5326 SAYILI KABAHATLER YASASI HÜKÜMLERİ VE YMM LERİN BU YASA KARŞISINDAKİ DURUMLARI 5
5326 SAYILI KABAHATLER YASASI HÜKÜMLERİ VE YMM LERİN BU YASA KARŞISINDAKİ DURUMLARI A - SUÇ VE CEZA KAVRAMI 1 - Suç kavramı Esas itibariyle; haksızlık ifade eden, hukuka aykırı olan bir fiil, suç (cürüm) veya kabahat olarak tanımlanmıştır. Yani, haksızlık ifade etmeyen hukuka aykırı olmayan bir fiil hiçbir surette suç veya kabahat olarak tanımlanamaz ve cezalandırılamaz 2 - Ceza kavramı Ceza, suç karşılığında devlet tarafından uygulanan yaptırımdır. Ceza hukukundaki yaptırımların amacı genel olarak kişi hürriyetini kısıtlamaya, işlenen suç dolayısıyla bozulan toplum düzenini yeniden kurmaya, suçluya ıstırap çektirmeye yöneliktir. Suçlu, kendisine verilen cezayı hukuki yükümü altında bulunur, diğer yandan yasada gösterilenden başka veya daha ağır bir müeyyideye tabi tutulmamak konusunda subjektif bir hak elde eder!.. Ceza hukuku kuralı; devlete, suç ve cezaları belirleme, suç işlendiği takdirde harekete geçme, suç failini cezalandırma yetkisine engel olmama ödevini yükler. Böylece, ceza hükmüyle devletle suç faili arasında bir hukuki ilişki ortaya çıkar.. Ceza kanunumuzda cürümlere mahsus (kaldırılanlar dahil) cezalar, idam-ağır hapis-hapis-sürgün-ağır para cezası-kamu hizmetinden yasaklılık olarak sayılmıştır. Kabahatler için ise cezalar, hafif hapis-hafif para cezası-meslek ya da sanatın icrasından men (tatil) cezalarıdır. Hukukumuzda kanunsuz suç ve ceza olmaz prensibinin kabulü ve ö- zel kısımda yer alan suçların hepsini içeren kuralların genel olarak toplanması suretiyle, tekrarlardan kaçınmak ve yasama ekonomisini sağlamak gayesine yönelik olarak suçların tek yasada toplanması görüşü benimsenmiş iken kabahatler kanunu ile bu görüş ve anlayışın dışına çıkılmıştır. B- KABAHATLER YASASI İLE GETİRİLEN DEĞİŞİKLİKLER Bilindiği gibi suç, tali türlere ve kategorilere ayrılabilen bir kavramdır. Yani suç, bölünebilen bir kavramdır. Haksızlıklar arasında bir tasnif yapılması durumunda; esasen haksızlık ifade eden suç veya kabahat olarak bir ayrım yapılması nitelik farkına değil, cezanın içeriği esas alınacağından nicelik farkına dayandırılmalıdır. 5326 sayılı Kabahatler Yasası ile kabahatlerin tanımı yapılarak bunları suç olmaktan ve ceza yasalarının dışına çıkarmak bakımından idari yaptırım gerektiren fiiller idari suç olarak tanımlanmıştır. 6
Yasaya göre idari yaptırımlar; İdari para cezası ve idari tedbirlerden ibarettir. İdari Tedbirler ise, mülkiyetin kamuya geçirilmesi ve ilgili yasalarda yer alan diğer tedbirlerdir. İdari suç olarak nitelendirilen bu fiiller karşılığında, genellikle parasal nitelikte bir yaptırım, öngörülmektedir. Ancak, bu parasal yaptırım, bir ceza hukuku yaptırımı olan adli para cezası değil; idari yaptırım olarak idari para cezası niteliği taşımaktadır. Aslında her ikisi de belli bir miktar paranın kişiden alınıp devlet hazinesine intikalinden ibaret görünse de; adli nitelikteki para cezası ile idari nitelikteki para cezası arasında, karar veren merci, yaptırımın infaz şekli, yaptırıma bağlanan önemli farklılıklar bulunmaktadır. İdari nitelikteki para cezası bir uyarı (ikaz) fonksiyonu gördüğü gibi, kamu açısından oluşmuş olan zararın giderilmesi amacına da hizmet edebilir. Bu nedenle, idari para cezası misli nitelikte olabilmektedir. Çağdaş ceza hukuku anlayışı doğrultusunda çıkarılan ve 01.04.2005 tarihinde yürürlüğe giren 5326 sayılı Kabahatler Kanunu ile şu önemli hususlar yasalaşmıştır. 