kadastral sistem için bir tasarým olan Kadastro 2014 vizyonuna entegrasyonu zorunlu hale getirmektedir. Kadastro 2014 hedefiyle, tesis kadastrosu ve devamýnda geliþen deðiþikliklerin izlenmesi ve güncelleme çalýþmalarý önem kazanmaktadýr. Türkiye Cumhuriyetinin kuruluþundan bu yana farklý yasalar ve yöntemler eþliðinde üretilen kadastral haritalar, günümüzde halen kullanýlmaktadýr. Tapu sicil kayýtlarýnýn sayýsal ortama aktarýlmasý ve güncellenmesi, tapu ve kadastro iliþkilerinin mekansal olarak izlenmesi ve sorunlara çözüm arayýþlarý çalýþmanýn temel hedeflerini oluþturmaktadýr. Bu amaçla, bu makalede Ulusal Konumsal Veri Altyapýsýna uygun veri altlýklarýnýn oluþturulmasý temel hedef olarak görülüp; kadastral hizmetlerde veri altlýðý, hukuki durum, standardizasyon ve koordinasyon gibi analizler yapýlarak, kadastro hizmetlerine iliþkin güncelleme sorunlarýnýn tespit edilmesine yönelik çözümler aranacaktýr. Anahtar sözcükler Kadastro, Kadastro 2014, Kadastro problemleri,güncelleme Abstract An Investigation on Integration of Turkish Cadastre to Cadastre 2014 Vision Rapid changes in information technologies affect all professional disciplines, facilitating labor production fast and accurately, and forcing managers and users to make new searches on producing information and pursuing technology. In the 21 st century, improvements in people s lives every passing day manifest the importance of the on going cadastral automation in parallel to the changes in planning land-human relationship and of the developments of Land Information Systems; in other words, it has made necessary the integration to Cadastre 2014 vision which is a design for the future cadastral system. With the Cadastre 2014 vision, it is important to pursue and update the facility-cadastre and the changes developed soon after it. The cadastral maps produced with various laws and methods and on various bases since the foundation of Turkish Republic are still being used today. The basic objective of this study is to propose solutions for the problems concerning the deeds and cadastre such as transferring existing deed registers into digital environment and updating them, and follow monitoring spatially the relationship between the deed and cadastre For this purpose, in this article, the solutions for detecting the updating problems concerning cadastral services are investigated by analyzing the database used in national cadastre, legal status, standardization and coordination with keeping in mind that the National Spatial Database is the main objective to reach. Keywords Cadastre, Cadastre 2014, Cadastral Problems, Updating 1. Giriþ Türkiye de kadastro çalýþmalarý zaman içerisinde kýsa kesintilere uðrasa da, 1912 yýlýnda baþlamýþ, günümüze kadar da devam etmiþtir. Ülke genelinde bugünkü içeriði itibariyle kadastro çalýþmalarýnýn 1925 tarih ve 658 sayýlý Kadastro Kanunu ile baþladýðý bilinmektedir. Ülkemizde þu anda uygulanan kadastro, hukuki kadastro olmaktan öteye geçememiþtir. Dolayýsýyla, bugünkü anlamda araziyi konu edinen bilgi sistemlerinde duyulan gereksinimlere yeterli oranda cevap veremediði söylenebilir. Baþlangýcýndan günümüze kadar kadastro çalýþmalarý, deðiþik yöntemlerle ve farklý standartlarda yapýlmýþtýr. Türkiye nin 2005 yýlý itibari ile kentsel alanýn %97, kýrsal alanýn %77 sinin kadastrosunun tamamlandýðý, Arazi Ýþletim Projesi (ARÝP) kapsamýnda 2006 yýlý sonu itibarý ile kentlerde %99, kýrsalda % 82 hedefine ulaþýlacaðý söylense de, günümüzde Türkiye kadastrosunun tamamlanan kýsmýnýn %60 ýnýn yenilenmesi gerekmektedir (HKMO 2003). Tapu ve Kadastro teþkilatý ile ilgili yeni düzenleme çalýþmalarý ilk defa 1962 yýlýnda Merkezi Hükümet Teþkilatý Araþtýrma Projesi (MEHTAP) ile baþlamýþtýr. Bugün yürürlükte bulunan 3045 sayýlý TKGM Kuruluþ ve Görevleri Hakkýnda Kanun Hükmünde Kararnamenin Deðiþtirilerek Kabulü Hakkýnda Kanun, 1984 yýlýnda yürürlüðe girmiþtir. 