I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş 14 Devrekani Çayı Alt Havzası nın Doğal Kaynak Değerlerinin CBS ile Belirlenmesi Sevgi Öztürk 1*, Gülseven Ubay Tönük 2, Burak Arıcak 3 1 Kastamonu Üniviversitesi Turizm İşletme ve Otelcilik Y.O. Kuzeykent, 37200/Kastamonu 2 Gazi Üniversitesi Mimarlık Fak. Şehir ve Bölge Planlama Böl. Maltepe/Ankara 3 Kastamonu Üniversitesi Orman Fak. Kuzeykent Yerleşkesi, 37200/Kastamonu ÖZET: Su, insanların ve diğer bütün canlıların varlıklarını devam ettirebilmeleri için vazgeçilemeyen ve başka hiçbir değerle değiştirilmesi mümkün olmayan çok önemli bir kaynaktır. Bu nedenle, insanlar yüzyıllardır yerleşim alanı olarak su havzalarını tercih etmişlerdir. Havza, insanları, kentsel ve kırsal yerleşimleri, tarım ve orman alanlarını, sanayi, iletişim ve haberleşme ağlarını, hizmet sektörlerini ve rekreasyonel alanları içine alan bütüncül sosyal, ekonomik ve biyofiziksel bir sistemdir. Havza sınırlarının içindeki doğal, kültürel ve ekonomik değerlere gelecek nesillerin sahip olma hakkının bulunması havzanın bütüncül olarak korunmasını gerektirmektedir. Bu amaçla öncelikle havzaya ilişkin veri tabanının oluşturulması gerekmektedir. Bu anlamda, Batı Karadeniz Havzası içinde bulunan 2322 km 2 büyüklüğünde olan Devrekani Çayı Alt Havzası nın doğal kaynak değerlerinin tespiti, çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Dolayısıyla çalışmada, doğal yapı verilerinden topografya, toprak, hidroloji ve arazi kullanım verilerini mekansal olarak elde etmek için ArcGIS yazılımı kullanılmıştır. Jeoloji, iklim, yaban hayatı ve doğal bitki örtüsü verileri literatür taraması, ilgili uzmanlarla yapılan görüşmeler ve yerinde yapılan gözlemlerle derlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Havza yönetimi, kaynak değerler, su kaynakları. Determination of Natural Resource Values with GIS for Devrekani Watercourse Sub-Basin ABSTRACT: Water is a very important source for human beings and every living being to continue their lives which is impossible to change with any other value. Therefore, people prefer water area for many centuries for settling down. Basin is a social, economical and biophysical system, including human beings, urban and rural settling areas, agriculture and forest areas, industry, communication and intercommunication, service sector and recreational areas. It is required to preserve basin integrated, in order to have a nature for coming generations, and for cultural and economical values. For this purpose, database related to basin must be created. As such, aim of this study to constitute the setting of natural source value where lower area of Devrekani Watercourse in West Blacksea which is bounded by 2322 km 2 square. ArcGIS software is used to get locally topography, soil, hydrology, area using data. Geology, climate, wildlife and natural plant cover data is compiled with interviewing related experts and observing in place. Keywords: Basin management, resources values, water resources 1. GİRİŞ Günümüzde su, insan ve ekosistemler için yaşamsal bir öneme sahip olmasının yanında, ülkelerin kalkınmasında temel bir ihtiyaçtır. Enerji, tarım, sağlık ve çevre gibi sosyo-ekonomik kalkınmanın başlıca sektörleri için itici güç olan su kaynaklarının, çevreyle uyumlu ve entegre yönetimi, sürdürülebilir kalkınmanın temel bileşenlerinden biridir. Su kaynaklarının verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem taşımaktadır. Su kaynakları yönetimi açısından günümüzde gelişen yaklaşım, kaynak yönetiminin havza bazında ve diğer doğal kaynaklarla entegre biçimde gerçekleştirilmesidir. Havza, doğal kaynakların planlanmasında, yönetiminde ve analizinde en ideal çalışma birimi olarak düşünülmektedir. Sürdürülebilir havza yönetiminde havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması önemli olmaktadır. Havza *Sorumlu Yazar: Sevgi ÖZTÜRK, sevgiozturk37@gmail.com planlama ve yönetiminin amacı, sürdürülebilir kalkınma temelinde doğal kaynakların optimum kullanımıdır. Havza yönetimi bir havza sınırı içinde kalan toprak, su, bitki örtüsü varlığı ve burada yaşayan diğer canlılar ile insan faaliyetlerinin birlikte ele alındığı sürdürülebilir doğal kaynak yönetimidir. Havza yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel önlemleri içeren bir yaklaşım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek için havzaya ilişkin tüm verilerin elde edilmesi gerekmektedir (Göl 2008). Bu anlamda çalışmada, Devrekani Çayı Alt Havzası nın yönetim planının oluşturulmasında kullanılmak üzere doğal kaynak değerleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Havza yönetimi izleme ve modelleme çalışmalarında kullanılan karar destek sistemi araçlarından olan Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) çalışmada doğal kaynak verilerinin mekansal olarak ortaya konulabilmesi için tercih edilmiştir.
