Hacettepe Diflhekimli i Fakültesi Dergisi Cilt: 28, Say : 3, Sayfa 8-14, 2004 Türkiye de Tüketilen Baz Kolal çeceklerin Eroziv Etkileri The Erosive Effects of Some Carbonated Beverages Consumed in Turkey *Dr. Melek D. TURGUT, **Doç. Dr. Meryem TEKÇ ÇEK, ***Dr. Nihal ÇET N, ****Dr. Asl PINAR, **Prof. Dr. Seval ÖLMEZ, *****Prof. Dr. Reha ALPAR * Hacettepe Üniversitesi Diflhekimli i Fakültesi Pedodonti Anabilim Dal Ö retim Görevlisi ** Hacettepe Üniversitesi Diflhekimli i Fakültesi Pedodonti Anabilim Dal Ö retim Üyesi *** Hacettepe Üniversitesi Diflhekimli i Fakültesi Pedodonti Anabilim Dal Araflt rma Görevlisi **** Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Biyokimya Anabilim Dal Ö retim Görevlisi ***** Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dal Ö retim Üyesi ÖZET ABSTRACT Bu çal flman n amac, Türkiye de tüketilen 15 kolal içece in bafllang ç ph lar n, tamponlama kapasitelerini ve su ile yap lan dilusyonlar n n ph lar n ölçmektir. Çal flmadaki ph ölçümleri Orion 720 A ionanalizer ve ph elektrodu ile yap lm flt r. PH=5.5, 7 ve 10 de erlerine ulaflana kadar 1M luk NaOH eklenerek içeceklerin tamponlama kapasiteleri belirlenmifltir. Her içece in 1/2-1/50 aras nda de iflen dilusyonlar n n ph ölçümleri yap lm flt r. Tüm içeceklerin ph de erleri 2.585-3.114 aras nda bulunmufltur. çeceklerin tamponlama kapasiteleri ph=5.5 te birbirine benzer olup, ph=7 ve 10 de erlerinde birbirlerinden oldukça farkl bulunmufltur. 1/2 oran ndaki dilusyonda Adese en düflük, Cola Turka Light en yüksek ph de eri göstermifltir. 1/20 ve 1/50 dilusyonlarda Pepsi en düflük, Le Cola Light en yüksek ph de erleri vermifltir. çeceklerin gerek bafllang ç gerekse tüm dilusyonlardaki ph de erleri kritik ph olan 5.5 in alt nda bulunmufl olup, erozyon oluflturma potansiyellerinin fazla oldu u sonucuna var lm flt r. Özellikle tamponlama kapasitesi yüksek olanlar, a zda daha uzun süreli ph düflmelerine neden olabilece inden eroziv potansiyelleri daha fazlad r. The aim of this study was to measure the initial ph, buffering capacity and ph of dilutions of 15 carbonated beverages consumed in Turkey. The ph measurements in the study were carried out using Orion 720 A ionanalizer and a ph electrode. The buffering capacity of each beverage was determined by titrating 1M NaOH until the ph reached 5.5, 7 and 10. The ph of dilutions of each beverage ranging from 1/2-1/50 was measured. The ph of all beverages was found to be within the range of 2.585-3.114. Although the buffering capacities of beverages were similar at ph=5.5, notable differences were obtained at ph= 7 and 10. At 1/2 dilution ratio Adese had the lowest whereas Cola Turka Light had the highest ph value. At 1/20 and 1/50 dilution ratios, Pepsi demonstrated the lowest and Le Cola Light demonstrated the highest ph values. Since the initial and dilution ph values of all beverages were found to be under the critical ph value of 5.5, the erosive potentials of them were concluded to be high. The erosive potentials of the ones with high buffering capacities are thought to be more since they may induce a prolonged drop in the oral ph. ANAHTAR KEL MELER ph, Dilusyon, Tamponlama kapasitesi, Kolal içecek. KEYWORDS ph, Dilution, Buffering capacity, Carbonated beverage.