1985 yýlýnda TÜBÝTAK-TKGM-DPT ve üniversiteler iþbirliði ile Harita ve Kadastro Reform Projesi ( HAKAR ) hazýrlanmýþ olup, bugüne kadar teþkilatta herhangi bir deðiþiklik yapýlmamýþtýr (TÜDEÞ ve BIYIK 1994). Ancak, HAKAR projesinin sonucunda öngörülen Harita Kadastro Bilgi Sistemi ( AKSOY vd. 1987) yerine bugünkü TAKBÝS projesi ortaya konmuþtur (ÇAY vd. 2005). Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðü nce baþlatýlan ve Tapu ve Kadastro bilgilerinin 1 Yrd.Doç.Dr, 2 Yrd.Doç.Dr, 3 Yrd.Doç.Dr, 4 Yrd.Doç.Dr, 5 Yrd.Doç.Dr, 6 Araþ.Görv, 7 Araþ.Görv, Selçuk Üniversitesi, Müh.Mim.Fak. Jeodezi ve Fot. Müh. Böl. Kampus/Konya -40-
hkm 2007/2 Sayý 97 Coðrafi Bilgi Sistemi (CBS) kapsamýnda toplanmasý, depolanmasý, iþlenmesi ve analizlerle kullanýcýlara sunulmasýný amaçlayan TAKBÝS projesi, Kadastro 2014 ün iþlem adýmlarýndan birini oluþturabilir. Türkiye kadastrosunun Avrupa ülkelerinin kadastrolarýndan çok genç olmasý, problemlerinin daha az olmasý gerektiði fikrini ortaya çýkarmakla beraber, tam tersi bir durum söz konusudur. Kadastro mevzuatýmýzdaki aksaklýklar gündeme getirildiðinde ve problemlerin çözümünde gerekli olacak olan tedbirler araþtýrýldýðýnda, bugünkü kadastronun çok amaçlý çaðdaþ kadastroya dönüþümünün saðlanmasý ve bu dönüþüm için gerekli olan düzenlemelerin yapýlmasý gerektiði ortaya çýkmaktadýr. Diðer yandan kadastronun yaþayan bir olgu olmasý sebebiyle, 4. boyutu olan zaman faktörünün de önemi ortadadýr. Ülkemizde halen yapýlmakta olan kadastroyu çok amaçlý kadastro olarak nitelendirmek mümkün deðildir. Ayrýca, yapýlan kadastro bütün ülke arazilerini kapsamamaktadýr. Bu nedenle, kadastronun bitmek üzere olduðu günümüzde, içeriði ve belirlenecek kapsamý ile yenileme kadastrosu (Yenileme kadastrosu kavramý Türkiye için geçerli olup, kullanýlmakta olan bir kavram deðildir) çalýþmasýnýn baþlatýlmasýna ihtiyaç vardýr. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðü (TKGM) tarafýndan oluþturulan kadastral bilgiler, araziye iliþkin tüm yatýrým ve mühendislik hizmetlerinin temel altlýðýný oluþturmaktadýr. Ancak bu bilgiler, araziye iliþkin diðer bilgilerle bütünleþtirilemediðinden ve mekansal bilgi sistemleri oluþturulamadýðýndan, birçok alanda tapu ve kadastro bilgilerinden yararlanýlamamakta ve ülke genelinde çeþitli kurumlar tarafýndan yapýlan üretim çalýþmalarýndaki veri tekrarlarý nedeniyle kaynak israfýna neden olunmaktadýr (DURDURAN ve ERDÝ 2006). Günümüzde, tapu ve kadastro bilgilerinin araziye iliþkin diðer bütün bilgilerle entegre edilebilecek niteliðe kavuþturulmasýna ve bunu saðlayacak sistemlerin süratle oluþturulmasýna ihtiyaç duyulmaktadýr. 2. Kadastro Çalýþmalarýnýn Geçmiþi ve Bugünü Yaþanan tarihsel süreçte Türkiye kadastrosu çalýþmalarýna bakýldýðýnda, Osmanlý Devleti ve daha önceki Türk topluluklarýnda tarýmsal üretim ile askerlik hizmetini uygun þekilde baðdaþtýran bir mülkiyet sisteminin kurulduðu görülür. Osmanlý dönemine ait ilk tapu kayýtlarýnýn Orhan Gazi (1324-1362) zamanýnda oluþturulduðu bilinmektedir. TKGM arþivlerinde bulunan ve Kuyûd-u Kadime (Eski Kayýtlar) adýyla anýlan tapu tahriri kayýtlarý 1535 yýlýndan itibaren yazýlmýþ olup, tamamý 2232 cilt halindedir. Bu kayýtlar köy, çiftlik, koru, mera, yaylak ve kýþlak sýnýrlarýný ve tarlalarýn vergi miktarlarýný gösterecek þekilde düzenlenmiþlerdir. Bu yazýmlara 1847 yýlýna kadar devam edilmiþtir (TÜDEÞ 1994). 1847 de tapu belgesinin defterhaneden verilmesi denenmiþ, fakat baþarýlý olunamamýþtýr. 