1-5326 sayılı yasanın 2 inci maddesinde kabahat deyiminden; karşılığında idari yaptırım uygulanmasını öngördüğü haksızlık anlaşılır şeklinde bir tanımlama yapılarak kabahatler, genel suç anlayışının içinden çıkarılmış ve hukuka aykırı fiilin ifade ettiği haksızlık içeriği esas alınarak genel tanımı ile anılan suç lar arasında nicelik farkına dayanan bir tasnif yapılmıştır. Diğer Kanunlardaki Kabahatler Karşılığı Ön görülen Bazı Yaptırımlarla İlgili Uygulamalar Saklı Tutulmuştur. 5326 sayılı yasanın 19 uncu maddesinde; diğer kanunlarda kabahat karşılığında öngörülen; - Bir meslek ve sanatın yerine getirilmemesi, - İşyerinin kapatılması, - Ruhsat ve Ehliyetin geri alınması, - Kara, deniz veya hava nakil aracının trafikten veya seyrüseferden alı konulması, gibi yaptırımlara ilişkin hükümler, ilgili yasalarda bu yasa hükümlerine uygun değişiklik yapılıncaya kadar saklı tutulmuştur. Yani genel bir yasa niteliğinde olan bu yasanın ilgili yasalarda yer alan bu yaptırımlara ilişkin uygulamayı da kapsaması nedeniyle ortaya çıkacak sakıncaları giderebilmek için uyum değişikliklerine kadar ilgili yasa hükümleri geçerli olacaktır. 2-5326 sayılı yasanın amacı, ceza yasasında belirtildiği şekilde toplum düzenini, genel ahlakı genel sağlığı ve ekonomik düzeni korumaktır. Bu amaçla; a- Kabahatlere ilişkin genel ilkeler 7
b - Kabahatler karşılığında uygulanabilecek olan idari yaptırımların türleri ve sonuçları, c - Kabahatler dolayısıyla karar alma süreci, d - İdari yaptırıma ilişkin kararlara karşı kanun yolu, e - İdari yaptırım kararlarının yerine getirilmesine ilişkin esaslar belirlenmiştir. 3 - Kabahatlere teşebbüs, kural olarak cezalandırılmamaktadır. 4 - Kabahat olarak nitelendirilen fiiller karşılığında idari yaptırım olarak ceza hukukundaki adli para cezası yerine idari para cezası öngörülecek şekilde belirlenmek suretiyle çeşitli kabahatler tanımlanmıştır. İdari para cezası ile adli para cezası arasında şu farklar vardır: - Karar veren merci birinde ceza mahkemesi-diğerinde idari görev yapan kişi veya kuruluştur. - İdari para cezası adli sicile kaydedilmez ve tekerrüre esas alınmaz. - İdari para cezası ödenmez ise hapse dönüştürülmez. Suçlar; kural olarak ancak kasten işlenebilir. Bununla beraber, yasa ile belirtilmişse, taksirle işlenen fiil de işlenen istisna olarak suç oluşturulabilir Kabahat türünden haksızlıklar ise kural olarak, hem kasten (icrai fiil) hem de taksirle (ihmal) ile işlenebilir. Kasten işlenen kabahatler hakkında Türk Ceza Yasasının Hata Hallerine ilişkin hükümleri uygulanabilecektir. 