AB YE ADAY VE POTANSİYEL ADAY ÜLKELERE İLİŞKİN SON EKONOMİK GELİŞMELER* AĞUSTOS 2010 *Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali Konular GenelMüdürlüğü nün 9 Nisan 2010 da yayınladığı EU Candidate and Pre-Accession Countries Economic Quarterly Raporu dikkate alınarak hazırlanmış olup, ekonomik verilere ilişkin tahminler ECFIN tarafından yapılmış tahminlerdir.
İÇİNDEKİLER 1. GENEL BAKIŞ... 1 2. ADAY ÜLKELER 2.1. TÜRKİYE...7 2.2. HIRVATİSTAN...13 2.3. MAKEDONYA...18 2.4. İZLANDA...23 3.POTANSİYEL ADAY ÜLKELER 3.1. BOSNA HERSEK...28 3.2. KARADAĞ...33 3.3. ARNAVUTLUK...37 3.4. SIRBİSTAN...41 3.5. KOSOVA...46 i
1. GENEL BAKIŞ Batı Balkan ekonomilerinde toparlanma işaretleri henüz çok yetersizdir. 2010 yılının ilk çeyreği itibarıyla Sırbistan da Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) büyümesi % 0,6 ile ancak pozitife dönebilmiştir. Ayrıca Arnavutluk ve Bosna-Hersek te de ekonomik faaliyetlerde bir takım düzelme işaretleri mevcuttur. Bununla birlikte Karadağ ve Hırvatistan ekonomileri aynı dönemde daralmaya devam etmiş, yılının son çeyreğinde büyüme kaydeden Makedonya ekonomisinde ise ekonomik görünüm 2010 un ilk çeyreğinde tekrar negatife dönmüştür. Türkiye yılında yaşanan % 4,7 oranındaki daralmanın ardından 2010 yılının ilk çeyreğinde % 11,7 büyüyerek diğer ülkelerden belirgin şekilde ayrılmıştır. Özel tüketim ve özellikle sabit sermaye oluşumundaki artışın etkisiyle iç talepte yaşanan önemli ölçüdeki canlanma, büyümedeki bu yüksek performansın arkasındaki temel nedendir. Bununla birlikte ekonomik göstergeler Nisan- Mayıs döneminde büyümede nispi bir yavaşlamaya işaret etmektedir. Yelpazenin diğer ucundaki İzlanda da ise 2010 yılının ilk çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre % 6,9 küçülme meydana gelmiştir. Ekonomik kriz işgücü piyasalarını derinden etkilemiş olup, işsizlik oranlarındaki artış yılının son çeyreği ve 2010 yılının ilk çeyreğinde bütün ülkelerin ortak problemi olarak ortaya çıkmıştır. Ancak Bosna-Hersek te resmi işsizlik oranı Ocak-Nisan döneminde görece istikrarlı bir görünüm sergilemiştir. yılında cari işlemler dengesinde sağlanan kayda değer iyileşmeler, pek çok ülke açısından 2010 yılının ilk çeyreğinde de devam etmiştir. Bununla birlikte cari açık Arnavutluk ve Karadağ da hala yüksek seviyelerde seyretmekte olup, Türkiye ve İzlanda da ise göreceli olarak az da olsa artmaktadır. yılında Hırvatistan, Makedonya, Bosna-Hersek, Sırbistan, Arnavutluk ve Kosova nın dış ticaret dengelerindeki düzelmenin temel nedeni ithalatın düşmesi iken, 2010 yılının ilk çeyreğinde bu ülkelerin cari dengelerinde gözlemlenen olumlu gelişmelerin esas nedenini ihracattaki artış oluşturmaktadır. Net sermaye girişinin istikrar ve niteliği ülkeden ülkeye farklılaşmaktadır. Örneğin, Karadağ ve Arnavutluk ta 2010 yılının ilk çeyreğinde doğrudan yabancı yatırımlar % 30 gibi yüksek bir oranda artarken, Türkiye ve Sırbistan da % 20 oranında azalmış, buna karşın portföy yatırımlarında önemli ölçüde artış gözlemlenmiştir. 1
Para politikası İzlanda, Sırbistan, Hırvatistan ve Makedonya da kademeli olarak gevşetilmeye devam edilmiş olup, bu kapsamda enflasyondaki aşamalı düşüşe paralel olarak politika faizleri 2010 Haziran sonu itibarıyla yeniden düşürülmüştür. Karadağ dışındaki diğer ülkelerde ise enflasyonist baskılardaki artış nedeniyle para politikasına ilişkin mevcut uygulamalar muhafaza edilmiştir. Türkiye de 2010 yılının ilk çeyreğinde % 9,3 oranında artan tüketici fiyat endeksi, Mayıs-Haziran aylarında kademeli olarak düşüş göstermiştir. Ulusal paralarını Euro ya endeksleyen ülkelerde Euro nun resmi veya gayri resmi kur çıpası olarak kullanılmasına devam edilmiştir. Türk Lirası 2010 yılının ilk yarısında % 8 oranında değerlenirken, Sırbistan, Arnavutluk ve İzlanda da döviz kuru hareketleri sınırlandırılmıştır. Kredi genişlemesi bakımından aday ve potansiyel aday ülkeler arasında çeşitlilik gözlenmekle birlikte, Türkiye 2010 yılının ilk çeyreğinde kredi hacminde yaşanan % 6 lık artışla öne çıkmaktadır. Sorunlu kredi oranlarında düşüş yaşanan Türkiye dışındaki tüm ülkelerde kredi portföylerinin niteliği genel olarak bozulmuştur. Sırbistan, Arnavutluk ve Karadağ da ise sorunlu kredi oranlarının % 10 lar civarında olduğu bilinmektedir. 