I. Ulusal Akdeniz Orman ve Çevre Sempozyumu, 26-28 Ekim 2011, Kahramanmaraş 15 2. MATERYAL ve YÖNTEM Havza alanının doğal yapı verilerini elde etmek için yerinde gözlem, inceleme, literatür taraması ve ilgili taraflarla derinlemesine görüşme teknikleri kullanılmıştır. Topoğrafik yapı (eğim), 1/25 000 ölçekli standart topografik haritalarından ArcGIS yazılımının Triangulated Irregular Network modülü kullanılarak hazırlanmış ve eğim sınıfları oluşturulmuştur. Toprak yapısını (büyük toprak grupları, arazi yetenek sınıfları, erozyon risk katmanları, topak derinliği) ortaya koyabilmek için İl Özel İdaresi nden Kastamonu ili arazi varlığına ilişkin bilgiler edinilmiştir. ArcGIS 9.3 yazılımının Analysis tools taki extract yöntemi kullanılarak toprak yapısına ilişkin mekansal haritalarının oluşturulması sağlanmıştır. Jeolojik yapıya ilişkin verileri elde etmek için Hacettepe Üniversitesi Jeoloji Ana Bilim Dalı tarafından gerçekleştirilen Devrekani Çayı Havzasına yönelik proje, tez ve makalelerden yararlanılmıştır. Hidrolojik yapıyla ilgili Çevre Durum Raporlarından ve DSİ 23. Bölge Müdürlüğü ve Kastamonu Çevre ve Orman İl Müdürlüğü nden edinilen bilgilerden yararlanılmıştır. ArcGIS 9.3 yazılımının Surface Analysis modülü ile standart topoğrafik haritalar kullanılarak mekansal hidroloji haritası oluşturulmuştur. İklim durumu Kastamonu Meteoroloji Müdürlüğü nden, doğal bitki örtüsü ve yaban hayatı Kastamonu, Ankara ve Bartın Üniversitelerinde yürütülen projeler ve çeşitli bilimsel yayınlardan elde edilen veriler ile ortaya konulmuştur. Devrekani Çayı Alt Havzası nın Doğal Yapısı Çalışmada, ilk olarak alanın konumu ve sınırları belirlenmiş daha sonra alana ait doğal verileri ortaya konmaya çalışılmıştır. Devrekâni Çayı Alt Havzası, Türkiye nin 29598 km 2 lik bir sahasını kapsayan Batı Karadeniz Havzası içinde 2322 km 2 büyüklüğündedir. Havza, Devrekâni Çayı ve yan kollarından ibaret açık bir havzadır. Havzanın su potansiyeli 400 milyon m 3 tür. Kuzeyde Karadeniz, doğu ve güneydoğuda Gökırmak, güneyde Araç, batıda ise Bartın Çayı Havzası ile sınırlanmaktadır. Alan, Devrekâni, Daday, Ağlı, Seydiler, Pınarbaşı, Azdavay ve Cide ilçelerinin bir kısmını içine almaktadır. Ayrıca, Kastamonu-Bartın Küre Dağları Milli Parkı nın bir kısmı da çalışma alanının içinde yer almaktadır. 2000 yılında (37000 ha) ilan edilen milli park, yörenin doğal ve kültürel kaynak değerleri açısından uluslararası öneme sahiptir. Milli parkın, Avrupa nın 100, Türkiye nin 9 sıcak noktasından birisi olması, WWF tarafından 2000 yılında Dünyaya Armağan edilmesi ve Türkiye de PAN Parks sertifikasyon sistemine aday tek milli park olması (Ayan ve ark 2009) çalışma alanının önemini arttırmaktadır. Çalışmada, havza sınırını belirlemek amacıyla 1/100000 ve 1/25000 ölçekli topografya haritalarından faydalanılmıştır. Sınır, havzadaki ana su kaynağının ve yan kollarının çevresindeki en yüksek kotlu noktaların (tepeler, zirveler vb) birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Şekil 1 de 1/25000 ölçekli standart topografik haritaların Şekil 1. Devrekâni Çayı Alt Havza sınırı Sayısal Arazi Modeli Arc/info yazılımının TIN modülü kullanılarak 50 m aralıklarla eşyükselti eğrileri geçirilerek elde edilmiş sayısal arazi modeli gösterilmiştir. Havzada, doğal yapıyı ortaya koymak için topografik yapı, toprak grupları, jeolojik durum, hidrolojik yapı, iklim durumu, doğal bitki örtüsü ve yaban hayatı incelenmiştir. Alanın topografik yapısı incelendiğinde önemli farklılık gösteren eğim yapısı dikkati çekmektedir (Şekil 2). Alanın eğim durumu, doğal ve sosyo-kültürel faktörleri etkilemekte, dolayısıyla yaşam biçimine de yön vermektedir.