9 G R fi Difllerde oluflan erozyon, difl sert dokular n n bakteri, mekanik ve travmatik nedenlere ba l olmaks z n kronik ve a r s z bir flekilde çözünüp difl yüzeyinden uzaklaflmas d r 1,2. Erozyonun görülme s kl n n süt difllerinde % 8-52, daimi difllerde ise % 2-57 oran nda oldu u bildirilmifltir 1,3,4. Erozyonda bafllang ç lezyonlar sadece difller kurutuldu u zaman fark edilebilen yüzeydeki cilal üst tabakan n kayb fleklinde oluflur. Zamanla etken ortadan kalkmazsa dentine kadar ilerleyebilen lezyonlar klinik olarak içbükey ve sert bir biçimde görülür 1,5,6. Erozyon lezyonlar daha da ileri seviyelerde difllerde hassasiyet, koyu renklenme ve kesici kenarlarda afl narak incelmelere sebep olur 7. Erozyon çocuklarda olgunlaflmas n tamamlamam fl difllerde pulpan n genifl olmas sebebiyle pulpa inflamasyonu ve ekspozlara neden olabilir 1,8. Lezyonlar n lokalizasyonlar erozyonu oluflturan nedenlere ba l olarak de iflmektedir. Erozyona neden olan d fl kaynakl faktörler üst difllerin ön yüzeyinde, iç kaynakl faktörler ise üst ön difllerin arka yüzeyinde erozyon lezyonlar na neden olmaktad r 9,10. Erozyonun iç kaynakl nedenlerini kusma, gastroözefageal reflu ve ruminasyon yani gevifl getirme sonucunda difllerle temasa gelen gastrik asit ve/veya asitli içerikler oluflturmaktad r 1,11. D fl kaynakl nedenleri ise mesleki faktörler, diyet, ilaçlar ve a z bak m ürünleridir 1,11,12-14. Erozyonun oluflmas nda en önemli faktör diyettir. Asitli yiyecek ve içeceklerin erozyon lezyonlar n n meydana gelmesinde rolü büyüktür 12,15,16. Kolal içecekler tüm dünyada her yaflta fazla oranlarda tüketilen içeceklerdir. Bu çal flman n amac, Türkiye de tüketilen 15 farkl kolal içece- in a. ph de erlerinin ölçülmesi b. tamponlama kapasitelerinin belirlenmesi c. su ile 1/2-1/50 aras nda de iflen oranlarda suland r lmalar n n içeceklerin orijinal ph de erlerini ne kadar de- ifltirdi inin tespit edilmesidir. GEREÇ VE YÖNTEM Çal flmada ph de erleri elektronik bir phmetreye (Orion 720A, Boston, USA) ba l kombine ph elektrodu ile ölçülmüfltür. Ölçümlerin yap lmas ndan önce ph-metre ph=4 standart tamponu ile kalibre edilmifltir. Çal flman n tüm aflamalar nda ölçülen ph de erleri ortalama de- er elde edebilmek için her seferinde taze aç lan bir içecek kullan larak 5 kere yap lm flt r. Çal flman n 1. aflamas nda 15 adet içece in ph de- erleri yeni aç lan her içecekten 20 ml plastik test tüplerine konularak ölçülmüfltür. Çal flman n 2. aflamas nda içeceklerin tamponlama kapasiteleri ölçülürken her içecekten 50 mililitre (ml) cam bir behere konulduktan sonra beher manyetik kar flt r c ya (Fisher Thermix, 218 Model, USA) yerlefltirilmifl ve kar flt rma yapmas için behere m knat sl bir kapsül konulmufltur. Kar flt rma ifllemi bafllat ld ktan sonra 0.5 ml lik miktarlar halinde 1M NaOH içeceklere ilave edilmifltir. ph de erleri 5.5, 7 ve 10 olana kadar devam edilen bu ifllemde, bu üç ph de eri elde edildi inde ilave edilen NaOH miktar mililitre cinsinden belirlenerek içeceklerin tamponlama kapasiteleri tespit edilmifltir. Çal flman n 3. aflamas nda içecekler 1/2, 1/3, 1/4, 1/5, 1/6, 1/7, 1/8, 1/9, 1/10, 1/20, 1/50 oranlar nda kolal içecek ihtiva edecek