2010 yılında sıkı maliye politikası uygulamayı planlayan Batı Balkan ülkelerinde, ilk aylara ilişkin bütçe gerçekleşmeleri farklılıklar arz etmektedir. Arnavutluk ve Karadağ da bütçe açığı yılının aynı dönemine göre azalırken, Sırbistan ve Hırvatistan da bütçe açığının hedeflenenin üzerinde gerçekleşmesi nedeniyle ek bütçe hazırlanmıştır. Makedonya ve Kosova da ise öncelikli mali hedefleri yakalayabilmek amacıyla bütçede yapılan revizyonlar parlamento onayına sunulmuştur. Bu konuda İzlanda da da olumlu gelişmeler gözlenmiştir. yılında bütçe açığı GSYİH nin % 5,7 sine yükselen Türkiye de ise, 2010 yılının ilk beş ayında yılının aynı dönemine göre bu açık yarıya düşürülmüş ve Türkiye, aday ve potansiyel aday ülkeler içerisinde bütçe yönetimi açısından en iyi performansı gösteren ülke olmuştur. 2
ADAY VE POTANSİYEL ADAY ÜLKELER ÖZET TABLO Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (reel fiyatlarla, yıllık % değişim) Hırvatistan 4,2 4,7 5,5 2,4 Makedonya 4,1 4 6,1 5 İzlanda 7,5 4,6 6 1 Türkiye 8,4 6,9 4,7 0,7 Arnavutluk 5,7 5,4 6,1 7,7 Bosna 3,9 6,1 6,2 5,7 Karadağ 4,2 8,6 10,7 6,9 Sırbistan 5,6 5,2 6,9 5,5 Kosova 3,8 3,9 3,9 5,4 İşsizlik (İşgücüne %) Hırvatistan Makedonya İzlanda Türkiye Arnavutluk Bosna Karadağ Sırbistan Kosova 17,9 37,3 2,6 10,2 14,3 44,7 18,5 21,8 41,4 2010 2011 May10 Haz10-5,8-0,7-6,5-4,7 3,3-3,2-5,3-3 4-0,5 1,3 4,7 2 2 4,5-4,5 1,2-9,1 6-0,8-4 -1,6-2,5-0,9-6,9 11,7-0,6 * 16,6 36 2,9 9,9 13,9 44,2 14,7 21,6 44,9 14,8 34,9 2,3 9,9 13,4 42,9 11,9 18,8 43,6 13,2 33,8 3 11 12,8 40,6 10,7 14,7 47,5 14,9 32,2 7,2 14,1 13 42,7 11,4 17,4 11,5 31,7 13,9 11 31 13,4 16,1 32,4 6,7 13,1 13,8 42,7 11,4 17,4 18,2 33,5 7,6 14,4 42,6 12,5 19,5 12,2 17,9 42,5 12,5 19,5 17,2 12,2 11,8 Cari İşlemler Dengesi () Hırvatistan -5,6-7 Makedonya -2,6 0,9 İzlanda -16,1-24,4 Türkiye -4,6-6,1 Arnavutluk -8,9-6,6 Bosna -17,1-7,8 Karadağ -8,5-24,7 Sırbistan -8,7-12,9 Kosova -7,4-6,7-7,6-7,2-16,3-5,9-10,6-10,4-39,6-17,2-8,8-9,3-12,7-18,5-5,6-15,4-15,1-50,7-17,8-16 -5,4-7,2-3,6-2,3-15,1-7,5-29,1-6 -18,6-5,5-6,2-4,5-5,9-7,9-5,4-5,4-7,2-3,6-2,3-15,1-7,4-29,1-5,6-4,4-3,1-3,9-1,5-14,2-6,6-28,2-9,8 Enflasyon (TÜFE, yıllık % değişim) Hırvatistan 3,3 3,2 Makedonya 0,5 3,2 İzlanda 4 6,7 Türkiye 8,2 9,6 Arnavutluk 2,4 2,4 Bosna 4,3 6,1 Karadağ 2,4 3 Sırbistan 17,3 12,7 Kosova -1,4 0,6 2,9 2,3 5,1 8,8 2,9 1,5 4,3 6,5 4,4 6,1 8,3 12,7 10,4 3,4 7,4 7,4 12,4 9,4 2,4-0,8 12 6,3 2,2-0,4 3,4 8,1-2,4 1,5 1,3 9 3 2 7,8 1,6-2,1 8,6 5,7 2,9-0,7 1,8 5,9-1,3 0,9 0,5 7,4 9,3 4,1 1,7 0,6 4,4 0,8 1,1 7,1 9,2 0,6 1,4 8,3 10,2 3,5 2,4 0,4 4,3 1,7 0,9 0,2 7,5 9,1 3,1 2,6 0,3 3,7 2,2 1,8 5,7 8,4 3,7 Genel Devlet Dengesi () Hırvatistan -3,5-3,1 Makedonya 0,2-0,5 İzlanda 4,9 6,3 Türkiye -0,6-0,1 Arnavutluk -3,6-3,2 Bosna 2,4 2,9 Karadağ -2,3 2,7 Sırbistan 0,9-1,6 Kosova -3,1 2,5-2,6 0,6 5,4-1 -3,5 1,3 6,7-2 7,1-1,4 1-13,5-2,2-5,5-2 -0,4-2,5-0,2 4,1-2,7-9,1-5,7-6,8-3,5-4,1-0,8-4 -2,5-3,5-3,9-2,5-3 -10-2,5-6,9-3,5-5,1-6,4-0,3-1,2-3,3 * Veri bulunamadı 3
ADAY ÜLKE EKONOMİLERİ KARŞILAŞTIRMALI TEMEL GÖSTERGELER Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Büyümesi değişim 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8 Türkiye Hırvatistan Makedonya 2010 2011 İzlanda İşsizlik İşgücüne oranı 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Türkiye Hırvatistan Makedonya 2010 2011 İzlanda 4
Cari İşlemler Dengesi 5 0-5 -10-15 -20-25 -30 Türkiye Hırvatistan Makedonya 2010 2011 İzlanda Enflasyon TÜFE Değişim 14 12 10 8 6 4 2 0-2 Türkiye Hırvatistan Makedonya 2010 2011 İzlanda 5