16 Şekil 2. Devrekani Çayı Havzasının eğim haritası Özellikle tarımsal amaçlı çalışmalarda kullanılan eğim grupları haritası, ArcGIS yazılımının Triangulated Irregular Network modülü kullanılarak hazırlanmıştır. Haritada, düz ve düze yakın, hafif eğimli, orta eğimli, dik, çok dik ve sarp eğim sınıfları bulunmaktadır. Arazinin % 74,8 i dik, çok dik ve sarp eğimli, % 26,2 si ise düze yakın, hafif ve orta eğimli alandan oluşmaktadır. En fazla orana sahip çok dik (% 39,6) eğim grubudur (Çizelge 1). Çizelge 1. Devrekani Çayı Alt Havzası nın eğim grupları ve yüzdeleri (1/25000 ölçekli topografik harita) Eğim sınıfları Alan (km 2 ) Yüzde (%) % 0-2 Düz ve düze yakın 338 14,5 % 2-6 Hafif eğimli 78 3,3 % 6-12 Orta eğimli 170 7,4 % 12-20 Dik 507 21,8 % 20-30 Çok dik 920 39,6 % 30 > Sarp 309 13,4 Toplam 2322 100 Alanın toprak yapısını ortaya koymak için büyük toprak grupları, arazi yetenek sınıfları, toprak derinliği ve erozyon risk haritasına ilişkin veriler elde edilmiştir ( Kastamonu İli Arazi Varlığı 1993). ArcGIS yazılımının Analysis tools taki extract yöntemi kullanılarak toprak yapısına ilişkin mekansal haritalarının oluşturulması sağlanmıştır. Toprak oluşumu, değişik faktörlerin etkisi altında şekillenen bir süreç olmakla birlikte iklim yapısı, topografya ve ana madde farklılıklarından da etkilenmektedir. Araştırma alanında, 11 farklı toprak grubu bulunmaktadır (Şekil 3) ( Kastamonu İli Arazi Varlığı 1993). Bunlardan toplam alanın % 44,9 unu kaplayan kahverengi orman toprağı (M) alanda hâkim durumdadır. Kireçsiz kahverengi orman toprağı (U) % 33,6 oranıyla 2. en büyük miktarda bulunan toprak grubudur. Profilleri kalsiyumca zengin ve baz saturasyonları yüksek olan kestane rengi topraklar (C) toplam alanın % 6,1 ini kaplamaktadır. Toplam alanın sadece % 4,1 ini kaplayan alüvyal topraklar (A), genellikle akarsu vadi tabanlarında bulunmaktadır. Kolüvyal topraklar (K) toplam alanın % 3,6 sını oluşturmakta genellikle dik eğimlerin eteklerinde yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı veya yan dereler vasıtasıyla biriktirilmiş ve kolüvyum denen materyal üzerinde bulunmaktadır. Kırmızı-sarı podzolik topraklar (P) alanın % 2,4 ünü kaplamaktadır. Alanda en az bulunan (% 0,04) hidromorfik alüvyal topraklar (H) yüksek taban suyuna ve gleyleşmiş profile sahip alüvyal topraklardır. Çıplak kaya ve molozlar (ÇK), üzerinde toprak örtüsü bulunmayan parçalanmamış veya kısmen parçalanmış, sert kaya ve taşlarla kaplı sahalardan oluşmakta ve alanın % 0,2 sini kaplamaktadır. Alanın % 0,13 ünü kaplayan ırmak taşkın yatakları (IY), taşkın sular ile yıkanmaya maruz kalmaları sonucu toprak materyali oluşturmadıklarından arazi tipi olarak nitelendirilmektedir. Tarıma uygun olmadığı gibi üzerlerinde doğal bir bitki örtüsü de bulunmamaktadır.