5 - Kabahatin işlenişine birden fazla kişinin iştirak etmesi halinde fiile katılan her bir fail e aynı idari para cezası verilir. Ancak bir fiil ile birden fazla kabahatin işlenmesi halinde idari para cezasının en ağırı verilirken başka yaptırım öngörülmüşse (örneğin; faaliyetten geçici men veya kapatma v.b.) bu yaptırımlarda Ek Ceza olarak uygulanacaktır. 6-5326 sayılı Kabahatler Yasası genel yasa olarak düzenlenmiştir. 5326 sayılı Kabahatler Yasasının Genel Kanun Niteliği başlıklı 3. maddesinde, Bu kanunun genel hükümleri diğer kanunlardaki kabahatler hakkında uygulanır denilmek suretiyle yasanın 1. maddesinden 31. maddesine kadar yer alan genel hükümleri özel kanunlardaki kabahatler hakkında da uygulanacağı ifade edilmiştir. Yani ilgili yasalarda aksine hüküm bulunsa dahi bunlar hakkında da 5326 sayılı Kabahatler Yasası hükümleri uygulanacaktır Maddenin gerekçesinden, özel kanunlarda dağınık bir biçimde yer alan idari yaptırımları disiplin ve tek uygulama altına alma amaçlanmıştır. Özellikle ekonomik hayata ilişkin düzenlemeler kapsamında sıkça idari nitelikte yaptırım düzenlemeleri yapılmaktadır. Buna ilişkin yasa ve yasa hükmündeki kararnamelerde Kazuistik (kuralcı ve detaylı) hükümlere yer verilmekte ve maalesef bu düzenlemelerde bir ahenksizlik olduğu gibi sistem birliği de bulunmamakta idi. 5326 sayılı yasayla idari nitelikteki yaptırımlar yani kabahatler açısından; - Kanunilik ilkesi, 8
- Zaman bakımından uygulama, - Sorumluluk esasları, - Zaman aşımı, - İdari yaptırımların hukuki niteliği, çeşitleri ve sonuçları - Yaptırımların yerine getirilmesi rejimi gibi konular bir sistematik çerçevesinde düzenlenmiştir. Ancak, bu hükmün uygulanması demek, Anayasamıza göre idari ve adli yargı ayrılığını kabul eden ilkeye aykırılık demektir Çünkü yasa koyucunun Anayasa hükmüne rağmen idari yargının görev alanına giren bir uyuşmazlığın adli yargı da görülmesi konusunda takdir hakkı bulunmamaktadır!.. Aslında konu idare hukukundan çok ceza hukukunu ilgilendirmesi nedeniyle adli yargının görevli olmasının doğal olmasına karşın idare hukuku esaslarına göre tesis edilen bir işlemin sadece para cezası yaptırımı içermesine bakılarak denetimin idari yargı alanından çıkarılarak adli yargıya bırakılması olanaklı değildir. Anayasa Mahkemesi bu gerekçelere dayanarak 22.01.2007 tarihinde yürürlüğe girecek şekilde 01.03.2006 tarih ve E. 2005/108, K. 2006/35 sayılı kararı ile kabahatler yasasının 3 üncü maddesini Anayasamızın 125 ve 155 inci maddelerine aykırı bularak iptal etmiştir. Ancak, iptal sebebiyle meydana gelen yasa boşluğu 19.12.2006 tarihinde çıkarılan 5560 sayılı yasa ile getirilen değişik yeni düzenleme yürürlüğe girmiştir. 5560 sayılı yasanın 31. maddesiyle getirilen değişik 3. maddeye göre, a - İdari yaptırım kararlarına karşı kanun yoluna ilişkin hükümleri, diğer kanunlarda aksine hüküm bulunmaması halinde, b - Diğer genel hükümleri, idari para cezası veya mülkiyetin kamuya çevrilmesi yaptırımını gerektiren bütün fiiller hakkında 5326 sayılı yasa hükümleri uygulanacaktır. Örneğin 506 sayılı yasayla ilgili idari para cezasına itirazın yargı yeri sulh ceza mahkemesi gösterildiğinden