Genel Devlet Dengesi 10 5 0-5 -10-15 Türkiye Hırvatistan Makedonya 2010 2011 İzlanda 6
2. ADAY ÜLKELER 2.1 TÜRKİYE Kamu maliyesinde sürdürülebilirliğin tesisi açısından uzun vadeli çıpa niteliği taşıyacak olan Mali Kural Kanun Tasarısı 27 Mayıs tarihinde Meclis e sunulmuştur. Hükümet tarafından, Kanunun 2011 yılından itibaren yürürlüğe girecek şekilde Meclis ten geçirilmesi amaçlanmaktadır. IMF tarafından Türkiye ye ilişkin olarak yapılan tahminlerde, 2010 yılında cari işlemler açığı ve enflasyondaki artışın % 6,3 oranında gerçekleşmesi beklenen büyümeye eşlik edeceği ifade edilmektedir. Üretim ve Talep İç talepte son altı yılda yaşanan hızlı genişlemenin katkısıyla ekonomik büyümede 2010 yılının ilk çeyreğinde meydana gelen artış neticesinde, yılında yaşanan % 4,7 oranındaki GSYİH daralması telafi edilmiştir. Reel GSYİH bir önceki yıla göre % 11,7 artmış ve yılının son çeyreğinde oluşan % 6 lık büyüme de dikkate alındığında ekonomideki toparlanma bir önceki yıla oranla dikkate değer bir gelişim göstermiştir. Bahse konu dönem itibarıyla, % 4 oranında küçülen tarım dışındaki tüm sektörlerde güçlü bir pozitif büyüme yaşanmış olup, ticaret ve sanayi ile ulaşım ve inşaat sektörleri sırasıyla % 20, % 11 ve % 8 oranında büyümüşlerdir. Özel tüketim ve sabit sermaye oluşumunda bir önceki yıla göre sırasıyla % 9,9 ve % 14,4 oranında yüksek düzeyli artışlar meydana gelmiştir. İç talepteki hızlı büyümenin de etkisiyle ithalattaki artış % 21,1 seviyesine yükselmiştir. Üretim ve Talep Sanayi Güven i Sanayi Üretimi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Tüketici Güven i Özel Tüketim Sabit Sermaye Oluşumu Stok Değişimi 2010 2011 102,8 102,4 7,8 110,3 6,9 89,0-0,9 87,1-9,6 92,5 9,0 106,0 17,3 115,2 118,8 17.0 115,1 111,7 8,4 6,9 4,7 0,7-4,7 4,7 4,5 6,0 11,7 100,1 95,6 94,4 78,2 79,4 79,2 81,9 85.8 86.6 7,9 4,6 5,5-0,3-2,3 3,5 3,7 4,7 9,9 17,4 13,3 3,1-6,2-19,2 4,6 8,4-4,7 14,4-1,0-0,2-0,4 1,9-2,0-2,0-0,6 7
İşgücü Piyasası Ekonomideki toparlanmaya paralel olarak, bir önceki yılın Mart ayında % 15,8 olan işsizlik oranı 2010 yılı Mart ayında % 13,7 ye düşmüştür. Yine, yılı Mart ayında % 18,9 olan tarım dışı işsizlik oranı da 2010 yılının aynı döneminde % 16,7 ye gerilemiştir. yılının Mart ayında % 27,5 olan gençler arasındaki işsizlik oranı ise, hazırlanan istihdam paketinde bahse konu gruba verilen özel önem çerçevesinde alınan tedbirler neticesinde, 2010 yılı Mart ayında % 24,6 ya düşmüştür. İstihdam verilerinde genel olarak iyileşme gözlemlenmektedir. İstihdam edilenlerin sayısı Mart ayında bir önceki yılın aynı ayına kıyasla 1,5 milyon kişi artmış ve böylece istihdam oranı bir önceki yılın Mart ayındaki % 39,2 lik oranından 2010 yılı Mart ayında % 41,6 ya çıkmıştır. Kadınların işgücüne katılım oranında 1 puanlık artış yaşanmış olmakla birlikte, kadınlara ilişkin istihdam oranı toplam istihdam oranının yalnızca yarısıdır. Reel brüt ücretlerdeki gelişmeler sektör bazında farklılık göstermiştir. Bu çerçevede, inşaat ve sanayi sektörlerinde ücretler un son çeyreğine oranla % 10 oranında düşerken, ticaret ve hizmet sektörlerinde bir önceki yılın ücret seviyeleri muhafaza edilmiştir. İşgücü Piyasası İşsizlik İstihdam Ücretler % 2010 2011 10,2 9,9 9,9 11,0 14,1 13,9 13,4 13,1 14,4 1,7-0,4-3,6 1,3 0,4 0,9 1,4 3,5 7,5 12,4 11,0 9,5 11,3 9,7 6,4 7,2 7,5 Uluslararası İşlemler Güçlü iç talep ve yüksek enerji fiyatlarının etkisiyle yılın ilk beş ayında ithalatta % 37 gibi yüksek bir artış oranına ulaşılmıştır. İhracatta da bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla iyi bir performans gösterilmiş ve aynı dönemde ihracat % 15 oranında artmıştır. İthalat ve ihracatta yaşanan bu gelişmelerin bir sonucu olarak ticaret açığı bir önceki yılın aynı döneminde gerçekleşen açığın dörtte biri oranında artmıştır. Cari işlemler hesabında da, dış ticaret dengesine benzer gelişmeler meydana gelmiş ve cari işlemler açığı hızlı bir şekilde artmıştır. 2010 yılının ilk dört ayında meydana gelen açık bir önceki yılın aynı dönemindeki miktarını ikiye katlamıştır. Net hata ve noksan kaleminde yılının ilk beş ayında ülkeye 3,5 milyar Euro 8