1872 1873 yýllarýnda Yoklama adý verilen yazýmlar yapýlmýþtýr. Yoklama kayýtlarýnda tarla, çayýr vb. arazilerin cinsi, mevkii, sýnýrlarý, yüzölçümleri, edinme nedenleri ve sahipleri bir deftere yazýlmýþtýr. Bu iþlemlere 1909 yýlýna kadar devam edilmiþtir. Bu tarihten sonra ise taþýnmazýn sahipliðini gösteren tapu senetleri bölgelerinde düzenlenip verilmeye baþlanmýþtýr (TÜDEÞ 1994). Ülkemizde ilk kadastro faaliyetine 5 Þubat 1912 tarihli Emvali Gayrimenkulenin Tahdit ve Tahriri Hakkýndaki Kanunu Muvakkat ile baþlanmýþ, ülke sýnýrlarýndaki tüm taþýnmazlarýn arazide sýnýrlandýrýlmasý ve gelirleri ve deðerleri tahmin edilerek yazýlmasý hedef olarak seçilmiþtir. Fakat sadece Konya nýn Çumra ilçesinde kýsmen uygulandýktan sonra, Birinci Dünya Savaþý nedeniyle çalýþmalara ara verilmiþtir. Bu nedenle bugünkü anlamda kadastro çalýþmalarýnýn baþlangýcýnýn, ülke genelinde çalýþmalara baþlanmasýný hedefleyen 1925 tarihli ve 658 sayýlý Kadastro Yasasý olduðu kabul görmektedir Ülkemizde modern anlamda kadastro çalýþmalarýna 11.12.1934 yýlýnda çýkarýlan 2613 sayýlý Kadastro ve Tapu Tahriri Kanunu ile baþlanmýþtýr. Bu kanunun amacý taþýnmaz mallardaki eylemli durumlarý hukuksallaþtýrmak, tapusuz taþýnmazlarý tapulamak ve kadastro planlarýný yapmaktýr. Bu kanun, il ve ilçelerde belediye hudutlarý içinde kalan taþýnmazlarda uygulanmakta iken 1950 yýlýnda çýkarýlan 5602 sayýlý Tapulama Kanunu ile köylerde kalan taþýnmazlarýn kadastrosu yapýlmaya baþlanmýþtýr. 1955 yýlýndan itibaren fotogrametrinin, kadastroya uygulanmasý ile tapulama çalýþmalarý hýz kazanmýþtýr. Köylerdeki taþýnmaz mallarýn kadastrosuna, 1964 yýlýnda çýkarýlan 509 ve 1966 yýlýnda çýkarýlan 766 sayýlý Tapulama Kanunlarýyla devam edilmiþtir. Ülkemizde yapýlan kadastronun zamanla eskimesi ve paftalarýn güncelliðini kaybetmesi sebebiyle, 23.06.1983 tarihinde 2859 sayýlý Tapulama ve Kadastro Paftalarýnýn Yenilenmesi Hakkýnda Kanun ve devamýnda bu kanunun uygulama yönetmeliði çýkartýlmýþtýr. 1987 yýlýnda yürürlüðe konulan 3402 sayýlý Kadastro Kanunu ile köylerde ve kentlerdeki taþýnmazlarýn kadastrosu ayný yöntem ve esaslara göre yapýlmaya baþlanmýþtýr. Bugünkü çalýþmalar halen bu kanun hükümlerine göre yürütülmektedir. Bu kanunun amacý; memleketin kadastral topoðrafik haritasýna dayalý olarak taþýnmaz mallarýn sýnýrlarýný arazi ve harita üzerinde belirterek hukuki durumlarýný tespit etmek ve bu suretle Türk Medeni Kanunun öngördüðü tapu sicilini kurmaktýr. Türkiye Cumhuriyeti döneminde çok sayýda ve farklý amaçlý hukuki düzenlemeler ve çalýþmalar yapýlmýþtýr. Bunlardan en önemlileri Tablo 1.1 de verilmiþtir. Tablo1.1. TC. Dönemindeki baþlýca kadastro kanunlarý Kanun Tarihi No Adý 22.04.1925 658 Kadastro Kanunu 15.12.1934 2613 Kadastro ve Tapu Tahriri Kanunu 15.03.1950 5602 Tapulama Kanunu 28.06.1966 766 Tapulama Kanunu 26.06.1987 3402 Kadastro Kanunu -41-
hkm 2007/2 Sayý 97 Taþýnmaz mallarýn sýnýrlandýrýlmasý ve sicillerinin oluþturulmasýna iliþkin yapýlan çalýþmalar, özellikle hedefler ve gerçekleþtirilenler açýsýndan irdelendiðinde; amaçladýklarý hedefler ve sonuçlarý Tablo 1.2 de özetlenmektedir. Tablo 1.2. Türkiye de kadastro çalýþmalarýnýn amaçlarý ve türleri DÜZENLEMENÝN ADI Defteri köhne Kuyudu Kadime Tapunun Defterhaneden verilmesi Yoklama Emvali Gayrimenkulenin Tahdit ve Tahriri Hakkýndaki Kanun Kars, Ardahan Hk. Kanun (474) Kadastro Kanunu (658) Kadastro ve Tapu Tahriri Kanunu (2613) Tapulama Kanunu (5602) Kadastro Kanunu (3402) Kadastro Kanunu (5304 sayý ile deðiþik) TARÝHÝ Orhan Gazi (1324-1362) 1535 1847 1872-1873 1912 1924 1925 1934 1950 1987 2005 AMACI Bilinmiyor Sýnýr tespiti ve vergi durumu tespit durumu tespit tespit,gelir ve deðer tahmini tespit, gelir ve deðer tahmini tespit, vergi ve ekonomik sýnýfýn belirlenmesi tespit n tespiti (kýrsal mekan) hukuki yapýyý tespit hukuki yapýyý tespit ve Mekansal bilgi sistemi TÜRÜ Ekonomik Mülkiyet, ve Mekansal bilgi sistemi (Tablo 1.2) incelendiðinde, çalýþmalarda baþlangýçta vergi ve mülkiyet amaçlý bir hedefin gözetildiði görülmektedir. 1990 lý yýllarýn baþlangýcýnda ise mülkiyet ve deðer tahmini özelliklerinin tespit edilmesi amaçlanmýþtýr. Cumhuriyetin baþlangýcýnda 658 Sayýlý Kanunla, geliþmiþ ülkelerde uygulanan Kadastro hedef olarak seçilmiþtir (ERDÝ vd. 1999). 