YRD. DOÇ.DR. SONGÜL GÖRĠġ
Long-term care (Uzun süreli bakım) Home based long-term care(evde uzun süreli bakım) Home care (Evde bakım) Continuing care (Devamlı bakım) (World Health Organization Technical Report Series, 2000)
Koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık bakımı sürekliliğinin etkili biçimde sürdürülmesi amacını güden, birey ve aileye yaģadığı ortamda sunulan sağlık bakım hizmetleri yaklaģımıdır. ( Sayan A. Atatürk Üniv. HemĢirelik Yüksekokulu Dergisi, 2004 )
Yalnızca tıbbi hizmetlerin verilmesi değil, aynı zamanda bireyin gereksinim duyabileceği sosyal hizmetleri de içerir. EB, kısa süreli veya uzun süreli olarak sunulmaktadır ve hizmet kapsamları birbirinden farklı olabilmektedir. (Oğlak S. Türk Geriatri Dergisi 2007)
Kısa Süreli EB Uzun süreli EB Tıbbi hizmet ağırlıklıdır. Hem tıbbi hem de sosyal bakım hizmetleri Hastalıktan sonra iyileģme dönemi içinde verilmektedir. Sosyal bakım ağırlıklıdır. 30 gün 6 aydan uzun (Yılmaz ve ark. Ġstanbul Tıp Dergisi 2010)
Koruyucu-destekleyici (preventive-promotive) Tedavi edici (therapeutic) Akut - kısa süreli (acut short term) Kronik -uzun süreli (long term maintenance) Rehabilite edici (rehabilitative) Palyatif / terminal (palliative-end of life) (Özer Ö, ġantaģ F. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2012)
EVDE BAKIM HĠZMETLERĠ HemĢirelik hizmetleri Destek sağlık hizmetleri Gündüz/Gece bakımı KiĢisel bakım (özbakım) Ev iģlerine yardım, ev düzeni Sosyal destek Gıda ve beslenme hizmetleri DanıĢmanlık hizmetleri (Yılmaz ve ark. Ġstanbul Tıp Dergisi 2010)
FORMAL (Profesyonel sağlık çalıģanları) ĠNFORMAL (Aile, arkadaģ, komģu) (Geleneksel bakıcı, gönüllü) (WHO Technical Report Series 898, 2000)
Enfeksiyon Aile bütünlüğü YaĢam Kalitesi EVDE BAKIM Hasta memnuniyeti Maliyet Zamandan Tasarruf (Pınar R. Türkiye de Evde Bakımda Mevcut Durum, 2010)
KiĢiye özel bakım Kaliteli hizmet Hızlı iyileģme EVDE BAKIM Rahatlık Kesintisiz hizmet Bağımsızlık (Pınar R. Türkiye de Evde Bakımda Mevcut Durum, 2010)
EBH, birey ve ailesinin fiziksel, duygusal, sosyal, ekonomik ve çevresel tüm boyutları ile dikkate alınmasını gerektirdiği için ekip çalıģmasını zorunlu kılmaktadır. EBH temelinde bütüncül bakıģ açısı ve multidisipliner ekip anlayıģı vardır. (Cimete G. Türk Yoğun Bakım Derneği Dergisi 2008)
Hekim HemĢire Sosyal hizmet uzmanı Psikolog Fizyoterapist Diyetisyen Geriatrist ĠĢ uğraģı terapisti Ev ekonomisti (Karahan, A. ve Güven, S. YaĢlılıkta Evde Bakım, Geriatri, 2002)
EVDE BAKIM HĠZMETĠ ALAN GRUPLAR Onkoloji hastaları Ortopedi ve Travmatoloji hastaları Ameliyat sonrası bakım ihtiyacı olanlar Kronik hastalığı olanlar (Kalp, solunum, DM) Yeni doğum yapan anne ve bebekleri Bakım ihtiyacı olan yaģlılar ve özürlüler Yara bakımı, enjeksiyon v.b. ihtiyaç duyanlar (Yılmaz ve ark. Ġstanbul Tıp Dergisi 2010)
ABD bu alanda en geliģmiģ ülkelerden biridir. 18. yüzyılda fakir hastaların evlerine düzenlenen ziyaretlerle baģlayan hizmetler, 1909 da ilk kez sigortalar tarafından ödenmeye baģlamıģtır. Evde bakım hizmeti ABD de 1965 yılında yasalaģmıģtır 1970 li yıllarda aktif olarak kullanmaya baģlamıģtır. 1980 lerde Ulusal Evde Bakım Derneği kurulmuģ ve bu alanda akreditasyon zorunlu hale getirilmiģtir. (Bahar A, Parlar S. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2007)
Avrupa da evde sağlık hizmeti yıllardır uygulanan bir toplum hizmetidir. Hollanda, Ġsveç, Danimarka, Ġngiltere ve Ġskoçya gibi ülkelerde hükümetler evde bakım hizmetlerini sunarken bir yandan da kaliteli hizmetlerin verilmesini sağlayacak programları desteklemektedirler. (Öztop ve ark. YaĢlı Sorunları AraĢtırma Dergisi, 2008)
Evde sağlık hizmetleri uygulamaları, Türkiye için yeni bir sektördür. 10/3/2005 tarihli ve 2575 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik ile yasal düzenleme altına alınmıģtır. Bu alanda faaliyet gösteren tüm kuruluģların Sağlık Bakanlığı Uygunluk Belgesi almaları zorunlu kılınmıģtır. (www.saglik.gov.tr.)
