Türkiye 5. Biyolojik Mücadele Kongresi, 4 7 Eylül 2002, ERZURUM Güne ydoğu Anadolu P r oj esi (GAP) alanındaki pa mukla r d a zara rlı ve avcı böcck türlerinin belirlenmesi' Ali Ö ZPINAR I 2 Abuzer YUCEL Özet Bu çalışma, GAP alanındaki pamuklarda zararlı ve avcı böcek türlerini belirlemek üzere i 998- ı 999 yıllar ında y ürütü lm üştür, Bu ama çla, Ş an lıurfa ili esas olm ak üzere A dıyaman, D iyarba kır ve Mardin illeri pamu k ekim a lan larında örne kleme yap ı lm ı ş t ır. GAP alanı pamukların da, emici böeeklerden, Thrips tabaci Linde man, Empoasca decipiens Paoli, Apltis gossypii Glover ve Bemisia tabaci (Genn.) ile lepidopterlerden; Agrotis segetum (D-S ch if!), A. lpsilon Hufnagel, Spodoptera exigua H übner, Helicoverpa armigera (Hübner), Earia s insulana Boisduval ve Pectinophora gossypiella (Saunders) gibi zarar lı türler tespit e d ilmişt i r. Bu zararlıl arın üzerinde beslenen avci böceklerden A eolothrips lntermedius Bagnall, Orius mini/us (L.), Coccinella septempunctata L., A donia variegata (Goeze), Scymnu s tevaillanti Muls, S. blvuln erus Capra, S. rubromaculaıus (Goeze), S. pallldeformis Günther, Nephu s nigrican s Weise Chrysoperla carnea Stephens, Nabis ferus (L.), N. pseudoferus Rem. ve Episyrphus balteaıus (De Geer) gibi türler s aptanmıştır. P. go ssypiella'mn bölgedeki var lı ğı bu çalışmay la ilk kez k ayd edilm i şt ir. Anahtar Kelimeler: GAP, Pamuk, Z ararlı türler, Avcı türler Summary Determination of the pest and predator species on cotton of Southeastern Anatolia Project (GAP) area This study, was conducted to determine the pest and predator species on cotton in the GAP area in 1998- ı 999 years. This purpose, the samples were done on the eolton of mainly Ş anlıur fa. A dıyama n, D iy arbakır and Mardin pro vinees. lt was foun d as suck ing pests, Thrips tabaci Lindeman, Empoasca decipiens Paoli, Apltis gossypii Glover and Bemisia tabaci (Genn); as lepidopterous, Agrotis segetum (D-Sehif!), A, ipsilon Hufnagel, Spodoplera exigua Hübner, Helicoverpa armigera (H übner), Earias insulana Boi sduval and Pectinoplıora gossypiella (Saunders), The other harıd, reeorded as the predators of these pests, Aeolothrips intermedius Bagnall, Orius minitus (L.), Coccinella septempunctata L. Adonia variegata (Goeze) Scymnus levaillanli Muls, S. bivulnerus Capra, S. rubromaculaıus (Goeze), S. pallideformis G ünther, Nephus nigricans Wei se, Chrysoperla carnea Stephens, Nabis ferus (L.), N. pseudoferus Rem. and Episyrphus balteatus (De Geer) on the cotton of GAP area. P. gossypiela was reeorded the lirst time by this study. Key Words: GAP, Cotton, Pest species, Predator species, Bu ça lış m a TUBITAK rrogtag tarafındandesteklenen TARPIl824 nolu projenin bir bölümüdür. i Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, ı7 100 Çanakkale 2 Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, 63040 Şanlıurfa 247
