İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ

Transkript

1 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ (DERS NOTLARI) Prof. Dr. Kadir ARDIÇ Doç. Dr. Yasemin ÖZDEMİR Sakarya

2 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Ders Notları Prof. Dr. Kadir ARDIÇ Doç. Dr. Yasemin ÖZDEMİR ISBN : Birinci Baskı Ekim 2017 Copyright ã Sakarya Yayıncılık Bu kitabın her türlü yayın hakkı Sakarya Yayıncılık a aittir. Kitabın tamamı veya bir kısmı yayıncının izni olmadan hiçbir şekilde elektronik, mekanik, fotokopi vb. araçla yayınlanamaz ve çoğaltılamaz Sayılı ve 2936 sayılı fikir ve sanat eserleri yasaları ve Türk Ticaret Yasası gereğince; fotokopi, tarama, yazma vs. herhangi bir yöntemle bir kitabı çoğaltarak satan, satın alan veya bir kitaptan yazarın yazılı izni olmadan alıntı yapan kişi ve kurumlar: Herbir kopya için iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası (para cezasına çevrilmeksizin) 10 bin TL den 150 bin TL ye kadar mahkemenin karar vereceği para cezası, Meslekten men ve kopyalama ve basım cihazlarına ek konulması, cezaları ile cezalandırılır. Dizgi, Kapak : Sakarya Yayıncılık Baskı : Avcı Ofset, Topkapı/İstanbul Yayın ve Dağıtım: : Sakarya Yayıncılık Sakarya Üniversitesi Esentepe Kampüsü Çarşı dükkanları, No:14 B Blok No:5-13 B/5 Serdivan/SAKARYA Tel: Faks:

3 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 İNSAN KAYNAKLARI VE YÖNETİMİ... 1 A. İnsan Kaynakları Yönetiminin Kavramsal Çerçevesi İnsan Kaynaklarının Tanımı, Önemi ve Amacı İnsan Kaynakları Biriminin/Yöneticisinin Sorumluluğu ve Rolü İnsan Kaynakları Yönetiminin İlkeleri... 4 B. İnsan Kaynakları Yönetiminin İşlevleri... 6 C. İnsan Kaynakları Bölümünün Örgütlenmesi Küçük Ölçekli İşletmelerde Örgütlenme Orta Ölçekli İşletmelerde Örgütlenme Büyük Ölçekli İşletmelerde Örgütlenme Özet Sorular Kaynakça BÖLÜM 2 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ A. İnsan Kaynakları Yönetiminin Tarihsel Gelişimi Personel Yönetimi İnsan Kaynakları Yönetimi Stratejik İnsan Kaynakları Yönetimi B. İnsan Kaynaklarının Geleceği C. İnsan Kaynakları Yönetiminin Türkiye deki Tarihsel Gelişimi Özet Sorular Kaynakça BÖLÜM 3 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN BİR SİSTEM OLARAK ELE ALINMASI A. Sistem Yaklaşımının Teorik Temelleri B. İnsan Kaynakları Yönetiminde Girdi-Çıktı İlişkisi C. İnsan Kaynakları Yönetim Sisteminin Çevresi Dış Çevre ve Unsurları i

4 a. İşgücü Piyasası b. Yasal Düzenlemeler c. Toplum (sosyo kültürel özellikler) d. Sendikalar e. Hissedarlar f. Müşteriler g. Rekabet h. Teknoloji i. Ekonomik Koşullar İç Çevre ve Unsurları a. İşletmenin Stratejik Yönetim Anlayışı b. Yönetim Felsefesi c. Örgüt Kültürü ve Örgüt İklimi d. Örgütün Büyüklüğü ve Çalışanlar Özet Sorular Ekler BÖLÜM 4 İNSAN KAYNAKLARI STRATEJİ VE POLİTİKALARI A. İnsan Kaynakları Strateji ve Politikalarının Kavramsal Çerçevesi Strateji ve Politika Kavramları İKY Açısından Strateji ve Politikanın Anlamı B. İK Strateji ve Politikaların Belirlenmesi C. Strateji ve Politikaların Uygulanması D. İnsan Kaynakları Strateji ve Politikalarının İçeriği E. İnsan Kaynakları Strateji ve Politikalarının Varlığının Yarar ve Sakıncaları Özet Sorular Ekler BÖLÜM 5 İŞ ANALİZİ VE İŞ TANIMLARI A. İş Analizinin Kavramsal Çerçevesi İş Analizinin Tanımı ve Önemi İş Analizinin Yapılmasından Kim/Kimler Sorumludur? İş Analizi Ne Zaman Yapılmalıdır? ii