658 sayýlý kanunun 10 yýllýk uygulamasýnýn sonucunda, hedeflerin gerçekleþtirilmesindeki güçlükler ve birçok gerekçelerle hedef küçültmesi yapýlmýþ ve taþýnmazlarýn geometrik ve nu tespit etme anlamý taþýyan mülkiyet kadastrosu nu gerçekleþtirme temel hedef olarak kabul edilmiþtir. 1934 yýlýndan sonra yapýlan düzenlemelerin tamamýnda, mülkiyet kadastrosunu gerçekleþtirmek temel politika haline gelmiþtir. 1934 yýlýndan bu yana üretilen ve günümüzde birçoðu halen yürürlükte olan kadastro haritalarýnýn ölçü sistemlerine göre durumu Tablo 1.3 de, pafta altlýklarýna göre durumu ise Tablo 1.4 de özetlenmiþtir. Tablo 1.3. Ölçü sistemlerine göre kadastro haritalarý (Ýnam, 1999). Yapým Yöntemi Yüzdesi Fotogrametrik % 16 Prizmatik % 17 Kutupsal % 20 Sayýsal % 5 Grafik % 42 Tablo 1.4. Pafta altlýklarýna göre kadastro haritalarý (Ýnam, 1999). Altlýk Yüzdesi Þeffaf % 25 Alüminyum % 31 Kâðýt Karton % 44 Kadastro çalýþmalarýnýn ürünü olan kadastro haritalarý; farklý zamanlarda yürürlüðe konmuþ 13 kanun, 4 tüzük ve 15 yönetmelik uyarýnca yapýlmýþtýr. Bunlarýn, farklý jeodezik ve fotogrametrik ölçü yöntem ve harita üretim sistemleriyle, 1/200 1/10000 arasýnda deðiþen 11 ayrý ölçekte, deðiþik boyut ve farklý malzemelerden üretilmiþ pafta altlýklarý kullanýlarak gerçekleþtirildikleri anlaþýlmaktadýr. Bu þekilde üretilen kadastro paftalarýnýn sayýsýnýn 250 000 dolayýnda olduðu tahmin edilmektedir. Beþ yýllýk kalkýnma planlarýnda tapu kadastro sektörü ile ilgili yapýlan öneriler, ortalama 10 yýl sonra gerçekleþebilmiþtir. Örneðin; II. Beþ yýllýk kalkýnma planýnda tapu sicil tüzüðünün deðiþtirilmesi ön görülmüþ, ancak 1994 yýlýnda, yani 27 yýl sonra gerçekleþtirilebilmiþtir (AKIN 2001). TKGM kendisini yeniden yapýlandýracak kaynaklarý üretme potansiyeli olan, yani tüketici olmayan bir kurumdur. Ülke kadastrosunun tamamlanmasý ile, alým satým, veraset, intikal, emlak vergisi gibi harçlarýn ve vergilerin daha da yüksek miktarlara ulaþmasý olanaklý olacaktýr. Kadastronun yaþayan ve süreklilik gerektiren bir hizmet olmasý, kadastro çalýþmalarý sonucunda üretilmiþ olan tapulama ve kadastro paftalarýnýn teknik nedenlerle olduðu gibi, toplumun sosyo-ekonomik yapýsýndaki dinamizme paralel olarak da günün koþullarýna ve teknolojilerine uygun duruma getirilmesi gereði yerine getirilemeyince, kadastro da kendisinden beklenen çok yönlü hizmetlere cevap veremez duruma düþmüþtür. Özetle mevcut durum için þunlar söylenebilir; Kadastronun bilgi ve belge üretim sürecinde kullandýðý yöntemlerin çeþitliliði ve nitelik farklýlýðý, bugün hukuken geçerliliðini koruyan bu altlýklarýn hassasiyetini tartýþmaya açmaktadýr. Üretilmiþ belgelerde deðiþiklikleri izleme ve güncelleme iþlemleri yapýlamamýþtýr. Son dönemde üretilmekte olan belgelerde bile, mülkiyet boyutunun dýþýnda baþka bir bilgiye rastlanmamaktadýr. Bu sorunlarýn giderilmesine yönelik olarak hazýrlanan 2859 sayýlý Yenileme Kanunu, çerçevesinin çok dar olmasý sebebiyle kýsýtlý oranlarda uygulanmýþ ve beklentilere cevap verememiþtir. Ülke kadastro sistemi etkileþimli olduðu veya olmasý gerektiði çevresel sistemlerle koordinasyonlu çalýþmak -42-
hkm 2007/2 Sayý 97 yerine, diðer kamu kurumlarý gibi kendi dünyasýnda faaliyetlerini sürdürmektedir. Genellikle kýrsal alanlardaki tapu sicil kayýtlarý güncelliðini yitirmiþtir. Bu durum kamulaþtýrma, toplulaþtýrma vb. projelerin uygulanmasýnda büyük güçlükler yaþanmasýna neden olmaktadýr. 22.02.2005 tarihinde kabul edilen 5304 sayýlý Kadastro Kanununda Deðiþiklik Yapýlmasý Hakkýnda Kanun ile mevcut Kanunun birinci maddesine Mekansal bilgi sisteminin altyapýsýný oluþturmak ibaresinin eklenmesi, kadastronun fennî iþlerinin ihale yoluyla yaptýrýlmasý halinde kadastro ekibinde iki kadastro teknisyeni, iki teknisyenin temin edilememesi durumunda yerine bir kadastro teknisyeninin görevlendirilebilmesi, orman kadastrosu ve mera kadastrosu çalýþmalarýnda orman mühendisi ve ziraat mühendisi þartýnýn getirilmesi, gerektiðinde kadastro müdürlüklerinde gider ve harcamalarýnda ve diðer alým, satým, onarým, kiralama, eðitim gibi çalýþmalarýn da döner sermaye faaliyetlerinin sýnýrlarý içerisine alýnmasý, mevcut verilerin sayýsallaþtýrýlmasý ile ilgili ek maddenin konmasý gibi yenilikler yapýlmýþtýr. 