tutarında para girişi gerçekleştiği görülürken, 2010 yılının aynı döneminde 1 milyar Euro tutarında çıkış meydana gelmiştir. Toplam finansman ihtiyaçları ise 2010 yılında neredeyse iki katına çıkmıştır. Sürdürülebilirlik açısından halihazırda bir risk bulunmamakla birlikte, portföy yatırımlarındaki artış ve doğrudan yatırımlardaki azalma neticesinde finansmanın kalitesi zayıflamıştır. yılının ilk dört ayında net portföy yatırımlarında 2 milyar dolar tutarında azalma meydana gelmiş olmasına rağmen, 2010 yılının aynı döneminde bahse konu yatırımlar 5,8 milyar dolar artmıştır. Üçte ikisi özel sektör borçlarından oluşmakta olan brüt dış borç stoku ise, bir önceki üç aylık dönemdeki seviyesinde kalmış ve 2010 un ilk çeyreğinde GSYİH nin % 43 ü oranında gerçekleşmiştir. Uluslararası İşlemler Mal İhracatı Mal İthalatı Ticaret Dengesi Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) 2010 2011 Yıllık 16,6 14,8 14,9 14,8-18,2-3,6 1,0 23,1 46.7 20,1-6,9 17,7-7,8 11,6-7,2 10,4-7,1-26,3-4,0-5,4-6,1-6,2-4,0 25,9-2,5 45,0 47,7 21,9 25,4-4,6 22,7 27,6-6,1 22,3 27,5-5,9 23,9 28,3-5,6 23,2 24,3-2,3-4,5-5,4 23,2 24,3-2,3 22,2 24,5-1,5 1,9 3,6 3,1 2,1 1,0 1,0 0,8 Mali Sektör Halihazırda Türk bankacılık sektörü, sermaye yeterlilik oranı % 20 gibi yüksek seviyelerde olan, yoğun olarak bireysel mevduat bankacılığı faaliyetlerinin gerçekleştiği ve karlılık oranı yüksek bir sektör görünümündedir. Bireysel ve kurumsal faaliyetlere ilişkin piyasa faiz oranları ve borçlanma maliyetleri reel olarak oldukça düşük bir seviyede olup, faiz oranları, vadesine göre % 10 ila % 15 arasında değişmektedir. 2010 yılının ilk çeyreğinde krediler bir önceki çeyreğe göre % 6 oranında artış göstermiştir. Eylül da % 5,3 seviyesine ulaşan sorunlu krediler Mart 2010 da % 4,9 seviyesine düşmüş olup mevduat büyüklüğü 2010 yılının ilk çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre % 4 genişlemiştir. Bankacılık sektörünün toplam varlıkları ise GSYİH nin % 87 sine tekabül etmektedir. 9
un ikinci yarısında yaşanan % 50 oranındaki artışı müteakip, gerçekleşen kar realizasyonları sebebiyle İMKB endeksi 2010 un ilk yarısında durgunluğa girmiştir. Mali Sektör Borsa 2010 2011 29.353 39.867 48.270 37.582 37.510 49.071 53.373 56.571 58.536 55.592 55.585 Fiyatlar ve Parasal Göstergeler Para Politikası Kurulu nun Haziran ayında yapılan toplantısında mevcut politika faiz oranlarının ( borçlanma faiz oranı % 6,5, borç verme faiz oranı % 9) muhafaza edilmesine karar verilerek, iç talepteki görece istikrara ve dış talepteki kayda değer risklere dikkat çekilmiştir. Bu kapsamda hasıla açığının kademeli olarak kapanmasının beklendiği ve bu senaryonun da mevcut faiz oranlarının korunması politikasını destekler nitelikte olduğu görülmektedir. Nisan ayında % 10,2 seviyesinde gerçekleşen Tüketici Fiyatları indeki (TÜFE) artışın, Haziran ayında kademeli olarak % 8,4 seviyesine gerilemesi Merkez Bankası nın yıl sonu enflasyon beklentisini yaklaşık bir puan aşağıya çekmesine sebep olmuştur. Ayrıca Merkez Bankası nın hasıla açığına dair değerlendirmeleri de, Para Politikası Kurulu nun para politikasının daha yavaş ve ihtiyatlı şekilde sıkılaştırılması yaklaşımını benimsemesini sağlamıştır. Enflasyondaki gerilemenin temel nedeni Mayıs ve Haziran aylarında gıda fiyatlarında yaşanan düşüştür. Bu iki ayda gıda fiyatları bir önceki senenin aynı dönemine göre sırasıyla % 4,7 ve % 2,5 oranında azalmıştır. 2004 yılından beri işlenmemiş gıda fiyatlarında yaşanan % 2 ila % 5 aralığındaki dalgalanmalar, gıda fiyatlarında istikrarsızlığa ve dolayısıyla enflasyon rakamlarının öngörülebilirliğinin azalmasına neden olmuştur. Ocak 2010 dan beri Türk Lirası, Euro karşısında % 8 oranında değer kazanmıştır. Avrupa Komisyonunun ilgili birimlerinin yaptığı hesaplamalar, Türk lirasının reel bazda Euro karşısında % 10 oranında değer kazandığını göstermektedir. 10
