EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Editör/Yazar: Savaş BAŞTÜRK Yazarlar: Ayşegül USTAOĞLU Bekir Kürşat DORUK Berna AYTAÇ Birol YİĞİT Cengiz TÜYSÜZ Erdal TATAR Esen ERSOY Esin ACAR İbrahim BİLGİN İbrahim KEPCEOĞLU İdris AKTAŞ İlyas YAVUZ Kibar AKTIN M. Diyaddin YAŞAR M. Emre SEZGİN Mehtap TAŞTEPE Muhammet ÖZDEN M. Oğuz KUTLU Ramazan ÇEKEN Recep Serkan ARIK Şadiye KORKMAZ Şengül S. ANAGÜN Tekin ÇELİKKAYA Tuncay CANBULAT
Yayın No. : 1006 Eğitim No. : 218 ISBN : 978-605-133-907-8 1. Basım, Eylül 2014 EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Editör/Yazar: Savaş BAŞTÜRK Copyright 2014, NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ. SERTİFİKA NO.: 20779 Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz. Genel Yayın Yönetmeni: Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com- Dizi Editörü: Naim Dilek -naimdilek@nobelyayin.com- Redaksiyon: Naim Dilek -naimdilek@nobelyayin.com- Sayfa Tasarımı: Tarkan Kara -erdal@nobelyayin.com- Kapak Tasarımı: Sevgi Pınar Özen -pinar@nobelyayin.com- Baskı Sorumlusu: Halil Yeşil Baskı ve Cilt: Özgem Matbaacılık Sertifika No.: 19478 Zübeyde Hanım Mah. 1. Cad. Alibey İşhanı No.: 99 / 11 - ANKARA Dağıtım: Volkan Kurt -volkankurt@nobelyayin.com- +90 312 418 20 10 Emrah Dursun -emrah@nobelyayin.com- Çetin Erdoğan -cetin@nobelyayin.com- Serhat Geçkaldı -serhat@nobelyayin.com- Tanıtım: Sadık Küçükakman -sadik@nobelyayin.com- Yavuz Şahin -yavuz@nobelyayin.com- Onur Uysal -onur@nobelyayin.come-satış: Emre Akkuş -esatis@nobelkitap.com- Sipariş: -siparis@nobelyayin.com- KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Baştürk, Savaş. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme / Savaş Baştürk 1. Basım, XVIII+ 442 s., 170x240 mm Kaynakça var dizin yok. ISBN 978-605-133-907-8 1. Ölçme ve Değerlendirme 2. Eğitim 3. Öğretmen Yetiştirme 4. Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri 5. Tamamlayıcı Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri NOBEL AKADEMÝK YAYINCILIK EÐÝTÝM DANIÞMANLIK TÝC. LTD. ÞTÝ. Ankara Daðýtým Kültür Mah. Mithatpaþa Cad. No.: 74 B-01/02 Kýzýlay / ANKARA Tel: 0312 418 20 10 Faks: 0312 418 30 20 / www.nobelyayin.com nobel@nobelyayin.com Merkez ÝOSB Abdülkadir Geylani Cad. No.: 2/A Ostim / ANKARA Tel/Faks: 0312 386 00 91
ÖN SÖZ Öğretmen yetiştirme alanın en önemli kavramlarından birisi, şüphesiz öğretmen bilgisi ve bu bilgiyi oluşturan bileşenlerin neler olduğunun belirlenmesidir. Zira bu bilginin anlaşılması ya da anlaşılmaya çalışılması özellikle eğitim fakültelerinde öğretmen adaylarına verilecek formasyonun niteliğinin nasıl olması gerektiği konusunda önemli ipuçları vermektedir. Öğretmen adaylarının eğitim fakültelerinde alan bilgisi, pedagoji bilgisi ve alana yönelik pedagoji bilgisiyle iyi donanmış olarak yetiştirilmeleri oldukça önemlidir. Ölçme ve değerlendirme bilgisi de bu bilgilerden hatta belki de en önemlilerinden biridir. Öğretmen adaylarının ölçme ve değerlendirmede kullanılan yöntemlerin amaç ve stratejilerini bilmesi ve bunları oluşturup uygulama becerisine sahip olması fakültede kazandırılması gereken önemli bir beceridir. Elinizdeki bu kitap, söz konusu becerinin kazandırılabilmesi amacına hizmet etmek düşüncesiyle ortaya çıkmış bir üründür. Ülkemizde son yıllarda uygulanmaya başlanan gerek ilkokul gerekse ortaokul ve lise programlarında, öğretmenlerden ders anlatımlarında yapılandırmacı yaklaşımı benimsemelerini ve geleneksel ölçme ve değerlendirme yaklaşımına dayalı yöntemlerin yanında süreci de dikkate alan alternatif ya da başka bir tanımlamayla tamamlayıcı yöntemleri de kullanmalarını istemektedir. Program değişiklikleriyle birlikte, bugüne kadar geleneksel yöntemlere dayalı ölçme ve değerlendirme yapan öğretmenlerin