3. Kadastro 2014 ve Hedefler Uluslararasý Harita Mühendisleri Birliði (FIG) nin, 1994 yýlýnda Avustralya nýn Melbourn kentinde gerçekleþtirilen XX. olaðan kongresinde, Kadastro ve Arazi Yönetimi konularýyla ilgilenen 7.komisyon, gelecek 20 yýllýk periyotta kadastro için bir vizyonun geliþtirilmesi yönünde karar almýþtýr. Bu karar doðrultusunda oluþturulan çalýþma grubu, gerekli hazýrlýklarýn ardýndan uzun dönemli çalýþmalarýný tamamlamýþ; Kadastro 2014 Gelecekteki Kadastral Sistem için Bir Vizyon isimli raporu 1998 yýlýnda yayýnlamýþtýr (URL1). Tüm ülkelerce Kadastro 2014 raporu benimsenmiþ ve taným olarak da, Kadastro, bir ölçeðe dayalý olarak sýnýrlarý belirlenmiþ bir ülke ya da bölgenin mülkiyetle ilgili verilerinin sistematiksel olarak düzenlenmiþ kamu envanterleridir. Yasal arazi nesneleri bazý farklý gösterim anlamlarýyla sistematik olarak belirlenir. Bu arazi nesnesi kamu veya özel yasalar tarafýndan tanýmlanýr. Taþýnmazýn ana hatlarýný, yani sözel verilerle birlikte tanýmlayýcý her bir ayrý arazi nesnesinin özelliðini, büyüklüðünü, deðerini ve yasal haklarýn veya arazi nesneleri ile iliþkilendirilmiþ olan kýsýtlamalar gösterebilir açýklamasý yapýlmýþtýr (YOMRALIOÐLU vd 2003). 1995 yýlýnda, FIG nin 7. komisyonu tarafýndan Kadastro ve Arazi Yönetimi adý altýnda oluþturulan Kadastro 2014 Çalýþma Grubu, yaptýðý çalýþmalar sonucunda geleceðin kadastro kavramýnýn belirlenmesi amacýyla 6 ana hedefi ortaya koymuþtur. Bu hedefler, kadastro sisteminin geliþen teknoloji ve ihtiyaçlara göre 2014 yýlýndaki olasý vizyonunu da tanýmlamaktadýr. FIG ortaya koyduðu raporunda þu hedefleri belirlemiþtir: Çaðýn bilim ve teknolojisinden faydalanan, verilerin sayýsal olarak elde edilip sistemde sayýsal olarak saklanmasýný saðlayýp hýzlý ve etkili bir biçimde kullanýcýya sunulmasýný yerine getiren yüksek nitelikli kadastral otomasyon sisteminin kurulmasý, Kurulmasý için gerekli maliyetin, sistemin gerçek manada faaliyete geçmesiyle geri kazanýlabileceði bir ekonomik yapýya sahip olmasý, Kamu yapýlanmasýnýn yeniden düzenlenerek özel sektörün katýlýmýnýn saðlanmasýyla verimlilik ve hýzýn arttýrýlmasý, Kadastro bilgilerinin gerekli olduðu her durumda, bugünkü sistemlere nazaran en uygun hizmetin en düþük maliyetle saðlanmasý, Ülke genelindeki bütün arazileri kapsayan, sadece özel haklarýn deðil, kamusal haklarýn ve hak kýsýtlamalarýnýn da açýkça görülebildiði bir belge niteliðinde olmasý, Kadastro haritalarýnýn yapýmý ve tapu tescil iþlemlerinin birbirleriyle koordineli bir þekilde yürütülmesini ve sisteme aktarýlmasýný saðlayarak, iþlemlerin teknik ve hukuki boyutu arasýndaki ayrýlýðý ortadan kaldýran bir yapýda olmasý. Rapor deðerlendirildiðinde, mevcut sistem ve kurumsal yapýlarýn yeniden düzenlenerek, çaðýn gereklerine uygun kaliteli, ucuz ve güvenilir bilgilerin elde edilebileceði bilgi sistemlerinin kurulmasýnýn gerekli ve kaçýnýlmaz olduðu kabul edilecektir. 4. Türkiye için Kadastro - 2014 Vizyon Projesi ve Bir Uygulama Tapu ve Kadastro bilgileri, araziye iliþkin tüm yatýrým ve mühendislik hizmetlerinin temel altlýðýný oluþturmaktadýr. Ancak, bu bilgiler araziye iliþkin diðer bilgilerle entegre edilemediðinden ve konumsal bilgi sistemleri oluþturulamadýðýndan, birçok alanda bunlardan yararlanýlamamakta ve ülke genelinde çeþitli kurumlar tarafýndan yapýlan üretim çalýþmalarýndaki veri tekrarlarý nedeniyle kaynak israfý oluþmaktadýr. Bugün tapu ve kadastro bilgilerinin, araziye iliþkin diðer bütün bilgilerle entegre edilebilecek niteliðe kavuþturulmasý ve bunu saðlayacak Arazi Bilgi Sistemlerinin süratle oluþturulmasýna ihtiyaç