flekilde su ile suland r l p dilusyonlar haz rlanm flt r. Dilusyonlar n haz rlanmas ve ölçülmesi aras nda geçen zamandan ph de erlerinin etkilenmemesi için bir araflt rmac dilusyonlar haz rlarken, di er araflt rmac ph ölçümlerini gerçeklefltirmifltir. Dilusyonlar n konuldu u plastik test tüplerinin kapa ölçüm bafllayana kadar s k ca kapat lm flt r. BULGULAR Çal flmada kullan lan kolal içeceklere ait bafllang ç ph de erleri Tablo I de gösterilmifltir. Tüm kolal içeceklerin ph de erlerinin birbirine çok yak n oldu u ve ph= 2.585-3.114 aras nda de iflti i saptanm flt r. çecekler aras nda en düflük ph de eri (2.585 ± 0.027) Pepsi isimli içece e, en yüksek ph de eri ise (3.114 ±
10 Kolal içece in ticari ad TABLO I Çal flmada kullan lan kolal içeceklere ait ortalama ph de erleri ph de eri ± standart sapma Pepsi 2.585 ± 0.027 Le Cola 2.640 ± 0.003 Caner s 2.663 ± 0.011 Adese 2.693 ± 0.052 Cola Turka 2.698 ± 0.017 Migros 2.706 ± 0.011 Kristal 2.708 ± 0.010 Tip 2.765 ± 0.010 Migros Light 2.792 ± 0.002 Pepsi Light 2.815 ± 0.005 Coca Cola 2.816 ± 0.030 Le Cola Light 2.845 ±0.006 Pepsi Twist 2.892 ± 0.002 Cola Turka Light 3.019 ±0.024 Coca Cola Light 3.114 ± 0.009 0.009) Coca Cola Light isimli içece e ait olarak bulunmufltur. Tüm içeceklerin en düflükten en yükse e ph de erleri flu flekilde s ralanmaktad r: Pepsi < Le Cola < Caner s < Adese < Cola Turka < Migros < Kristal < Tip < Migros Light < Pepsi Light < Coca Cola < Le Cola Light < Pepsi Twist < Cola Turka Light < Coca Cola Light. Normal ve diyet formu olan içeceklerin ph de erleri karfl laflt r ld nda, tüm içeceklerde diyet formda olanlar n normal formda olanlara göre daha yüksek ph de erlerine sahip oldu u saptanm flt r. çeceklerin tamponlama kapasitesi de erleri Tablo II de sunulmufltur. fiekil 1 de görüldü ü gibi tüm içeceklerin ph= 5.5 de tamponlama kapasitesi de erleri birbirine yak nken, ph= 7 ve 10 da içecekler aras nda birbirlerinden son derece farkl de erler ortaya ç km flt r. ph= 5.5 de en düflük tamponlama kapasitesi (0.650 ± 0.070) Coca Cola, en yüksek tamponlama kapasitesi (1.090 ± 0.134) Pepsi Twist adl içecekle- TABLO II Çal flmada kullan lan kolal içeceklere ait ortalama tamponlama kapasitesi de erleri (mililitre) Kolal içecek ph=5.5 ph=7 ph=10 Pepsi 0.910 ± 0.022 2.640 ±0.446 4.950 ± 0.705 Le Cola 0.790 ± 0.114 2.080 ± 0.189 3.870 ± 0.413 Caner s 0.680 ± 0.075 1.720 ± 0.334 3.070 ± 0.607 Adese 1.033 ± 0.132 2.566 ± 0.332 4.575 ± 0.620 Cola Turka 0.980 ± 0.075 2.650 ± 0.483 4.850 ± 0.714 Migros 0.820 ± 0.144 1.670 ± 0.513 3.050 ± 0.995 Kristal 1.000± 0.086 2.720 ± 0.246 4.900 ± 0.407 Tip 0.820 ± 0.148 2.240 ± 0.339 4.040 ± 0.634 Migros L ght 0.840 ± 0.074 2.090 ± 0.124 3.600 ± 0.331 Pepsi Light 0.820 ± 0.027 2.260 ± 0.181 3. 860 ± 0.392 Coca Cola 0.650 ± 0.070 1.790 ± 0.328 3.470 ± 0.658 Le Cola Light 0.850 ± 0.135 2.380 ± 0.213 4.080 ± 0.329 Pepsi Twist 1.090 ± 0.134 2.610 ± 0.343 4.590 ± 0.265 Cola Turka Light 0.870 ± 0.027 2.450 ± 0.231 4.070 ± 0.488 Coca Cola Light 0.720 ± 0.090 2.040 ± 0.361 3.520 ± 0.570