17 Şekil 3. Devrekani Çayı Havzasının büyük toprak grupları haritası Arazi yetenek sınıfı sekiz adet olup, ilk dört sınıf arazi (% 51,7) yöreye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman, mera ve çayır bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir ( Çizelge 2) ( Kastamonu İli Arazi Varlığı, 1993). V, VI, VII ve VIII. sınıf araziler (% 48,3) ise genel olarak tarım için uygun değildirler ( Şekil 4). Çizelge 2. Devrekani Çayı Havzası nın arazi yetenek sınıfları ve oranı ( Kastamonu İli Arazi Varlığı, 1993) Yetenek Sınıfları Alan % Oranı (km 2 ) I. Sınıf 144 6,2 II. Sınıf 198 8,5 III. Sınıf 141 6,0 IV. Sınıf 721 31,0 V. Sınıf 46 2,0 VI. Sınıf 416 17,9 VII. Sınıf 648 27,9 VIII. Sınıf 8 0,3 Toplam 2322 100 Alanda 4 çeşit erozyon risk sınıfı bulunmaktadır. Devrekâni ve Seydiler civarında çok az ve orta iken milli park sınırlarında, Pınarbaşı, Azdavay ve Cide dolaylarında yükseltinin de fazla olduğu bölgelerde şiddetli ve çok şiddetli erozyon (884 km 2 % 38,2) görülmektedir (Şekil 5). Alan genelinde çok az ve orta dereceli erozyon alanlarının (1438 km 2, % 61,8) hâkim olduğu tespit edilmiştir. Havza derin (90+cm), orta derin (90-50cm), sığ (50-20cm) ve çok sığ (20-0 cm) derinlik sınıflarından oluşmaktadır. Alan genelinde sığ toprak hâkimdir. Tarım alanının fazla olduğu Devrekâni bölgesinde derin toprak hâkim iken, diğer bölgelerde çok sığ ve orta derin toprak hâkimdir. Toplam alanın % 43,2 si sığ, % 38 i orta derin, % 9,8 i çok sığ ve % 9 u ise derin toprak sınıfı grubundandır (Şekil 6). Devrekâni Çayı Alt Havzası, ana ve yan kolları ile Kastamonu ili sınırında bulunan Devrekâni, Seydiler, Ağlı, Azdavay, Pınarbaşı ve Cide ilçeleri sınırları kapsamında yer alan bir drenaj alanıdır. Devrekâni ilçesi Şekil 4. Devrekani Çayı Havzasının arazi yetenek sınıfları haritası
18 Şekil 5. Devrekani Çayı Havzasının erozyon sınıfları haritası Şekil 6. Devrekani Çayı Havzasının toprak derinliği haritası sınırları içinde yer alan Başakpınar Köyü içinden, doğrudan Başakpınar Metamorfitleri ve Gürleyik Gnaysı olarak bilinen ve bölgenin en yaşlı kayaçları olarak yüzeylenen Paleozoyik yaşlı kayaçlardan doğmaktadır (Tunoğlu 1991). Bu özelliği ile ilk doğduğu yer olan kaynak bölgesinde su kalitesi son derece mükemmeldir ve içilebilir su özelliğindedir. Devrekâni Çayı, daha sonra akışını Daday, Taşköprü ve Hanönü Ovası düzlüğünden sonra kuzeydeki en son ve en verimli ova olan Devrekâni Ovası ndan menderesli bir yapı ile gerek yan kolları ve gerekse kaynak çıkışları ile debisi artarak kuzeybatıda Seydiler ilçesine doğru akmaktadır. Bu kesim tamamen Kuvaterner yaşlı alüvyondan oluşan ve bölgenin en genç sedimanlarını barındıran Devrekâni senklinali içinden akmaktadır. Akış boyunca Seydiler, Ağlı, Pınarbaşı, Azdavay ve Cide bölgesinde kuzeye doğru gittikçe topografyanın da sertleşmesine bağlı olarak özellikle Geç Kretase, Eosen (Tunoğlu 1992a, 1993, 1994) Pınarbaşı ve Azdavay yöresinde ise Jura-Kretase, yaşlı (Küre Dağları) dağ silsilelerini de yarıp derin kanyonlar oluşturarak denize ulaşmaktadır. Bu arada özellikle Seydiler Senklinal düzlüğünde Geç Eosen yaşlı sedimanter birimleri, geçerken yörede menderesli bir akış sergilemektedir (Yeşilyurt ve ark. 2005, Yıldız ve ark. 2007). Bazı kesimlerde Erken ve Orta Jura (Tunoğlu 1992b) birimlerini kat eden Devrekâni Çayı, Ofiolitli kayaçlar olarak da tanımlanan yeşil renkli serpantinitler ve bazı kesimlerde plütonik sokulumları katederek Cide yöresinde Erken Geç Kretase yaşlı sedimanter birimler arasından Karadeniz e ulaşmaktadır. Kastamonu ilinde en önemli akarsu kaynakları Gökırmak ve Devrakani Çayları ile bunların yan kollarıdır. Bu akarsuların yıllık ortalama akımları 3284,02 hm³/yıl dır ( Kastamonu Valiliği 2006). Kastamonu ilindeki yerüstü suları ve yıllık ortalama akımları Çizelge 3 de verilmiştir.