duyulmaktadýr. Bugün kadastronun iki farklý kullaným alanýndan biri olan taþýnmazlar kütüðünün otomasyonu daha kolay görünürken, kadastro planlarýnýn otomasyonunun daha zor ve karmaþýk olmasý yaný sýra maliyetin yüksek olmasý nedeniyle kolayca gerçekleþtirilememektedir (KÖKTÜRK ve KÖKTÜRK 1995). Arazi Bilgi Sistemi projelerinin baþarýya ulaþabilmesi için, tapu sicil ve kadastro bilgilerinin yeterli kapsam ve doðrulukta derlenmesi, deðerlendirilmesi, uluslararasý ve ulusal standartlarda oluþturulmasý ve ileri teknolojilerin saðladýðý imkânlarla donatýlmýþ bilgi sistemi olarak kullanýma sunulmasý zorunluluðu vardýr. Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi (TAKBÝS), böyle bir zorunluluk ve çok yönlü ihtiyaçtan dolayý ortaya çýkmýþtýr. Bu proje ile ülke genelinde Tapu ve Kadastro Bilgi Sisteminin oluþturulmasý hedeflenmiþtir. TAKBÝS projesi, Kadastro 2014 ün Türkiye de hayata geçirilebilmesi için vazgeçilmez bir adým ve temel bir projedir. TAKBÝS projesi ile kadastro çalýþmalarý sonrasýnda oluþan pafta ve tapu kütüklerindeki mülkiyet kayýtlarýnýn bilgisayar ortamýnda entegrasyonunun saðlanmasý, mevcut tapu sicil ve kadastro bilgi, belge ve haritalarýnýn sayýsallaþtýrýlmasý ve Türkiye genelinde tüm Kadastro ve Tapu Sicil Müdürlüklerinin tam otomasyona geçirilmesi amaçlanmaktadýr. -43-
hkm 2007/2 Sayý 97 Türkiye Kadastrosunun Kadastro 2014 Vizyonuna Entegrasyonunun Saðlanabilirliðinin Araþtýrýlmasý 4.1 Örnek Uygulama: Konya-SelçukluAþaðýpýnarbaþý Köyü Kadastro 2014 vizyonuna altlýk olacak çalýþmalar için kýrsal alanda (Konya-Selçuklu-Aþaðýpýnarbaþý köyü) köy yerleþim yerini kapsayan 11 adalýk pilot uygulama alaný seçilmiþtir. Burada, Türkiye kadastrosu nun Kadastro 2014 vizyonuna uygunluðunun araþtýrýlmasý hedeflenmiþtir (ÇAY vd., 2007). Aþaðýpýnarbaþý Köyü (Þekil 4.1),. 2000 yýlý sayýmýna göre nüfusu 500 kiþidir. Yerleþmede saðlýk kuruluþu bulunmamakla birlikte, faal durumda bir ilköðretim okulu mevcuttur. Köy, içme suyu þebekesi ve kanalizasyon aðýna sahiptir. Ulaþým sorunu yaþanmayan köyde ekonomi, tarýmsal ve hayvansal üretim üzerine kuruludur. Tarým arazileri ve tek katlý kerpiç yapýlardan oluþan köy içi düz bir coðrafyaya sahip olup, tarýmsal sulama kýsmen arazide bulunan kuyularla yapýlmaktadýr. Köyün tesis kadastrosu köy içinde 1952 yýlýnda (Þekil 4.2), tarýmsal alanda 1957 yýlýnda tamamlanmýþtýr. Ayrýca mera ve köy yerleþim alaný çalýþmalarý da yapýlmýþtýr. Çalýþma alanýnda, var olan yatay ve düþey yer kontrol noktalarýndan hareketle güncelleme yapýlarak, arazinin mevcut kullanýmýna iliþkin tüm detaylar yeniden ölçülmüþ ve sayýsal ortama aktarýlmýþtýr. Mevcut kadastral haritanýn kullanýlabilirliðini, araþtýrmak amacýyla sayýsallaþtýrma iþlemi yapýlmýþtýr (Þekil 4.3). Köy içi mevcut durum ve sayýsallaþtýrma iþleminin sonucu, Þekil 4.4 de görülmektedir. Çalýþmada CBS yazýlýmlarýndan Arcview GIS 3.2 kullanýlmýþtýr. Þekil 4.2. Köy içi kadastro paftasý Þekil 4.3. Aþaðýpýnarbaþý köy içi kadastro parsellerinin sayýsallaþtýrýlmasý Þekil 4.1. Konya Selçuklu Aþaðýpýnarbaþý Köyü Þekil 4.4. Köy içi mevcut durum ile kadastro paftasýnýn çakýþýk hali -44-
Türkiye Kadastrosunun Kadastro 2014 Vizyonuna Entegrasyonunun Saðlanabilirliðinin Araþtýrýlmasý Arazide yapýlan yersel çalýþmalar ve kadastro haritalarý incelenmiþ ve aþaðýdaki sonuçlar elde edilmiþtir: grafik olarak yapýlan kadastronun Günün teknolojisine göre zemini yansýtmada yetersiz kaldýðý görülmüþ; deðiþmediði anlaþýlan sabit sýnýrlarda bile hatalar tespit edilmiþtir. Pafta üzerinde bulunan ve alýmda kullanýlmýþ olan kontrol noktalarýnýn (nirengi, poligon) zeminde hiçbiri bulunmamaktadýr. Pafta üzerinde çizildiði günden bu yana hiçbir deðiþiklik iþlemi yapýlmamýþtýr. O zaman var olup da bugün olmayan yapý ve tesisler halen paftada görülmektedir. Kadastro yapýmýndan sonra yapýlan yapý ve tesisler de pafta üzerine iþlenmemiþtir. Pafta hukuken geçerliliðini