T.C. JAPONYA BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ JAPONYA YILLIK RAPORU 2007 Mart 2008
Ç NDEK LER Konu sayfa no: SOSYAL VE EKONOM K GÖSTERGELER...1 ÜLKE HAKKINDA GENEL B LG LER...5 EKONOMIK DURUM...14 S YAS DURUM...32 JAPONYA DAK TÜRKLER...35 T CAR LK LER...37 JAPON TOPLUMUNUN TEMEL ÖZELL KLER VE LK LERDE D KKATE ALINMASI GEREKEN HUSUSLAR...68 Dı Ticaret Tabloları Konu sayfa no: 1 - Dünya Ticaretinde Türkiye ve Japonya nın Yeri TABLO - 1-1 - JAPONYA VE TÜRK YE'N N DÜNYA T CARETÇ NDEK YER...45 TABLO - 1-2 - SON 10 YILDA HRACAT BÜYÜKLÜ ÜNE GÖRE LK 10 ÜLKE VE TÜRK YE...46 TABLO - 1-3 - SON 10 YILDA THALAT BÜYÜKLÜ ÜNE GÖRE LK 10 ÜLKE VE TÜRK YE...47 2 - Japonya nın Dı Ticaretine Genel Bakı TABLO - 2-1 - JAPONYA'NIN DI T CARET DENGES...48 TABLO - 2-2 - CO RAF BÖLGE VE ÜLKE TOPLULUKLARINA GÖRE T CARET...49 TABLO - 2-3 - JAPONYA'NIN HRACATINDA LK 10 ULKE VE TÜRKIYE...50 TABLO - 2-4 - JAPONYA'NIN THALATINDA LK 10 ÜLKE VE TÜRK YE...51 TABLO - 2-5 - 1 JAPONYA'NIN HRACATINDAK BA LICA MAL GRUPLARI...52 TABLO - 2-5 - 2 JAPONYANIN DI T CARET NDE SEKTÖRLER N YILLARA GÖRE DEM...53 TABLO - 2-6 - 1 - JAPONYA'NIN ANA MAL GRUPLARINA GÖRE GENEL HRACATI...54 TABLO - 2-6 - 2 - JAPONYA'NIN ANA MAL GRUPLARINA GÖRE GENEL THALATI...55 TABLO - 2-7 - JAPONYA'NIN SINIFLANDIRILMIS MAL GURUPLARINA GÖRE T CARET...56 TABLO - 2-8 - JAPONYA'NIN T CARET NDE LK 20 ÜRÜN...57 TABLO - 2-9 - JAPONYA'NIN FASILLARA GÖRE DI T CARET...58 TABLO - 2-10 - JAPONYA'NIN LK 20 FASIL T BAR YLE DI T CARET...60 3 - Japonya nın Türkiye le Ticari li kileri TABLO - 3-1 - JAPONYA'NIN TÜRK YE LE DI T CARET...61 TABLO - 3 2 JAPONYA'NIN TÜRK YE LE T CARET NDE ANA MAL GRUPLARI...62 TABLO - 3-3 - 1 - BA LICA MAL GRUPLARINDA JAPONYA'NIN TÜRK YE'YE HRACATI...63 TABLO - 3-3 - 2 - BA LICA MAL GRUPLARINDA JAPONYA'NIN TÜRKIYE'DEN THALATI...64 TABLO - 3-4 - 1 - JAPONYANIN FASIL BAZINDATÜRKIYE'YE HRACATI...65 TABLO - 3-4 - 2 - JAPONYANIN FASIL BAZINDA TÜRK YE'DEN ITHALATI...66 TABLO - 3-5 - JAPONYA'NIN TÜRK YE LE T CARET NDE LK 20 ÜRÜN...67
SOSYAL VE EKONOM K GÖSTERGELER Devletin Adı Ba kenti Yönetim Biçimi Imparator Basbakan Resmi Dili Dini ÜLKE K ML Japonya, Nippon, (Nihonkoku) Tokyo Anayasal Monarshi Akihito Yasuo Fukuda Japonca Budizm,Shintoizm Para Birimi Yen ( ) (JPY) Üyesi oldu u uluslararası kurulu lar: AfDB (Afrika Kalkınma Bankası), APEC (Asya-Pasifik Ekonomik birli i Forumu), ARF, AsDB (Asya Kalkınma Bankası), ASEAN (Güneydo u Asya Ülkeleri Örgütü), AG (Avustralya Grubu), BIS (Uluslararası mar Bankası), CCC (Gümrük birli i Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CERN (Avrupa Nükleer Ara tırma Te kilatı), CP, EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ESCAP (Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), G- 5, G- 7, G-10, IADB (Amerika Bölgesi Kalkınma Bankası), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası mar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICC (Milletlerarası Ticaret Odası), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu), ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi), IDA (Uluslararası Kalkınma Birli i), IEA (Uluslararası Enerji Ajansı), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu), IHO (Uluslararası Hidrografi Örgütü), ILO (Uluslarası Çalı ma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü), Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Te kilatı), Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü), Interpol (Uluslararası Polis Te kilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Te kilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberle me Birli i), NAM, NEA (Nükleer Enerji Ajansı), NSG, OAS (Amerika Devletleri Te kilatı), OECD (Ekonomik birli i ve Kalkınma Örgütü),OPCW, OSCE (partner), PCA (Daimi Hakemlik Mahkemesi), UN (Birle mi Milletler), UNCTAD (Birle mi Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNDOF (BM Ate kes Gözlem Misyonu), UNESCO (E itim-bilim ve Kültür Örgütü), UNHCR (BM Mülteciler Yüksek Komiserli i), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UNITAR (BM E itim Ara tırma Enstitüsü), UNRWA (BM Filistin Mültecileri Yardım Komisyonu), UNU, UPU (Dünya Posta Birli i), WFTU (Dünya çi Sendikaları Federasyonu), WHO (Dünya Sa lık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Te kilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü), ZC Yıllık Ortalama Döviz 1 USD= 117.7JPY(2007), 116.18JPY(2006), 110.22 JPY (2005), Kuru 108.19 JPY (2004), 115.93 JPY (2003), 125.39 JPY (2002) Yüzölçümü 377,835 km2 Nüfus (2006) Yıllık nüfus artı ı (%) 127,95 milyon kisi 0.039% (2006 est.) Nüfus Yo unlu u 339 Ki i/km² Mesai Saatleri Pazartesi-Cuma 09:00-18:00 Büyük Kentler, (Varsa Limanlar) Tokyo, Osaka, Kanagawa, Aichi (kentler) Chiba, Kawasaki, Kiire, Kisarazu, Kobe, Mizushima, Nagoya, Osaka, Tokyo, Yohohama (limanlar) Türkiye ile Saat Farkı +7 saat (UTC+9) (yaz saati uygulaması yoktur) Aylik Çalı ma Saati 152.4saat (normal mesai) Resmi Tatil Günleri EK 1 Telefon Kodu 81 1
SOSYAL GÖSTERGELER Ortalama Ömür (yıl) 82 Kadın 86 Erkek 79 Okuma Yazma Oranı (%) 100 Yüksek Ö retim Okul Sayısı (adet) 744 Yüksek Ö retimdeki Ö renci Sayısı 2,504,900 Hastane Sayısı (adet) 9014 1000 ki iye dü en doktor sayisi 2.11 Otomobil/bin aile (2005) Telefon Hatti (2005) Televizyon/bin hane (2005) Mobil Telefon(2005) Bilgisayar (Adet)/bin kisi(2005) Internet host sayisi (2006) Internet Kullanıcı Sayısi (2005) Gelen Turist Sayısı (milyon, 2005 yılı) 4.36 860 58.7 million 999 94,745 bin/74 775 28,321,846 86.3 million Giden Turist Sayısı (milyon, 2005 yılı) 17.4 E itim Harcamaları / GSMH %6.6 Sosyal Güvenlik / GSMH %25.4 Karayolu Uzunlu u(toplam) 1.183 million km Otoyol Uzunlu u 7,333 km Demiryolu Uzunlu u 23,556 km Ki i Ba ına dü en Yıllık Elektrik Tüketimi (KWH/Ki i) 8,144 kwh Asgari Ücret (uygulama varsa) Uygulama yoktur. 2