G iriş Gün ey doğu Anadolu Projesi (GAP) alan ın a suyun ver ilmesiyle birlikte 1998 yılında ülkem izdeki pamuk ekim alanlarının %40.65 'i bu bölgede yer almı ştır. GAP fizi bilite rap or l ar ına göre toplam ürün deseni içinde pamuk bitki sinin payı %25 olarak tahmin edilmiştir (Anonymous, 1996a). Ancak, sulamanın kısmen başladığ ı 1996 y ı l ında GAP 'ın toplam eki li a lanın ın % IO'nunu oluşturan 280 000 hektarlık sulanan alanın %80'ninde pamuk bitkisinin yetiştirildi ğ i bildirilmiştir (Anonymous, 1996b). Diğer taraftan, 1994 yılında sulama öncesi, Harran ovasında pamuk ekim alanın payı %21 iken, sulama sonrası yıllara bağlı olarak bu oran artmış ve 1999 y ı lı n da %93'e ulaşmıştır (Anonymo us, 1999). Böl gede, pamuk ekim alanlarındaki bu hızlı artı şa paralel olarak bazı zararlılar salgın y apm ış ve bunlarla mücadele kaçınılmaz hale gelmiştir. Bölgede, pamuğ u n fide döneminde zararlı olan bu türlerden Thrips tabaci'ye karşı 1995 yılında 53 000 dekar, 1998 y ı l ında ise yak l aş ı k 100 000 dekarlık alanda kimyasal mücadele yapılmıştır (Anonyınou s, 1998). Beyazsinek (Bemisia tabaci Gen.), 1997 y ıl ın d a Harran ovasında, sın ırlı bir alanda da olsa pamuk alanlarında yüks ek yo ğ un l uğ a ul aşmı ş ve bu alanın tümün ün il aç lanm as ına karar verilm i şt ir. Yine çalı şmanın yü rütü l düğü 1998 yılında Y eş i lku rt (Helicoverpa armigera Hbn.) sa lg ın yapm ı ş ve bu zararlıy a ka rş ı yeterli bilgi birik im ine sahip olmayan bölge üreticisi, özellikle pazar arayışı içinde olan zi rai mücadele ilaç sektörünün aceleci davranı şının da katkı sı yla gen i ş bir alanda uçakl a ilaçl ama yapm ıştır. Uygun vd. (l99 5 )' nın yaptık ları ç alı şmada, sulama sonras ı ad ı geçen bu z ararlı lar ın sorun ol abile ceğ ine i şaret etm i ş, Göv en ve Özgür (1990), ise T. tabaci ve H. arm igera'yı sulama öncesi de bölge için ekonomik önemdeki zararlı lar olarak bildirmi ştir. Di ğer taraftan, hasat so n r as ı tarl ada kalan kör koza say ı s ındak i art ış l a Dikenlikurt (Earias iıısu /aııa Boisduval)' un verdiğ i zarar dikkatleri çek mişti r. Nitek im, Özpınar vd. (l998a), özellikle Harran ovasında sulama sonra s ı bu zararlının uygun konukçu v ar lığında eko nomik kay ıpl ara neden o l ab il ec eği, Stam ve Elmosa, (1990) ise bu z a rar l ın ın Suriye pam ukları için önemli olduğunu b ildirm işlerdir. Hızlı bir gelişm e süreci ya ş ayan bu bö lgeye sulamay la birlikte bitk i materyalinin kontrolsüz girmesi nedeniyle yeni zararl ı l arı n gündeme gelmesi, yeti şmi ş tekn ik elema n yete rsizl iğ i ve pazar arayı şı içinde olan tarım sal ilaç sektörünün kim yasal mü cadeley i ön plana ç ı k a ran aceleci dav ranışı, za rar lı lar ile mücadelede uygu n yöntemlerin geli şt irilmesin i ivedi hale geti rm işti r. Bu amaçla, GAP alanı pamuklarında ; zararlı ve av cı böcek türlerinin belirlenmesi ve ente gre mü cadele için gerekl i alt yapının hazırlan ma sı hedeflenmi ştir. 248