Fiyatlar ve Parasal Göstergeler TÜFE GSYİH Deflatorü Üretici Fiyatları İthalat Fiyatları Faiz Oranı (3 aylık) Tahvil Faizi M4 Para Arzı Döviz Kuru TL/EUR Nominal Efektif Döviz Kuru %p.ort. %p.ort. Değer 2010 2011 8,2 9,6 8,8 10,4 6,3 9,0 7,8 5,7 9,3 9,2 10,2 9,1 8,4 7,1 9,3 6,2 12,0 5,4 6,3 6,2 1,4 6,3 5,9 9,3 6,3 12,7 1,2 2,5 7,2 10,4 9,2 7,0 8,6 9,7 20,0-19,5-6,5 7,5 17,3 16,74 18,07 18,85 18,13 18,04 19,30 10,68 11,66 7,98 8,76 7,50 8,92 8,04 9,08 7,70 9,07 8,23 9,33 8,20 8,83 31,3 32,9 17,8 23,7 17,4 12,2 14,9 19,4 22,1 1,67 1,80 1,78 1,91 2,16 2,20 2,08 1,96 2,00 1,94 1,92 28,11 26,18 26,73 25,77 23,24 22,94 Kamu Maliyesi Ekonomik büyümenin teşvik edilmesi amacıyla alınan ve -2010 döneminde GSYİH nin % 6 sına ulaştığı tahmin edilen mali tedbirlerin neticesinde krizin olumsuz etkileri asgariye indirilmiştir. Özel tüketimin desteklenmesi amacıyla uygulanmaya başlanan bu tedbirler aşamalı olarak sonlandırılmaktadır. Bununla birlikte, bahse konu önlemler neticesinde yılında % 2,8 olan bütçe açığının GSYİH ye oranı yılında % 5,7 ye yükselmiştir. Kamu borç stoku ise bir önceki yıla göre % 6 oranında artarak, 2010 yılı başlarında GSYİH nin % 45,5 ine ulaşmıştır. Uygulanmakta olan Orta Vadeli Programda yer alan hedefler çerçevesinde, kamu borç stokunun 2010 yılı içerisinde bir puan daha artması ve ardından yavaşça azalmaya başlaması beklenmektedir. 2010 yılının ilk beş ayında bütçe gerçekleşmeleri beklenenden çok daha iyi olmuş ve bütçe açığı yılının aynı dönemine kıyasla % 50 oranında azalmıştır. Artan tüketim ve vergi tahsilatındaki artışın da etkisiyle bütçe gelirleri bir önceki yıla oranla % 20 civarında artmıştır. Kamu Maliyesi Genel Devlet Dengesi Genel Devlet Borcu 2010 2011-0,6 52,3-0,1 46,1-1,0 39,4-2,2 39,9-5,7 45,5-3,5 45,1-3,0 44,5-2,5 11
TÜRKİYE * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 12
2.2 HIRVATİSTAN Hırvatistan ekonomisinde 2010 yılının ilk yarısında herhangi bir toparlanma işaretine rastlanmamıştır. Üretim 2010 yılının ilk çeyreği itibarıyla düşmüş olup, ekonomik göstergeler ikinci çeyrekte de durgunluğa işaret etmektedir. Nisan ayında mali ve yapısal reform tedbirleri içeren kapsamlı bir ekonomik program başlatılmıştır. Ekonomideki yapısal zayıflıkların giderilmesi ve sürdürülebilir bir büyümenin temini için gerekli ortamın yaratılması bahse konu programın temel hedeflerini oluşturmaktadır. Ayrıca raporlama döneminde Hırvatistan ın AB ye katılım sürecinde dikkate değer ilerlemeler sağlanmıştır. 30 Haziran 2010 tarihindeki Hükümetlerarası Konferansta kalan üç faslın (Rekabet Politikası, Yargı ve Temel Haklar ile Dışişleri, Güvenlik ve Savunma Politikaları Fasılları) müzakereye açılması, Kamu Alımları ve Vergilendirme Fasıllarındaki müzakerelerin de geçici olarak kapatılması kararlaştırılmıştır. Üretim ve Talep Reel GSYİH 2010 yılının ilk çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre % 2,5 oranında azalmıştır. GSYİH de en büyük paya sahip olan tüketim harcamaları geçen yılın aynı dönemine göre % 4,1, genel devlet harcamaları ise % 1,1 oranında düşmüştür. Sabit sermaye oluşumunda % 13,9 oranında azalma gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, mal ve hizmet ithalatının % 4,8 oranında azalması, ihracatının ise % 3,6 oranında artması neticesinde net ihracatta belirgin bir artış yaşanmıştır. Bununla birlikte iç talepteki % 6,5 lik nihai daralmanın GSYİH üzerindeki etkisi, net ihracattaki % 3,5 lik artışın katkısını geride bırakmış olup, bu durum durgunluk sebebiyle ekonomik aktivitenin göreceli olarak iç sektörden dış sektöre kaydığını göstermektedir Yeni yayınlanan aylık verilerin ışığında ikinci çeyrek için ekonomik aktivitede bir