alternatif ölçme ve değerlendirme yöntemlerini oluşturmada ve kullanmada çeşitli sorunlarla karşılaşabilecekleri açıktır. Gerçekten de literatürde öğretmenlerin yeni programda yer alan ölçme ve değerlendirme uygulamaları konusunda problemler yaşadığı; bu konuda programın diğer boyutlarına göre kendilerini daha yetersiz gördükleri; ölçme ve değerlendirme konusunda eğitim ihtiyacı içinde olduklarını ifade ettikleri çeşitli araştırmalar bulunmaktadır. Şüphesiz bu tür reform ve yenilik faaliyetlerinin kabul görüp uygulanabilmesinin en etkili yolu eğitim fakültelerinden geçmektedir. Zira pek çok öğretmenin yeni bir program uygulamaya konsa bile eski programla olan ilişkilerinin uzun yıllar devam ettiği bilinen bir durumdur. Elinizdeki kitabın bu tür eksikliklerin giderilmesi konusunda da öğretmen adaylarına ve öğretmenlere yardımcı olacağı düşünülmektedir. Kitapta öğretmen adaylarının rahatlıkla anlayabilmesini sağlayabilmek için, ölçme ve değerlendirmenin önemi, önemli bilimsel prensipler, geleneksel ve tamamlayıcı ölçme ve değerlendirme yöntemleri, basit ve anlaşılabilir terimlerle verilmeye çalışılmıştır. Öncelikli hedef kitlesi öğretmen adayları olduğu için, bölüm içlerinde verilen örnekler genellikle eğitimle ilgili araştırmalardan seçilmiştir. Kitapta toplam 21 bölüm yer almaktadır. Birinci Bölüm'de ölçme ve değerlendirmedeki temel kavramlar ve eğitim sistemindeki uygulamalarından bahsedilmiştir. İkinci Bölüm'de ölçme araçlarında aranan yapısal nitelikler konusu ele alınmıştır. 3-8. bölümlerde, geleneksel ölçme ve değerlendirme teknikleri, 9-16. bölümlerde tamamlayıcı ölçme ve değerlendirme teknikleri ayrıntılı olarak örneklerle birlikte işlenmiştir. 17, 18 ve 19. bölümlerde sırasıyla bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor davranışların ölçülmesi konularına değinilmiştir. Kitabın son iki bölümünde ise, sırasıyla değerlendirme ve not verme ile ölçme sonuçları üzerine istatistiksel işlemler üzerinde durulmuştur. Şüphesiz ortaya çıkan her ürün, çıktığı hâliyle, mükemmel, kusursuz değildir ve daima geliştirilmeye muhtaçtır. Yazımında ve basımında gösterilen onca dikkat ve özene rağmen, bazı gözden kaçan noktalar ve eksiklikler olabilir. Bunların paylaşılması bizleri ziyadesiyle memnun edeceği gibi, ilerleyen baskılarda kitabın tekrar gözden geçirilmesi esnasında dikkate alınmasını sağlayacaktır. Kitabın ortaya çıkmasındaki katkılarından dolayı değerli meslektaşım Öğr. Gör. Mehtap TAŞTEPE ye çok teşekkür ederim. Bölüm yazarı akademisyen arkadaşlarımın, iii
böyle bir çalışmanın içinde yer almayı kabul etmeleri, değerli zamanlarını buna ayırmaları ve kitabın oluşumunda göstermiş oldukları özveri, her türlü övgüyü hak etmektedir. Kendilerine yürekten teşekkür ediyor ve şükranlarımı sunuyorum. Ayrıca, gerek bazı bölümlerin yazarı, gerekse de kitabın editörü olarak, kitabın yazım sürecinde ve tüm akademik hayatım boyunca, yaşadığım sıkıntıları paylaşan, bana her zaman destek olup, anlayış gösteren sevgili eşim Ebru BAŞTÜRK e oğlum Ahmet ve Kızım Sare ye minnettarım. Onların karşılıksız sevgisi ve hoşgörüsü olmasaydı bu kitap gün yüzüne çıkamazdı. Ne yaparsam yapayım haklarını ödemekten aciz olduğum çok kıymetli anne-babam Mukaddes ve Ahmet BAŞTÜRK e sonsuz teşekkürler. Son olarak, kitabın düşünce aşamasından basımına kadar geçen süreçte her türlü destek ve yardımı sağlayan Sayın Sadık KÜÇÜKAKMAN nezdinde tüm Nobel Akademik Yayıncılık çalışanlarına çok teşekkürler. Sinop / Temmuz, 2014 Doç. Dr. Savaş BAŞTÜRK/ Editör Sinop Üniversitesi, Eğitim Fakültesi İlköğretim Matematik Eğitimi Anabilim Dalı İletişim E-posta: sbasturk@sinop.edu.tr iv