19 Çizelge 3. Kastamonu ilinde bulunan akarsular (Sinop-Kastamonu-Çankırı Planlama Bölgesi 2008). Alt Bölge İl Adı Akarsu Adı Uzunluğu (km) Ortalama Akım (hm³/yıl) TR82 Kastamonu Gökırmak Nehri 208 544,2 Devrekâni Çayı 146,7 719,9 Ezine Çayı 45 Araç Çayı 80 286,0 Aydos (Şehribani) Çayı 60 297,2 Zarbana Çayı 42 249,9 Devrekâni Çayı nın debisi saniyede 4 m³, uzunluğu 150 m dir. Devrekâni ilçesinin kuzeyinden doğan çay, batı yönünde akarak Seydiler çevresinde Bük, İncesu, Halat ve Yamanlı dereleriyle bağlanarak Azdavay ilçesine, daha sonra Toka-Akçay ve Kanlıdere ile bağlanıp Cide ilçesinin batısından Karadeniz e dökülmektedir (Devrekâni Akarsu Havzası Master Plan Raporu 1987). Hidroloji haritası ArcGIS yazılımının Surface Analysis modülü ile topografik haritalar (1/25000) kullanılarak oluşturulmuştur (Şekil 7). Bu derelerin haricinde pek çok sulu ve kuru dereler ana dereye bağlanmaktadır. Yeraltı su kaynakları, pınarlar, şelaleler, kanyonlar, düdenler de alanda bulunmaktadır. Şekil 7. Devrekani Çayı Havzasının Hidrolojik Yapı Haritası Havzada, Devrekâni Ovasını sulamak amacıyla DSİ tarafından İncesu Deresi üzerinde Beyler, Bük Deresi üzerinde Kulaksızlar Barajı inşa edilmiştir. Beyler Barajı 2001 yılında inşa edilmiş, 2003 yılından itibaren planlı su dağıtımına başlanmıştır. Beyler Barajı Sulaması: 5178 ha (net), 6121 ha (brüt), toplam depolama hacmi: 25000 hm 3 tür (TR8 Batı Karad eniz Bölgesi Tarım Master Planı 2007). Kulaksızlar Barajı ise henüz faaliyette değildir. Bölge, barajlardan sulama amaçlı faydalanırken, içme suyu olarak kuyulardan (5 adet kuyu) ve kaynaklardan (13 adet kaynak) faydalanmaktadır. Yeryüzü şekillerinin çeşitliliğinden dolayı iklim özellikleri farklılık göstermektedir. Karadeniz sahil kesiminde Karadeniz iklimi görülürken, iç kesimlerde yükseklikleri fazla ve denize paralel olan Küre Dağ silsilesinin iç bölge ile irtibatını kesmesinden dolayı karasal iklim tipi hüküm sürmektedir (Sinop-Kastamonu- Çankırı Planlama Bölgesi 2008). Alan, Okyanus iklim tipinden Akdeniz iklim tipine geçiş kuşağında kalmaktadır. Kastamonu ve Daday istasyonlarında karasal yağış rejimi, Azdavay da Akdeniz tipi yağış rejimine dönüşürken, güneyde yarı-karasal, Cide de yani kuzey kısımlarda daha nemli Oseyanik tipte yağış rejimi görülmektedir (Öztürk 2004). Devrekâni ve Cide ilçelerine ait iklim verilerine göre, en düşük sıcaklık ortalaması Devrekâni ilçesinde Ocak Ayında ( -22,6 0 C) görülürken, en yüksek sıcaklık ortalaması Haziran Ayında (31,0 0 C) görülmektedir. Cide ilçesinde en düşük sıcaklık yine Ocak Ayında ( -2,1 0 C) görülürken, en yüksek sıcaklık Haziran Ayında (33,4 0 C) görülmektedir. Yıllık yağış miktarının mevsimlere göre dağılımı Devrekâni için incelendiğinde, yılın en yağışlı mevsiminin yaz mevsiminde ve Temmuz Ayında (159,7 kg/m 2 ) olduğu görülmektedir. Cide ilçesinde ise yağış miktarı Ocak, Şubat, Mart, Temmuz ve Eylül (~182 kg/m 2 ) aylarında yüksek değerlerde görülmektedir (Kastamonu Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü, 2009). Bölgede, iklim tiplerinin çeşitlilik göstermesi, bölgenin bitki örtüsünün zenginliğini ortaya koymaktadır.