11 fiek L 1 Çal flmada kullan lan kolal içeceklerin ortalama tamponlama kapasiteleri re ait olarak bulunmufltur. ph= 7 de en düflük tamponlama kapasitesi (1.670 ± 0.513) Migros, en yüksek tamponlama kapasitesi (2.720 ± 0.246) Kristal adl içeceklere ait olarak bulunmufltur. ph= 10 da en düflük tamponlama kapasitesi (3.050 ± 0.995) Migros, en yüksek tamponlama kapasitesi (4.950 ± 0.705) Pepsi adl içeceklere ait olarak bulunmufltur. Kolal içeceklerin su ile 1/2-1/50 aras nda de iflen dilusyonlar n n ölçülen ph de erleri fiekil 2 de sunulmufltur. 1/2 dilusyonda Adese isimli içecek en düflük (2.769 ± 0.132), Cola Turka Light isimli içecek en yüksek (3.237 ± 0.066) ph de erine sahip olarak bulunmufltur. Su ile yap lan dilusyonlarda ilave edilen su miktar n n artmas ile ph de erlerinde art fl meydana gelmifltir. Bu art fl 1/2-1/10 aras ndaki dilusyonlarda fiekil 2 de görüldü ü gibi son derece az olurken dilusyon oran n n 1/20 ve 1/50 seviyelerine yükselmesi ile daha fark edilebilir düzeye yükselmifltir. 1/20 ve 1/50 dilusyon oranlar nda en düflük ph de erleri (3.780 ± 0.434, 4.362 ± 0.575) Pepsi isimli içece e, en yüksek ph de erleri Le Cola Light isimli içece e (4.691 ± 0.745, 5.437 ± 0.681) ait olarak bulunmufltur. fiek L 2 Çal flmada kullan lan kolal içeceklerin 1/2-1/50 oran nda de iflen dilusyonlardaki ortalama ph de erleri TARTIfiMA Erozyon difllerde çürükten sonra en fazla doku kayb na neden olan bir durumdur ve günümüzde a z ve difl sa l n olumsuz yönde tehdit eden önemli bir faktör olarak de erlendirilmektedir 14,17.
12 Mine dokusunun çözündü ü kritik ph de eri 5.5 tir ve özellikle ph de erleri 4 ün alt nda olan asitli g dalar n erozyona neden oldu u bildirilmifltir 18. Çal flmam zda test edilen kolal içeceklerin ph de erlerinin 2.585-3.114 aras nda de iflti i bulunmufltur. Bu de erler göz önüne al nacak olursa, çal flmada kullan lan tüm kolal içeceklerin erozyon oluflturma potansiyellerinin oldu u ortaya ç kmaktad r. Ancak, asitli içeceklerin tek bafl na ph de erlerinin, erozyon oluflturma potansiyellerini de erlendirmede yeterli olmad savunulmaktad r. ph de erinin ölçülmesi yöntemi, hidrojen iyonu konsantrasyonunun belirlenmesine dayal bir yöntem oldu u için, asitli içeceklerin içindeki ayr flmam fl (undissociated) asidin varl n belirleyemez. Bu yüzden erozyon çal flmalar nda ph de erlerinin yan s ra tamponlama kapasitesinin ölçülmesi içeceklerin içindeki total asit miktar n belirlemede önemlidir. Bu yöntemin içeceklerin erozyon potansiyellerini de erlendirmede daha güvenilir sonuçlar verdi i savunulmaktad r 19,20. Seçilen bir ph de erine ulaflmak için gerekli olan bazik solusyon miktar - n ölçmeye dayanan bir test olan tamponlama kapasitesinin belirlenmesi yönteminde, 5.5-10 aras nda de iflen ph de erleri kullan lmaktad r 21. Çal flmam zda da en fazla kullan lan de erler olan 5.5, 7 ve 10 esas al nm flt r. Yüksek tamponlama kapasitesine sahip olan içecekler a zda daha uzun süreli ph düflmelerine sebep olurlar 22. Bu durumda a z ortam nda nötral ph ya ulaflana kadar mine dokusunda çözünme meydana gelir 23. Yüksek tamponlama kapasitesi olan içeceklerin bu sebepten dolay erozyon oluflturma potansiyeli fazlad r 22. Çal flmada kullan lan kolal içeceklerin bafllang ç ph de erleri göz önüne al nd nda fleker içeren normal ve tatland r c içeren diyet formu olan