Sağlık Bakanlığının 01.02.2010 tarih ve 3895 sayılı yönergesiyle ülkemizde Evde Sağlık Hizmetleri verilmeye baģlanmıģtır. 24.02.2011 tarih ve 8751 sayılı makam onayı ile yeni yönerge yürürlüğe girmiģtir. (Cimete G. Türk Yoğun Bakım Derneği Dergisi 2008)
Özel evde bakım merkezleri Özel hastaneler Kamu hastaneleri EB birimleri
ESH ihtiyacı olanlar Türkiye nin her yerinden 444 38 33 (444 EV DE) arayarak koordinasyon merkezlerine ulaģabilir. Toplum sağlığı merkezlerine, aile hekimlerine veya devlet hastanelerine kurulmuģ olan ESH birimlerine telefonla veya dilekçeyle müracaat edebilirler. Evde sağlık hizmetleri mesai saatleri içinde ve randevu sistemi ile verilmektedir. (Pınar R. Türkiye de Evde Bakımda Mevcut Durum, 2010)
M MÜRACAAT ŞEMASI BAŞVURU TELEFON VEYA BİZZAT MÜRACAAT İLE İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ EVDE SAĞLIK HİZMETLERİ KOORDİNASYON MERKEZİ TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ(mobil birimler) AİLE HEKİMİ HASTANE EVDE SAĞLIK HİZMETLERİ BİRİMİ HASTANE BİRİMİ, MOBİL BİRİME VEYA AİLE HEKİMİNE YÖNLENDİRİLİR HASTANE BİRİMİ VEYA MOBİL BİRİMİ HİZMETİ VERİR AİLE HEKİMİ EVDE SAĞLIK HİZMETİNİ VERİR,KOOR. MERKEZİNE BİLDİRİR VERİLECEK HİZMETİN AİLE HEKİMİ TARAFINDAN TAKİP EDİLEBİLİCEĞİ KANAATİ OLUŞMUŞ İSE KOORDİNASYON MERKEZİNE BİLDİRİLİR HİZMETİ VERİR İLGİLİ AİLE HEKİMİNE VE KOOR. MERKEZİNE BİLDİRİR KOORDİNASYON MERKEZİ TARAFINDAN İLGİLİ AİLE HEKİMİ YÖNLENDİRİLİR.
18 Ağustos 2005 te 10 kurucu üye tarafından Ġstanbul'da kurulmuģtur. EBH ne ihtiyaç duyan birey ve aileler için evde bakım sisteminin, gereken standartlarda kurulması ve sağlık ve sosyal hizmetler sistemine entegre edilmesi amacıyla kurulmuģtur. Multidisipliner bir yaklaģımı benimseyerek farklı sağlık ve sosyal disiplinlerden üyeliklerle büyümüģtür. Mayıs 2012 itibarıyla 11 ilden 119 üyeye sahiptir. (www.evdebakim.org.tr)
YaĢlanmakta olan nüfusumuz düģünüldüğünde EBH nin gelecekte çok daha önemli bir yere sahip olacağı düģünülmektedir. EBH ile ilgili projelerin geliģtirilerek, gerekirse diğer kurumlarla entegre bir Ģekilde çalıģılması ve bu sistemin daha iyi bir noktaya ulaģması sağlanmalıdır. EBH, hastanelerdeki yığılmaları önleyerek, hasta yatıģ süresini kısaltacak ve tedavi masraflarını düģürerek ülke ekonomisine katkıda bulunacaktır. (BaĢgül Ç. ve ark. Sağlık alanında yeni bir hizmet: evde sağlık hizmetleri 2011)
Hazırlama rejimi hastada pansitopeni ve immünosupresyona neden olur. Enfeksiyon önemli mortalite ve morbidite nedenidir. Kanama GVHD
48 saat boyunca ateģi olmayacak Bulantı, kusma ve diyare olmayacak Nötrofil 1000/mm3 HCT %25-30 PLT20,000/mm3 Evde bakım verecek biri olmalı Güvenli ev, çevre (Cathleen M. Polıquın, N, The Yale Journal of Bıology and Medicine, 1990)
Taburculuk planı hastanın hastaneye kabul süreciyle baģlar. Bakımın sürekliliğini sağlar. Hasta ve aileyi evde bakıma hazırlar.