20 Bölgenin yükselti çeşitleri, toprak yapısı ve iklim tipindeki çeşitlilik, özgün çeşitlenen bitki örtüsü oluşumunu sağlamıştır. Devrekâni ve Seydiler bölgesinde step ve çayır formasyonları, Pınarbaşı, Ağlı, Azdavay, Daday ve Cide bölgelerinde daha çok ormanlık alan hâkim durumdadır. Alanın doğal bitki örtüsünü ortaya koymak için yapılan literatür taramasında, Kastamonu Bartın Küre Dağları Milli Parkı nda yapılan flora çalışmalarına rastlanmaktadır. Kastamonu Bartın Küre Dağları Milli Park alanında, kuzeyde Avrupa-Sibirya kökenli, kıyı ve kıyıdan iç kısımlara doğru Akdeniz kökenli, güneyde İran-Turan kökenli türlere rastlanmaktadır. Alanın İç Anadolu ya bakan güney kesimlerde pseudomaki vejetasyonlarına rastlanmaktadır. Alanda bulunan ve Bern Sözleşmesi (Avrupa Yaban Hayatı ve Doğal Yaşam Ortamlarının Korunması Sözleşmesi) listesinde yer alan tehlike altındaki 6 adet habitat alanı (Batı Kar adeniz Kayın Ormanları, Güneydoğu Avrupa Meşe-Gürgen Ormanları, Öksin Akarsu Yatağı Ormanları, İç Karadeniz Meşe Ormanları, Karadeniz Şimşir-Uludağ Göknarı Ormanları, Batı Karadeniz Öksin Kayın-Uludağ Göknarı Ormanları, Batı Karadeniz Öksin Sarıçam Ormanları, Karadeniz Karaçam Ormanları) bulunmaktadır. Alan, oldukça yaşlı bir orman alanına sahip olmasına karşın ekolojik açıdan son derece dinamik bir yapıya sahiptir (Vurdu ve ark. 2002). Yaban hayatı özelliklerini ortaya koymak için yapılan literatür çalışmalarında, yine milli park sınırları içinde yapılmış çalışmalara rastlanılmıştır. Ancak, Kastamonu Bartın Küre Dağları Milli Parkı nda da fauna ile ilgili çalışmaların yetersizliği verilen bilgilerin eksik olmasına neden olabilmektedir. Bölgede, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Projesi kapsamında yapılan çalışmalar sonucu, 15 familyadan 48 memeli türün var olduğu saptanmıştır. Ülkedeki memeli hayvan tür sayısının 160 olduğu düşünüldüğünde bölge, Türkiye memeli hayvan tür sayısının ¼ ünden fazlasına sahip olmaktadır. Yine Proje kapsamında 39 familyadan 145 kuş türünün bölgede yaşadığı ve bunlardan 46 sının neslinin tükenme tehlikesi altında olduğu belirlenmiştir. Kuş türleri dışında birçok kabuk böceği türleri de tespit edilmiştir (Ketenoğlu 2001). Ayrıca, soyu tükenmekte olan yarasa, vaşak, tilki, susamuru ve geyik gibi milli park alanında bulunan kuş ve memeliler uluslararası ölçekte koruma altındadır (Vurdu ve ark. 2002). Azdavay Kartdağı nda geyik, karaca gibi yaban hayvanlarını koruma ve geliştirme sahası bulunmaktadır. Yaban hayatı geliştirme sahası; Alanda bir adet yaban hayatı geliştirme sahası, 1 adet yaban hayatı yerleştirme sahası, 1 adet örnek avlak alanı bulunmaktadır. Bölge kuş türü ve memeliler yönünden oldukça zengindir. Alan, belli mevsimlerde hayvan türüne göre ava açılmakta, diğer zamanlarda koruma altına alınmaktadır. 