KATKIDA BULUNAN YAZARLAR Ayşegül USTAOĞLU, Sinop Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalında öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır. Lisans eğitimini ODTÜ Okul Öncesi Eğitimi Bölümünde, yüksek lisans öğrenimini Ankara Üniversitesi Özel Eğitim alanında tamamlayan Ustaoğlu; aynı üniversitede doktora öğrenimine devam etmektedir. Erken çocukluk eğitimi, erken çocukluk özel eğitimi ve değerlendirme alanlarında çalışmalar yapmaktadır. Bekir Kürşat DORUK, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Hacettepe Üniversitesinde matematik üzerine yüksek lisansını tamamlayan, doktora çalışmasını aynı üniversitede matematik eğitimi üzerine gerçekleştiren yazar, matematiksel modelleme, matematik öğretiminde teknoloji kullanımı, öğretmen yetiştirme gibi alanlarda çalışmalarını sürdürmektedir. Berna AYTAÇ, 2005 yılında lisans eğitimini ODTÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümünde tamamlayan Aytaç, Sussex Üniversitesinde gelişim psikolojisi alanında lisansüstü ve doktora öğrenimini tamamlamıştır. Çocuk gelişimi, aile ve kültürün aile yaşantısındaki etkileri ile ilgili çalışmalar yapmaktadır. Birol YİĞİT, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde Lisans, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Yüksek lisans ve yine aynı üniversitede doktora öğrenimini tamamlayan Yiğit 1992-2000 yılları arasında sırasıyla Dokuz Eylül ve Celal Bayar Üniversitelerinde öğretim üyesi ve yönetici olarak çeşitli görevler yaptı. Hâlen Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Eğitim bilimleri alanında çok sayıda bilimsel eseri ayrıca yönettiği yüksek lisans ve doktora düzeyinde tezler mevcuttur. Cengiz TÜYSÜZ, Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisans ve doktora öğrenimini Dokuz Eylül Üniversitesinde Kimya Eğitimi üzerine tamamlayan Tüysüz; Kimya Eğitimi, Teknoloji Destekli Kimya Eğitimi, Fen Eğitiminde Ölçme ve Değerlendirme ve Hibrit Öğrenme konularında özgün bilimsel çalışmalar yapmaktadır. Erdal TATAR, Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisans ve doktora öğrenimini Atatürk Üniversitesinde Kimya Eğitimi üzerine tamamlayan, Amerika'nın Chicago Illinois Institute of Technology'de postdoktora eğitimi alan Tatar, hâlihazırda bilimin doğası, kavram öğretimi ve kavram yanılgıları ağırlıklı olarak fen eğitimi üzerine araştırmalar yapmaktadır. Esen ERSOY, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Matematik Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Lisans ve yüksek lisans eğitimini Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi İstatistik Anabilim dalında tamamlayan Ersoy; doktora eğitimini Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Matematik Öğretmenliği Anabilim Dalında tamamlamıştır. Ersoy un uzmanlık alanları; matematik öğretimi ve probleme dayalı öğrenme, üst düzey düşünme becerileri, ölçme-değerlendirme ve yaratıcı dramadır. v
Esin ACAR, Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışan yazar Illinois Üniversitesinden Program ve Öğretim genel alanı, ilköğretim özel alanında nitel araştırma yeterliliği ve filozofi doktorası almıştır. İlköğretim düzeyindeki öğrenciler ve öğretmenleri dâhilinde özellikle matematik dersinin öğretimine yönelik sınıf ve sınıf dışı alan çalışmaları yapmaktadır. Ayrıca nitel araştırma yöntemleri üzerine de çalışmaları ve öğretim uygulamaları bulunmaktadır. İbrahim BİLGİN, Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisans öğrenimini Texas A&M University ve doktora öğrenimini ODTÜ Eğitim Fakültesi Kimya Eğitimi üzerine tamamlayan Bilgin farklı öğrenci merkezli öğrenme yaklaşımları (iş birlikli öğrenme teknikleri, 5E modeli, probleme dayalı öğrenme), öğrenmede bireysel farklılıklar ve teknolojik pedagojik alan bilgisi, kavram yanılgıları fen eğitimi ve kimya eğitimi üzerine araştırmalar yapmaktadır. İbrahim KEPCEOĞLU, Lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Matematik Bölümünde, yüksek lisans eğitimini ise Marmara Üniversitesi Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanları Eğitimi Bölümü Matematik Eğitimi nde yaptı. 