canlanma beklenmemektedir. Zira, imalat sanayii üretiminde Nisan ayında gözlemlenen % 1,9 oranındaki aylık bazda gerileme, Mayıs ayında da % 0,3 ile devam etmiştir. Bununla birlikte daha uzun vadeli bir perspektifte değerlendirildiğinde, ortası ile ortası arasındaki dönemde % 10 oranında gerileyen sanayi üretimindeki düşüş hızının, yılının ikinci yarısından itibaren yavaşladığı görülmektedir. Bu hususlara ilave olarak istihdam ve harcanabilir gelirdeki azalmanın bir sonucu olarak hanehalkı talebinde meydana gelen düşüşün de etkisiyle, perakende satışlarda Mayıs ayında % 3,7 lik gerileme ortaya çıkmıştır. 13
Üretim ve Talep Sanayi Güven i Sanayi Üretimi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Tüketici Güven i Özel Tüketim Sabit Sermaye Oluşumu Stok Değişimi 2010 2011 70,9 38,0-33,3 9,0 5,0 0,0 5,1 4,5 5,6 1,6-9,3-7,7-0,5-5,5-1,9 4,2 4,7 5,5 2,4-5,8-0,5 2,0-4,5-2,5 4,4 3,5 6,2 0,8-8,5-0,5 2,0-7,5-4,1 4,9 1,7 10,9 2,0 6,5 2,7 8,2 3,2-11,8 2,0 0,5 3,0-11,3 2,0-13,9 2,1 İşgücü Piyasası En son yapılan işgücü anketlerine göre, yılının ilk çeyreğinde % 9,4 olan işsizliğin 2010 yılının ilk çeyreğinde % 11,2 ye yükseldiği görülmektedir. Toplam işgücünde yıl boyunca fazla değişim olmadığı dikkate alındığında, artan işsizlik oranının tam olarak istihdamdaki düşüşe denk geldiği söylenebilir. Nitekim işgücü anketlerinde de istihdamın yılının ilk çeyreği ile 2010 yılının ilk çeyreği arasında % 2,8 oranında azaldığı görülmektedir. İşgücü piyasasındaki durgunluğun bir sonucu olarak ücretlerde oluşan aşağı yönlü baskılar devam etmiştir. İşgücü Piyasası İşsizlik İstihdam Ücretler % 2010 2011 17,9 16,6 14,8 13,2 14,9 11,5 11,0 16,1 18,2 17,9 17,2 0,8 3,3 3,3 2,5-3,2-2,0 0,5-5,3-6,5-6,4-6,1 4,4 6,2 6,2 7,1 2,2 0,6 3,0-0,4-0,9-1,2 Uluslararası İşlemler Ekonomik durgunluğun bir sonucu olarak, cari işlemler açığı yılında 4 puan azalarak GSYİH nin % 5,4 üne gerilemiştir. Bu iyileşme 2010 yılının ilk çeyreğinde de devam etmiş olup, cari açık bir önceki yılın aynı dönemine göre % 25 daha düşük seviyede gerçekleşmiştir. Mal ticaretine ilişkin aylık dış ticaret verileri ticari performansta belirgin bir gelişim olduğunu göstermektedir. Özellikle Hırvatistan ın ana ihracat pazarı olan Euro alanındaki toparlanmaya bağlı olarak, yılın ilk beş ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre ihracat % 8,6 oranında artmıştır. Aynı dönemde, iç talepte devam eden yetersizliğin bir sonucu olarak ithalat % 8,5 oranında azalmıştır. Mal ticaretine ilişkin açıkta geçen yıla göre % 26 oranında düşüş gözlenirken, turizm gelirleri Ocak-Mayıs döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre büyük ölçüde sabit kalmıştır. 14
Hırvatistan ın yılı sonu itibarıyla 43,1 milyar Euro olan toplam brüt dış borcu GSYİH nin % 95 ine tekabül etmekte olup, bu oran 2010 yılının ilk çeyreğinde de fazlaca değişiklik göstermemiştir. Resmi döviz rezervlerinde yılın ilk dört ayında minimal değişiklikler gerçekleşmiş olmakla birlikte, bir önceki yılın aynı dönemine göre rezervlerde % 12,7 oranında artış gözlenmiştir. Halihazırda mevcut olan 10 milyar Euro tutarındaki döviz rezervi GSYİH nin % 22 sine denk düşmektedir. Uluslararası İşlemler 2010 2011 Mal İhracatı Yıllık 7,9 16,1 8,8 5,1 75,2 37,8-2,5 4,2 27,5 Mal İthalatı 9,1 12,9 11,0 8,9 0,7 5,8-10,0-7,8-0,3 Ticaret Dengesi Mal ve Hizmet İhracatı -21,0-21,3-22,0-22,8-7,7-16,1-16,4-7,7-6,8 42,6 43,4 42,8 41,9 36,1 36,1 36,5 Mal ve Hizmet İthalatı 49,1 50,4 50,4 50,3 39,4 39,4 38,7 Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) -5,6-7,0-7,6-9,3-5,4-5,5-5,9-5,4-4,4 3,4 6,5 8,2 6,7 2,6 2,6 2,7 Mali Sektör Mali sektördeki likidite fazlalığına bağlı olarak, kredi ve mevduat faizleri 2010 yılının ilk yarısı boyunca düşmeye devam etmiştir. Bununla birlikte uzun vadeli bireysel kredi faizleri görece yüksek kalmıştır. Menkul kıymet borsasının ise büyük ölçüde Avrupa ülkelerindeki