M aterya l ve Metot Ça lışma, 1998- i 999 yı ll arı n da GAP a lan ında pamuk alan la rındak i za ra r lı ve avc ı böcek tü rlerini belirlemek üzere Ş anlıurfa, A d ıyaman, D iya rbakır ve Mardi n illerinde yü rütü l müştü r. Pamuk ekim a l an l arın ın yoğun l aştığı Ş an lıurfa ili Harran ovas ın da haftada iki kez periyodik örnekleme, Ad ıyaman, Diyarbak ır ve Ma rdin illerinde ise periyod ik olmayan örne klemeler yapılm ıştır. Örne klemede; göz le kontrol yö ntemi, ağız aspiratörü, atra p ve ı şık t uzağı kull anılm ı ştı r. Göz le kontrol yöntem i her parselde rasge le 5 farklı yerde seçilen 20 bitk ide; bitkinin teme l ge lişme döne mi nde (çık ıştan taraklanmaya kadar ki dönem) tüm bitkide, daha sonraki dönemlerde ise bitkinin alt ve orta k ısım larında birer, üst kısımlarında ise 2 yaprakta yapılmıştır. Kayı tlar tarlada tutulmuş, tanımında güçlük çekilen türler ağ ız asp iratörü ile çekilerek laboratu ara teşh i s için geti ril mişt ir. Ayrıca t arlanın değiş i k ye rlerin de rasgele 100 atrap sa ll anm ış ve toplanan böcek lerin ölmeleri öldürme şişe ler ine al ınarak s a ğ lanm ı şt ır. Pam uk bitkisinde zara r lı olan lepidopterlerden; Bozkurtlar (Agrotis spp), Pamuk çizgil i yaprakkurdu (Sp odoptera exigua (Hübnerj), Ye ş il ku rt ve Dikenl ikurt gibi za ra r lı türler, Harran ovas ın da 4 farklı örnekleme istasyo nuna ye r leşt i r i len ve ı 65 W attlık civa buhar lı ampul kullanı larak elektrik le gece boyunc a ça lışt ırı l an Robinson tipi ı şık tuzak ları ile elde edilmiştir. Pamuğun yet iş t i rme per iyodu boyunca çalı şt ırı lan ı ş ı k tuzak ların a dü şen erginlerin bozulm adan ölmeleri tuzağ ın kazan k ısmına y erleşti rilen i kg 'lık konserve kutulara dold urulan odun tal aşı üzeri ne dökülen DDVP (Dich lorofos)'nin gaz haline geçmesiyle sağ l anm ı ş tı r. I şık tuzak la rı periyodik olarak haftada iki kez kont rol edilm i ş, kay ıtlar tutulduktan sonra tuzaklar temiz olarak bıra kılmıştır. Tu zakların içine d üşen erginlerin bozulm adan ölme leri için DDVP belli a ra lı k larla yen i l en m i şti r. I şık tuzak l arınd a elde edi lemeyen Pem bekurt ipectinoph ora gossypiella Saund.) ile Dike nlikurt'u n ergin öncesi dönemleri de hasattan sonra tarlada kalan kör kozal ar toplanarak laboratuarda incelenerek be li rlenmişti r. Pamuk alanlarındaki avcı türl erin populasyon yo ğunluğu ise em ici böceklerle birlikte kaydedilmi ş, tanımında güçlük çek ilenler ağız aspiratörü ile a lına ra k te şh i s için laboratuara ge t i r i lm işti r. Avcı böcek türlerinin ergin önces i dönem leri ise üzerindeki bitki parçasıyla birlikte buz kab ı içinde laboratuara getiril m i ş ve ergin elde etmek için yöntemine uygun olarak kü ltüre a lınm ışt ı r. Ta nı mı yap ı l am ayan za rar lı ve avc ı böcek türleri gerekli iş lem le re tab i tutulduktan sonra teşhis edilmek üzere ilgili uzmanlara gönd erilmiştir. 249
Ara ştırma Sonuç lar ı ve Tartışm a Çalışmanın b aşl adığ ı 1998 yılında GAP a lan ı pamuklarında yoğunluğu yüksek olan zararlı türler belirlenmiş olup, pamuk bitkisinin fenoloji k gelişme dönemlerine b ağ lı olarak d a ğılımlan Cetve l 1'de verilm iştir. Örneklemenin yapı ldığ ı GAP a lanı pamuk larında ( 10), Hem iptera (3), Homopt era (3), Thysanoptera ( 1) ve Acari na (I) takımlarında olmak üzere toplam 18 za rar lı tür kayd edilmi şt ir. Uygun vd. ( 1995), sulama önces i bu bölgede yaptıklan ça l ışmada 38 zara rlı türü n var lığ ın ı b ildirın işlerdi r. Cetvel ı. GAP alanı pamuklarında belirlenen önemli zararlı türler ve bitkinin gelişme dönemlerine göre dağ ılım ları Bitki fenolojisi Tü r E : ~ "ii cl adı Thrips tabaci Lindeman Agrois segetum (D-Schiff) A. ipsilo ıı Hufııage1 A. spiııifera (Hübner) A. crass a (Hübner) Spodoptera exigua (H übner) Heliothis armigera Hübner H. ıı ubigera (Her.