2010 yılında YÖK ün Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı (ÖYP) kapsamında Kastamonu Üniversitesine atandıktan sonra lisansüstü eğitimi için Marmara Üniversitesine görevlendirildi. Hâlen Marmara Üniversitesi İlköğretim Matematik Eğitimi Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak çalışmakta olup aynı bölümde doktora eğitimini sürdürmektedir. Bilgisayar destekli matematik öğretimi ve öğretmen yetiştirme konularında çalışmalar yapmaktadır. İdris AKTAŞ, Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalında araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisansını Mustafa Kemal Üniversitesinde Fen Bilgisi Eğitimi üzerine tamamlayan Aktaş, hâlen Karadeniz Teknik Üniversitesinde Fen Bilgisi Eğitimi üzerine doktorasına devam etmektedir. Ağırlıklı olarak öğretim yöntemleri ve TPAB üzerine çalışmalara devam etmektedir. İlyas YAVUZ, 1994 yılında Uludağ Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Matematik öğretmenliğinden mezun oldu. 1994-98 yıllarında Milli Eğitim Bakanlığına bağlı devlet liselerinde matematik öğretmeni olarak çalıştı. Daha sonra 1999 MEB burslusu olarak Fransa ya gitti. Fransa da matematik eğitimi alanında yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamladı. 2006 yılından itibaren Marmara Üniversitesinde akademisyen olarak çalışmaya başladı. 2006-2011 yılları arasında öğretim görevlisi doktor, 2011 yılından itibaren de doçent doktor olarak akademik hayatını sürdürmektedir. Kibar AKTIN, Sinop Üniversitesi Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. 2002 yılında Marmara Üniversitesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği bölümünden mezunu oldu. 2005 yılında Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde tarih eğitiminde yüksek lisansını ve 2011 yılında aynı enstitüde sosyal bilgiler eğitimi alanında doktorasını tamamladı. 2012 yılından beri Sinop Üniversitesi Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalında yardımcı doçent olarak çalışmaktadır. Sosyal bilgiler eğitimi, tarih eğitimi ve erken çocuklukta sosyal bilgiler eğitimi alanında bilimsel çalışmalar yapmaktadır. vi
M. Diyaddin YAŞAR, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Doktora öğrenimini Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Kimya Eğitiminde yapan yazarın araştırma konuları arasında; öğretim programı değerlendirme çalışmaları ve fen eğitimi araştırmalarının ülkemizde ve dünyadaki eğilimlerine yönelik araştırmalar yer almaktadır. M. Emre SEZGİN, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisans ve doktora öğrenimini Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalında tamamlayan Sezgin; çok ortamlı öğrenmede bilişsel kuram ve bilişsel yük, e-öğrenme ortamlarında ölçme ve değerlendirme konularında bilimsel çalışmalar yapmaktadır. Mehtap TAŞTEPE, Sinop Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Matematik Eğitimi Anabilim Dalında öğretim görevlisi olarak çalışan Mehtap Taştepe; yüksek lisansını Marmara Üniversitesi nde Matematik Eğitimi üzerine yapmıştır. Anadolu Üniversitesinde Matematik Eğitimi üzerine doktora öğrenimine devam eden Taştepe; ispat kavramı ve öğretmen yetiştirme konularında özgün bilimsel çalışmalar yapmaktadır. Muhammet ÖZDEN, Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisans ve doktora öğrenimini Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı Sınıf Öğretmenliği Doktora Programında tamamlayan Dr. Özden in ilgi ve çalışma alanlarını öğretmen yetiştirme, bilim eğitimi, etik, nitel araştırma, çağdaş öğretim yaklaşımları ve çevre eğitimi oluşturmaktadır. M. Oğuz KUTLU, Lisans derecesini Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Eğitim Yönetimi, Teftişi ve Planlaması Bölümünden, Yüksek Lisans ve Doktora derecelerini ise Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalından almıştır. Hâlen Ç.