JAPONYA'NIN TEMEL EKONOM K VE F NANSAL GÖSTERGELER 2003 2004 2005 2006 GSYIH (milyar $) 4,615 4,803 4,288 4,304 Tüketim 3,308 3,602 3,211 Yatırım 1,044 1,090 987 Tasarruf 263 110 90 Ki i ba ına GSY H (bin $) 38.02 40.19 35.76 35.99 GSYIH Büyüme 2.10% 2.00% 2.40% 2.30% Ödemeler dengesi (Milyar $) hracat 470 565 598 647 thalat 382 455 519 579 Dı Ticaret Dengesi 469 565 598 647 Cari i lemler Dengesi 147 179 155 167 Toplam (Altin ve Döviz)rezerv 674 845 847 895 Dı Ticaret (Milyon US $) hracat 469,862 565,039 598,215 647,290 Asya 218,271 273,708 289,661 307,779 ASEAN 60,975 72,896 76,074 76,349 Çin Halk Cumhuriyeti 57,219 73,818 80,340 92,852 Kuzey Amerika 122,754 134,477 143,762 155,614 A.B.D. 115,412 126,839 134,889 145,651 NAFTA 127,854 141,354 152,472 166,556 Avrupa Ülkeleri 79,462 94,471 93,952 100,835 Avrupa Birli i 25 75,062 88,903 88,036 93,869 Avrupa Birli i 15 71,893 84,258 82,644 87,619 Türkiye 1,389 1,909 2,186 2,385 Rusya 2,190 3,764 5,191 8,315 Orta Do u 12,844 14,464 16,575 19,194 Afrika 5,561 7,658 8,253 9,459 thalat (Milyon US $) 381,528 454,669 518,638 579,294 Asya 169,782 205,305 230,383 252,506 ASEAN 58,302 67,405 73,076 79,990 Çin Halk Cumhuriyeti 75,193 94,227 109,105 118,516 Kuzey Amerika 66,213 70,899 73,543 77,757 A.B.D. 58,658 62,435 64,497 68,071 NAFTA 68,909 74,143 77,358 81,877 Avrupa Ülkeleri 55,414 64,440 65,974 67,001 Avrupa Birli i 25 49,783 57,796 59,066 59,830 3
Avrupa Birli i 15 48,789 56,488 57,542 58,082 Türkiye 209 268 287 360 Rusya 4,616 6,184 6,825 7,369 Orta Do u 50,914 62,704 87,667 109,190 Afrika 6,421 8,695 9,934 13,266 2003 2004 2005 2006 stihdam (Milyon ki i) Toplam nüfus 127.6 127.8 127.9 127.95 Faal nüfus 66.66 66.42 66.5 66.57 siz sayısı 3.5 3.13 2.94 2.75 sizlik oranı % 5.30% 4.70% 4.40% 4.13% ç Borç Stoku (Milyar $) ç borç stok toplamı 6,619 7,530 6,192 7,016 Bütçe (Milyon $) Gelirler 404,621 426,184 458,683 428,886 Giderler 770,459 818,045 727,950 701,802 Mali Sektör (Milyar $) Banka Sayısı 158 156 155 150 Toplam Mevduat 4,659 4,870 4,369 4,352 Toplam Varlıklar 6,877 7,131 6,367 6,302 Toplam Krediler 4,179 4,143 3,569 3,618 Takipteki Alacaklar 107 82 55 50 Faiz Oranları ç borçlanma (10 yıl vadeli) 1.38% 1.44% 1.45% 1.63% ç borçlanma (3 ay vadeli) 0.20% 0.10% 0.20% 0.45% Kısa vadeli mevduat 0.04% 0.06% 0.13% 0.35% Merkez Bankası Borç Verme Oranı 0.00% 0.00% 0.25% 0.50% Merkez Bankası Borç Alma Oranı 0.10% 0.10% 0.40% 0.75% Pariteler (Yıllık Ortalama) Yen - ABD Doları 115.9 108.2 110.2 116.2 Yen - EURO 134.9 141.0 139.7 157.0 Yıllık Enflasyon Tüketici -0.30% 0.00% -0.30% 0.30% Toptan -0.90% 1.30% 1.60% 2.20% 4
ÜLKE HAKKINDA GENEL B LG LER Ülkenin Kısa Tarihçesi lkça Tarihi Japonya nın tarihi M.Ö. 8000 dönemine kadar geriye gitti i belirtilmekle birlikte, u ana kadar bulunabilmi el yapımı toprak kap örnekleri M.Ö. 2500 dönemine kar ılık gelmektedir. Japonya da pirinç yeti tirme ve madeni alet kullanımı M.Ö. 4. yüzyıl gibi erken bir tarihte ba lamı tır. Ba kenti imdiki Nara Eyaleti olan merkezi yönetim sistemi 4. ve 7. yüzyıllar arasında geli mi tir. Aristokrasi 8. yüzyılda büyük bir güç olarak hüküm süren Çin in etkisi ile Budist kültürü yayılmı tır. Ba kent, aristokrat yönetimin uzun bir süre devam etti i imdiki Kyoto ehrine ta ınmı tır. Dünyanın en eski romanı oldu u söylenen Genji nin Hikâyesi bu tarihlerde yazılmı tır. Sava çı (Samurai) Toplum Japonya'nın etkin yöneticisi olarak kabul ettiren Ieyasu, iktidarını 1603'de imdiki Tokyo olarak bilinen Edo'da kurmu tur. Japon tarihinin en önemli dönüm noktalarından bir olan bu dönemde, Ieyasu, gelecek 1265 yılı belirleyen politik ve sosyal kanunlarla, halkın ya antısının her yönüyle tasarlandı ı bir kalıp yaratmı tır. lk Batılılar Japonya kıyılarına bir önceki yüzyılda Muromaçi döneminde ula mı tır. Ülkeye ate li silahları tanıtan Portekizli tacirler, 1543'te Japonya'nın güneybatısında küçük bir adaya yerle mi ler ve sonraki birkaç yıl içinde, Cizvit misyonerleri, spanyol gruplar, Hollandalı ve ngiliz tacirler de Japon topraklarına gelmi lerdir. Avrupalılarla temasların Japonya üzerinde çok derin etkileri olmu tur. Bu misyonerler özellikle Japonya'nın güneyinde çok sayıda ki inin inanç de i tirmesine sebep olmu lardır. Hiristiyanlı ın, birlikte getirdi i ate li silahlar kadar tehlikeli bir potansiyel te kil edebilece ini fark eden Togukava ogunlu u, Hrıstiyanlı ı ve Nagasaki Limanı'ndaki küçük Dejima adası içinde ya ayan bir avuç Hollandalı tüccar, Nagasaki'de ya ayan Çinliler ve ara sıra Kore Lee Hanedanlı ı'ndan gelen resmi elçiler dı ında, yabancıların ülkeye giri ini yasaklamı tır. Ieyasu'nun tesis etti i sosyal ve politik yapının koruması amacıyla bir anlamda Japonya'nın kapıları dı dünyaya tamamen kapanmı tır. Ancak, 18. yüzyılın sonlarından itibaren giderek artan baskılar, 19. yüzyılın ortalarında meyvelerini vermi ve, 1853 yılında Amerika Birle ik Devletleri'nin dört gemilik bir filosu Tokyo Körfezi'ne demir atmı tır. Bir sonraki yıl gerçekle tirilen Amerikan filosunun ikinci ziyaretinde, iki ülke arasında bir dostluk anla ması imzalanmı tır. Amerika ile ba layan ili kileri, hemen Rusya, ngiltere ve Hollanda izlemi tir. Bu dönem, Japonya'nın içe kapalı geçirdi i dönemin bitti ini haber veriyordu. Dört yıl sonra dostluk anla malarını ticaret anla maları takip etmi ve kervana Fransa da katılmı tır. 5
kili anla malar feodal dönemin de sonunu getirmi ve Japonya karga aya sürüklenmi tir. 10 yıl kadar süren karga anın ardından Tokugava ogunlu u tarihe karı ırken, 1868 tarihi itibariyle Meiji Restorasyonu dönemi ba lamı ve hakimiyet mparatora geçmi tir. Modern Dönem Meiji dönemi (1868-1912) Japonya'nın modern tarihinin de ba langıçı olarak kabul edilir. Bu 20-30 yıllık bir dönemde Japonya, batının yüzyıllar içinde olu turdu u üretim altyapısını, politik kurumları, kısacası modern bir toplumun tüm unsurlarını oldu u gibi transfer etmi tir. Ba kent, Kyoto'dan bir önceki ba kent olan Edo'ya ta ınmı ve adı Tokyo olarak de i tirilmi tir. Tokyo, "Do u nun Ba kenti" anlamındadır. Bu dönemde ülke her bakımdan geli meye ve geni lemeye ba lamı tır. 1894-1895 yıllarında Çin ile yapılan sava ta Tayvan; 1904-1905 yıllarında Rusya ile yapılan sava sonunda da Güney Sahalin i gal edilmi tir. 1910'da Kore ilhak edilmi tir. ki yıl sonra maparator Meiji nin ölümüyle ülke büyümesini sürdürmekle birlikte ekonomik durgunluklar, siyasi çalkantılar ülkeyi kaosa sürüklemi tir. Egemen güçler arasındaki çeki meler, ülkeyi kinci Dünya Sava ı'nın tam ortasına ta ımı ve 1945 A ustos'unda maparator'un emriyle halk silahlarını bırakarak teslim olmu tur. Ülke altı yıl kadar müttefiklerin kontrolünde kalmı tır. Bu dönemde ülkenin ekonomik ve toplumsal yapısını de i tirecek, reform nitelikli bir dizi yapılanmaya gidilmi tir. Tarım alanları yeniden payla tırılarak Zaibatsu denilen aile irketleri da ıtılmı tır. çilere ve kadınlara çe itli haklar tanıyan liberal bir anayasa 1947'de ilan edilmi tir. 1951 San Francisco Barı Antla ması ile Japonya yeniden dı ili kiler kurma hakkını kazanmı tır. Bu tarihten itibaren yakla ık 15 yılda ülke yeniden uluslararası rekabet gücüne ula mı olup, 1964 Tokyo Olimpiyatları, ülkenin uluslararası arenaya kabul edili inin ve ülkenin yeniden aya a kalkmasının tescili niteli