-Schaffer) H. peltigera (D- Schiff) Empoasca decipieııs Paoli Ap his gossypii Glover Bem isia tabaci Gen. Creontiades pa/lidus (RrnbJ Oxyca reııus hyalinip ennis C. Exolyg us paratensis (L) Tetraııyc1ı us ıırticae Koch E arias ilisillaila Boisduva1 Pectinophora gossypiella (Saund) B em isia tabaci Gen. H ellothis armigera Hübner Familya Thripidae Noc tuidae Cicadellidae Aphididae Aleyrodidae Miri dae Lygaeidae Miridae Tetranchidae Ge lechidae Aleyrodidae Noc tuidae Takım Thysanoptera Lepido ptera Homoptera Homoptera Homoptera Hemiptera Hemiptera Hemiptera Acarina Lepi doptera Homoptera Pamuğun temel g e l i ş im döneminde bildiri len zara rlı lardan T. tabaci ana zararlı olup, fide döneminde ekonomik kayıp lara neden o lmaktad ı r. Fide döneminde zarar lı olan diğer tür lerden Agrotis spp 1998 y ılın da mevsim baş ın d a h avaların yağ ışlı geçmesi nedeniyle dikkati çekm i şt i r. B itkinin elma ol u şturına ve o l gu n laş ma dönem lerinde zara r lı olan H. armigera 1998 y ı l ınd a mücad eleyi gerektirecek yoğun l uğa u laşmı ş tı r. 1999 yılın da ise populasyonu d ü şük düzeyd e ka l mı ş tı r. Değ i ş ik ara ştırı cıl ar tarafın dan pamuk bitki sinin ana 250
zararlıs ı olarak belirtilen B. tabaci ve A. gossypii ile diğer emici türlerden E. decipiens ve T. urticae gibi türler de pamuk bitkisinin elma o luşturma ve o lgun laşm a döneminde tespit edilmiştir. Matthews (1989) T. tabaci ve Empoasca spp'yi erken dönem, A gossypii ve Yeşilkurt 'u orta dönem, diğer lepidopterler ile B. tabaci' y i bir çok araştırı cının da belirttiğ i gibi geç dönem in zararlısı olara k b il dirmiş t ir. Yin e pamuğun o lgu nlaşm a döneminde belirlenen E. ilisulaila ve P. gossypiella gibi zararlı lar özelli kle zarar verdikleri kör koza larm hasa t son ras ında üret iciler tarafmd an fark edilm esiyl e dik kat i çekm iş tir. Bölgede var lığı ilk kez K ıray ( 1964) tarafmdan bildirilen E. iıısulaııa 'nın GAP alanmda su lama ile birlikte artan pamuk ekim a lan l a rına paralel olarak populasyonun artacağı (Özp ınar vd. i 998b), ve Suriye 'deki pamuklarınönemli bir zararlı sı o lmas ı (Stam ve Elmosa, i 990) nedeniyle de üzerinde durul ması gere k t i ğ i kanısına v arı lmı ştır. Harran ovasın da pamuk alan l arında saptanan önem li zararlı türlerin y ı l lı k toplam say ı sal değerleri Cetvel 2'de verilmiştir. Cetvel 2.Ha rran ov as ı pamuklarında 1998 ve i 999 y ı ll ar ında belirlenen za ra r lı l a ra ait s ay ı s a l değerl er ' Zararlı türler c- 1998 1999 :ı :ı :ı :ı >.!! '" :;;: N >. :;;: N oj :ı :ı ~ ~ 2 ~ " ~ '" ~ 2 '" o t>- o S " S ""- ~ " "" ::< ~ "" ::< <: '" -c u, '" T. tabaci 