İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ T.C. Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi vturker@marmara.edu.tr 12. DERS İKY - Teknik (Fonksiyonel) Kapsamı 7. Fonksiyon: İŞ DEĞERLEME (Devamı) Sınıflama (Dereceleme) Yöntemi İşler ile ilgili bilgilerin iş analiz ve iş tanımları yoluyla elde edilmesinden sonra; işlerin, ortak nitelik ve özelliklerine göre, dereceleri ve kapsamları farklı iş sınıflarına ayrılmasıdır. 3 1. SINIF 2. SINIF 3. SINIF Örnek Sınıf Tanımları Basit, rutin ve belirli bir mesleki bilgiyi gerektirmeyen, kısa süre içinde öğrenilerek yapılabilen, özel bir beceriye ihtiyaç olmayan, basit el araç ve gereçlerinin kullanıldığı, yakın gözetim altında veya öngörülen iş standart ve talimatlarla karşılaştırma yapılarak gerçekleştirilen işler Belli bir mesleki bilgiye dayanan ve temel bilgilerin kuramsal ve uygulamalı olarak bir öğrenimle veya eğitimle elde edildiği, kısa süreli eğitim veya işbaşı eğitim yoluyla öğretildiği kısa süreli deneyimi gerektiren işler, çalışma usulleri belirlenmiş olmakla birlikte, öngörülen kalite ve tolerans sınırlarında bağımsız mesleki kararların verilebileceği işler İş için gerekli bilginin öğretim veya işbaşında eğitim yoluyla elde edildiği, ileri düzeyde beceri ve yetenek gerektiren; karmaşık tezgah ve donanım kullanmayı, hassas çalışmayı öngörülen kalite ve tolerans sınırlarında çalışmayı, planlama ve düzenleme yapılmayı gerektiren işler 4 1
Sınıflama Yönteminin Yararları Sınıflama Yönteminin Sakıncaları Yöntemin kurulması ve uygulanması kolaydır. Daha az zaman ve eleman gerektirir. Yöntem esnektir, mevcut işlerdeki değişmeler ya da yeni işlerin ortaya çıkması durumunda mevcut sınıfların özelliklerine göre ve sınıflardaki diğer işlerle karşılaştırılarak bu işlerin değerlemeleri sağlanabilir. Sınıflama yöntemi ile iş değerlemesinde iş sınıfları belirli faktörlere göre tanımlandığından sıralama yöntemine göre daha nesnel ve daha iyi sonuçlar vermektedir. Kıdem ve başarıya dayalı bir ücret sisteminin temelleri atılabilir Değerleme sonuçları ilgililere gerekçeli biçimde açıklanabilir ve yapılacak itirazlara cevap verilebilir. Yöntemin uygulanmasında karşılaşılan en önemli güçlük, nesnel ve kapsamlı sınıf ve derece tanımlarının geliştirilmesidir. İş unvanlarının kişiliklerin ve mevcut ücretlerin etkisinde kalınarak yanlış değerleme yapılabilir. Her işin hangi sınıfa yerleştirileceğine, o işin kuruluştaki mevcut prestiji etki edebilir. Değerlemeyi yapanların örgütteki tüm işleri ayrıntılı biçimde bilme olasılığı azdır. Bu nedenle yeterli güvenilirlikte sınıflama yapılmayabilir. Yüksek nitelikli çok sayıdaki işin değerlemesi güç olmaktadır. 5 6 Faktör Karşılaştırma Yöntemi Faktör Karşılaştırma Yöntemi Faktör karşılaştırma yönteminde; işlerin yapılmasını gerektiren faktörler seçilerek birbirine oranla nisbi değerleri para olarak tespit edilir. Değerleme, işin işle karşılaştırılması suretiyle yapıldığından iyi bir usuldür ve metodu hazırlayıp uygulamak çok kolaydır. Ayrıca sıralama parasal değere göre yapıldığından, sistemin ücret yönetiminde kullanımı kolaydır. Bu yöntem ilk defa 1926 yılında Eugene Benge tarafından iş değerleme alanında uygulanmıştır. Benge; puan yönteminde gördüğü bazı eksiklikler nedeni ile faktör karşılaştırma yönteminin yararına inanmıştır. 7 8 2
Faktör Karşılaştırma Yöntemi Faktör karşılaştırma yöntemiyle iş değerlemesi aşamaları Benge in planı beş temel faktöre dayanmaktadır. Bunlar, (1) Beceri (maharet-ustalık), (2) Düşünsel çaba (zihni gayret), (3) Bedensel çaba (fiziki gayret), (4) Sorumluluk ve (5) Çalışma koşullarıdır. Ancak iş ve işletme özelliklerine göre faktör sayısının çoğaltılabileceğini belirtmek gerekir ya da daha farklı faktörler seçilebilir. 9 a) Faktörlerin Seçilmesi ve Tanımlanması Fabrika İşleri 1. Düşünsel gerekler 2. Beceri gerekleri 3. Fiziksel gerekler 4. Sorumluluk 5. Çalışma koşulları Faktör Karşılaştırma Yönteminde Temel Faktörler Büro İşleri 1. Düşünsel gerekler 2. Beceri gerekleri 3. Fiziksel faktörler 4. Gözetim sorumluluğu 10 Faktör karşılaştırma yöntemiyle iş değerlemesi aşamaları Anahtar işlerin şu özellikleri taşıması gereklidir; b) Anahtar İşlerin Seçilmesi: Anahtar işlerin seçilmesi işlemi, tüm iş değerleme yöntemleri için büyük önem taşımakla birlikte, sonuçlarının güvenilirliği büyük ölçüde bu işleme bağlı olduğu için faktör karşılaştırma yönteminde daha fazla önem taşımaktadır. Seçilen faktörlere göre analiz edilebilir ve tanımlanabilir olması gereklidir. İş ve yönetim hiyerarşisini temsil edebilmelidir Hem örgüt içi, hem de örgüt dışında ödenen ücretler yönünden adil bir nitelik göstermeli ve adil olduğu personel tarafından benimsenmelidir. Örgütün yer aldığı endüstri dalında yaygın işler olmalıdır. Örgütteki ücret zincirini veya basamaklarını gösterecek biçimde en düşükten en yükseğe kadar değişebilmelidir. 11 12 3