Ü. Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak görev yapmakta olan M. Oğuz Kutlu, Öğretim Kuramları, Ders Çalışma Yöntemleri, Etkili Öğrenme ve Değerler Eğitimi konularında çalışmalar yapmaktadır. Ramazan ÇEKEN, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü Üstün Zekâlılar Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisans ve doktora öğrenimini Gazi Üniversitesinde Fen Eğitimi üzerine tamamlayan Çeken; basit fen aktiviteleri, çevre eğitimi, Pedagoji Alan Bilgisi, teknoloji ve tasarımın fen eğitiminde uygulanması, üstün zekâlılar/özel yeteneklilerin eğitimi ve öğretmen yetiştirme konularında özgün bilimsel çalışmalar yapmaktadır. Recep Serkan ARIK, Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisans ve doktora öğrenimini Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde Ölçme ve Değerlendirme (Psikometri) de tamamlayan Arık; Öğretmen yeterlikleri, kavram yanılgıları, ölçekleme teknikleri, sınıf içi ölçme uygulamaları, nitel ve nicel veri analizi uygulamaları konularında özgün bilimsel çalışmalar yapmaktadır. vii
Savaş BAŞTÜRK, Sinop Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Matematik Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Yüksek lisans ve doktora öğrenimini Fransa da Paris 7-Denis Diderot Üniversitesinde Matematik Eğitimi üzerine tamamlayan Baştürk; ispat kavramı, özel dershaneler, Pedagoji Alan Bilgisi, teknolojinin matematik eğitimine entegrasyonu ve öğretmen yetiştirme konularında özgün bilimsel çalışmalar yapmaktadır. Şadiye KORKMAZ, Lisans derecesini Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Bölümünden, Yüksek Lisans derecesini ise Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümünden almıştır. Çukurova Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri, Din Eğitimi Bilim Dalında Doktora öğrenimine devam etmekte olup, Adana-Ahmet Sapmaz Ortaokulu nda Uzman İngilizce öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Şengül S. ANAGÜN, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği Ana Bilim Dalı öğretim üyesidir. Yüksek lisansını Eğitim Bilimleri, doktorasını Sınıf Öğretmenliği alanlarında Anadolu Üniversitesinde tamamlamıştır. Doçentlik unvanını sınıf öğretmenliği alanında almıştır. İlköğretim fen eğitimi alanında çalışan yazarın Nitel Araştırmaya Giriş adlı çeviri kitapta iki bölümü, Bilimsel Araştırma Yöntemleri kitabında bir bağımsız, bir de ortak bölümü bulunmaktadır. Yazarın ilgi alanları yapılandırmacılık, ölçek geliştirme ve uyarlama, nitel araştırma yöntemleridir. Tekin ÇELİKKAYA, 2009 yılında Ahi Evran Üniversitesi İlköğretim Bölümü Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünde Yardımcı Doçent olarak akademik hayatına başladı. Hâlen aynı üniversitede görevine devam etmektedir. Sosyal Bilgiler eğitim-öğretimi, yöntem-teknikler, öğrenme stratejileri, ölçme ve değerlendirme teknikleri, değer ve değerler eğitimi ile ulusal ve uluslararası dergilerde yayınlanmış makaleleri ve ulusal ve uluslararası konferanslarda sunulmuş bildirileri de bulunmaktadır. Tuncay CANBULAT, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalında öğretim elemanı olarak çalışmaktadır. Lisans ve yüksek lisans öğrenimini Celal Bayar Üniversitesinde sınıf öğretmenliği programında tamamlayan Canbulat; doktora öğrenimini Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde sınıf öğretmenliği bilim dalında tamamlamıştır. Canbulat, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi, Eğitim Psikolojisi ve sınıf öğretmeni yetiştirme konularında çalışmalar yapmaktadır. viii
İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...iii KATKIDA BULUNAN YAZARLAR...v İÇİNDEKİLER...ix 1. Bölüm ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR VE EĞİTİM SİSTEMİNDEKİ UYGULAMALARI Doç. Dr. Cengiz TÜYSÜZ GİRİŞ...3 TEMEL KAVRAMLAR...3 DEĞİŞKEN...3 ÖLÇME...4 ÖLÇME TÜRLERİ...5 Doğrudan Ölçme...5 Dolaylı Ölçme...5 Türetilmiş Ölçme...6 ÖLÇÜM...6 ÖLÇMEDE BİRİM...6 ÖLÇME KURALI...7 ÖLÇMEDE SIFIR NOKTASI...8 Mutlak (Gerçek) Sıfır Noktası...8 İzafi (itibari, göreceli) Sıfır Noktası...8 ÖLÇEK VE TÜRLERİ...9 Sınıflama Ölçeği...9 Sıralama Ölçeği...10 Eşit Aralıklı Ölçek...10 Eşit Oranlı Ölçek...11 DEĞERLENDİRME...12 ÖLÇÜT...12 DEĞERLENDİRME ÇEŞİTLERİ...14 Yapılış Amacına Göre Değerlendirme Çeşitleri...15 ÖZET...17 KAYNAKÇA...20 2. Bölüm ÖLÇME ARAÇLARININ TAŞIMASI GEREKEN NİTELİKLER Doç. Dr. Savaş BAŞTÜRK GİRİŞ...23 ÖLÇMEDE GEÇERLİK...24 Geçerlik Türleri...25 ix
Geçerliği Artırmanın Yolları...32 ÖLÇMEDE HATA...33 Hata Kaynakları...34 Hata Türleri...35 Ölçmenin Standart Hatası...37 Puanların Güven Aralığı...38 ÖLÇMEDE GÜVENİRLİK...38 GÜVENİRLİK TÜRLERİ VE GÜVENİRLİĞİ TEST ETME YÖNTEMLERİ...40 Tek Uygulamaya Dayalı Yöntemler...40 Birden Çok Uygulamaya Dayalı Yöntemler...43 Güvenirliğe Etki Eden Etkenler...45 Ölçme Aracının Güvenirliği Artırmada Bazı Genel İlkeler...46 GÜVENİRLİK İLE GEÇERLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ...48 ÖLÇMEDE KULLANIŞLILIK...49 ÖZET...51 KAYNAKÇA...53 3. Bölüm SÖZLÜ SINAVLAR Yrd. Doç. Dr. Birol YİĞİT GİRİŞ...57 SÖZLÜ SINAVLARIN ÖZELLİKLERİ...57 SÖZLÜ SINAVLARIN ÜSTÜN YANLARI...60 SÖZLÜ SINAVLARIN SINIRLI YÖNLERİ...60 SÖZLÜ SINAVLARDA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR VE SINIRLILIĞI AZALTMANIN YOLLARI...61 SÖZLÜ SINAVLARIN KULLANILDIĞI ALANLAR...62 SÖZLÜ SINAVLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ...63 SÖZLÜ SINAVLARIN PUANLANMASI...63 ÖZET...65 KAYNAKÇA...66 4. Bölüm YAZILI YOKLAMALAR Dr. Tuncay CANBULAT GİRİŞ...69 YAZILI YOKLAMA...69 YAZILI YOKLAMALARIN ÖZELLİKLERİ...71 YAZILI YOKLAMALARIN SINIFLANDIRILMASI...72 Uzun Cevap Gerektiren Yazılı Yoklamalar...73 UZUN CEVAPLI YAZILI YOKLAMALARDA GÜVENİRLİK, GEÇERLİK VE KULLANIŞLILIK...76 UZUN CEVAP GEREKTİREN YAZILI YOKLAMALARIN HAZIRLAMA, UYGULAMA VE PUANLAMA SÜRECİ...77 ÖZET...84 KAYNAKÇA...85 x
5. Bölüm KISA CEVAPLI SORULAR Yrd. Doç. Dr. Kibar AKTIN - Yrd. Doç. Dr. Ramazan ÇEKEN GİRİŞ...89 KISA CEVAPLI SORULAR...89 Kısa Cevaplı Soru Türleri...90 İYİ BİR KISA CEVAPLI SORU NASIL TASARLANABİLİR?...91 KISA CEVAPLI SORULARIN ÜSTÜNLÜKLERİ...94 KISA CEVAPLI SORULARIN SINIRLILIKLARI...95 PUANLAMA NASIL YAPILIR?...95 ÖZET...97 KAYNAKÇA...98 6. Bölüm SINIFLAMA GEREKTİREN TESTLER Yrd. Doç. Dr. M. Oğuz KUTLU - Şadiye KORKMAZ GİRİŞ...101 SINIFLAMA GEREKTİREN TESTLER...101 DOĞRU-YANLIŞ (D-Y) TESTLERİ...101 Doğru-Yanlış Testlerinin Yazılması...102 Doğru Yanlış Testlerinin Türleri...104 Doğru-Yanlış Testlerinin Üstün Yönleri...106 Doğru-Yanlış Testlerinin Sınırlılıkları...106 ÖZET...107 KAYNAKÇA...108 7. Bölüm EŞLEŞTİRME TESTLERİ Doç. Dr. İlyas YAVUZ - Arş. Gör. İbrahim KEPCEOĞLU GİRİŞ...111 EŞLEŞTİRME TESTLERİ NEDİR?...111 Eşleştirme Testlerinin Avantajları...115 Eşleştirme Testlerinin Dezavantajları...115 Eşleştirme Testlerinin Kusurlu Örnekleri...115 ÖZET...117 KAYNAKÇA...118 xi