3. TARTIŞMA ve SONUÇ Bugün ihtiyaç temeli üzerine kurgulanmış su kaynaklarını arttırmaya yönelik yatırımların yeni su kaynaklarına erişebilmenin maliyetini arttırması varolan kaynakların etkin bir şekilde yönetimi konusunda politikaların geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Su kaynaklarının verimli kullanımını sürdürülebilir kalkınma paradigması kapsamında ele alan yaklaşımlar arazi kullanım kararı ile su tüketimi arasında sıkı bir ilişkinin olduğunu ortaya koymuştur. Optimum arazi kullanım kararlarının sağlanması için alana ilişkin tüm verilerin detaylı bir şekilde oluşturulması ve havza ölçeğinin kullanılması gerekmektedir. Havzanın karakterizasyonunu ortaya koyabilmek için özellikle fiziksel yapının ortaya konması gerekmektedir. Oysaki günümüzde kalkınma hedeflerine ulaşmak için alınan kararlarda doğal çevreyle ilgili veriler genellikle ikinci planda tutulmaktadır. Tek yanlı ekonomik değerlendirmelere dayanan planlamalar başlangıçta hedefe ulaşır görünse de, uzun dönemde geçerliliğini yitirmekte, önemli çevre sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu anlamda çalışmada, doğal yapı verileri ortaya konmuş ArcGIS yazılımı kullanılarak mekansal olarak gösterimi sağlanmıştır. Verilerin güncellenmesi, paylaşımı için kullanılan bu uygulama aracı çeşitli modelleme çalışmaları için de tercih edilmektedir. Çalışmada, elde edilen verilere göre, su kaynaklarına ilişkin tehdit unsuru oluşturabileceği düşünülen doğal afet risklerinden, 3. ve 4. derece erozyon alanları, çok sığ ve sığ derinliğindeki toprak grupları, ırmak taşkın alanları, sarp ve çok dik eğim sınıfındaki alanlar, arazi kullanımını etkileyecek deprem kuşakları, I. ve II. sınıf arazi yetenek sınıfının bulunduğu bölgede iklim verilerinin tarım sektörünün gelişimini olumsuz etkilemesi, alanın doğal bitki örtüsü ve yaban hayatı yapısı ile ilgili yeterince veri bulunmaması, hassas ekosistem alanlarında gerekli denetim ve korumaya yönelik önlem alınmaması önemli olanlarındandır. Çalışmada, erozyon riski (3. ve 4. derece) taşıyan alanların, çok sığ ve sığ derinliğindeki toprak gruplarının, çok dik ve sarp eğim grubundaki alanların birbiri ile hemen hemen örtüştüğü, Pınarbaşı ve Cide bölgelerinde yoğun olarak riskli bölgelerin bulunduğu görülmektedir. Ancak, Kastamonu Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, Ağaçlandırma ve Erozyon Şube Müdürlüğü ile yapılan görüşmeler ve araştırma verileri neticesinde bu alanların ormanlık alanlarla kaplı olduğu ve önemli bir risk teşkil etmediği belirlenmiştir. En önemli geçim kaynağının hayvancılık olduğu bölgede mera alanı, toplam alanın % 4,3 ünü kaplamaktadır. Alanda yeterli mera alanlarının, planlı bir otlatma ve mera yönetim
21 planlarının bulunmaması nedeniyle yöre halkının orman içi açıklıkları kullanması, özellikle dağlık bölgelerde otlatılan alanın genişleyerek bozulmasına neden olmaktadır. Havzalarda yanlış arazi kullanımı, su kaynaklarına ve üretim miktarlarına tehdit oluşturmaktadır. Kastamonu Bartın Küre Dağları Milli Parkı, Kartdağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Devrekâni ilçesinde yoğunlukta bulunan 1. ve 2. sınıf tarım arazileri, alanın hemen hemen her bölgesinde hâkim olan orman alanı, mera alanı havzanın sosyo-ekonomik gelişimini sağlayan potansiyel kullanımları olarak belirlenmiştir. KAYNAKLAR Ayan, S., Öztürk, S., Yiğit, N. 2009. Karadeniz Bölgesi Milli Parklarının Korunan Alan Ağı Sertifikalandırma Sistemine Uygunlukları, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 9(1): 66-79. Devrekâni Havzası Master Plan Raporu, 1987. Proje Sahasının