Bireyin eğitim gereksinimlerini hasta ve aile ile birlikte belirlemelidir. Aile ile birlikte plan yapmalıdır. Eğiticilik DanıĢmanlık
EBH sürecinde hemģirenin fonksiyonları Bakım modeli HemĢirelik sürecine göre düzenlenmesi gerekir. Bakım Bireyin sağlık durumu ve gereksinimleri Aile yapısı ve gereksinimleri Tedavi ve toplumsal olanaklara ıģık tutmalıdır. Gereksinimler Kim tarafından Nasıl Ne zaman Ne sıklıkta Hangi araç ve gereçle karģılanacağına rehberlik etmelidir. ( Sayan A. Atatürk Üniv. HemĢirelik Yüksekokulu Dergisi, 2004 )
Verilerin toplanması Tanılama Planlama Uygulama Değerlendirme (Birol L. HemĢirelik Süreci 2010)
Hastalık ve hastaneye yatma deneyimi Fonksiyonellik düzeyi ve bakım gereksinimi Kendine bakım kapasitesi Taburculukta beklenen fonksiyon düzeyi Sağlık problemine yönelik bilgi düzeyi Hasta ve ailenin hastalık yönetimine iliģkin bilgi ve becerisi
Hasta ve ailesinin evde bakım deneyimi Evde bakıma uyum düzeyleri Aile yapısı, iletiģim tarzları Evin yapısı, bölge, kültürel değerler Dini inanç ve uygulama Destek sistemler
????
Hastalık ya da sağlık sorununun GYA ne etkisi Tedaviler, ilaç uygulamaları ve yan etkileri GeliĢebilecek komplikasyonlar ve acil durumlar Bakıma yönelik uyg. ev ortamına göre düzeni Uygun araç ve gereçler Bakım verirken dikkat edilecek noktalar Sağlıklı yaģam biçimi davranıģları ve Öz-bakım Stresle baģ etme ve Problemçözme stratejileri Sosyal destek sağlanabilecek kuruluģlar Bakım vericinin gereksinimleri
Ev hazırlığı Santral venöz katater bakımı Beslenme Enfeksiyon korunma HASTA VE BAKIM VEREN EĞĠTĠMĠ Ġlaçlar Cinsel YaĢam Bireysel hijyen Dinlenme ve aktivite Acil durumlar
Hasta için ayrı bir oda hazırlanmalıdır. Evin tavanları, kalorifer petekleri, döģemeler ve pencereler temizlenmelidir. Odadaki halı kaldırılmalı ya da üzerini tam olarak örtebilecek bir örtü serilmelidir. Her türlü saksı çiçeği ve bitki hasta odasından uzaklaģtırılmalıdır. Kağıt havlu kullanılmıyorsa, el havlusu özel olmalı ve günlük değiģtirilmelidir.
Banyo, banyo küveti, duģ, lavabo ve klozet çamaģır suyuyla iyice temizlenmelidir. Hasta odasındaki perdeler ve diğer örtüler yıkanmalıdır. Hastaya özel bir yastık, havlu, giyecek ve nevresim takımları sağlanmalıdır. Yatak takımları/çarģafları haftada bir kez değiģtirilmelidir. Yastık ve yorganlar yıkanabilir elyaf ürünler olmalıdır.
Nakil ekibi izin verinceye kadar hasta temizlik yapmamalıdır. Ev en az haftada bir süpürülmeli ve silinmelidir. Silme iģleminden sonra alan ıslak bırakılmamalıdır. Banyo, lavabo ve tuvalet çamaģır suyuyla temizlenmelidir. Klozetler her kullanımından sonra temizlenmelidir. Giysiler makinede ya da elde sıcak su kullanılarak yıkanmalıdır. Kullanmadan önce ütülenmelidir. Yeni alınan giysiler kullanılmadan önce mutlaka yıkanmalıdır.