indedir. Bundan sonraki dönemin en önemli olayları ise 1972'de Okinava'nın Amerikan yönetiminden tekrar Japonya'ya geçmesi ve Çin ile bir uzla maya varılmasıdır. Bu tarihten sonra Japonya özellikle uluslararası ekonomik ve mali piyasa ve kurulu ların ba aktörlerinden biri haline gelmi tir. Siyasi ve dari Durum A ustos 1945 de II. Dünya Sava ı nın sona ermesinin ardından, Japonya, demokratik bir ulus olma yolunda adımlar atmaya ba lamı tır. 1947 de yürürlü e girmi olan Japonya Anayasası, üç ilkeye dayalıdır: Halkın egemenli i, temel insan haklarına saygı ve sava ın ve uluslararası anla mazlıkların çözümünde kuvvet kullanılmasının reddi. Anayasa, aynı zamanda, yasama, yürütme ve yargının ba ımsızlı ını da öngörmektedir. Anayasa'nın ba ında u ibare vardır: "Biz, Japon halkı, her zaman için baskı ve taassubun, zulüm ve köleli in dünyadan uzak tutulması ve barı ın korunması için mücadele ederek, uluslararası toplumda erefli bir yere sahip olmak iste indeyiz." Anayasa'ya göre, mparator, halkın birli inin ve devletin sembolüdür. Hükümran güç halkın elindedir. Japonya sava ı mutlak olarak reddeder. 6
Temel insan hakları, ebediyen ve dokunulamaz ekilde garanti altına alınmı tır. Üyeleri halk tarafından seçilen Senato ve Temsilciler Meclisi Parlamentoyu olu turur. Senato'nun Temsilciler Meclisi'ne üstünlü ü vardır. Yürütme yetkisi, Parlamento'ya kar ı sorumlu olan Kabine'nindir. Anayasa'da kararla tırılan durumlar dı ında mparator'un yürütmeyle ilgili yetkisi yoktur. Japonya, Ba kent Tokyo dahil olmak üzere 47 eyalete ayrılmı tır. Eyaletler, ehirler, kasabalar ve köyler yerel yönetimlerin idaresindedir. Eyalet valileri ile ehir, kasaba ve köy belediye ba kanları, yerel meclis üyeleri, ilgili bölgeye kayıtlı seçmenler tarafından seçilir. Yürütme Yürütme yetkisi, ba bakan ve en çok 20 devlet bakanından olu an ve tamamen Parlamento'ya kar ı sorumlu olan kabineye verilmi tir. Parlamento üyesi olmak zorunda olan ve parlamento tarafından belirlenen Ba bakan, sivil ve büyük ço unlu u Parlamento üyeleri arasından olmak üzere devlet bakanlarını atamak ve görevden almak yetkisine sahiptir. Japonya da merkezi idareye ve yerel yönetimlere ba lı olarak kamu hizmetinde çalı anların toplam sayısı 5 383 000 ki iye ula maktadır. Ba ka bir ifade ile, her 1000 ki iye 42 kamu çalı anı dü mektedir (2003 yılı itibariyle). Yargı Yasama ve yürütme yetkilerinden tamamen ba ımsız olan hukuk sistemi, 1 adet Anayasa Mahkemesine kar ılık gelen Supreme Court, 8 adet Yüksek Mahkeme High Courts, 50 bölgeye da ılmı olan Bölge Mahkemeleri District Courts, Aile Mahkemeleri Family Courts ve Suçüstü Mahkemeleri olarak tanımlanabilecek Summary Courts tan olu maktadır. Summary Courts, ilke olarak 900.000 Japon Yen ini geçmeyen uzla mazlıklar ve hafif cezaları gerektiren davalarla ilgilidir. Tek hakim ile karar verilen bu mahkemeler ülke çapında 483 adet bulunmaktadır. Aile Mahkemeleri, aile arasında çıkan uzla mazlıklar ve çocuk suçlarıyla ilgilidir. Tek hakim ile karar verilen bu mahkemeler bölge mahkemelerinin bulundu u yerlerde kurulmu tur. Bölge Mahkemeleri özel hukuk, ceza ve kamu davalarının görüldü ü en yaygın hukuki altyapı olarak kabul edilebilir. Yüksek Mahkemeler, yukarıda sayılan mahkemeler tarafından verilen kararlara itirazların yapıldı ı temyiz mahkemeleridir. Kararlar üç hakim tarafından alınır. 7
Yüksek Mahkemelerin kararlarına itiraz ise Supreme Court a yapılmaktadır. En üst temyiz mahkemesidir. Bir ba kan ve 14 üyeden olu maktadır. Davalar genel olarak 5 ki ilik mahkemelerde sonuçlandırılmakla birlikte, anayasal sorunlar genel kurulda ele alınmaktadır. Japonya da ayrıca güçlü bir kamu savcılı ı kurumu bulunmaktadır. Suçların ara tırılması, cezai hükümlerin uygulanmasının kontrol edilmesi gibi hususların yanısıra, idari süreçlerde kamu çıkarının korunması amacıyla taraf olunması gibi sorumlulukları vardır. Ulusal Güvenlik kinci Dünya Sava ı Japonya'nın Hiro ima ve Nagazaki ehirlerine atılan atom bombalarıyla sona ermi tir. Japonya, nükleer silahın etkilerini bire bir ya ayan tek ülkedir. Bu durum, ülkenin ulusal güvenlik politikasını biçimlendiren en önemli unsurdur. Anayasa'ya da damgasını vuran bu tarihi olgu do rultusunda, Japonya kom ularına hiçbir zaman tehdit unsuru olamayacak, ancak etkin bir savunmayı da sa layacak bir askeri güç olu turma politikası gütmektedir. Öte yandan, nükleer silaha sahip olmamak, bunları üretmemek ve bunların ülkeye giri ine izin vermemek biçiminde özetlenen üç nükleer ilke, Japon ulusal güvenlik politikasının temel ta larını olu turur. Ülkenin mevcut güvenlik politikasının üç temel dire i ise unlardır: Japonya-ABD Kar ılıklı birli i ve Güvenlik Antla ması'na dayalı yakın bir ittifakı sürdürmek, sürdürülebilir bir savunma yetene ini amaçlayan Savunma Güçleri'nin modernizasyonu ve daha barı çı, istikrarlı bir uluslararası ortamının yaratılması için aktif bir diplomasi izlemek. 18 ya sonrası gönüllü askerlik hizmeti vardır. Bu hizmeti vermek isteyen japon vatanda lar sınava tabii tutulmakta ve sınavda ba arılı olanlar gönüllü askerlik yapabilmektedir. Hizmetin içeri ine bakıldı ında, genel e itim çerçevesinde 3 sene içerisinde 50 gün, teknik e itim kapsamında ise 2 yıl içerisinde 10 gün e itim almaktadır. Askeri harcamaların GDP ye oranı %0.8 dir (2006). Co rafi Bilgiler Japonya dört büyük ada (Hokkaido, Honshu, Shikoku, Kyushu) ve pek çok küçük adadan olu ur. Kyushu'nun güneybatısında Ryukyu adaları bulunur. Ryukyu 19. yüzyılda Okinawa eyaleti olarak Japonya'ya katılmı tır. Japon adalarının en büyü ü olan Honshu be co rafi bölgeye ayırılır. Dolayısıyla Japonya dokuz bölgeden olu maktadır: Hokkaido, Tohoku, Kanto, Chubu, Kinki, Chugoku, Shikoku, Kyushu ve Okinawa. Bölgeler ise toplam kırk yedi eyalete bölünmü tür. En büyük kentleri Tokyo, Yokohama, Osaka, Nagoya, Sapporo, Kobe, Kyoto, Fukuoka, Kawasaki, Hiro hima, Saitama ve Sendai'dir. Do al Kaynaklar Japonya nın topraklarının % 70 i tabiî bitki örtüsü ile ormanlardan olu maktadır. Me e, kâfuru ve bambu a açlarından meydana gelen subtropikal ormanlar, güneyde yer alır. Bu kesimin kuzeyinde ise, geni yapraklı a açlardan müte ekkil ormanlar vardır. Bu ormanlarda; hu, kayın, me e, kavak ve aka aç vardır. 8