gelişmelere paralel hareket ettiği görülmektedir. Sorunlu kredilerin toplam krediler içerisindeki payı yılında % 7,6 ya yükselmiş olmakla birlikte, Merkez Bankası verilerine göre bankacılık sektörünün nispi olarak istikrarlı bir seyir izlediğini söylemek mümkündür. Mali Sektör Borsa 2010 2011 1.920 2.771 4.673 3.299 1.871 2.072 2.161 2.001 2.161 1.986 1.855 Fiyatlar ve Parasal Göstergeler Zorunlu rezerv karşılık oranları Şubat ayı itibarıyla % 14 ten %13 e düşürülmüştür. Önceki yılın aynı dönemine göre TÜFE deki artış % 1 in altında kalmıştır. İşgücü piyasasında olduğu gibi ekonominin birçok farklı alanında ortaya çıkan arz fazlası, enflasyonist baskıları dengelemekte olup, son aylarda çekirdek enflasyon neredeyse negatif seyir izlemiştir. Diğer taraftan Kuna/Euro kuru Nisan-Mayıs aylarında 7,26 civarında dar bir aralıkta hareket etmiştir. Ulusal para birimi Kuna nın Euro karşısında 7,20 seviyelerine 15
kadar değerlenmesi neticesinde, Haziran ayında Merkez Bankası piyasalara müdahale ederek, 118,7 milyon Euro tutarında alım gerçekleştirmiştir. Fiyatlar ve Parasal Göstergeler TÜFE GSYİH Deflatorü Üretici Fiyatları İthalat Fiyatları Faiz Oranı (3 aylık) Tahvil Faizi M4 Para Arzı Döviz Kuru HRK/EURO Nominal Efektif Döviz Kuru 2010 2011 3,3 3,2 2,9 6,1 2,4 1,5 3,0 1,6 0,9 0,6 0,9 3,3 3,4 4,0 6,4 3,3 0,4 2,5 2,6 0,8-0,4 0,1 3,6 5,1 4,9 6,21 4,46 5,66 7,19 5,9 8,96 6,4 6,21 6,8 5,8 5,7 2,15 5,7 2,25 5,7 2,41 5,7 9,6 14,3 17,9 10,9 1,6 0,2 1,1 1,5 2,0 Değer 7,39 7,30 7,33 7,22 7,34 7,27 7,28 7,25 7,26 7,26 7,23 100,0 98,80 97,20 94,20 96,70 94,63 96,10 96,39 %p.ort. %p.ort. Kamu Maliyesi yılında % 4,1 olarak gerçekleşen bütçe açığının GSYİH ye oranının, 2010 yılında % 3,3 e düşürülmesi hedeflenmiştir. Bununla birlikte, yılın ilk yarısındaki gelişmeler 2010 yılında bütçe açığında azalmanın aksine, artışa işaret etmektedir. Bütçe gelirleri yılın ilk altı ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre % 1,6 oranında azalırken, harcamalar % 0,6 oranında artmıştır. Bütçeye ilişkin yılın ilk altı ayında yaşanan olumsuz gelişmeler esas itibarıyla ekonomik aktivitedeki canlanmanın beklenenin gerisinde kalmasından kaynaklanmaktadır. Genel devlet borcu Ocak 2010 itibarıyla GSYİH nin % 46,1 ine tekabül etmekte olup, dış borçların kamu borç stoku içerisindeki oranı % 39 civarındadır. Kamu Maliyesi Genel Devlet Dengesi Genel Devlet Borcu 2010 2011-3,5 38,3-3,1 35,7-2,6 33,0-1,4 33,5 0,0-4,0 42,5-3,9 44,5 16
HIRVATİSTAN * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 17
2.3 MAKEDONYA Hükümet Haziran ayı ortalarında 2010 yılı için ek bütçe tasarısı sunmuştur. Yapılan bütçe revizyonunda % 2,5 lik GSYİH açığı hedefi korunmakla birlikte, planlanan gelir ve harcamalarda % 3 gibi bir düşüş öngörülmüştür. Buna rağmen yılının bütçe gerçekleşmesiyle kıyaslandığında gelirlerde % 7,8, harcamalarda ise % 7 oranında nominal artış beklenmektedir. 2010 yılı için reel GSYİH nin % 2, enflasyonun ise % 1-2 civarında artması beklenmektedir. Merkez Bankası tarafından anahtar faiz oranlarında indirime gidilmiştir. Üretim ve Talep yılının son çeyreğinde yaşanan % 1,2 oranındaki büyümenin ardından, reel GSYİH 2010 yılının ilk çeyreğinde % 0,9 oranında azalmıştır. Özel tüketim % 1,5, kamu harcamaları % 2,3, sabit sermaye oluşumu ise % 46,6 gerilemiştir. İhracat bir önceki yıla göre % 12,4 artmış, ithalat ise iç talepteki daralmaya paralel bir düşüş göstermiş olup, cari işlemler hesabında meydana gelen iyileşme GSYİH de daha keskin bir düşüş yaşanmasını önlemiştir. Arz tarafında ise, imalat sanayinin üretim düşüşündeki en büyük paya sahip olduğu, inşaat sektörü ve kamu kesiminin ise büyümeye pozitif katkı sağladığı görülmektedir. Üretim ve Talep Sanayi Güven i Sanayi Üretimi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Tüketici Güven i Özel Tüketim Sabit Sermaye Oluşumu Stok Değişimi 2010 2011 7,2 2,3 4,1 5,9-7,3 7,8-9,1-9,6-0,4 4,1 4,0 6,1 5,0-0,7 1,3 2,0 1,2-0,9 5,7 6,0 9,8 8,1-4,1 1,0 2,0-3,5 2,4-5,4 3,7 11,6 3,7 13,3 3,9 16,5 4,8 4,0 6,0 İşgücü Piyasası Resmi istatistiklere göre ilk çeyrekte işgücü piyasasının genel durumu, önceki yılın aynı dönemine göre istihdamda yaşanan % 0,4 oranındaki düşüş ve işsiz sayısındaki % 2,9 artışla daha da bozulmuş ve bir önceki yıl % 32,7 olan işsizlik oranı % 33,5 e yükselmiştir. İşsizlikteki artışın kısıtlı kalmasının temel nedeni tarım 18