Ağır yük kaldırılmamalıdır. PLT 50000 ise NaHCO 3 gargara, 50000 ise yumuģak diģ fırçası PLT 50000 ise ise elektrikli traģ makinesi kullanılmalıdır. PLT 50000 ise cinsel iliģkiye girilmemelidir. Konstipasyona karģı, bol su ve posalı gıdalar tüketilmelidir. Tırnak çok derinden kesilmemelidir. Nakil ekibinden habersiz ilaç kullanılmamalıdır. (Aspirin vb.)
Enfeksiyonu olan kiģilerden uzak durulmalıdır. Nakil sonrası en az 6 ay canlı aģı yapılmamalı, aģı yapılanlardan uzak durulmalıdır. AĢı yapılmıģ çocuklardan 6 ay uzak durulmalıdır. Okul çağı çocukları enfeksiyon riski taģır. Sigara içilen ortamdan uzak durulmalı ve kesinlikle kullanılmamalıdır. Evde hayvan beslenmemelidir. Nakil sonrası 1 yıl kaplıca, havuz, deniz gibi yerlere girilmemelidir. Ġlaçlar düzenli kullanılmalı, kontroller aksatılmamalıdır.
Yemeklerden, besin hazırlamadan önce ve sonra Tuvalet sonrası DıĢarıdan geldikten sonra Yaralara dokunmadan önce ve sonra Ağız ve buruna dokunduktan sonra Ġnsanlara dokunduktan sonra Aktivite sonrası
YumuĢak, kanamaya yol açmayan diģ fırçaları kullanılmalıdır. Florlu diģ macunu önerilmektedir. Nakil öncesi diģ hekimlerince ağız içi değerlendirilmeli ve gerekli tedavi yapılmalıdır. Trombositler 50000 antiseptik gargara ya da bikarbonatlı gargara kullanılmalıdır. Protez kullanılıyorsa temizliği çok önemlidir. 30 dk uygun bir solüsyonda bekletilip 10 dk durulanmalıdır.
Her gün duģ alınmalıdır. Bebek sabunu gibi yumuģak bir sabun kullanılmalıdır. Koltuk altı ve kasık bölgesi iyi yıkanmalıdır. Katater suyla temas ettirilmemelidir. Ciltte kuruluk varsa, nemlendirici kullanılmalıdır.
Fiziksel ve psikolojik yorgunluğa neden olacağı için sık ziyaret engellenmelidir. Ziyaretçiler ellerini yıkamalıdır. Ziyaretçi sayısı kısıtlanmalıdır. Ġlk birkaç hafta 2-3 kiģi dıģında ziyaretçi kabul edilmemelidir. Ziyaretçilerden önce ve sonra dinlenilmelidir. Ziyaretçiler sağlıklı olmalı, hasta olanlar kabul edilmemelidir.
Hayvanlar bakteri taģıyarak enfeksiyon riski oluģturabilirler. Transplantasyon sonrası en az 1 yıl boyunca bir ev hayvanı alınmamalıdır. Hayvanların temizliği ve bakımıyla ilgilenilmemelidir.
Bitkiler zararlı bakteriler ve mantarlar taģıyabilir. Hasta odasında kesinlikle bitki bulundurulmamalıdır. En az 3 ay veya immunosupresyon boyunca ev dıģı bitkilerle temastan kaçınılmalıdır.
En az 100 gün maskesiz dıģarı çıkılmamalıdır. KiĢilerle sarılma, öpüģme, el sıkıģma gibi yakın temastan kaçınılmalıdır. Ġlk 3 ay kalabalık yerlerden sinema, alıģveriģ merkezi vb. kaçınılmalıdır. Ġlk 6-12 ay seyahate çıkılmamalıdır. Bahçe ve bahçe iģlerinden uzak durulmalıdır. ĠnĢaat ve kazı yerleri gibi tozlu alanlardan kaçınılmalıdır. GüneĢten kaçınılmalı Ģapka ve 15 faktörden yüksek güneģ koruyucu kullanılmalıdır.