Japonya da en popüler a aç türü, Hokkaido hâriç hemen hemen ülkenin her yerinde yeti en ve sugi veya Japon sediri denilen a açtır. Hinoki denen Japon selvisi ile Akamutsu denilen Japon kızılçamı Sugi den sonra en çok yeti en a açların ba ında gelmektedir. Japonya maden kaynakları bakımından çok fakir olup, sanayii beslemek için gerekli hammaddeler açısından dı a ba ımlıdır. Japonya da az miktarda kömür, kur un, çinko, arsenik, bizmut, pirit, kükürt, kireç ta ı, barit, silis ta ı, feldspat, dolamit ve alçı ta ı yatakları vardır. Nüfus Toplam nüfus 2005 itibariyle 127,757,000 ki i olup, dünyanın en kalabalık 10. ülkesidir. Ancak nüfus artı hızı 2004 yılından itibaren negatif seyretmeye ba lamı tır. Bu e ilimin sürmesi halinde 2100 yılında nüfusun 64 milyon seviyelerine kadar gerilemesi ihtimali bulunmaktadır. Eski dönemlerde adalardaki yerli halk ile kıtada ya ayan halkların karı ması sonucu bugünkü Japon halkı olu mu tur. Ülkede nüfus yo unlu u yüksektir. Kilometrekareye 339 ki i dü mektedir. Arazi genelde da lık ve iskan edilemez niteliktedir ve ülkenin ancak yüzde 10'unda ya anabilmektedir. Halkın % 78 si ehirlerde ya ar. ehirlerde ya ayan halkın % 58 i Tokyo, Osaka ve Nagoya da toplanmı tır. En büyük kent olan Tokyo'nun genel nüfusu ise 12 milyon dolayındadır. 2006 yılı itibariyle nüfusun en yo un oldu u ehirler a a ıda sıralanmı tır. Nüfusu hızla artan ehirler, Aichi ve Yokohama ehirleridir. Sıra Bölge Nüfus (1000 ki i) 1 Tokyo 12,571 2 Osaka 8,817 3 Kanagawa 8,791 4 Aichi 7,254 5 Saitama 7,054 6 Chiba 6,056 7 Hokkaid 5,627 8 Hyogo 5,590 9 Fukuoka 5,049 10 Shizuoka 3,792 9
Japonya da 1946-49 yılları arasında 1. baby boom denilen bir dönem ya amı tır. Tablodan da gorüldü ü üzere 55 ila 59 ya ları arasındaki grupta yı ılma oldu u dikkati çekmektedir. 1.BABY BOOM 2. BABY BOOM YIL 1945 1946 1947 1948 1949 1972 NÜFUS ARTI ORANI -2.29 4.99 3.1 2.43 2.21 2.33 Anılan dönemdeki yüksek do um oranları nedeniyle, 2005 yılıdan itibaren Japonya da çok sayıda çalı anın toplu halde emekli olması beklenmektedir. 10
Erkek Bayan Erkek Bayan 1.BABY BOOM 2.BABY BOOM 1.BABY BOOM 2.BABY BOOM 2.BABY BOOM 2006 yılı içerisinde Japonyadaki hızlı ya lanma ve çocuk do um oranının tarihinin en dü ük sevilerinde oldu u gerçe i, japon yayın kurulu ları ba ta olmak üzere her platformda dile getirilmektedir. Dü ük do um oranının sonucu olarak Japonyanın gelece ine dair karanlık tablolar çizilmektedir. Japonya Sa lık Bakanlı ı'nın açıklamalarına göre ülkede 2006 yılının ilk ayında 549 bin 255 bebe in dünyaya gelmi olup, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2,2'lik bir artı la 11 bin 618 fazla bebek do mu tur. Keza, Japonya'da yılın ilk altı ayında, geçen yılın aynı dönemine göre evlilikler de yakla ık yüzde 3 artmı tır. Ulusal Nüfus ve Sosyal Güvenlik Ara tırmaları Enstitüsü, "Bu sonuçlarla, Japonya'da do um oranındaki dü ü ün durmaya ba ladı ını söylemek için çok erken oldu unu açıklamı tır. 2007 yılı kesin olmayan nüfus istatistiklerine bakıldı ında, göstergeler bu açıklamayı destekler niteliktedir. Japonya da nüfus artı oranının sıfıra yakın, ortalama ya am oranının yüksek, do um oranının dü ük oldu u dikkate alındı ında, ortaya hızla ya lanmakta olan Japonya gerçe i çıkmaktadır. Japonyada ortalama ya am süresinin yüksek olması, nüfusun ya lanması sürecini desteklemektedir. Bu durumun devam etmesi halinde, 65 ya üstü nüfusun toplam nüfusa oranı itibariyle a a ıdaki tablonun ortaya çıkması beklenmektedir. 1965 1980 1995 2000 2005 2025 2050 Japonya 6.3 9.1 14.5 17.4 19.9 28.7 35.7 Almanya 12.5 15.6 15.5 16.4 18.8 23.9 28.4 Fransa 12.1 14 15.6 16.3 16.6 22.6 27.1 ngiltere 12 15.1 15.9 15.9 16 19.8 23.2 ABD 9.5 11.2 12.4 12.3 12.3 17.7 20.6 11
Olu turulan simulasyondada görüldü ü üzere, Japonya nın hızlı ya lanma probleminin uzun yıllar devam etmesi beklenmektedir. Çalı ma ve gücü Yakla ık 128 milyon olan toplam nüfusun 84 milyonu iktisadi olarak aktif nüfus (15-65 ya ) grubuna girmektedir. Nüfusun geri kalan 44 milyonunun yakla ık %40 ı çocuk veya ö renci, %60 ı emekli veya erken emekli vatanda lardan olu maktadır. A a ıdaki tablodan da görülece i üzere toplam çalı mayan oranında % 6.1 lik dü ü görülmektedir. Bu yıllardaki toplu emeklili in etkisiyle kısa vadede i çilik maliyetlerinde yükselme beklenmektedir. SGÜCÜ DURUMU birim:1.000 ki i Year 15 ya ından büyük nüfus i gücü çalısan sayisi toplam çalı mayan sayısı i ten çıkarılan i i bırakan di er i gücü grubu dı ı 1990 100,890 63,840 62,490 1340 330 520 420 36,570 1995 105,100 66,660 64,570 2100 550 830 610 38,360 2000 108,360 67,660 64,460 3200 1020 1090 980 40,570 2005 110,070 66,500 63,560 2940 1000 1100 810 43,460 Yıllık de i im 2004-2005 0.2 0.1 0.4-6.1-15.3 3.8-5.8 0.2 12
2007 yil sonu itibarı ile Çalı ma ya ındaki vatanda ların %96.1 i çalı maktadır ki bu oran dünyadaki en yüksek oranlardan biridir. Japonya nın bu konudaki üstün performansının temel nedeni olarak kadınların i gücü piyasasına aktif katılımı gösterilmektedir. S ZL K ORANLARI % YIL 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Japonya 5.0 5.4 5.3 4.7 4.4 4.1 3.9 U.S.A. 4.7 5.8 6.0 5.5 5.1 4.6 4.6 Kanada 7.2 7.7 7.6 7.2 6.8 6.3 6.0 G.Kore 4.0 3.3 3.6 3.7 3.7 3.5 3.2 Avusturya 6.8 6.4 5.9 5.4 5.1 4.8 4.4 E.U. 27 Ülke 8.4 8.7 9.0 9.0 8.9 8.2 7.2 Almanya... 8.4 9.3 9.7 10.7 9.8... Fransa 8.7...... 8.8 8.8 8.8... talya 9.1 8.6 8.4 8.0 7.7 6.8... ngiltere 5.1 5.2 5.0 4.8 4.8 5.4... Rusya 9.0 8.1 8.6 8.3 7.7 7.2... Son 15 yılda aylık çalı ma saati 171 saatten 152.4 saate dü mü tür. Bu dü ü ün ana nedeni olarak Japon irketlerinin son 20 yıldır yatırımlarını yurtdı ına ta ıma hareketleri oldu u dü ünülmektedir. Bunun paralelinde Japonya daki i gücü maliyetlerinin artı ı da bu olu umu tetikleyen ba ka unsurdur. Ayrıca 2. Dünya Sava ı sonrasında hızlı büyümenin getirdi i a ırı istihdam talebi ile birlikte i e ayrılan zamanın artması sonucunda aile ve sosyal problemlerin nüksetmesi dolasıyla Japon toplumunun a ırı yo un i lerden uzakla ması olarak tahmin edilmektedir. 13