101 217 214 3 19 55 79 92 122 A. segetum 10 6 3 42 2 6 8 38 A. ipsilo ıı 3 28 2 35 5 27 32 129 A. crass a 63 49 3 101 20 9 17 9 S. exigu a 1197 2022 423 2 100 266 248 752 480 H. armigera 371 846 287 146 i i 26 4 1 I L S.litıralis i 6 O 6 O 5 O 13 E. decipiens 31 76 26 47 14 14 34 22 A. gossypii i 7 24 O 4 3 2 7 B. tabaci 71 22 31 25 II 136 10 13 E insulaııa (Ergin) 78 117 20 8 29 145 66 21 E ilisulaila (Larva) 185 122 P. gossypiella (Larva) 48 842 Bitk i baş ma elde edilen orta lama de ğerl e rin yı l boyunca topl amını ifade etm ektedir. 251
Cetvel 2 i n c elend iğinde ; S. exiguu her iki yılda ı ş ık tuzakl arında en yüksek sayıda elde ed ilmiştir. Ancak, pamuk al anlarında soru n ol mad ığ ı göz lenmiştir. Bunun yan ında H. armigera 1998 y ı l ında yüksek say ı la rda elde edilirken, i 999 y ı l ın da bu d e ğerl erin d üşük kald ığ ı saptanm ı ştır. D iğe r taraftan derlenen kayıtlara göre bu zararlının 1986, 1992 ve 1998 yıll arında sa lg ın yaptığı ortaya çıkmıştır. Göven ve Özgür (1990), ise Ye şilkurt'un Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde sulama öncesi pamuğun en önemli zararlıs ı olduğunu bildirıniştir. Pamuğun fide döneminde zararlı olan T. tabaci'nin populasyon yoğunluğu 1998 yılında yüksek olmasına rağmen mevsim başında havaların y ağ ı ş lı geçmesi nedeniyle ekonomik bir zarar oluşturınadığı ; ancak populasyon yoğunluğunun daha düşük olduğu i 999 yılında mücadeleye gerek duyulduğu tespit edilmiştir. Buna karşın lepidopterlerde Agrotis türleri ise her iki yılda benzer sayıda elde edilmi ş ve T. tabaci'nin aksine i 998 yılında fide döne minde sınırlı sayıda da olsa mücadeleye gerek duyulmuştur. Bu durum Güneydoğu Anadolu Bölge si'nde T. tabaci 'nın fide döneminde pamuktaki zararı derecesinin dah a ziya de o rtam ın nispi nem ine b ağlı olarak değ işti ğini gös t erıne kted ir. D i ğer önem li zararlı lardan E. insulana 'nın erginleri mevsim sonuna doğru Ağusto s ayınd an itibaren ı ş ık tuzaklarına düşmü ş erg in yoğunluğu Harra n ov as ında her iki y ı l da da benzer bulunmuştur. Şanlıurfa ili pamuk ekim alanları nda da zarar lı m n larva yoğunluğu paralell ik göstermiş t i r. Buna karşın bölgede v arlığı ilk kez saptanan P. gossypiella'mn 1998 yılında tespit edilen larva sayısı 48 adet iken, i 999 y ı l ında bu sayı 842 adete ulaş mıştır. Şanlıurfa ilinin diğer ilçelerinde de zarar lı say ı s ındak i a rtışın benzer olduğu; nitek im Suruç, Vi ran ş eh i r, Bozova ve Hilvan da 1998 yılında larva sayı sı s ı ra s ıy l a 2 O, 6 ve 1 adet iken, 1999 yılında 9, 80, 19 ve 6 adet olarak kaydedilmi ştir. Son yıllarda pamuk yeti ştirilen Ege ve Çukurova bölgelerinde pamuk alanlarında değişik araştırıcılarınüzerinde durduğu P. gossypiella'nın çalı şmanın ilk yılında sadec e birkaç yerde tespit edilmi ş o lmas ı ve 2. yılda ise daha geniş bir alana yayılması nedeniyle önemli bir konuma gelmiştir. Dolayısıyla bu sonucun, GAP alanında pamuk tohumluğunun s ağ l and ı ğ ı Cey l a np ınar ' dak i TİGEM tarafından dikkate ahnması gerekir. Yine önemli za r arlı l a rdan B. tabaci