korumakla birlikte, teknik olarak uygulama niteliðini tamamen kaybetmiþtir. Parsellerin cins deðiþiklikleri yapýlmamýþtýr. Tesis kadastrosunda tespit edilmiþ olan nitelikler tapu sicilinde varlýðýný korumaktadýr. Çalýþma alanýnda bulunan taþýnmaz sahipleri yapý ve tesislerini yaparken tapu sýnýrlarý dýþýna taþmýþlardýr. (Þekil 4.4) incelendiðinde, parsellerin kontrol noktalarýna dayalý ölçümleri sonucu üretilen haritalarý ile mevcut kadastro haritalarýnýn sayýsallaþtýrýlmasý sonucu konumlarý ve þekilleri kýsmen tutmaktadýr. Ancak alanlarýnda deðiþmeler ve geniþlemeler olmuþ, yeni yapý ve tesisler oluþturulmuþtur. Bu durumda yeni parsel alanlarýndan eski parsel alanlarý çýkarýlarak elde edilen fark kadar hazine arazisi üzerinde bir kullaným olduðu söylenebilir. Bu kullanýlan fark alanlar, kadastro kanununun 14. maddesindeki þartlar oluþtuðu takdirde kullananlar adýna; oluþmadýðý takdirde hazine adýna tespit edilerek, kullanana satýþ yapýlmalýdýr. Çalýþma alanýnda yapýlan yersel ölçmeler sonucu elde edilen koordinatlar, mülkiyet bilgileri, taþýnmazlarýn kullaným durumu, cinsleri, ada numaralarý, eski ve yeni parsel numaralarý, tapu ve hesaplanan yüzölçümleri, kat adetleri vb. bilgileri ArcviewGIS 3.2 yazýlýmýna aktarýlmýþtýr (Þekil 4.5). Tapu ve kadastro ile ilgili grafik ve sözel bilgilerin ekran üzerinden istenilen þekilde ve hýzlý bir biçimde elde edilebilmekte olduðu görülmüþtür. Çalýþma alaný ile ilgili sorgulamalar Þekil 4.6, Þekil 4.7 ve Þekil 4.8 de verilmiþtir. hkm 2007/2 Sayý 97 Þekil 4.6. Çalýþma bölgesindeki binalara ait sözel bilgilerin sunumu Þekil 4.7: Çalýþma bölgesindeki parsellere ait alan uygulamasý Þekil 4.8. Çalýþma bölgesindeki parsellere ait sözel bilgi sorgulamasý 5. Sonuç ve öneriler Konya-Selçuklu -Aþaðýpýnarbaþý Köyünde yapýlan grafik kadastro çalýþmalarýnda, benzeri çalýþmalarda daha önce aþaðýda özetlenmektedir: Þekil 4.5. ArcviewGIS 3.2 yazýlýmýnda köy içi parsellerinin genel durumu Mülkiyet sýnýrlarýnda grafik yöntemin tecviz deðerlerini aþan (1-3 metreye kadar ) hatalar olduðu, -45-
hkm 2007/2 Sayý 97 Bazý yapýlarýn kadastro paftalarýna iþlenmediði, Kadastro harici arazilerin zamanla tarýma açýldýðý ve aktif olarak kullanýldýðý, Kadastro paftalarýndaki sabit tesislerin arazide bulunmadýðý ve koordinat sistemi dönüþümü yapýlacak yeterli sayýda kontrol noktasýnýn bulunmadýðý, Yerleþim alanlarýnda yeni imar planlarýnýn uygulanmasýnýn zor olduðu, Miras hükümleri sonrasý oluþan intikallerin yapýlmadýðý, arazideki fiili durumun kadastral ve tapu sicili yönünden günceli yansýtmadýðý, Taþýnmazlarýn alým-satým deðerlerinin tapu tescil harcý yönünden gerçek deðerini yansýtmadýðý, Bugüne kadar yapýlan kadastro çalýþmalarýnda yükseklik bilgilerinin kadastro paftalarýnda olmadýðý, Mevcut kadastral verilerin TAKBÝS projesi için yeterli olmadýðý, tespit edilmiþtir. Yapýlan bu tespitler ve FIG tarafýndan ortaya konulan ve 1998 yýlýnda yayýmlanan Kadastro 2014 Vizyon Raporu beklentileri açýsýndan deðerlendirildiðinde, Türkiye Kadastrosu; a) Kamusal haklar ve kýsýtlamalar dahil olmak üzere arazinin bütün yasal durumunu göstermelidir. ifadesine uymaktadýr. b) Haritalar ve kayýtlar arasýndaki ayrýlýklar ortadan kaldýrýlmalýdýr, ifadesine uymamaktadýr. c) Kadastro harita yapýmý yerine güncel sayýsal kadastro modeli geçerli kýlýnmalýdýr ifadesine uymamaktadýr. Zira, Türkiye kadastrosunun %60 inin güncellenmesi gerektiði ifade edilmektedir (HKMO 2003). d) Çizgisel kadastro yerini geomatik teknolojiyi kullanan kadastroya býrakmalýdýr. ifadesi Türkiye için uzun zaman alacaktýr. e) Kamu ve özel sektör birlikteliðinde daha az esnek ama müþteri-kullanýcý eðilimine sahip kadastroya dönüþüm saðlanmalýdýr. ifadesine uygundur. Zira, kamu ve özel sektör birlikte çalýþmaktadýr. f) Maliyet geri kazanýmý saðlayan, katma deðer yaratan kadastro olmalýdýr. ifadesine uygundur. Mevcut durumu ve proje sahasýnda yapýlan çalýþmalar göstermektedir ki; Türkiye kadastrosunun Kadastro 2014 vizyonuna entegrasyonunun saðlanmasý için 2014 yýlýna kadar çalýþmalarýn hýzlandýrýlmasý gerekmektedir. 