JAPONYA EKONOM S NDEK GELMELER Japonya 4,5 trilyon ABD Doları civarındaki milli geliri ile, ABD'den sonra dünyanın ikinci büyük ekonomisidir. 2. Dünya Sava ında ya adı ı büyük yıkıma ra men Japonya, kısa süre içinde hızla geli erek, birçok ülke için örnek bir kalkınma modeli olu turmu tur. Özellikle 1980'lerde çok hızlı büyüyen Japon ekonomisi, bir "balon" (bubble economy) dönemi ya amı, ancak 1990'ların ba larından itibaren balon ekonomisinin sönmesi ile bir durgunluk sürecine girilmi tir. Japonya ekonomisi, 1990'ların sonları ve 2000'li yılların ba larında da deflasyon, bankacılık ve finansal piyasalar krizi, nüfus, istihdam ve sosyal güvenlik sorunları, yüksek oranda kamu borçları gibi sorunlarla bo u maya devam etmi tir. Ancak, 2002 yılı sonlarından itibaren bölgedeki konjonktürel geli melere ve Uzakdo u'nun dünya ekonomisinde dinamizmi ve a ırlı ının giderek artmasına paralel olarak da bir geli me ve iyile me dönemi ya anmaya ba lamı tır. Bu bölgenin halen en güçlü ekonomisi konumundaki Japonya'nın, bölge ülkeleri ile kurdu u ve giderek sa lamla tırdı ı stratejik/ekonomik ba lar sayesinde, bölge ve dünya ekonomisindeki belirleyici rolünü sürdürmesi beklenmektedir. Ekonomide ya anan geli melerle birlikte, son aylarda özellikle büyüme, özel sektör yatırımlarındaki artı ve ihracattaki yükseli ekonomide yeniden ihtiyatlı bir iyimser havanın esmesini sa lamı tır. Nitekim, Japon Merkez Bankası (BOJ) tarafından periyodik olarak yapılan TANKAN (i dünyası) anketlerinde, ekonomide iyimser beklentiler içinde olan i letmelerin sayısının arttı ı gözlenmektedir. Japonya ekonomisinin resesyon içinde oldu u 12 yıllık dönemde ekonomi birkaç kez toparlanma sinyalleri verse de, sonrasında yeniden resesyon çemberinin içine girilmesi halkta hayal kırıklı ı yaratmı tır. Bu yüzden, ekonomideki olumlu geli melerin kalıcı ve uzun vadeli olup olmayaca ına dair de i ik çevrelerde tartı malar süregelmektedir. Ancak, son dört yıldır istikrarlı bir ekilde ya anan geli meler, ekonomideki düzelmenin bu sefer daha kalıcı oldu unu ortaya koymaktadır. Ekonomik büyümedeki istikrarlı seyir, bu büyümenin gerek ihracatla, gerekse de iç piyasadaki talep artı ı ve sabit sermaye yatırımlarındaki büyüme ile desteklenmesi, böylece ekonomik büyümenin piyasaları canlandırması, Japon ekonomisini son 20 yıldaki en iyimser havaya sokmu tur. gücü piyasalarındaki geli meler ve i sizlik oranındaki dü ü, iç talebin artması, tüketimin hareketlenmesi gibi faktörler ekonomideki iyiye gidi i desteklemektedir. Ekonomi üzerindeki deflasyonist baskının kalktı ına dair i aretler ve Japon Merkez Bankası'nın sıfır faiz ve gev ek para politikalarını terketmesi de ekonomideki olumlu sinyalleri güçlendirmektedir. Ancak analistler, Japonya'nın büyüme, istihdam, üretim ve ihracatında ya anan olumlu geli meleri mutlaka mali piyasalarda alınacak yapısal önlemler, ya lanan toplum ve beraberinde getirece i sosyal güvenlik sorunlarına kar ı yapılması gerekenler ve uluslararası rekabet gücü ile verimlili in güçlendirilmesi için atılması gereken adımlarla desteklemesi gerekti i konusunda hemfikirdirler. Vergi reformu ile merkezi ve yerel yönetimlere yönelik idari reformların da kararlılıkla yerine getirilmesi ekonomideki yapısal dönü üm için kaçınılmaz görünmektedir. Enerji kaynakları açısından dı arıya ba ımlı olan Japonya için, petrol fiyatlarındaki artı da 14
ekonominin hassas noktalarından birisini olu turmaktadır. Bu yüzden, enerji tasarrufu ve verimlili i gibi konuların gün geçtikçe öneminin artması beklenmektedir. Fosil yakıt kaynaklarının fiyatı kadar, sürdürülebilir temini konusunda da oldukça hassas olan Japonya, dünyadaki son geli meler üzerine yeni bir pozisyon alma ve politika geli tirme çabasına da girmi tir. Birkaç yıl öncesine kıyasla ekonomideki en önemli geli melerden birisi de, bankacılık sektöründe ya anan "geri dönmeyen krediler" krizi ve bankaların mali yapılarındaki bozukluk ile mücadelenin gayet olumlu sonuçlar vermeye ba lamasıdır. Nitekim, büyük bankaların finansal tablolarında batık kredi oranları beklentilerin de altına inmi tir. Büyük finans grupları arasında birle me-satınalma ve yeniden yapılanma stratejileri, bankacılık piyasasının daha etkin ve verimli bir hale gelmesini sa lamakta, bankalar tarafından tamamen kapatılan kredi muslukları, özel yatırımlardaki artı ı da desteklemek üzere, yeniden ekonomiye kanalize edilmeye ba lanmı tır. EKONOM K REFORM PROGRAMI Ba bakan Koizumi'nin ba lattı ı ekonomik reform programı müteakip hükümetler tarafından toplumun de i ik kesimlerinden gelen farklı tepkilere ra men devam ettirilmektedir. Ekonomisi a ırlıklı olarak özel giri ime dayalı olan Japonya da son yirmi yılda yürütülen özelle tirme çalı maları sonucu halen bir kısmı özelle tirme programında olan az sayıda kamu iktisadi kurulu u faaliyet göstermektedir. 1980 li yıllarda sayısı 111 olan kamu iktisadi te ebbüsü sayısı, yapılan özelle tirmeler ile bugün a ırlıklı olarak finans ve sigortacılık alanında faaliyet gösteren 9 iktisadi irkete dü mü tür. Bu irketlerin dı ında kamu irketi olarak faaliyetini sürdüren ancak daha çok sektörel denetleme ve düzenleme i levlerini yerine getiren irketler de mevcuttur. Japonya da kamu irketleri genellikle bir bakanlı ın ilgili yada ba lı kurulu u olarak faaliyet göstermektedir. Japonya da kamu irketleri iki kategori altında sınıflandırılabilir: Birinci grupta kamu hizmeti amacıyla kurulmu faaliyet alanında tekel konumunda olan irketler bulunmaktadır. Bu irketlerden Japon Telgraf ve Telefon irketi (NTT) 1985, Japon Demiryolları (JR) 1987 ve Japon Tütün ve Tuz irketi 1988 yılında özelle tirilmi tir. kinci grupta ise konut, tarım, otoyol, limanlar, enerji ve su kaynakları gibi alanlarda faaliyet gösteren kalkınma amaçlı irketler bulunmaktadır. Bu gruptaki irketlerden Japon Posta irketi ile Japon Kalkınma Bankası ve birkaç finans kurulu u dı ındakiler ya özelle tirilmi ya da düzenleyici kurulu olarak yeniden yapılandırılmı tır. Japon Posta irketi 14 Ekim 2005 te kabul edilen kanuna göre dört ayrı irkete bölünerek, 1 Ekim 2007 tarihinde anonim irket olarak yeniden yapılandırmı tır. irketin posta faaliyetleri; postahaneler ve da ıtım i leri olarak iki ayrı irket tarafından, bankacılık ve sigortacılık faaliyetleri de yine iki ayrı irket tarafından yürütülecektir. Japonya da kalkınma bankalarının önemli bir i levi bulunmaktadır. Özel sektörün finansman sa layamayaca ı kamu hizmetleri ile ilgili projelerin finansmanı amacıyla faaliyet gösteren bu bankalardan Development Bank of Japan ve Shoko Chokin Bank ın 15