8. Bölüm ÇOKTAN SEÇMELİ TESTLER Doç. Dr. Savaş BAŞTÜRK GİRİŞ...121 ÇOKTAN SEÇMELİ TESTLERİN TANIMI VE TEMEL KAVRAMLAR...122 ÇOKTAN SEÇMELİ TESTLERİN ÖZELLİKLERİ...123 ÇOKTAN SEÇMELİ TESTLERİN HAZIRLANMASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR...125 ÇOKTAN SEÇMELİ TESTLERDE MADDE TÜRLERİ...132 Doğru Cevaba Göre Çoktan Seçmeli Madde Türleri...132 Madde Köküne Göre Çoktan Seçmeli Madde Türleri...135 Maddelerin Gruplanışına Göre...137 ÇOKTAN SEÇMELİ MADDELERDE ÇELDİRİCİLERİN YAZILMASI...138 ÇOKTAN SEÇMELİ TESTLERİN PUANLANMASI...141 0-1 Puanlaması...142 Ağırlıklı Puanlama Yaklaşımı...143 MADDE ANALİZİ...146 Madde Güçlük İndeksi...146 Madde Ayırt Edicilik İndeksi...147 ÖZET...151 KAYNAKÇA...153 9. Bölüm PERFORMANS ÖLÇÜLMESİ Yrd. Doç. Dr. M. Diyaddin YAŞAR GİRİŞ...157 PERFORMANS ÖLÇÜLMESİ...157 PERFORMANS GÖREVLERİ...159 Sınırlı-Cevap Gerektiren Performans Soruları...160 Kapsamlı-Cevap Gerektiren Performans Soruları...162 PERFORMANS ÖLÇME İŞLEMLERİ VE ÖLÇEKLERİ...165 Dereceli Puanlama Anahtarları...165 PERFORMANS ÖLÇÜLMESİNİN FAYDALARI...170 PERFORMANS ÖLÇÜLMESİNİN SINIRLILIKLARI...170 PERFORMANS SORUSU HAZIRLAMADA BAZI TAVSİYELER...171 ÖZET...172 KAYNAKÇA...173 10. Bölüm TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ Yrd. Doç. Dr. Tekin ÇELİKKAYA GİRİŞ...177 TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ...177 xii
TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ TEKNİĞİNİN HAZIRLANIŞI...178 TANILAYICI DALLANMIŞ AĞACIN PUANLANMASI...181 TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ TEKNİĞİNİN AVANTAJLARI...183 TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ TEKNİĞİNİN SINIRLILIKLARI...184 TANILAYICI DALLANMIŞ AĞAÇ SORU ÖRNEKLERİ...185 ÖZET...191 KAYNAKÇA...192 11. Bölüm YAPILANDIRILMIŞ GRİD Yrd. Doç. Dr. Tekin ÇELİKKAYA GİRİŞ...197 YAPILANDIRILMIŞ GRİD...198 YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİNİN HAZIRLANIŞI...200 YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİNİN PUANLAMASI...202 YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİNİN AVANTAJLARI...206 YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİNİN SINIRLILIKLARI...208 ÖZET...211 KAYNAKÇA...212 12. Bölüm KELİME İLİŞKİLENDİRME TESTLERİ Öğr. Gör. Ayşegül USTAOĞLU - Dr. Berna AYTAÇ GİRİŞ...217 KELİME İLİŞKİLENDİRME TESTİNİN UYGULANIŞI...219 ÖRNEK UYGULAMA...220 TEKNİĞİN AVANTAJLARI...226 TEKNİĞİN SINIRLILIKLARI...226 ÖZET...227 KAYNAKÇA...228 13. Bölüm PROJE VE PORTFOLYO DEĞERLENDİRME Yrd. Doç. Dr. Esin ACAR GİRİŞ...231 ÖĞRENİLMEYE DEĞER BİR KONU: PROJE...231 Proje Yaklaşımının Özellikleri...232 Projenin Oluşumu...232 PROJENİN DEĞERLENDİRMEDE KULLANILMASI...233 Proje Değerlendirmede Dikkate Alınması Gereken Kriterler...234 Projenin Değerlendirilmesinde Kullanılan Yöntemler...234 PORTFOLYO NEDİR?...235 xiii
ÖĞRENMENİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE PORTFOLYONUN KULLANILMASI...236 Portfolyoyu Sınıfa Tanıtma...236 Portfolyonun Bölümleri ve İçerebileceği Materyaller...238 PORTFOLYOLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ...239 Portfolyo Değerlendirmeyi Nasıl Kullanalım?...239 Portfolyo Değerlendirmeyi Kullanırken Nelere Dikkat Etmeliyiz?...241 Portfolyo Değerlendirme İşlemi...242 Portfolyoların Avantajları...245 PORTFOLYONUN ETKİLİ KULLANIMI...246 PORTFOLYO DEĞERLENDİRMEDE GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK...247 Geçerlik...247 Güvenirlik...247 PORTFOLYOLARIN SINIRLILIKLARI...248 ÖZET...250 KAYNAKÇA...251 14. Bölüm KAVRAM HARİTALARI Yrd. Doç. Dr. Bekir Kürşat DORUK GİRİŞ...255 Kavram Nedir?...255 Kavram Haritasının Dayandığı Temel Kuramlar...255 Kavram Haritasının Tanımı ve Temel Özellikleri...257 Kavram Haritalarının Yapısal Özellikleri...259 KAVRAM HARİTALARI NASIL HAZIRLANABİLİR?...261 Öğrenciler İçin Kavram Haritası Hazırlama Etkinlikleri...263 3. ve 7. Sınıf Arası Öğrenciler İçin Kavram Haritalarının Öğretimine Yönelik Bir Etkinlik Modeli...263 KAVRAM HARİTALARININ KULLANIM AMAÇLARI...265 KAVRAM HARİTALARININ BİR ÖLÇME DEĞERLENDİRME ARACI OLARAK KULLANIMI...266 TEKNİĞİN AVANTAJLARI...269 TEKNİĞİN SINIRLILIKLARI...270 ÖZET...272 KAYNAKÇA...273 15. Bölüm GÖRÜŞME Yrd. Doç. Dr. Esen ERSOY GİRİŞ...277 GÖRÜŞME TEKNİĞİNİN AMACI...278 GÖRÜŞME TEKNİĞİNİN ÖZELLİKLERİ...278 Görüşme Tekniğinin Uygulama Aşamaları...278 Görüşme Tekniğinde Analiz...280 GÖRÜŞME TEKNİĞİNİN AVANTAJLARI...280 GÖRÜŞME TEKNİĞİNİN SINIRLILIKLARI...281 ÖZET...282 KAYNAKÇA...283 xiv