Kas güçlenmesi Akciğer kapasitesinde artıģ Kendine güvende artıģ Günlük yaģamdaki streste azaltmayı sağlar. Kök hücre nakli yapılan sedanter hastalarda evde uygulanan aerobik egzersiz programının uygulanabilir ve güvenli olduğu, fiziksel fonksiyonu geliģtirdiği ve yorgunluğu azalttığı belirlenmiģtir. (Wilson et al. Bone Marrow Transplantation, 2005)
Trombositler 10000 Kıyafet giyip-çıkarma Tuvalete gitmeyle sınırlıdır. Trombositler 20000 En iyi ve kolay egzersiz yürümedir.
Kan sayımı ve enerji düzeyi normale dönünce ve transplantasyon ekibi izin verince egzersize baģlanmalıdır. Egzersize 2-5 dakika ile baģlanmalıdır. Her gün 2 dk daha fazla yürünmelidir. Egzersiz 20-30 dk ile devam edilmelidir. Haftada 4-5 kez yapılabilir. Aktivite ve egzersiz aģamalı olarak artırılmalıdır.
PiĢmemiĢ ya da az piģmiģ gıdalar (et, balık, yumurta) Pastörize edilmemiģ süt, ve süt ürünleri Çiğ sebze meyveler, konserveler,kola vb. asitli ürünler Domates, limon, meyve suları gibi asitli, baharatlı, tuzlu ve kuru yiyeceklerden, kaçınılmalıdır. (sakur.uludag.edu.tr/dosya/fr-hye-04-408-03.pdf)
Yiyecekler iyi piģmiģ olmalıdır. (düdüklü tencere) Besinler piģtikten sonra hemen tüketilmelidir. Artan yemekler diğer öğünde yenmemelidir. PiĢirme veya ısıtma için mikrodalga kullanılmamalıdır. PiĢirmede temiz kaplar ve çelik, cam ürünler kullanılmalıdır. Satın alınan besinler paketlenmiģ olmalıdır. Restaurant veya dıģarıdan yemek yenmemelidir. (sakur.uludag.edu.tr/dosya/fr-hye-04-408-03.pdf)
Günlük 2-3 lt su tüketilmelidir. Kafeinli içecekler günlük 500 ml fazla tüketilmemelidir. Ġçme suyu güvenli olmalıdır (kaynamıģ, hazır) Pastörize edilmiģ süt ve meyve suları tüketilmelidir.
Erkeklerde Kadınlarda Ġnfertilite Cinsel istekte azalma Vajinal kuruluk Kemoterapi veya radyoterapiye bağlı azospermi Sıcak basmaları Mood değiģiklikleri Geçici olarak cinsel iliģkiye girememe Osteoporoz Erken menopoz
Uzun süre cinsel iliģki isteği hissedilmeyebilir. Aktif bir enfeksiyon varsa cinsel iliģkiden kaçınılmalıdır. Genital bölgede yara, akıntı, döküntü Cinsellikle ilgili sorunlar nakil ekibiyle paylaģılmalıdır. Ġlk 3 ay korunma yöntemi olarak prezervatif kullanılmalıdır. Vajinal kuruluğu önlemek için su bazlı jeller kullanılabilir. Trombositler 50000 ise cinsel iliģki önerilmemektedir.
38 C ateģ Genital bölgede yara, akıntı, kanama Ağız içinde yara, kanama, diģ eti sorunları ġiddetli bulantı, kusma, diyare Göğüs ağrısı, dispne Deride döküntü, kabarıklık, eritem Dizüri, pollaküri Ağrı, kanama Katater bölgesinde enfeksiyon bulguları
Allojenik kök hücre nakli sonrası pansitopenik fazda evde bakım hastanede bakımından avantajlıdır. Evde Bakım grubu 2 yıllık survial oranı %70 Erken taburcu TPN süresi az AGVH daha düģük Mortalite, Maliyet düģük Kontrol 2 yıllık survial oranı %51 grubu (Svahn et al. Blood, 2002)
Ailenin ve hastaların rahatsızlığı Tedavi maliyeti (Miano et al. Bone Marrow Transplantation, 2003)
Kök hücre nakli ve yüksek doz kemoterapi sonrası aplastik fazdaki hastaların evde yönetimi Toplum sağlığı personelleri tarafından verilen bakımla, toksisite veya enfeksiyon olmaksızın evde bakımlarının mümkün olduğu belirlenmiģtir. (Westermann et al. Annals of Oncology,1999)
Allojenik kök hücre nakli sonrası pansitopenik fazda evde tedavi edilen hastaların uzun dönem takibinde AGVH oranı daha düģük Kronik GVH oranı benzer Mortalite düģük (Svahn et al. 2005, Bone marrow transplantation )