dava sulh ceza mahkemesinde görülecek, Trafik kanununa göre yasada yargı yeri belirtilmediğinden keza bununla ilgili itirazların görüleceği yer de sulh ceza mahkemesi olacaktır 7 - Vergi Cezalarının Niteliği Vergi yasalarındaki cezalar özel yasa hükümleri ile düzenlenmiş hem adli hem de idari niteliktedirler. Ayrıca, burada tanımlanan ve yaptırım olarak gerek para cezası, gerekse hürriyeti bağlayıcı ceza öngörülen vergi suçları, ceza yasasındaki Suç tanımı ve kavramı içinde yer almakta, bu nitelikleri sebebiyle kabahat tanımı dışına çıkmaktadırlar. Çünkü vergi kaçakçılığı (Ziyaı) suçu kasti suçlardandır.. Taksirle işlenmesi mümkün değildir. Ancak failin hareketi, taksirli ise kaçakçılık suçu oluşmaz! Vergi kaçakçılığı (Ziyaı) suçu VUK nın 344 ve 359. maddesindeki fiillerin karşılığı olarak hem para cezasını hem de hürriyeti bağlayıcı cezalar öngörülmüştür. Ayrıca VUK. 359. madde de yazılı suçların işlenişine iştirak 9
edenlerde cezalandırılmakta olup bu yönden de kabahat tanımı dışına çıkmaktadırlar. Diğer usulsüzlük cezaları ise kabahat tanımı içinde yer almadığı gibi yasa ile tanımlanmış ve belirlenmiştir. Bunlara karşı başvurulacak yasa yolu idari hukuk yolu olarak vergi mahkemeleri ve üst mahkeme olarak da Danıştay dır. 8 - YMM lerin Meslek Yasası 12. Maddesi ve VUK nun Mükerrer 227. Maddesi Kapsamındaki Sorumluluklarının Kabahatler Yasasına Göre Değerlendirilmesi YMM lerin 3568 sayılı yasanın 12 inci maddesinin dördüncü fıkrasındaki tasdikten doğan sorumlulukları, ziyaa uğratılan vergilerden ve kesilecek cezalardan mükellefle birlikte müştereken ve müteselsilen sorumluluktur. Keza, VUK nın mükerrer 227 inci maddesindeki sorumluluk ta yine vergi ziyaına bağlı olarak VUK ya göre tarh edilecek vergi cezalardan müştereken ve müteselsilen sorumluluktur Yani Vergi Usul Yasasının 344 ve 359. maddelerine göre kesilecek ceza 2-3 yıldan 5 yıla kadar süreli ağır cezayı gerektirebileceği gibi 3568 sayılı yasanın 49 uncu maddesine göre 12 inci maddeye aykırı davranışta ceza hükmü, 6 aydan 1 yıla kadar hapis cezasını ve adli para cezasını gerektirmektedir. Hürriyeti bağlayıcı ceza ve adli para cezasını gerektiren bu fiillerin kabahat olmadığı ve kabahatler yasasına göre değerlendirilmeyeceği açıktır. 9 - İdari Para Cezası Vermeye Yetkili Olan kamu Tüzel Kişileri 5326 sayılı yasaya göre cezalandırılması öngörülen fiillerin tespitini ve ceza verilmesi kamu tüzel kişileri ile bunların organlarına yasal düzenleme ile verilmiştir. Kamu Tüzel Kişileri Şunlardır; - Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri - İdari kamu kurumları (Vakıflar Gn. Md. Orman Gn. Md. Gençlik ve Spor Gn. Md. gibi..) - İktisadi kamu kurumları - Sosyal güvenlik kurumları - Bilimsel kamu kurumları - Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları (Odalar B.-Barolar Birliği-Tabipler B. gibi) - Düzenleyici ve Denetleyici kurumlar (TMSF-Şeker Kurumu-Rekabet K. gibi) 10 - Karar Verme Yetkisi ve Yasa Yolları Yukarıda sayılan kamu kuruluşlarının görev alanına giren yerlerde işlenen kabahatler dolayısıyla idari yaptırım kararını bu kuruluşların en üst amirleri vermeye yetkili kılınmışlardır. Ayrıca, yasada açıkça hüküm bulunan hallerde bir kabahat dolayısıyla Cumhuriyet savcıları da idari yaptırım kararı verebilecektir. 10