içeceklerde her zaman diyet formunun daha yüksek ph de erlerine sahip oldu u bulunmufltur. Ayn mant kla düflünülecek olursa, diyet formundaki içeceklerin normal formda olanlara göre tamponlama kapasitelerinin daha düflük olmas beklenebilir. Ancak, tamponlama kapasitesi aç - s ndan bu durum geçerli de ildir. Çal flmada sadece Pepsi Light ve Cola Turka Light isimli içecekler fleker içeren normal formlar na göre daha düflük tamponlama kapasitesi göstermifllerdir. Bu durum yap lan baflka bir in vitro çal flmada da desteklenmifltir. Edwards ve ark 20 fleker içeren içeceklerin daha düflük ph de erleri olmas na ra men tamponlama kapasitesi aç s ndan ayn durumun her içecekte söz konusu olmayabilece- ini bildirmifllerdir. Çal flmam zda her üç ph de- erinde en düflük ve en yüksek tamponlama kapasitesi olan içeceklerin normal formda olan içecekler oldu u bulunmufltur. Tüm bu sonuçlar ph ve tamponlama kapasitesi ölçümlerinin içeceklerin erozyon oluflturma potansiyelleri hakk nda farkl sonuçlar verebilece inin bir kan t d r. Yüksek tamponlama kapasitesine sahip olan içecekler yüksek oranda erozyon oluflturma potansiyeline sahip olsalar da asitli içeceklerin tükürük ak fl n uyard klar da bilinmektedir. Bu durumda önemli bir faktör içece in a zdan temizlenme süresini uzatan bir özellik olan yo unluktur. çece in yo unlu u artt kça erozyon oluflturma potansiyeli de artmaktad r 24. Meyve sular n n yo unluklar n n fazla olmas n n yan s ra içerdikleri asitler yüzünden kolal içeceklerden daha fazla erozyon potansiyeline sahip olduklar bildirilmifltir 20. ph de erleri ayn olsa bile asitlerin tipi ve konsantrasyonlar erozyon oluflturma potansiyellerini de ifltirmektedir 25. Meyve sular içerdikleri sitrik ve askorbik asitten dolay yüksek tamponlama kapasitesine sahiptirler. Edwards ve ark 20 yapt klar in vitro çal flmada meyve sular n tamponlama kapasitesinin yüksekli i aç s ndan s ras yla meyve esasl sodalar, kolal içecekler ve normal sodalar n izledi ini saptam fllard r. Kolal içecekler meyve sular na göre içerdikleri fosforik asit yüzünden daha az zararl olarak görülseler de kolal içeceklere ilave edilen karbondioksit içecek içinde karbonik aside dönüflmekte ve ph y düflürmektedir 26. çecekler içerisindeki asitlerin erozyon oluflturma potansiyellerini de erlendirirken ph, tamponlama kapasitesinin yan s ra asitlerin pka s, flelasyon potansiyelleri de düflünülmelidir. Fosfo-
13 rik asit meyve asitlerine göre zay f bir asit de olsa pka s n n 2.5 düflük olmas yüzünden kuvvetli bir asit gibi de erlendirilmesi gerekti i bidirilmifltir 26. Nitekim çal flmam z n son bölümünde yap - lan dilusyonlar n ph de erlerinin ölçümünde bu durum desteklenmektedir. Çal flmam zda kullan - lan içeceklerin 1/2 dilusyondaki ph de erleri 2.769-3.237 aras nda de iflmektedir. Bu durum yar yar ya suland r lan bir kolal içece in ph de- erinin az kadar az oranda artt n göstermektedir. Renk aç s ndan son derece aç k sar hale gelen ve tad bak m ndan kolal içecek hissini uyand rmayan ve bu sebeplerden dolay çocuklar n kolal içecek olarak görmeyeceklerini düflündü- ümüz 1/50 gibi çok yüksek orandaki dilusyonda en yüksek ph de erinin 5.437 olmas kolal içeceklerin