16. Bölüm ÖĞRENCİ DEĞERLENDİRMELERİNİN ÖLÇME DEĞERLENDİRME SÜRECİNE KATILMASI Doç. Dr. Şengül S. ANAGÜN GİRİŞ...287 ÖZ DEĞERLENDİRME...288 AKRAN DEĞERLENDİRMESİ...293 GRUP DEĞERLENDİRMESİ...298 ÖZET...302 KAYNAKÇA...303 17. Bölüm BİLİŞSEL DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜLMESİ Doç. Dr. Savaş BAŞTÜRK - Öğr. Gör. Mehtap TAŞTEPE GİRİŞ...307 BİLİŞSEL ALAN...307 BİLGİ BASAMAĞI...310 KAVRAMA BASAMAĞI...316 UYGULAMA BASAMAĞI...319 ANALİZ BASAMAĞI...320 SENTEZ BASAMAĞI...322 DEĞERLENDİRME BASAMAĞI...323 ÖZET...325 KAYNAKÇA...326 18. Bölüm DUYUŞSAL DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜLMESİ Yrd. Doç. Dr. Muhammet ÖZDEN GİRİŞ...331 TUTUMLAR VE ÖLÇÜLMESİ...332 Doğrudan Ölçümler...333 Dolaylı Ölçümler...336 İLGİLER VE ÖLÇÜLMESİ...337 GÜDÜLER VE ÖLÇÜLMESİ...338 KAYGILAR VE ÖLÇÜLMESİ...340 BENLİK TASARIMI VE ÖLÇÜLMESİ...341 GÖZLEM VE DERECELEME HATALARI...343 DUYUŞSAL DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜLMESİNDEKİ GÜÇLÜKLER...345 ÖZET...347 KAYNAKÇA...349 xv
19. Bölüm PSİKO-MOTOR DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜLMESİ Yrd. Doç. Dr. M. Emre SEZGİN GİRİŞ...353 PSİKO-MOTOR DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜLMESİ...353 PSİKO-MOTOR BECERİLERİ PUANLAMA YÖNTEMLERİ...355 PSİKO-MOTOR BECERİLERİ ÖLÇMEDE KULLANILAN ARAÇLAR...357 PSİKO-MOTOR BECERİ ÜRÜNLERİNİN ÖLÇÜLMESİ...360 İŞ VE BECERİLERİ ÖLÇMEDE DİKKAT EDİLECEK ESASLAR...361 BECERİ ÖLÇME ARAÇLARININ YAPIMI...362 ÖZET...364 KAYNAKÇA...365 20. Bölüm DEĞERLENDİRME VE NOT VERME Yrd. Doç. Dr. R. Serkan ARIK GİRİŞ...369 EĞİTİMDE DEĞERLENDİRME VE NOTLAR...369 Güdüleyici Olarak Not...370 Öğrenme Etkinliklerinin Rehberliği İçin Not:...371 Öğrenim ve Meslek Rehberliği İçin Not...371 Kişisel Gelişmenin Ölçüsü Olarak Not...371 Sınıflama Kararlarının Dayanağı Olarak Not...372 DEĞERLENDİRMENİN ÜÇ ÖGESİ...372 NOTUN DAYANACAĞI ÖLÇME SONUÇLARI...373 DEĞERLENDİRME TÜRLERİ...374 Yapılış Amacına Göre Değerlendirme...374 DEĞERLENDİRMEDE KULLANILAN ÖLÇÜTLER...376 NOT VERMEDE İSTATİSTİKSEL YÖNTEMLER...379 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ...379 Kullanılan Ölçüte Göre Not Verme...380 Mutlak Değerlendirme...380 Bağıl Değerlendirme...383 Normal Dağılım Eğrisine Göre Not Verme...385 ÖZET...388 KAYNAKÇA...389 21. Bölüm ÖLÇME SONUÇLARI ÜZERİNE İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER Prof. Dr. İbrahim BİLGİN - Doç. Dr. Erdal TATAR - Arş. Gör. İdris AKTAŞ GİRİŞ...393 İSTATİSTİK VE BAZI TEMEL KAVRAMLAR...393 Evren ve Örneklem...393 İstatistik, Bilim ve Gözlem...393 xvi
Değişkenler...395 İstatistiksel Gösterim...396 VERİLERİN DÜZENLENMESİ...397 Sıklık (Frekans) Dağılımları...397 Orantılar ve Yüzdeler...398 Frekans Poligonları...403 Simetrik ve Simetrik Olmayan Frekans Dağılım Şekilleri...405 Yüzde, Yüzde Derecesi ve Ara Değerlerin Bulunması (Interpolasyon)...405 Yığmalı (Toplam) Frekanslar ve Toplam Yüzdeler...406 MERKEZİ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ...408 Ortalama...409 Ağırlıklı Ortalama...410 Ortanca (Medyan)...412 Tepe Değer (Mod)...415 Merkezi Dağılım Ölçümlerinin Seçimi...415 DAĞILIM (YAYILMA, DEĞİŞİM) ÖLÇÜLERİ...417 Ranj...417 Standart Sapma...418 Varyans...420 Çeyrek Sapma...422 Bağıl Değişkenlik Katsayısı...424 NORMAL DAĞILIM...425 Çarpıklık Katsayısı...427 Basıklık Kat Sayısı...429 T puanı...434 Korelasyon...435 ÖZET...439 KAYNAKÇA...442 xvii