5 4. İş Analizinin İçerdiği Bilgiler B. İş Analizinin Diğer İKY İşlevleri İlişkisi C. İş Analiz Süreci İş Analizinin Hazırlık Aşaması İş Analizinin Uygulama Aşaması İş Analizinin Değerleme Aşaması D. İş Analizinde Kullanılan Veri Toplama Yöntemleri Anket Yöntemi Görüşme Yöntemi Gözlem Yöntemi Diğer Yöntemler a. Daha Önceki İş Tanımlarının İncelenmesi b. İş Araçlarının İncelenmesi c. İşlerin Bizzat İfa Edilmesi E. İş Analizinin Çıktıları İş Tanımı a. İş Tanımlarının Unsurları b. İş Tanımının Hazırlanmasında Dikkate Alınması Gerekenler c. İş Tanımlarının Kullanım Alanları İş Gerekleri a. İş Gereklerinin Unsurları b. İş Gereklerinin Hazırlanmasında Dikkate Alınması Gerekenler.. 78 c. İş Gereklerinin Kullanım Amacı Özet Sorular Ekler Kaynakça BÖLÜM 6 İŞ DİZAYNI A. İş Dizaynının Kavramsal Çerçevesi İş Dizaynının Tanımı İş Dizaynının Önemi ve Yararları İş Dizaynını Etkileyen Faktörler İş Dizaynı Süreci B. İş Dizaynı Yöntemleri İş Basitleştirme iii

6 2. İş Genişletme İş Zenginleştirme İş Karakteristikleri Modeli Süreç Yenileme Takım Çalışması Diğer İş Dizaynı Yöntemleri C. İş Dizaynında Alternatif Düzenlemeler Esnek Zamanlı Programlar Sıkıştırılmış İş Haftaları Kısmi (part-time) Çalışma Çağrı Üzerine Çalışma İş Paylaşımı Tele-çalışma Özet Sorular Kaynakça BÖLÜM 7 İNSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI A. İnsan Kaynakları Planlamasının Kavramsal Çerçevesi İnsan Kaynakları Planlamasının Tanımı ve Önemi İnsan Kaynakları Planlamasının Amaçları ve Yararları İnsan Kaynakları Planlaması İle İlgili Sorumluluklar İnsan Kaynakları Planlamasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar B. İnsan Kaynakları Planlaması Süreci Bilgi Toplama ve Analiz a. Dış Çevresel Unsurlar b. İçsel Çevre Unsurları İnsan Kaynakları Planlamasının Talep Yönü İnsan Kaynakları Planlamasının Arz Yönü İnsan Kaynakları Planlamasında Arz ve Talebin Dengelenmesi a. İşgücünün İçsel Tedariki b. İşgücünün Dışsal Tedariki Kontrol ve Değerlendirme C. İnsan Kaynakları Planlamasında Kullanılan Yöntemler iv

7 1. Yargısal Metotlar a. Yönetsel yargıya dayanan tahmin yöntemi b. Tabandan tavana (tümevarım tahmin) öngörümleme: c. Delphi Tekniği: d. Nominal Teknik Matematiksel Metotlar a. Trend (Eğilim) Analizi: b. Rasyo Analizi c. Regrasyon Analizi d. Optimizasyon Modelleri e. Simulasyon Modelleri f. İş Standartları Yöntemi g. Bilgisayar Destekli Bilgi Sistemi Özet Sorular Kaynakça BÖLÜM 8 İNSAN KAYNAKLARININ TEMİNİ A. İnsan Kaynakları Teminin Kavramsal Çerçevesi B. İnsan Kaynakları Temini Süreci Çalışan İstek Formunun Doldurulması İş Profilinin Çıkarılması Çalışan Alımının Onaylanması Seçim Yönteminin Belirlenmesi İş İlanının Verilmesi C. İnsan Kaynakları Temini İç Kaynaklardan Temin a. İç Kaynaklardan Temini Etkileyen Faktörler b. İç Temin Araçları c. İç Kaynaklardan Temin Yöntemleri Dış Kaynaklardan Temin a. Dış Temini Etkileyen Faktörler b. Dış Temin Kaynakları İç ve Dış Kaynaklardan Teminin Karşılaştırılması a. İç Kaynaklardan Teminin Avantajları ve Dezavantajları b. Dış Kaynaklardan Teminin Avantaj ve Dezavantajları D. Aday Sağlama Yolları v