içerdi i fosforik asidin esas nda kuvvetli bir asit oldu unu destekler niteliktedir. Literatürde suland r lmas üretici taraf ndan tavsiye edilen konsantre meyve sular n n ve enerji veren spor içeceklerinin dilusyonlar de erlendirilmifltir 21,27. Ancak Türk Toplumunda kolal içeceklerin fazla tüketilmesi ve ebeveynlerde kolay suland rarak verme al flkanl n n olmas çal flmam zda dilusyonlar n ph lar n n ölçüldü ü bölümün yap lmas na neden olmufltur. Erozyonun meydana gelmesinde en önemli faktör asitli g dalard r. Özellikle asitli içeceklerin günümüzde artan tüketim oranlar erozyon yüzdesini de art rmaktad r. Ancak, asitli içeceklerin tüketim miktar ve s kl n n yan s ra bireyin beslenme al flkanl klar n n da erozyon oluflumunda önemli oldu u unutulmamal d r. çeceklerin, tükürük ak fl h z n n azald egzersiz sonras nda veya gece yatmadan önce içilmesi; tükürük ak fl h - z n n artt ö ünlerde de il de ö ün aralar nda tüketilmesi, a zda bekletilmeleri, pipet yerine a za daha çok temas ettirerek içilmeleri ve tüketilmelerinden hemen sonra difl f rçalanmas erozyon oluflumunu kolaylaflt ran faktörlerdir 5,9,12,15,28. Ayr ca, erozyon oluflumunu engellemek amac yla içeceklere ilave edilen kalsiyum, fosfat ve florür oranlar da erozyon oluflumunu etkilemektedir 11,12. SONUÇLAR 1. Çal flmada test edilen kolal içeceklerin ph lar a z difl sa l aç s ndan kritik ph olan 5.5 in alt nda bulunmufltur. Normal ve diyet formu olan kolal içeceklerden diyet formunda olanlar normal formda olanlara göre daha yüksek ph de erleri vermifltir. 2. çeceklerin ph= 5.5 te tamponlama kapasitesi de erleri birbirine yak nken ph= 7 ve 10 da içecekler aras nda oldukça farkl sonuçlar ç km flt r. 3. Kolal içecekler su ilave edilerek yap lan dilusyonlar n ph de erlerini çok de ifltirmedi i, 1/50 oran nda yap lan dilusyonlarda bile saptanan en yüksek ph de erinin ph= 5.5 in alt nda oldu u bulunmufltur. 4. Tüm bu sonuçlar n fl alt nda kolal içeceklerin erozyon oluflturma potansiyellerinin yüksek oldu u sonucuna var lm flt r. KAYNAKLAR 1. Linnett V, Seow WK. Dental erosion in children: a literature review. Pediatr Dent 2001; 23: 37-43. 2. Imfeld T. Dental erosion. Definition, classification and links. Eur J Oral Sci 1996 104:151-5. 3. O Brien M. Chidren s dental health in the UK 1993. Office of population censuses and surveys. London: HMSO, 1994. 4. Barlett DW, Coward PY, Nikkah C, Wilson PF. The prevalence of tooth wear in cluster sample of adolescent schoolchildren and its relationship with potential explanatory factors. Br Dent J 1998; 184: 125-9. 5. Ganss C, Schlechtriemen M, Klimek J. Dental erosions in subjects living on a raw food diet. Caries Res 1999; 33: 74-80. 6. Nunn J, Shaw L, Smith A. Tooth-wear-dental erosion. Br Dent J 1996; 180: 349-52. 7. British Dental Association National Dental Conference. Reducing dental erosion in Britain s children 1998. 8. Harley K. Tooth wear in the child and the youth. Br Dent J 1999; 186:492-6. 9. Shaw L, Smith AJ. Dental erosion-the problem and some practical solutions. Br Dent J 1998; 186:115-8. 10. Jarvinen VK, Rytomaa II, Meurman JH. Location of dental erosion in a referred population. Caries Res 1992; 26: 391-6.