Savcılar bir suçu soruştururken bir kabahat işlendiğini öğrenirse daha önce kamu kurum ve kuruluşunca idari yaptırım kararı verilmemiş ise kendisi idari yaptırım kararı verebilecek veya bunu kamu kuruluşuna bildirebilecektir. Herhangi bir ceza mahkemesi kovuşturma konusu fiilinin, kabahat olduğunun anlaşılması halinde mahkeme tarafından da idari yaptırım kararı verilebilecektir. 11 - İdari Yaptırım Kararlarının Tebliği İdari yaptırım kararları 7201 sayılı Tebligat Kanunu na göre yapılır. Gerçek kişinin huzurunda verilen idari yaptırım kararı tutanakla yapılır. Kabahatli tutanağı imzalamak istemez ise bu husus tutanağa geçirilir. Gereği yapılmak üzere ilgililere verilir. Kabahatli tüzel kişi ise idari yaptırım kararının mutlaka tebliği gerekir. 12 - Kesinleşen İdari Para Cezaları 6183 sayılı yasaya göre takip ve tahsil edilir. Yasa yoluna başvurulması cezanın takibini durdurur. Kesinleşme yargı süreci sonunda olur. Genel bütçeye kaydedilmesi gereken idari para cezaları 6183 sayılı yasaya göre takip edilirler. Genel hükümlere göre takip ve tahsil edileceği belirtilmiş olan idari para cezaları ise süresinde takip edilmediği takdirde 2004 sayılı icra iflas kanununa göre takip edilecektir 13 - Ödeme Zamanı Özel kanunlarda ödeme süresi belirtilmemiş ise cezanın tebliğinden i- tibaren 1 ay içinde ödenecektir. 14 - Ödeme Yeri a - İdari yaptırım kararlarının kesinleşmesinden önce idari yaptırım kararı veren idarelere, b - İdari yaptırım kararlarının kesinleşmesinden sonra borçlunun kanuni ikametgahı, tüzel kişi ise kanuni ve iş merkezinin bulunduğu yer vergi dairesinin hesabının bulunduğu bankaya veya vergi dairesine yatırılacaktır. 15 - İndirim Uygulaması Yasa yoluna başvurmadan ödeyen kişiden İdari P. Cezasının ¾ ü tahsil edilir. 16 - Taksitlendirme Kişinin ekonomik durumunun müsait olmaması ve talebi halinde ilk taksidi peşin ödenecek şekilde 1 yıl içinde 4 eşit taksitle ödenebilir. Taksit ödemesi zamanında ve tam yapılmaz ise kalan kısmın tamamı tahsil edilir. 17 - İdari Para Cezalarına Karşı Yasa Yolu İdari para cezası ve mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin idari yaptırım kararına karşı kararın tebliğ veya tevhiminden itibaren en geç 15 gün içinde sulh ceza mahkemesine başvurulur. Sulh mahkemesi kararına tebliğden itibaren 7 gün içinde yargı çevresindeki ağır ceza mahkemesine 11
başvurulabilir. Kararı ağır ceza mahkemesi vermişse onun itiraz mercii en yakın Ağır ceza mahkemesidir. 18 - Mahkeme ve Cumhuriyet savcıları tarafından verilen idari para cezalarına karşı ilk itiraz ve son karar mercii Ağır Ceza Mahkemeleridir. 19 - Zaman Aşımı Amme alacağı kararın kesinleşmesi tarihinden itibaren vadesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılından itibaren 5 yıldır. Zaman aşımı süresinden sonra rızaen ödemeler kabul edilir. Yargı yoluna başvurulmuşsa zaman aşımı durur. 