8 1. Medya Araçları Resmi ya da Özel İstihdam Kuruluşları Mevcut Çalışanların ve Tanıdıkların Önerileri Eğitim Kurumları Meslek Kuruluşları Bireysel Başvurular İşgören Kiralama (Leasing) ve Taşeronluk Firmaları İnternet ve İşletmelerin Web Siteleri E. İnsan Kaynakları Temininin Değerlendirilmesi Özet Sorular Kaynaklar BÖLÜM 9 İNSAN KAYNAĞININ SEÇİMİ A. İnsan Kaynağının Seçiminde Kavramsal Çerçeve İnsan Kaynakları Seçimini Etkileyen Faktörler İnsan Kaynakları Seçiminin Diğer İKY Fonksiyonlarıyla İlişkisi B. İnsan Kaynakları Seçim Süreci Başvuruların Kabulü ve İncelenmesi Başvuru Formu Doldurtma-İnceleme ve Ön Görüşme Sınav ve Test Uygulaması a. Psikoteknik Test Türleri b. Psiko-teknik Testlerin Taşıması Gereken Özellikler c. Psikoteknik Testlerin Önemi ve Kullanım Alanları d. Psikoteknik Testlerin Kullanımının Avantaj ve Dezavantajları Geçmiş İşlerin ve Referansların Araştırılması İş Görüşmesi (Mülakat) a. İş Görüşmesinin Amacı ve Önemi b. İş Görüşmesi Süreci c. İş Görüşmesi Sorularının Türleri d. İş Görüşmesi Sorularının Yapısı e. İş Görüşmesi Türleri f. Uygulamalı Mülakat Teknikleri g. Başarılı Bir İş Görüşmesinin Şartları ve İş Görüşmesi Hataları Sağlık Kontrolü İş Teklifi ve İşe Alma vi

9 C. Seçim Sürecinin Değerlendirilmesi D. İşe Alıştırma İşe Alıştırmanın Tanımı, Amaçları ve Önemi İşe Alıştırma Programı Süreci İşe Alıştırma Programında Kullanılan Yöntemler İşe Alıştırma Eğitimi Kontrol Listesi Özet Sorular Kaynaklar BÖLÜM 10 İNSAN KAYNAĞININ EĞİTİMİ VE GELİŞTİRİLMESİ A. Eğitim ve Geliştirmenin Kavramsal Çerçevesi Temel Kavramlar a. Eğitim b. Yetiştirme c. Geliştirme d. Yetkinlik (Yeterlilik) e. Öğrenme Eğitim ve Geliştirmenin Önemi, Amacı ve Yararları a. Eğitim ve Geliştirmenin Önemi b. Eğitim ve Geliştirmenin Amacı c. Eğitim ve Geliştirmenin Yararları Eğitim ve Geliştirmede İzlenecek İlkeler a. Sürekli Eğitim b. Etkin Katılım c. Eğitimde Fırsat Eşitliği d. Eğiticilerin Eğitimi Eğitim ve Geliştirmeyi Etkileyen Faktörler a. Üst Düzey Yönetimin Desteği b. Tüm Yönetici ve Uzmanların Desteği c. Teknolojik Gelişmeler d. Örgütsel Karmaşa e. Diğer İK İşlevleri Eğitim ve Geliştirmenin Diğer İK İşlevleri İle İlişkisi B. Eğitim ve Geliştirme Süreci Eğitim İhtiyaç Analizi a. Analiz Düzeyleri vii

10 b. Bilgi Toplama Yöntemleri Eğitim Programlarının Hazırlanması ve Uygulanması a. Eğitim Politikalarının Belirlenmesi b. Eğitim Organizasyonun Oluşturulması c. Eğitim Programının Hazırlanması d. Eğitim Bütçesinin Hazırlanması e. Eğitimin Gerçekleştirilmesi Eğitim Programının ve Etkinliğinin Değerlendirilmesi a. Katılımcıların Görüşleri (Reaksiyonlar-tepkiler) b. Öğrenmenin Derecesi (Öğrenme) c. Davranışsal Değişiklik (Davranış) d. Amaçların gerçekleşmesi (Sonuçlar) C. Eğitim Yöntemleri İş Başı Eğitim Yöntemleri; a. Yönetici Gözetiminde Eğitim b. Yetki Devri Yoluyla Eğitim; c. Yönlendirme (Koçluk); d. Rehberlik (Mentorluk); e. Davranış Modelleme; f. Oryantasyon (İşe Alıştırma) Eğitimi; g. Rotasyon Eğitimi; h. Proje ve Komitelerde Görev Alma; i. Staj Yoluyla Eğitim; j. Gösteri (Demostration) Yoluyla Eğitim; k. Kilit İşlerin Kullanılması İş dışı eğitim yöntemleri; a. Duyarlılık Eğitimi; b. Örnek Olay Eğitimi; c. Rol Oynama Eğitimi; d. İşletme Oyunu Eğitimi; e. Bekleyen Sorunlar yöntemi f. Simülasyon (Benzetim); g. Grup Tartışması h. Grup Kurma Yöntemleri Teknoloji Destekli Eğitim a. Multimedya Eğitimi b. Bilgisayar Destekli Eğitim c. Uzaktan Eğitim d. İnteraktif Video e. Web Tabanlı Eğitim (e-learning) f. CD-ROM ve Lazer Diskler viii