ve A. gossypii'nin populasyon yoğunluğu her iki yıld a da dü şük düzeyde kalmıştır. Ancak, 1998 yılında Harran ova sında H. armigera'ya karşı kimya sal mücadelenin yapıldığı alanlarda mevsim son una d oğru bu zara rlı ların yoğun l u ğunda bir artış kayded ilm işti r. Bu art ı ş, mücad eleyi gerektirecek bir yoğunluğa ulaşamamıştır. T üm GAP a l an ı dikkate a l ınd ığ md a, özellikle 1998 y ı lı nda A. gossypii'nin Diyarbakır ilinde Dicle vadi sinde (37 adet/bi tki) ve Mard in Nusaybin ilçesinde 252
de (27 adetlbitki) yükse k say ı l ara u la şt ığ ı kayd edi lm i şt i r. Uy gun vd. ( I995), ise bu iki za rarlı nın sulama sonrası ekonomik önem taşıyacak ların ı b i ld irm i ş l erd i r, Bu ça lışmanı n so nunda GAP a la nı pamu kla r ında çoğu genel avc ı olmak üzere deği ş ik tak ı m lara ait 16 tür b elirlenm i ştir (Cetvel 3). Bölgede var lı ğ ına sıkça rastlanı lan Sryphidae fam ily asında sadece bir tür kayded ilm iştir. Gerç i, Uyg un vd. ( 1995), yaptığ ı ça lışma nı n dı şında yap ılan pek çok ça lışm ad a da Sryph idae fam i lyas ına ait tür lerden söz edilmemiş t ir. Cocci nellidler, chry sop idler ve nabidler de düşük ora nda saptanm ı ş tı r. Özellikle mevsim boyunca değ i ş ik kültür bitkilerinde yüksek sayıda gözlenen C. earn ea bu çalı şm ada dü şü k miktarda elde ed ilm işt ir. Bu durum türl eri n dav ranışları dikkate a lınmadan gene l bir örnekleme yönteminin uygu lanm asından ileri ge l di ğ i, nitekim emici böcekler i belirleme k için uygulanan bu yöntemle elde edilen O. minitus ve A. intermedius gibi türlerin daha yüks ek say ıda kaydedilm i ş o lm a sı da bu sonucu destek lemektedir. Cetvel 3. GAP a l anı p amukl arında belirlenen önemli yarar lı tür ler Tür A dı Adalla sp Adonia variegata Goeze Coecin ella septemp unetata (L) Scymnus spp Episyrplı us balteatus (De Geor) Orius minutus (L.) Nabis f erus (L.) N. pseudoferus Rem. Deraeoeoris pallens ( RI.) Campylomma diversicornis RI. Zanehius alatanus Hob.* Pioeoris lurides (Fieb.) P. erythroeehalus (p.-s.) Geoeoris pallidipennis (L.) " Familya Coccinellidae Syrphidae Anthocoridae Nab idae Miridae " Lygaeidae Chrysoperla earnea Stehpens Chyr sopidae Aeolothrips intermedius Bagoall Aelothripidae *Liter atürde bu tür aynı zamanda fitofag olarak da geçiyor. Takım Coleop tera " " Diptera Hemiptera Neuro ptera Thysanoptera Sonuç olarak, GAP alanında iklim koşu llanna bağlı olarak T. tabaci ve Agrotis türlerinin pamuğun fide dönem inde za ra r lı olduğu ; özellikle ilkbahar ay lar ın ın kurak geçt iğ i y ı ll arda T. tabade karş ı mücadeleye gerek duyulduğu 253
ortaya çı kmıştır. Yaprakb itleri, Yaprakpireleri ve Beyazsinek mevsim sonuna doğru artış kaydetm i ş ancak, polulasyon yoğun luk ları dü şük düzeyde kalmı ştı r. Lepidopterlerden; Yeş ilkurt, Dikenlikurt ve Pembekurt 'u n ise orta ve geç dönemde zararlı o l duğu göz l e n mişti r. Yeş i l kurt ' un i 998 y ı l ında sa lg ın yaptığ ı ve mücadele alanlarınd a ise Beyazsinek gibi emici zarar lı böceklerin artış göste rdiği, d ol ayı sıyla bu tür uygulamalarda gerekli