20 - Ölüm Halinde İdari Para Cezaları Hakkında Yapılacak İşlemler Anayasamızın 38/7 maddesi 5237 sayılı Türk Ceza Yasasının 20/1 maddesine göre Ceza sorumluluğu şahsidir kimse başkasının fiilinden sorumlu tutulamaz. Bu sebeple sanığın veya hükümlünün ölümü halinde kamu davası düşer. Henüz infaz edilmemiş adli para cezaları ortadan kalkar. Ancak, birinin malını zaptetme veya zorla alıma (müsadereye) ilişkin giderler ile yargılama giderlerine ilişkin ölümden önce kesinleşmiş hüküm varsa bunların takibine ve infazına devam olunur. Özel kanunlarda, cezaya muhatap olanların ölümü hakkında idari para cezalarının mirası reddetmemiş mirasçılarından alınacağı hakkında hüküm yoksa bunların tahsilinden vazgeçilir. Tüzel kişilere ait idari para cezaları tüzel kişi tarafından ödenmez ise cezaya tüzel kişi muhatap olması nedeniyle sorumlu ortaklarından veya ölmüş ise onların mirası reddetmemiş mirasçılarından takip edilir. 21 - Çeşitli Kabahatler 5326 sayılı yasanın 32 ve takipeden maddelerinde tanımlanan kabahatlerden bir kısmı 01.04.2005 tarihinde yürürlükten kalkan 765 sayılı Türk Ceza Kanunu dolayısıyla yaptırımsız kalan bazı kabahatler oluşturmaktadır. 5326 sayılı yasaya göre kabahatler; a - Yetkili makamların hukuka uygun kararlarına aykırı hareket b - Dilencilik c - Huzur ve sukunu bozucu şekildeki sarhoşluk d - Kumar oynamak e - Huzur ve sükunu bozucu gürültü yapmak f - Mal ve hizmet satmak için başkalarını rahatsız etmek g - İlgili makamların yazılı izni ve emri olmadan cadde,meydan ve sokakları işgal h - Kapalı alanlarda tütün mamullerinin tüketilmesi ı - Görevle bağlantılı olarak görevliye kimlik bildirmemek gerçeğe aykırı bilgi vermek, 12
adres bildirmemek i - Çevreyi kirletme j - Afiş asma k -Ruhsatsız silah taşıma Sonuç Olarak; 5326 sayılı Kabahatler yasası ile hafif cezayı gerektiren ve kabahat olarak nitelendirilen haksız fiilleri işleyenlerin suçu, genel olarak düzenlenmiş ceza yasası içinden çıkarılan ayrıca genel yasa olarak nitelendirilen bu yasa kapsamına alınmıştır. Kabahatler ile ilgili olarak diğer yasalarda özel hüküm bulunması halinde yasa hükümleri uygulanacak bunlar dışındaki haller için ise; itiraz yolu ve süresi ödeme usulü, zaman aşımı, idari mahkemelerinin gelir kaydedileceği kamu idareleri gibi düzenlemeler ve yasada tanımı yapılmış kabahatler için bu yasa hükmü uygulanacaktır. Vergi ziyaı (kaçakçılığı) ve usulsüzlük cezalarını gerektiren fiiller kabahat tanımı dışındadırlar Hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren fiiller bakımından adli, yasa hükümleriyle belirlenmiş para cezaları bakımından i- dari niteliktedirler. YMM lerin 3568 sayılı yasanın 12/4 maddesi ve VUK nun mükerrer 227 inci maddesindeki sorumluluklar hürriyeti bağlayıcı ceza ve adli para cezasını gerektirdiğinden cezayı gerektiren fiillerin kabahat olarak değerlendirilmesi yasal olarak olanaksızdır Bu hukukunu ilgilendirenleri vergi mahkemeleri, ceza hukukunu ilgilendirenleri ise adli yargı cezaların muhatabı ve iştirakçilerinin başvuracağı yasa yolu konusuna göre; idare yerleridir. 13
14