11 g. Sanal Gerçeklik Özet ve Sonuç Sorular Kaynakça BÖLÜM 11 PERFORMANS DEĞERLEME A. Performans Değerlemenin Kavramsal Çerçevesi Performans Değerlemenin Tanımı ve Önemi Performans Değerlemenin Yararları Performans Değerlemenin Diğer İK İşlevleri İle İlişkisi Performans Değerlemeyi Etkileyen Faktörler Performans Değerlemede Sorumluluklar B. Performans Değerleme Süreci Performans Değerleme Planının Oluşturulması Performans Kriterlerinin ve Standartlarının Belirlenmesi a. Performans Kriterlerinin Belirlenmesi b. Performans Standartlarının Belirlenmesi Değerleyicilerin Belirlenmesi ve Eğitimi a. Değerleyicilerin Belirlenmesi b. Değerleyicilerin Eğitimi Değerleme Yönteminin Belirlenmesi ve Uygulanması Performans Değerleme Görüşmesinin Yapılması a. Değerleme Görüşmesine Hazırlık ve Planlama b. Değerleme Görüşmesinin Yürütülmesi c. Değerleme Görüşmesinin Kayıt Altına Alınması ve Sonlandırılması C. Performans Değerleme Yöntemleri Karşılaştırma Yöntemleri Kontrol Listesi Yöntemi Grafik Dereceleme Yöntemi Davranışsal Değerlendirme Skalaları a. Davranışsal Beklenti Skalaları b. Davranışsal Gözlem Skalaları Kritik Olaylar Yöntemi Amaçlara (Sonuçlara) Göre Değerleme Yöntemi ix

12 Derece Değerleme yöntemi Değerleme Merkezleri Takıma Dayalı Performans Değerleme Yöntemi D. Performans Değerleme Hataları Hale ve Boynuz Etkisi Belli Derecelere Yönelme (Tolerans Katılık Ortalama) Tek Yönlü Ölçüm Hatası Pozisyondan Etkilenme Kişisel Önyargılar Kontrast Hatası Yakın Geçmişteki Olaylardan Etkilenme E. Performans Değerleme Sisteminin Denetimi Özet Sorular Kaynakça BÖLÜM 12 KARİYER GELİŞTİRME A. Kariyer Geliştirmenin Kavramsal Çerçevesi Kariyerin Tanımı Kariyerle İlişkili Kavramlar a. Kariyer Yolları b. Kariyer Kalıpları c. Kariyer Değerleri B. Kariyer Geliştirmenin Bireysel ve Örgütsel Boyutları Kariyer Planlama a. Bireysel Kariyer Planlama b. Örgütsel Kariyer Planlama Kariyer Yönetimi a. Kariyer Yönetiminin Önemi b. Kariyer Yönetimi Süreci Kariyer Geliştirme a. Kariyer Geliştirme Süreci b. Kariyer Geliştirmenin Diğer İKY Fonksiyonlarıyla İlişkisi C. Kariyer Geliştirme Araçları Kariyer Haritaları x

13 2. Kariyer Danışmanlığı Kariyer Rehberliği Kariyer Merkezleri Diğer Kariyer Geliştirme Araçları a. Koçluk b. Mentorlük c. Eğitim ve Geliştirme Programları d. Rotasyon e. İş Zenginleştirme f. Kariyer atölyeleri g. Değerlendirme Merkezleri D. Kariyer Geliştirme Uygulamaları İç İşe Alım a. Terfi b. Transfer ve Yer Değiştirme Yönetici Geliştirme Örgütsel Yedekleme Emeklilik İşten Çıkarma Diğer Kariyer Geliştirme Uygulamaları a. Oryantasyon b. Dışarıda İşe Yerleştirme (Outplacement) E. Kariyer Devreleri Örgütsel Kariyer Devreleri Bireysel Kariyer Devreleri a. Keşfetme (0-25 yaş) b. Kurma (26-35 yaş) c. Kariyer Ortası (36-50 yaş) d. Kariyer Sonu (51-65 yaş) e. Azalma ve Emeklilik (65 yaş ve üzeri) F. Kariyer Sorunları ve Çözümleri Genel Kariyer Sorunları a. Stres ve Tükenmişlik b. Ayışığı Sorunu c. Çift Kariyerlilik d. Çift Kariyerli Eşler e. Engellenme f. Gözden Düşme g. Beceri ve Yeteneğin Yitirilmesi xi