2010 yılına kadar özelle tirilmesi planlanmaktadır. Kamu bankalarının özelle tirilmesi konusu Japonya da halen en çok tartı ılan konulardan biridir. Bu bankalar kamu kaynaklarından herhangi bir destek almadı ı gibi her yıl bütçe gelirlerine önemli katkıda bulunmaktadırlar. Bu kurumların özelle tirilmesini savunanlar daha çok özel sektör kurulu larına göre verimsiz çalı malarını ve üst düzey yöneticilerinin ço unlukla emekli eski bürokratlar olması nedeniyle, geldikleri farklı kurumlar arasındaki çeki me ve rekabeti bu kurumlara ta ımaları nedeniyle irketlerin iyi yönetilemedi ini iddia etmektedirler. Yine bu irketlerin sendikalar ile ili kilerinin de özel sektöre göre daha sorunlu oldu u ve bu nedenle grev ve i yava latma olaylarının sık sık ya anıyor olması da yapılan ele tiriler arasındadır. Kamu bankalarının özelle tirme süreci ile ilgili olarak da bazı endi eler mevcuttur. Öncelikle 2008 yılında anonim irket haline dönü türülmesi beklenen bankaların yönetiminde hükümetin söz sahibi olmaya devam etmesi nedeniyle özel sektör ile rekabet ko ullarının e it artlarda yürütülmesini hükümetin sa laması gerekti i belirtilmektedir. Kamu bankaları rekabet artlarına uyum sa lamak için özelle tirme süreci sonuna kadar kamudan yeni kaynak sa lamayacak ve portföylerindeki kamu a ırlı ını azaltacaklardır. Bu süreçte özel sektör ile bire bir rekabet etmek için bankaların karlılıklarını ve kredibilitelerini artırmaları gerekmektedir. Özelle tirme programında bulunan iki bankadan Japon Kalkınma Bankasının daha esnek bir geçi yapabilmek için yapısını yatırım fonuna dönü türmesi ve böylece katı bankacılık mevzuatının dı ında kalması da alternatifler arasında dü ünülmektedir. Di er banka Shoko Chokin ise halen oldu u gibi küçük ve orta ölçekli firmalara yönelik faaliyetlerini sürdürecektir. Kamu bankalarının özelle tirilmesi ile ilgili olarak bazı özel bankaların yöneticileri özellikle büyük ölçekli projelerin finansmanında rakabetin artmasını beklerken di er bir grup ise pazarlama yetene i ve yeterli ube a ı bulunmayan bu bankaların ciddi bir rakip olamayaca ını ifade etmektedir. Japonya da halen merkezi yönetimin kontrolünde bulunan kamu iktisadi te ebbüsleri unlardır: 1. Japon Postaları / Japan Post( 1 Ekim 2017 ye kadar özelle tirilecektir) 2. Japon Kalkınma Bankası / DBJ ( 2010 yılına kadar özelle ecek) 3. Milli Hayat Sigortası irketi / NLFC 4. Toplu Konut Kredileri irketi /GHLC ( Tasfiye sürecinde) 5. Ziraat, Ormancılık ve Balıkçılık irketi / AFC 6. Küçük ve Orta Ölçekli irketler Finansman irketi 7. Mahalli dareler Finansman irketi / JFM (mahalli idarelere devredilecek) 8. Okinawa Kalkınma Finansman irketi 9. Japon Uluslararası birli i Bankası / JBIC 16
Japonya'da finans sektöründeki reform süreci esnasında sürdürülen çalı malar kapsamında, özel kesime finansman deste i sa layan kamu kurulu larının özelle tirilmesi, la vedilmesi veya yeniden yapılandırılması tartı malarıyla birlikte, uluslararası finansman operasyonlarını yürüten Japon Uluslararası Kalkınma Bankası (JBIC)'in gelece i de gündeme gelmi tir. Ayrıca, Japonya'nın yurt dı ına sa ladı ı resmi kalkınma yardımlarının (ODA) daha organize ve efektif kullandırılması için de hükümet ayrı bir çalı ma grubu olu turmu tur. imdiki sistemde ODA yardımlarının üç ana bile eninden, hibeler Japon Dı i leri Bakanlı ı tarafından; teknik i birli i yine Dı i leri Bakanlı ı'na ba lı Japon Uluslararası birli i Ajansı (JICA) tarafından; Yen kredileri ise JBIC tarafından kullandırılmaktadır. Ancak kamuoyundan, bu yapının etkin olmadı ına, kurumlar arasında gerekli e güdüm sa lanamadı ına, Japonya'nın ODA politikasının belli bir vizyon ve felsefeye sahip olmadı ına ve kullandırılan ODA'nın ne Japonya'ya, ne de kullanan ülkelere bir faydası bulunmadı ına dair yo un ele tiriler gelmeye ba lamı tır. Bu duruma ek olarak, Yen Kredilerinin, aynı zamanda uluslararası finansman operasyonlarını da bünyesinde barındıran JBIC tarafından kullandırılması ele tirilerin boyutunu artırmı ve JBIC'in ODA operasyonlarının yurt dı ında i yapan Japon firmalarına finansman deste i sa lamaktan öteye gitmedi i yorumları yaygınla maya ba lamı tır. Nitekim, ODA için yeni bir yapılanma belirleyecek grubun kararlarına Dı i leri Bakanlı ı'nın görü lerinin a ırlıklı olarak yansıdı ını görmek mümkündür. Çalı ma grubunca hükümete önerilen ve kabul gören öneriye göre, JBIC tarafından yürütülen ODA Yen Kredileri operasyonları ile Dı i leri Bakanlı ı tarafından yürütülen hibe operasyonları JICA'ya devredilecek, böylece JICA, ODA operasyonlarının tümünü yürüten tek kurulu haline gelecektir. Öte yandan, özel sektöre finansman deste inde bulunan kurulu ların bir kısmının kapatılmasına, küçük ve orta ölçekli sanayi kurulu ları ile tarım, balıkçılık vb. sektörlere kredi sa layan bazı kurulu ların da birle tirilerek tek çatı altında toplanması konusunda daha önceden karar verilmi bulunmaktadır. Japon irketlerinin yurt dı ı operasyonlarına destek olan JBIC'in Uluslararası Finansman Departmanının (eski JEXIM) bu yapılandırma içinde yer alması beklenmektedir. Sözkonusu de i ikliklerin, 2008 mali yılından itibaren (2008 Nisan ba ı) hayata geçirilmesi planlanmakta olup, ilgili kurulu larda bu do rultuda organizasyon de i ikli i çalı maları devam etmektedir. Ekonomik reform konusunda bu derece ısrarlı olan Hükümetin ve Ekonomik ve Mali Politika Konseyi'nin önünde, kapsamlı bir vergi reformu, ve bununla ba lantılı merkezi yönetimin desentralizasyonu, yerel yönetimlerin idari ve mali anlamda ba ımsızla tırılması, özel sektör tarafından gerçekle tirilebilecek bazı kamu hizmetlerinin tasfiyesi ile birlikte kamu personeli sayısında %5'lik bir azaltmaya gidilmesi gibi gündem maddeleri bulunmaktadır. Aynı önem ve öncelikteki bir di er reform maddesi de, sosyal güvenlik ve sa lık harcamaları reformudur. 17
BÜYÜME 1990'lı yıllarla beraber, balon ekonomisinin son bulmasıyla durgunlu a giren Japon ekonomisi küçülmeye ba lamı, ancak 2002 yılı ilk çeyre inden ba layarak yeniden büyüme e ilimine girmi tir. Japon ekonomisindeki büyümeyi en çok tetikleyen faktörlerin ba ında özel tüketimdeki toparlanma, Japon firmalarının sabit sermaye yatırımlarındaki artı ve dı talepteki büyüme ve ihracat artı ı gelmektedir. Özellikle son zamanlarda çok tutulmaya ba lanan mini otomobiller ve yüksek teknoloji ürünü elektronik aletlerin satı larındaki artı ile, enerji, gaz, su gibi hizmetlerin fiyatlarındaki yükseli, Japon GSY H'nin %55'ini olu turan özel tüketim harcamalarındaki artı ın ana sebepleri olmu tur. Yine otomotiv, elektronik, yüksek teknolojili ekipman ve cihazlar sektörlerindeki geli melerin öncülü ünde, sabit sermaye yatırımlarında %1,4'lük bir artı meydana gelmi tir. Yatırımlardaki bu artı a paralel olarak, sanayi üretiminde de son 10 yılın en istikrarlı büyüme rakamları görülmektedir. GSY H'nin di er önemli bile enlerinden konut ve in aat yatırımları da, özellikle kondominium tarzındaki konutlara olan büyük talep ve bu sektörde ya anan arz artı ına paralel olarak %1,1 artmı tır. hracatta ise, özellikle otomobil ile demir-çelik ürünlerinin ba ını çekti i %2,7'lik bir reel artı görülmü tür. Japon ekonomisindeki büyümeyi Asya ekonomilerinde ya anan büyümenin domine etti i de inkar edilemez. Son yıllarda Çin ekonomisinin gösterdi i a ırı büyüme ve Çin'de gerek yatırım mallarına, gerekse de tüketim mallarına olan talep