Tanıtılması, T.C Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Etüd ve Plan Dairesi Başkanlığı, Su İş Proje Müh. ve Müşavirlik Ltd. Şti, Tunus Caddesi 50-A/11, Kavaklıdere, Ankara, 1. Göl, C. 2008. Kentsel Su İhtiyacının Karşılanmasında Sürdürülebilir Havza Yönetimi, II. Su Politikaları Kongresi, TMMOB, Ankara, 175. Kastamonu İli Arazi Varlığı, 1993. Toprak Grupları, Toprak Sınıfları, Erozyon, Arazi Yetenek Sınıfları Haritası, Kastamonu Köy Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları. Kastamonu Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü, 2009. İlçelere ait 2009 yılı iklim verileri, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Kastamonu. Kastamonu Valiliği, 2006. Kastamonu ili 2006 Yılı İl Çevre Durum Raporu, Kastamonu İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Kastamonu. Ketenoğlu, O., Aydoğdu, M., Turan, L., Kaynak, S. 2001. Küre Dağları Milli Parkı nın Biyolojik Zenginlikleri, Biyolojik Çeşitlilik ve Çevre Koruma Rehberi, Ankara, 83. Öztürk, S. 2004. Kastamonu-Bartın Küre Dağları Milli Parkı nın Kaynak Değerleri Ve Yönetim Açısından İrdelenmesi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı ABD Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak, 156. Sinop-Kastamonu-Çankırı Planlama Bölgesi, 2008. 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Plan Açıklama Raporu, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü, Çiftevler Sokak No: 3/1 A.Ayrancı/Ankara. TR8 Batı Karadeniz Bölgesi Tarım Master Planı, 2007. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı. Tunoğlu, C. 1991. Devrekâni Kuzey Yöresinin (Kastamonu) Jeolojik İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 269. Tunoğlu, C. 1992a. Devrekâni Havzası nın (Kastamonu kuzeyi) Maastrihtiyen Yaşlı Pelajik Karbonat İstifinde Mikrofasiyes Analizleri, Türkiye 9. Petrol Kongresi ve Sergisi, Bildiriler Kitabı, 84-91. Tunoğlu, C. 1992b. Devrekâni Havzası (Kastamonu Kuzeyi) Üst Jura-Alt Kretase Yaşlı Karbonat İstifinde Mikrofasiyes Analizleri, T.P.J.D. Bülteni, 3(1):75-86. Tunoğlu, C. 1993. Devrekâni Havzası nda (Orta Pontidler) İncigez ve Davutlar Formasyonları Kumtaşlarının Çökelme Koşullarının İncelenmesi, Yerbilimleri, Hacettepe Üniversitesi. YUVAM Bülteni, Ankara, 16: 149-165. Tunoğlu, C. 1994. Devrekâni Havzası (Kastamonu Kuzeyi) Üst Paleosen-Alt-Orta Eosen Yaşlı Karbonat İstifinde Mikrofasiyes Analizleri, Türkiye Jeoloji Bülteni, 37(2): 43-51. Yeşilyurt, N., Ertekin, K.İ., Tunoğlu, C. 2005. Batı Pontidler de (Seydiler/Kastamonu) Yeni Bir Litostratigrafi Birim Önerisi: Geç Lütesiyen- Bartoniyen Yaşlı Seydiler Formasyonu, Türkiye Jeoloji Bülteni, 48(1): 41-54. Yıldız, A., Yeşilyurt, N., Tunoğlu, C. 2007. Eosen yaşlı Seydiler Formasyonu nun (Kastamonu, KB Türkiye) planktonik foraminifer, kalkerli nannoplankton biyostratigrafisi, ostrakod topluluğu ve eskiortam yorumu, Yerbilimleri, 28(1): 33-55. Vurdu, H., Uslu, N., Güney, K., Ünal, S., Ayan, S., Sıvacıoğlu, A., Gürel, N., Küçük, Ö., Ulusan, D., Öztürk, S., Türkyılmaz, E. 2004. Küre Dağı Milli Parkı nın Floristik Zenginliği ve Habitat Alanlarının Belirlenmesi Projesi Sonuç Raporu, Gazi Üniversitesi Kastamonu Orman Fakültesi Kütüphanesi, Proje Kodu:2002K120250, DPT Kastamonu, 45-47.