duyarlılık gösterilmelidir. Diğer taraftan, tüm GAP a l anı pam ukları dikkate a l ınd ığ ında T. tabaci 'nin Şan lıurfa pamuk al anl arında, Yaprakbitlerinin ise D iyarbakır ili Dicle vadisinde ve Mardin ili Nusaybin ilçesinde yükse k say ıl ara u l a ştı ğ ı kayd edi lm i şt ir. Avc ı böcek türlerin örneklenmesinde ku llanılan atrap ve gözle kontrol yöntemleri tüm türlerin elde edilmesinde ay nı düzeyde beklenen sonucu verm emiştir. Özellikle emici böceklerle beslenen A. intermedius ve Orius türleri yüksek say ıd a kaydedilirken, bölgede s ıkça ra stlanılan Sryph idae ve C. carnea gibi genel avcıl ar dü şük say ı da bel i rlenm işti r. Buna rağm en, GAP al anı pamuklarındak i fitofag türlerin mevcut olan bu yara r lı türler ta ra fından bask ı al t ında tutulduğu ge rç eği de gözden uzak tu tul m am a lıdı r. Bu nedenle GAP a lanı pamuk l arında za rarlıl ar ile mücadelede bu yararlı türlerin dikkate al ınması gerekmektedir. Liter atür Anonymous, i 996a. Ş an lıurfa-harran Ovalar ı ı. Aşama Sulam asın a Ait 1995 Y ılı Uygu lama la rı nın Değerlend iri lmesi. T.C. GAP Kalkınm a İd are s i Başkan lığ ı, Mart 1996, A fşaroğ lu Matbaası, Ankara. Anonymous, 1996b. İ zm i r Ticaret B o rsa s ı, Pamuk Danışma Grubu Toplantıs ı Raporu. 5 A ralık 1996, İ zmir. Anonymous, 1998. 1998 Y ı lı Ça l ışma Raporu ve 1999 Yılına Ait Program Teklifleri, Şan lıurfa T arım İl Müd. Bitki Koruma Ş ubesi, Şanlıurfa, 62 s. Anonymous, i 999. Şan lıurfa Tan m İ l Müdü rlüğü Verileri, Şan lı urfa. Göven, M. A. & A. F. Özgür, 1990. Güneyd o ğu Anadol u Bölgesi'nde Thrips tabaci Lind (Thysanoptera, Thripidae)'nin populasyonuna d o ğal dü şmanları n etkisi. Türkiye II. Biyolojik Mücadele Kongresi (26-29 Eyl ül 1990, Ankara) Bildirileri, s 15"5-164. Kı ray, Y., 1964. Çukurova Bölgesi Pamuklan ve D iğe r Kültür Bitkilerinde Zarar Yapan Earias iıısulana (Boisd) B öce ğ in in Biyolojisi, ve Mücadelesi Üzer inde Araştı rm alar. Kemal Maa!., Adana, i 19 s. Matthews, G. A., i 989.Cotton Insect Pests and Their Managemen!. Longman Scientific&Techni cal, John Wiley & Sons, Inc., New York, USA. 199 s. 254
Özp ınar S., A. Özp ınar & A. Işık. I998b. Harran ovasında pulluk ve çizel ile toprak işleınenin pamuk kütlü verimi ve Dikenlikurfun bulaşıklık oranı üzerine etkisi. HR. Ü Z. F. Dergisi, 2 (1):1-6 Özpınar, A. L. Ünlü & Ş. Yıldız, 1998a. Şanlıurfa İli'nde pamuk zararlısı Dikenlikurt (Earias insulana Boisduval)'un bulaşma oranı ve populasyon gelişmesinin belirlenmesi. HR.Ü. Ziraat Fakültesi derg., 2(4):1-10. Uygun, N., H. Başpmar, E. Şekeroğlu S. Komoşor A. F. Özgür, i. Karaca, M.R. Ulusoy & C. Kazak, 1995. GAP alanında zirai mücadele politikasına esas teşkil edecek zararlı ve yararlıların saptanm ası. GAP Bölgesi Bitki Koruma Sorunlar ı ve Çözüm Önerileri Sempozyumu, (27-29 Nisan 1995, Şanlıurfa) Bildirileri, s 99-119. Stam, P. A. & H. Elmosa, 1990. The role of predators and parasites in controlling population of Earias insulana, Heliotis armigera and Bemisia tabaci on cotton in the Syrian Arap Republic. Entomophaga, 35: 315-327. 255