sektöründe yaşanan % 9 luk istihdam kaybının büyük ölçüde kamu sektöründeki yaklaşık % 7 oranındaki artışla telafi edilmiş olmasıdır. Genel itibarıyla, çalışan sayısı bir önceki yılın aynı dönemine göre 2000 kişi azalırken, işsizlerin % 20 sini 15-24 yaş arası gençlerin oluşturduğu görülmektedir. İşgücü Piyasası İşsizlik İstihdam Ücretler % 2010 2011 37,3 36,0 34,9 33,8 32,2 31,7 31,0 32,4 33,5 4,3 4,6 3,5 3,2 3,4 1,5 2,0 2,3-0,4 2,7 8,0 4,8 8,7 14,1 0,7 0,9 8,3 1,1-0,2 Uluslararası İşlemler İthalattaki azalış, ihracatın artması ve özel sermaye akışlarının devam etmesi neticesinde 2010 yılının ilk çeyreği itibarıyla cari işlemler kalemindeki görünüm iyileşmeye devam etmiştir. Doğrudan yabancı sermaye girişindeki azalma neticesinde yılının ilk çeyreğinde % 3,7 olan doğrudan yabancı yatırımların GSYİH ye oranı, 2010 yılının ilk çeyreğinde % 3,2 ye gerilemiştir. yılının ilk çeyreğiyle kıyaslandığında ihracat gelirleri % 20 artarken, mal ithalatı % 8 daralmış ve dış ticaret açığının GSYİH ye oranı % 30 dan % 20 ye düşmüştür. Önceki yılın aynı döneminde 120 milyon Euro olan özel transfer girişi ise 254 milyon Euro ya yükselmiştir. Döviz rezervlerinde fazla bir değişiklik gözlenmezken, bir önceki yıl % 49 olan brüt dış borcun GSYİH ye oranı yılı sonu itibarıyla % 57 ye yükselmiştir. Uluslararası İşlemler Mal İhracatı Mal İthalatı Ticaret Dengesi Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) 2010 2011-16,0 20,4-21,9-22,3-11,3-23 -8-20,7 Yıllık 22,2 15,8 28,3 9,9 10,7-18,4 16,9-20,1 23,7-19,7 22,6-26 28,4 21,7-23 43,2 46,9 52,4 50,9 38,8 38,8 39,9 62,1-2,6 66,5 0,9 70,8-7,2 76,2-12,7 60,2-7,2-6,2-7,9 60,2-7,2 58,9-3,1 1,6 6,8 8,5 6,1 2,5 2,5 2,4 19
Mali Sektör yılının Ekim ayından itibaren mali sektördeki koşullar iyileşmeye başlamıştır. başında % 9,7 olan kredi faiz oranlarının ağırlıklı ortalaması, Eylül ayında % 10,3 e yükselmiş, 2010 Mayıs ında ise % 9,6 ya gerilemiştir. yılı Ocak ayında % 6,8 olan mevduat faiz oranları da Şubat ayında % 7,5 e yükselmiş, 2010 yılı Mayısında ise % 7,1 e düşmüştür. Toplam kredilerin GSYİH ya oranı ise % 43 gibi görece düşük seyretmektedir. Menkul kıymet piyasasındaki aşağı yönlü eğilim devam etmiştir. yılındaki sert düşüşten sonra yılının ikinci yarısında toparlanmaya başlamış olan endeks, yıl sonuna doğru gerileyerek bir önceki yılın aynı dönemine göre % 7,5 oranında değer kaybına uğramıştır. yılı Mart ayı itibarıyla % 7,5 olan sorunlu kredilerin toplam krediler içerisindeki payı 2010 Mart ında % 9,7 ye yükselmiş ve sektördeki karlılık oranı düşmüştür. Mali Sektör Borsa 2010 2011 1.930 3.219 6.971 5.149 2.497 3.199 2.825 2.533 2.710 2.510 2.379 Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2010 yılının Haziran ayı itibarıyla yıllık bazda TÜFE artışı % 1,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2010 yılının ilk yarısında enerji ve konut fiyatları sırasıyla % 8,5 ve % 4,8 oranında artmış olmakla birlikte, enflasyonun düşük kalmasında en büyük katkıyı % 1,7 oranında gerileyen gıda fiyatları yapmıştır. Ulusal para birimi Denar Euro karşısında istikrarlı bir seyir izlemiş ve Denar/Euro paritesi 61,4 seviyesinde büyük ölçüde sabit kalmıştır. Bununla birlikte yılında kurda istikrarın sağlanması amacıyla Merkez Bankası tarafından piyasaya pek çok defa müdahale gerçekleştirilmiş olup, bu müdahaleler Euro nun gayrı resmi kur çıpası olarak benimsenmesi hedefine bağlılığın bir göstergesi olmuştur. 20