Faktör karşılaştırma yöntemiyle iş değerlemesi aşamaları c) Faktörlere Göre Anahtar İşlerin Sıralanması: İş değerlemesinde kullanılacak faktörler belirlendikten ve anahtar işler seçildikten sonra, anahtar işler her faktöre göre sıralanır. İŞLER Faktörlere Göre İşlerin Sıralanması İŞ GEREKLERİ Beceri Zihinsel Bedensel Sorumluluk Çalışma Koşulları 1 1 4 1 3 2 2 2 3 1 3 4 1 4 2 4 5 3 5 4 5 3 5 2 5 13 14 Faktör Karşılaştırma Yönteminde İşlerin Faktörlere Göre Sıralanması ve Faktörlerin Parasal Karşılıklarının Belirlenmesi İş Gerekleri d) Anahtar İşlerin Ücretlerinin Faktörlere Dağıtılması: Anahtar işler, seçilen faktörlere göre sıralandıktan sonra, işlerin özellikleri ve seçilen faktörlerin bu işlerdeki katkısı ve önemi dikkate alınarak, her işe ödenen ücretin ne kadarının hangi faktöre göre ödenmesi (dağıtılması) gerektiği saptanır. İşler Toplam Ücret Beceri Zihinsel Bedensel Sorumluluk Çalışma Koşulları Sıra Ücret Sıra Ücret Sıra Ücret Sıra Ücret Sıra Ücret 255 1 90 1 50 4 20 1 75 3 20 235 2 80 2 40 2 40 3 45 1 30 185 3 60 4 20 1 50 4 30 2 25 120 4 50 5 10 3 30 5 15 4 15 15 140 5 30 3 30 5 10 2 60 5 10 16 4
Faktör Karşılaştırma Yönteminde Ücretlerin Dağılımı İŞ GEREKLER İ e) Diğer İşlerin Sıralanması: Anahtar işlerin sıralanması tamamlandıktan sonra, son aşama olarak anahtar işlerin dışında kalan işlerin sıralanmasına geçilir. Faktör karşılaştırma tablosu (ölçeği) seçilen anahtar işlere göre düzenlenmiştir. Anahtar işler, işletmedeki tüm işleri temsil ettiğine göre, her faktörün tüm işler açısından en alt ve en üst sınırları belirlenmiş olmaktadır. Kuramsal olarak işletmede bu ölçek sınırları dışına çıkacak iş yoktur. 17 ÜCRET 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 Beceri Zihinsel Çaba Bedensel Çaba Sorumluluk Çalışma Koşulları M akinist 18 Faktör Karşılaştırma Yönteminin Yararları Faktör Karşılaştırma Yönteminin Yararları (devamı) İşletme içindeki işlere uygun bir ölçeğe göre değerlendirme yapılır. Böylece her işletmenin özelliklerine, iş niteliklerine uygun bir değerlemenin geliştirilmesi olasılığı artar. Faktörlerin dağılım alanı geniştir ve tanımlarda genel ifadeler kullanıldığı için bu yöntem değişikliklere uyabilecek esnekliktedir. İşlerin değerlendirilmesi basit işlemlere dayanır ve yalnızca işle ilgili gereklere göre her iş bir diğeriyle karşılaştırılır. Bu nedenle, işletmedeki iş niteliklerine uygun sonuçlar elde edilebilir. Değerleme hataları, kişiliklerden etkilenme ve mevcut ücretlerin etkisi altında kalma gibi tarafsızlıktan uzaklaştırıcı etkenler, sonuçları önemli derecede etkilemez. Değerleme ölçeği açık ve anlaşılabilir tanımlara göre düzenlenir. Bu nedenle kullanılması ve uygulanması kolaydır. Beş temel faktöre göre değerleme yapıldığı için faktör geçişimleri çok azdır. Hassas bir değerleme yapılabilir. 19 20 5
Faktör Karşılaştırma Yönteminin Sakıncaları Faktör Karşılaştırma Yönteminin Sakıncaları (devamı) Değerleme ölçeğinin oluşumunda yararlanılan anahtar işlerin ücretlerinde veya işlerin yapısındaki değişmeler, sistemi doğrudan etkileyebilir. Yöntemin uygulanmasında kayıt ve işlemler çok önemlidir. Uygulama aşamaları uzun süreler gerektirir. Bu nedenle pahalıya mal olan bir çalışmadır. Değerleme ölçeğinin geliştirilmesinde güçlükler ile karşılaşılır ve özellikle kurul kararlarının oluşturulması ve çalışmalarının düzenlenmesi sonuçları etkileyebilir. Yöntemin uygulanmasının değerleyicilere öğretilmesi ve eğitilmeleri zorunludur. Değerleyicilerin yetenekli kişiler olması gerekmektedir Yöntemin işgörenlere açıklanmasında güçlüklerle karşılaşılabilir. Temel ilkelerde görüş birliğine ulaşılması için geniş ve ayrıntılı açıklamalar yapılmalıdır. 21 22 Bir sonraki dersimizde görüşmek dileğiyle T.C. Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi vturker@marmara.edu.tr 6