1987 tarih ve 3402 Sayýlý Kadastro Kanunu nda çeþitli deðiþiklikler ön gören 2005 tarih ve 5304 Sayýlý Kanunun amaç maddesine, mekânsal bilgi sisteminin alt yapýsýnýn oluþturulmasý ifadesinin eklenmesiyle ülke koordinat sistemine göre, memleketin kadastral veya topoðrafik kadastral haritasýna dayalý olarak taþýnmaz mallarýn sýnýrlarýnýn arazi ve harita üzerinde belirtilerek hukukî durumlarýný tespit etmek amaçlanmýþtýr. Ayný zamanda 2001 tarih ve 4721 Sayýlý Türk Medeni Kanununun öngördüðü tapu sicilini kurmak yanýnda mekânsal bilgi sisteminin alt yapýsýnýn oluþturulmasý þeklinde düzenleme getirilmiþtir. Bu açýlýmlar Türk Kadastro mevzuatý için geliþme kabul edilmelidir. Yapýlan çalýþmalarýn CBS ortamýnda toplanmasý, depolanmasý ve iþlenmesi sonucu konumsal sorgulamalar ve analizler yardýmýyla sonuçlarýn ulusal CBS formatýnda üretilmesi, ileriye dönük çalýþmalarda, özellikle TAKBIS projesinin iþleyiþinde fayda saðlayacaktýr. Türkiye de yapýlan Kadastral çalýþmalarda yaþanan altlýk problemleri ve mevcut yapýdaki faaliyetler, hukuki açýdan düzeltilmedikçe güncellenen kadastro paftalarýnýn hem TAKBÝS hemde hukuki açýdan kullanýlabilirliliði saðlanamayacaktýr. Kadastral haritalarýn TAKBÝS e uygun altlýklar haline getirilmesi ve 2. Kadastronun yapýlmasý stratejik planlama içeriðinde deðerlendirilmelidir. Teþekkür Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araþtýrma Projeleri (BAP) Koordinatörlüðü tarafýndan (Proje No: 05401010) desteklenen bu çalýþma için Selçuk Üniversitesi Rektörlüðüne teþekkür ederiz. 6. Kaynaklar AKIN A. Y.: Harita ve Tapu Kadastro Sektörünün Yeniden Yapýlanmasýna Genel Bir Bakýþ. 8. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayý, 19-23 Mart 2001 Ankara, s. 13-19 Ankara. 2001. AKSOY A., GÜRKAN O., GÜRBÜZ H.: Harita Kadastro Reform (HAKAR) Projesi 1. Aþama (Ön Etüd) ve 2. Aþama (Çerçeve Tasarým) Çalýþmalarýnýn Genelde Getirdikleri. 1. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayý, 23-27 Þubat 1987 Ankara, s. 29-40, Ankara. 1987. ÇAY T., ÝNAM Þ., ÝÞCAN F., AYTEN T., ÇAÐLA H. VE AYBER H.,: Tapu Kadastro Genel Müdürlüðünün Yeniden Yapýlandýrýlmasý Üzerine Bir Çalýþma,10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayý,, 28 Mart- 1 Nisan 2005 Ankara, s. 686-700 Ankara, 2005. ÇAY T., ERDÝ A., ÝNAM Þ., ÖZKAN G., DURDURAN S., YALPIR Þ., ÝÞCAN F.: Türkiye Kadastrosunun Kadastro 2014 Vizyonuna Entegrasyonunun Saðlanabilirliðinin Araþtýrýlmasý, S.Ü. Bilimsel Araþtýrma Projeleri, Proje No: 05401010, Konya 2007. DURDURAN S. VE ERDÝ A.: Kent Bilgi Sisteminde Kadastral Altlýk ve Karþýlaþýlan Sorunlar, TMMOB Hatita ve Kadstro Müh. Odasý Kadastro Kongresi, Ankara 2006. ERDÝ A., ÖZKAN G., ve ÇAY T.: Türkiye Kadastrosunda Sistem Sorunlarý ve Bilgi Sistemi ile Olasý Entegrasyon Problemleri, Doðu Karadeniz Bölgesinde Kadastro ve Mülkiyet Sorunlarý Sempozyumu, 11-12 Ekim 1999 Trabzon, Trabzon 1999. ÝNAM Þ.: Türkiye de Farklý Sistemlerde Üretilmiþ Kadastro Paftalarýnýn Kullanýlabilirliði Üzerine Bir Araþtýrma, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya 1999. HKMO Rapor: Kadastro 2023 Geleceðin Kadastrosu (Türkiye Kadastrosuna Ýliþkin Çerçeve Rapor), TMMOB HKMO, Aralýk 2003, Ankara. 2003. KÖKTÜRK E. ve KÖKTÜRK E.: Türkiye Kadastrosu nun Bilgi Sistemine Hazýrlanmasý Ýçin Bir Yaklaþým ve Örnekler, 5. Harita Kurultayý, 31 Ocak-3 Þubat 1995 Ankara, s. 167-187 Ankara. 1995 TÜDEÞ T., BIYIK C.: Kadastro Bilgisi, KTÜ Mühendislik Mimarlýk Fakültesi, Genel Yayýn No 174, Fakülte Yayýn No 50, Trabzon. 1994. YOMRALIOÐLU T., UZUN B. VE DEMÝR O.: Gelecekteki Kadastral Sistem için Bir Vizyon: 2014, TMMOB, Harita ve Kadastro Müh. Odasý Yayýný, Ankara. 2003. URL1: http\\www.swisstopo.ch/fig.wg71/cad2014.htm., Ekim 2006. -46-