artı ı, Japon ekonomisini yeniden hareketlendiren en önemli unsurlardan birisi olmu tur. Kore ve Japonya gibi daha geli mi bölge ülkeleri de Çin'in büyümesinin yarattı ı rüzgardan faydalanmaktadır; ancak bu e ilim, Çin ekonomisinin giderek daha güçlü ve rekabetçi olaca ı gözönüne alındı ında, bu ülkeler için orta vadede bir tehdit de meydana getirmektedir. ENFLASYON Uzun yıllardır tüketici fiyat endeksinde dü ü sorunu ya ayan Japonya'da, 2005 mali yılı enflasyonu 8 yıldan sonra ilk kez artı göstermi ve bir önceki yıla göre % 0.1 yükselmi tir. Özellikle 2006 yılında gerçekle en % 0,3 lük artı ın ardından, fiyat endeksindeki dü ü ün artık durdu u görü ü ekonomik çevrelerde kabul görmeye ba lanmı tır. Ancak 2007 yılında gerçekle en % 0,0 oranı ekonomi çevrelerinde ekonomideki durgunlu un henüz düzelmedi i yorumlarına yol açmı tır. Nitekim, analistler ekonomi üzerindeki deflasyonist baskının kalkıp kalkmadı ını söyleyebilmek için GSY H deflatörü dahil birkaç verinin daha izlenmesi gerekti ini belirtmektedirler. GSY H deflatörü, 2007 yılının üçüncü çeyre inde % -0,4 olarak gerçekle mi, geçen senenin aynı döneminde % -0,8 olan rakamla kar ıla tırıldı ında, deflasyonist baskının azaldı ı ancak henüz iyimser yorum yapabilmek için erken oldu u yorumları yapılmı tır. 18
NÜFUS VE ST HDAM Son yıllarda, Japonya'nın demografik yapısıyla ilgili geli meler, ülke ekonomisinin gelece i ile ilgili tartı malara da damgasını vurmaktadır. Nüfus artı oranının %0,11 ile, do um oranının da 1,19 ile rekor dü ük seviyelere inmesi, nüfusun giderek ya lanması ve dolayısıyla aktif i gücünün giderek azalması ekonomi için bir tehdit olu turmaktadır. 65 ya üstü nüfusun toplam nüfusa oranı halen %18,5 seviyesinde iken, bu oranın 2025 yılında %28,7 rakamına ula ması, 2050 yılında da toplam nüfusun bugünkü 127 milyon seviyesinden 90 milyon civarına inmesi beklenmektedir. ISGUCUNE KATILIM VE ISSIZLIK ORANLARI (Milyon Ki i) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 15 YASI UZERI NUFUS(A+B+C) 108.4 108.9 109.3 109.6 109.9 110.1 110.2 110.4 TOPLAM ISGUCU(A+B) 67.7 67.5 66.9 66.7 66.4 66.5 66.6 66.7 AKTIF CALISAN SAYISI(A) 64.5 64.1 63.3 63.2 63.3 63.6 63.8 64.1 ISSIZ SAYISI(B) 3.2 3.4 3.6 3.5 3.1 2.9 2.8 2.6 IS GUCU GURUBUNDA OLMAYANLAR(C) ISGUCUNE KATILIM ORANI % (A+B)/(A+B+C) ISSIZLIK ORANI % (B)/(A+B) 40.6 62.4 4.7 41.3 62 5 42.3 61.2 5.4 42.9 60.8 5.3 43.4 60.4 4.7 43.5 60.4 4.4 43.6 60.4 4.1 43.7 60.4 3.9 Japonya'da 2003 yılında %5,3'lik de erlerle en yüksek seviyelerine ula an i sizlik oranı, 2007 yılında %3,9 ile son 10 yılın en dü ük seviyesine inmi tir. Japonya'da ya anan ekonomik durgunlukla beraber irketlerin küçülme çabaları, üretim faaliyetlerini i gücü maliyetleri daha dü ük olan Asya ülkelerine kaydırma gibi unsurlar i sizlik oranını etkilemi, ancak servis sektöründe yeni i sahalarının açılması ve ya lanan nüfustan dolayı i gücünün azalması, i sizlik oranının dü mesine yol açmı tır. Hatta, "a ırı istihdam" olarak tanımlanan sayının 2,400,000'den 440,000'e inmesi bile i sizlik oranını artırmamı tır. statistikler, u an Japonya'da i siz sayısı ile birlikte, çalı an insan sayısının da azaldı ını, ve emekli nüfusun arttı ını göstermektedir. gücü piyasasında beklenen "2007 etkisi", 2. dünya sava ı sonrasındaki yüksek do um oranları ile dünyaya gelen 1947-1949 ku a ının (baby boom) 2005'den itibaren emekliye ayrılmaya ba ladı ını, 2005-2014 arasında toplam nüfusun 1,36 milyon azalırken, i gücünün ise 8,8 milyon dü ece ini öngörmektedir. Ayrıca, Japonya'nın i gelenekleri içinde yer alan ve Japon toplumu için çok önemli bir güvence sayılan "life time employment" (hayat boyu istihdam) sistemi son birkaç yılda geçerlili ini yitirmi tir. Daha fazla i yerinin, özellikle lojistik hizmetleri geçici (part time - HAKEN) i gücü ile kar ılama yoluna gitmesinin ve geçmi teki i garantisinin ortadan kalkmasının, Japonya'nın geleneksel istihdam yapısını de i tirmesi beklenmektedir. Nitekim, i imkanları artmakla ve i sizlik oranları dü mekle beraber, özel yetenek gerektirmeyecek i lere kontrat bazlı veya part time kadrolar olu turularak i gücü tedarikine yönelik yönlenmeler olu mu tur. u an Japonya'da tartı ılan önemli konulardan birisi, i gücünün azalması sonucunda açı a 19
çıkacak eleman ihtiyacının kar ılanmasında yabancı çalı anlara daha çok fırsat verilip verilmemesidir. Halen dı arıya çok açık olmayan, ve yabancı çalı anların di er geli mi ülkelere kıyasla çok az sayıda oldu u Japonya'da özellikle yeti mi, vasıflı yabancı çalı anları Japonya'ya çekebilmek için önlemler alınması gerekti i dile getirilmektedir. Bununla beraber, daha az vasıflı eleman ihtiyacında bile önemli bir açık ya anması, özellikle ya lanan ve yalnız nüfus ile ilgili hem irelik-bakıcılık gibi alanlarda bile ciddi bir çalı an ihtiyacı do ması beklenmektedir. Yabancı çalı an konusunda en tutucu ve a ırı görü lere sahip Japonlar bile, önümüzdeki dönemde ülkeye daha çok yabancı çalı an çekmenin gereklili i konusunda hemfikir olmu lardır. SOSYAL GÜVENL K Nüfus ve istihdam ile ba lantılı ekilde, sosyal güvenlikte ya anan problemler de ekonomiyi çok yakından ilgilendirmektedir. Çalı anların ve dolayısı ile prim ödeyenlerin sayısının azalması, emeklilerin hem sayısının artması, hem de nüfusun ya lanmasından dolayı ki i ba ına sa lık giderlerinin artması, sosyal güvenlik sisteminde çok köklü bir reformu gerektirmektedir. 2000 2025 2050 Ancak, böyle bir reformun bir çok sosyal ve ekonomik boyutunun olması, toplumun de i ik kesimlerinden farklı tepkiler görmesi, toplumun üzerinde konsensus sa layaca ı bir planın uygulanmasını zorla tırmaktadır. Özellikle ekonomideki durgunlu un yeni yeni a ılıyor olması, ve hanehalkı tüketiminin halen istenilen düzeylere gelmemesi gözönüne alındı ında, çalı anlar üzerine yeni yükümlülükler getirecek bir reformun ekonomiyi yeniden durgunlu a sürüklemesinden korkulmaktadır. Nitekim, vergi, sosyal güvenlik primi ve borç ödemelerinin milli gelire oranı %45 seviyesine yükselmi olup, hükümet bu oranı %50'nin altında tutabilmek için büyük çaba harcamaktadır. Hükümet, artan sosyal güvenlik harcamalarının ne oranda vergi gelirleri ve prim ödemeleri arasında payla tırılaca ı konusunda teknik çalı maları sürdürmekteyse de, özellikle genç çalı an nüfus arasında giderek ya lanan ve çalı mayan nüfusun emeklili ini finanse etmek konusunda protestolar yükselmektedir. verenler de artması beklenen prim ödemelerinin, özellikle di er Asya ülkeleri ile olan rekabette kendilerini zor duruma dü ürmesinden endi e etmektedir. Hükümet, sosyal güvenlik giderlerinin en az %50'sinin çalı an kesim tarafından kar ılanmasına yönelik bir hedef belirlemi olsa da, nüfus artı hızının tahminlerin çok altında gerçekle mesi bu hedefin tutmayaca ını göstermektedir. u an hükümet, çalı anların primlerinden ziyade, emekli kesimin varlıklarını (gayrimenkul, birikim, vs.) ekonomiye üretken olarak kazandıracak modeller üzerinde çalı maktadır. 20