14 11. Zero DT, Lussi A. Etiology of enamel erosion: intrinsic and extrinsic factors. In: Addy M, Embert G, Edgar WM, Orchardson R Tooth wear and sensitivity Martin Dunitz Ltd: London 2000, 121-139. 12. Zero DT. Etiology of dental erosion-extrinsic factors. Eur J Oral Sci 1996; 104: 162-77. 13. Bishop K, Kelleher M, Briggs P, Joshi R. Wear now? An update on the etiology of tooth wear. Quint Int 1997; 28: 305-13. 14. Lussi A, Hellwig E. Erosive potential of oral care products. Caries Res. 2001; 35 Supp l1: 52-6. 15. Kelleher M, Bishop K. Tooth surface loss: an overview. Br Dent J. 1999 186: 61-6. 16. West NX, Hughes JA, Addy M. Erosion of dentine and enamel in vitro by dietary acids: the effect of temperature, acid character, concentration and exposure time. J Oral Rehabil 2000 27: 875-80. 17. Amaechi BT, Higham SM. In vitro remineralization of eroded enamel lesions by saliva. J Dent 2001; 29: 371-376. 18. Rytomaa I, Meurman JH, Koskinen J, Laakso T, Gharazi L, Turunen R. In vitro erosion of bovine enamel caused by acidic drinks and other foodstuffs. Scand J Dent Res. 1988; 96: 324-333. 19. Grobler SR, Jenkins GN, Kotze D. The effects of the composition and method of drinking of soft drinks on plaque ph. Br Dent J 1985; 158: 293-296. 20. Edwards N, Creanor SL, Foye RH, Gilmour WH. Buffering capacities of soft drinks: the potential influence on dental erosion. J Oral Rehabil 1999; 26: 923-927. 21. Cairns AM, Watson M, Creanor SL, Foye RH: The ph and titratable acidity of a range of drinks and their potential effect on dental erosion. J Dent 2002; 30: 313-317. 22. Touyz LZG, Silove M. Increased acidity in frozen fruit juices and dental implications. J Dent Child 1993; 60: 223-225. 23. Larsen MJ, Nyvad B. Enamel erosion by some soft drinks and orange juices relative to their ph, buffering effect and contents of calcium phosphate. Caries Res. 1999; 33: 81-87. 24. Ireland AJ, McGuinness N, Sherriff M. An investigation into the ability of soft drinks to adhere to enamel. Caries Res 1995; 29: 470-476. 25. Grobler SR, Senekal PJC, Laubscher JA In vitro demineralization of enamel by orange juice, apple juice, pepsi cola, and diet pepsi cola. Clin Prev Dent 1990; 12: 5-9 26. West NX, Hughes JA, Addy M. The effects of ph on the erosion of dentine and enamel by dietary acids in vitro. J Oral Rehabil 2001; 28: 860-864. 27. Milosevic A, Kelly MJ, McLean AN. Sports supplement drinks and dental health in competitive swimmers and cyclists. Br Dent J 1997; 182: 303-308. 28. O Sullivan EA, Curzon ME. A comparison of acidic dietary factors in children with and without dental erosion. J Dent Child 2000; 67:186-192. LET fi M ADRES Dr. Melek D. TURGUT Hacettepe Üniversitesi Diflhekimli i Fakültesi Pedodonti Anabilim Dal Tel: 0 312 3052280 Fax: 0 312 3243190 e-mail: mturgut@hacettepe.edu.tr 06100, S hh ye, Ankara