14 h. Mobbing ı. İş-Yaşam Dengesizliği Cinsiyetten Kaynaklanan Sorunlar a. Cam Tavan Sendromu b. Kraliçe Arı Sendromu c. Süper Kadın Sendromu Kariyer Devreleri Sorunları a. Gerçek Şoku b. Kariyer Platosu c. Emeklilik G. Yeni Kariyer Yaklaşımları Yeni Kariyer Yaklaşımlarını Ortaya Çıkaran Gelişmeler Yeni Kariyer Yaklaşımlarının Temel Özellikleri Yeni Kariyer Yaklaşımları a. Sınırsız Kariyer Yaklaşımı b. İki Basamaklı Kariyer Yolu Yaklaşımı c. Esnek Kariyer Yaklaşımı d. Portföy Kariyer e. Çalışan Eşlerin Kariyerleri f. Kariyer Mozaiği g. Global Kariyer Yaklaşımı h. Ağ Tipi Kariyer H. Kariyer Geliştirmenin Etkinliğinin Değerlendirilmesi Özet Sorular Kaynaklar BÖLÜM 13 İŞ DEĞERLEME A. İş Değerlemenin Kavramsal Çerçevesi İş Değerlemenin Tanımı İş Değerlemenin Amaçları İş Değerlemenin İlkeleri B. İş Değerlemesi Süreci Hazırlık Uygulama Değerleme İş Değerleme Yaklaşımları xii

15 C. İş Değerleme Yöntemleri Sıralama Yöntemi Sınıflandırma Yöntemi Faktör Karşılaştırma Yöntemi Puan Yöntemi a. Faktörlerin seçilmesi ve tanımlanması: b. Faktör derecelerinin belirlenmesi ve tanımlanması: c. Faktörlerin ağırlıklandırılması ve puanlandırılması: d. Faktörlerin puan değerinin belirlenmesi: e. İşlerin sınıflandırılması: HAY İş Değerleme Sistemi D. İş Değerlemenin Diğer İKY Fonksiyonları İle İlişkisi Özet Sorular Kaynakça BÖLÜM 14 ÜCRET YÖNETİMİ A. Ücret Yönetiminin Kavramsal Çerçevesi Ücret ve İlgili Kavramlar Ücretin Önemi Ücretlemenin/Ücret Yönetiminin Amaçları Ücretleme/Ücret Yönetiminin İlkeleri Ücret Yönetimini Etkileyen Temel Faktörler B. Ücret Sistemin Kurulması Piyasa Ücret Araştırmaları a. Piyasa Ücret Verilerinin Edinilmesi b. İşletmenin Ücret Eğrisi İle Piyasa Ücret Eğrisinin Karşılaştırılması İşleri Ücretlendirme a. İşlerin Tek Tek Ücretlendirilmesi b. Ücret Basamaklarının Oluşturulması c. Ücret Bantlarının Oluşturulması d. Eski İle Yeni Ücretlerin Uyumlaştırılması Ücret Sistemin Doğrulanması a. Yatay ve Dikey İlişkilerinin İncelenmesi b. Ücret Sistemi Hakkında Geri Bildirim Alınması xiii

16 4. Ücret Sisteminin Uygulanması a. İlgili Prosedürlerin Kurulması b. Sistemin Tüm Personele Tanıtılması c. Sistemin Uygulanması ve İzlenmesi C. Ücret Sistemleri Ana Baz Ücret Sistemleri a. Zaman Esasına Dayanan Ücret Sistemleri b. Maaş Sistemi c. (Doğrudan) Parça Başına Ücret Sistemi d. Götürü Ücret Sistemi Performansa Dayalı Ücret Sistemleri Özendirici (Teşvikli) Ücret Planları/Sistemleri a. Bireysel Özendirme Planları (Bireysel Düzeyde Özendirici Ücret Sistemleri) b. Takım Esaslı Özendiriciler c. İşletme Düzeyinde Özendirici Ücret Sistemleri D. Ücret Yönetiminin Diğer İKY Fonksiyonları ile İlişkisi Özet Sorular Kaynaklar BİBLİYOGRAFYA xiv