Sosyal güvenlik sisteminin giderek zayıflaması sonucu halkın güvensizli inden dolayı, sosyal güvenlik primlerini ödemeyenlerin sayısı da son yıllarda artmı tır. Prim ödemelerini aksatanlar arasında birçok politikacının da bulundu unun anla ılması, büyük siyasi skandallara sebep olmu, 2005 yılında aralarında ana muhalefet partisi (Japonya Demokratik Partisi) Genel Ba kanı ve iktidarın büyük orta i Liberal Demokratik Parti Genel Sekreterinin de bulundu u bir çok politikacı bu yüzden istifa etmek zorunda kalmı tır. Hükümetin geçti imiz iki yılda yaptı ı bazı düzenlemeler ile, vergi ve prim ödemelerinde bir takım artı lara gidilmi tir. Bu düzenlemeler sonucu, önümüzdeki yıllarda Japonya'da hanehalkının ödeyece i sosyal güvenlik primlerinde bir miktar artı beklenmektedir. Ancak, bu alanda çok daha köklü reformlar gerekti i kabul edilmektedir; nitekim, hükümetin yaptı ı son tahminler, 2025 yılında sosyal güvenlik sistemini finanse etmek için 143 trilyon Yen'lik bir kaynak gerekece ini göstermekte olup, bu tahmin 2007 rakamlarının %72 üzerindedir. BÜTÇE Japonya'nın 2008 yılı bütçesi, toplam 83 trilyon Yen olarak kabul edilmi tir. Geçen seneye göre % 0,18 arttırılan bu bütçe ile ekonomide büyüme potansiyelinin arttırılması ve bölgesel canlanmanın sa lanması amaçlanmaktadır. Bütçe gelirlerinin yarısından biraz fazlası (53 trilyon Yen) vergi gelirlerinden kar ılanmakta olup, son yıllarda iç borçlanmanın bütçeye oranı giderek azalmaktadır. Japon hükümeti, 2010 yılına kadar kamu personeli harcamalarında %5'lik bir dü ü sa lanmasını ve ekonomi ile ilgili kamu kurumlarının birle tirilerek küçültülmesini öngörmektedir. Bütçede en göze çarpan hususlardan birisi de, yeni tahvil ihraçlarının azaltılarak uzun yıllardan sonra 30 trilyon Yen sınırının altında tutulmasının öngörülmesidir. Nitekim 2007 yılında bu rakam 25,4 trilyon olarak gerçekle mi tir. Bütçede 47,2 trilyon Yen tutarındaki genel harcamaların en önemli payını 21,7 trilyon Yen ile sosyal güvenlik harcamaları olu turmaktadır. Dı yardımlar ve kamu yatırımları geçen seneye göre en çok kısıntıya u rayan harcama kalemi olmu tur. Geçen sene yakla ık 11,2 trilyon Yen faiz dı ı açık veren Japonya bütçesinin 2007 yılında 4,4 trilyon Yen faiz dı ı açık vererek önemli bir geli me kaydetmi olup, en erken 2010'lu yılların ba ında faiz dı ı fazlaya ula ılması amaçlanmaktadır. KAMU BORÇLANMASI Japonya, dı borcu bulunmayan, ancak iç borcu GSY H'nin %181'i mertebelerine ula mı bir kamu maliyesine sahiptir. Japon hükümetinin 2007 mali yılı sonu itibarı ile 752 trilyon Japon Yen olarak gerçekle en toplam borç sto u Japonya'nın yakla ık 15 yıllık vergi gelirini a maktadır. Yürütülmekte olan ekonomik reform programı kapsamında, özel sektör borçlarının yeniden yapılandırılması konusunda büyük yol alındıysa da, kamu sektörü henüz yüksek borç problemini çözememi tir. Özellikle Konut Kredilendirme irketi (Housing Loan Corporation) ve Japon Karayolları (Japan Highvvay Public Corporation) gibi, balon ekonomisi sırasında yüksek miktarda borçlanarak getirisi olmayan yatırımlar yapan 21
kamu irketleri, borçlarını temizlemek konusunda büyük sıkıntı çekmektedirler. Ayrıca, özel sektör aktivitelerini canlandırabilmek için alınan bazı önlemler, kamunun borç bata ına daha çok saplanmasına yol açmı tır. Özellikle banka kurtarma operasyonları ve zor durumdaki irketlerin borçlarını satın alma uygulamaları kamunun borç yükünü daha da artırmı ve iddetle ele tirilmi tir. Hükümet, kamu açıklarını azaltabilmek için radikal tedbirler almaktan çekinmektedir, çünkü çok hassas dengelere sahip Japon ekonomisinde ekonomik aktivitenin toparlanması da büyük öncelik ta ımaktadır. Japon Maliye Bakanlı ı, bütçenin faiz dı ı fazla verebilmesinin ancak 2010'lu yıllarda mümkün olaca ını öngörse de, ba ımsız gözlemciler bu tarihin bile çok iyimser bir tahmin oldu unu ileri sürmektedir. Nitekim, Mart ayında açıklanan Ekonomik ve Mali Komite Raporu'nda Japon kamu maliyesinin 2011 yılından itibaren faiz dı ı dengeye ula masını, 2015 yılından itibaren de %2 oranında bir faiz dı ı fazla yaratmasını tavsiye etmi tir. Bu senaryo dahilinde bile, 2025 yılında kamu borcunun GSY H'e oranını ancak %120 seviyelerine dü ürmek mümkün olabilecektir. BANKACILIK SEKTÖRÜ Japonya ekonomisinin 2000'li yılların ba larındaki en büyük problemlerinden birisi, bankacılık sektöründe ya anan "geri dönmeyen krediler" krizidir. Hızlı büyüme dönemi sırasında bankaların özel sektöre kullandırdı ı krediler bir anlamda kontrolden çıkmı, ve getirisi olmayan sektör ve projeler için sa lanan kredilerin tahsilinde büyük sıkıntılar ya anmaya ba lanmı tır. 2002 sonlarında ba ladı ı kabul edilen "ekonomik toparlanma" sürecinde, özel irketlerin ve bankaların mali görünümlerini iyile tirme yönünde önemli ilerlemeler sa landı ı ileri sürülmektedir. Özellikle irketlerin fazla eleman ve atıl kapasiteyi elimine ederek, bankaların da in aat, gayrimenkul ve toptancılık gibi sektörlere verdi i kredileri azaltarak önemli iyile tirmeler sa ladıkları görülmü tür. 2003 sonlarında 106 milyar Yen düzeylerinde bulunan geri dönmeyen krediler için hükümetin koydu u geri dönü ü olmayan kredilerin, toplam kredilere oranını yarı yarıya azaltma" hedefi, 2006 yılı sonunda 49 milyar Yen düzeyine inilmesi ile gerçekle mi tir. Özellikle üç büyük bankanın biraraya gelerek Mizuho Bankası'nı olu turması, UFJ-Mitsubishi Tokyo Financial Group birle meleri, büyük ölçekli bankaların mali tablolarını düzeltmeleri yolunda önemli adımlar olarak görülmektedir. Orta ölçekli finans kurulu ları geri dönü ü olmayan krediler konusunda büyük sıkıntı çekmeye devam etse de, ekonominin geneline tehdit olu turmayaca ı dü üncesiyle bu kurulu ların sıkıntısı ikinci plana itilmektedir. Ancak, bazı ba ımsız kaynakların tahminleri, geri dönmeyen kredilerin miktarını resmi rakamların 2-3 katı olarak i aret etmektedir. Bunun en büyük sebebi de, Japon Bankalarının "batık kredi" tanımı konusunda uluslararası standartlarla uyum sa lamaması ve tahsili mümkün olmayan bir çok krediyi "batık kredi" olarak kabul etmemesidir. Faiz oranlarının çok dü ük olması sonucu, faiz ödemesi sıkıntısı ya amayan 22