Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği ve Etnik Macar Azınlığın Konumu

Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt 8, Sayı: 30, ss.125-148, 2012 Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği ve Etnik Macar Azınlığın Konumu Bülent Sarper AĞIR* Özet Komünizm sonrası dönemde Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin demokrasiye ve piyasa ekonomisine geçiş dönemlerinde içlerinde barındırdıkları azınlık gruplarının hakları ve bu hakların korunması ve geliştirilmesi önemli sorunlar olarak ortaya çıkmıştır. Bu süreçte genel olarak Avrupa-Atlantik kurumları ve özel olarak ise Avrupa Birliği (AB) önemli bir rol oynamıştır. AB nin üyelik kriterleri çerçevesinde bir taraftan aday ülkeler demokrasi ve piyasa ekonomisi doğrultusunda düzenlemeler gerçekleştirirken, azınlık grupları da AB üyelik sürecini ve üyeliği, kendi konularını geliştirmenin bir aracı olarak görebilmişlerdir. Geçiş döneminde yaşanan ekonomik, politik ve toplumsal sorunlar ve bunların çözümü yönünde gerekli reformların gerçekleştirilememesi, aşırı milliyetçi siyasi partilerin yükselişine zemin hazırlamıştır. Geçiş dönemi Romanyası nda etnik Macar azınlık, koalisyon üyeliği ile siyasi sistemle bütünleşebilmiş ve taleplerini şiddeti ve gerilimi tırmandırmayacak bir biçimde gündeme getirmiştir. Romen aşırı milliyetçisi siyasi partiler de siyasi söylemlerinde küreselleşme karşıtlığına, refah devleti savunusuna ve idari merkezileşmeye yabancı düşmanlığından ve etnik azınlıklar karşıtı söylemlerden daha çok yer vermişlerdir. Bu çalışmanın amacı, Komünizm sonrası geçiş döneminde etnik Macar azınlığın Romanya siyasal sistemi ile ilişkilerini AB bütünleşme süreci çerçevesinde ele almak ve yine aynı dönemde Romen milliyetçiliğinin yükselme sebeplerini eleştirel bir biçimde analiz etmektir. Anahtar Kelimeler: AB Bütünleşme Süreci, Avrupalılaşma, Büyük Romanya Partisi, Macar Azınlık, Romanya, Romen Milliyetçiliği, Romanya Macarları Demokratik Birliği * Arş. Gör. Ankara Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı. 125

B. S. Ağır GİRİŞ Komünizm sonrası dönemde Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin AB bütünleşme sürecine dâhil olmaları, etnik azınlıkların politik bütünleşme süreci üzerinde önemli etkiler doğurmuştur. Bir yandan eşitlik, ayrımcılık yapmama ve insan hakları ve azınlıkların korunması gibi ilkeler, AB üyeliğinin siyasi önkoşulları arasında sayılırken, diğer yandan da üyelikten sonra gündeme gelen Avrupa Parlamentosu seçimleri, azınlıklara karar alma sürecine dâhil olma ve siyasal düzeyde temsil edilme şansı tanımıştır. Böylece AB bütünleşme süreci, ulusal azınlıklara, Birliğin çok düzeyli yönetim (multi-level governance) modelini kullanarak, kendi kimliklerini korumak ve geliştirmek amacıyla yerel, bölgesel, ulusal ve ulus-üstü arenalarda faaliyet göstermelerinin yolunu açmıştır. Bu çerçevede, yerel düzeyde Romanya daki etnik Macarlar için ülkesel özerklik kavramı en güçlü söylemsel araçlardan birisi haline gelmiştir. Bunun dışında, etnik Macar eliti, AB nin azınlık hakları ve bölgeselleşme politikalarını, Romanya daki etnik Macar kimliğini korumanın ve geliştirmenin bir aracı olarak görmüştür. Ulus-üstü düzeyde ise, Avrupa Parlamentosu seçimleri kapsamında azınlık hakları ve bölgesel politika alanlarında söylem ve politikalar geliştirmeye çalışmışlardır. 1 Avrupalılaşma kavramı, AB normlarının aday ülkeler tarafından benimsenmesi ve uygulanmasını açıklamak için kullanılabilir. Bu Avrupalılaşma süreci, aday ülkelerin ulusal kurumlarındaki ve siyaset uygulamalarındaki değişim sürecini beraberinde getirmektedir. AB bütünleşme sürecinin getirdiği baskılar ve bunların da etkisiyle kendisini daha güçlü hissettiren ulus-devlet yapılanması ve milliyetçilik karşıtı eğilimler, karşıt düşüncelerin ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Özellikle, kendilerini bu süreçlerin kurbanları olarak görenler, ulus-devletin zayıflamasını bir tehdit olarak görmektedirler. Bu durum kendisini, milliyetçiliğin artışında ve etnik ve kültürel kimliklerin savunulması için siyasi girişimlerin ortaya çıkmasında göstermektedir. Oluşan bu ortam, çoğunluk ve azınlık gruplar arasında gerilimli ilişkilere yol açabilmektedir. Bu çalışmanın temel savlarından birisi, AB bütünleşme sürecinin Romanya daki etnik Macarların yerel, bölgesel, ulusal ve ulus-üstü olmak üzere çok düzeyli mücadelesini kolaylaştırıcı bir etkide bulunduğudur. Bununla birlikte, 1 Laviania Bucsa, European Integration and Ethnic Mobilization in Newly Admitted Countries: The Case of Hungarian Minority in Romania, European Union Miami Anaysis, Vol. 5, No. 7, Mart 2008, s. 6. 126

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... komünizm sonrası dönemde Romanya nın uluslararası sistemle politik ve ekonomik bütünleşme sürecinde yaşanan ekonomik, politik ve toplumsal sorunların ve özel olarak bu yapısal dönüşümdeki rolünden ötürü AB bütünleşme sürecinin Romen aşırı milliyetçiliğinin yükselmesi üzerinde doğrudan etkide bulunduğu ileri sürülecektir. Bu kapsamda, AB bütünleşme süreci, Romanya daki baskın etnik kimliğin radikalleşmesi üzerinde doğrudan bir etkide bulunurken, azınlık Macarların merkezsizleşme, bölgeselleşme ve ekonominin uluslararası standartlara kavuşturulması şeklindeki söylemleri AB bütünleşme süreci ile uyum göstermiştir. Romanya iç politikası anlamında ise, etnik Macar azınlık, ülkesel özerklik ve kolektif haklar gibi kavramlar üzerinden bir mücadele sürdürmüş olmakla birlikte, egemen Romen kimliği ile işbirliği yapmış, koalisyon hükümetlerinde yer almış ve daha uzlaşmacı bir tavır takınmıştır. KOMÜNİST DÖNEMİN SONUNA KADAR KISA TARİHSEL ARKA PLAN Macar azınlığın yoğun olarak bulunduğu Romanya nın Transilvanya 2 bölgesi, tarihsel süreç içerisinde hem Romenlerin hem de Macarların karşılıklı olarak dışlayıcı kimlik oluşumlarına sahne olmuştur. Birinci Dünya Savaşı nın sonuna kadar Macar Krallığı nın bir parçası olan Transilvanya bölgesi, 1920 yılında imzalanan Trianon Antlaşması ile Romanya nın egemenliği altına girmiştir. 1918 öncesinde ayrıcalıklı bir ulus olan Transilvanya Macarları da, bu bölgenin Romanya nın kontrolüne geçmesinden sonra bir azınlık haline gelmişlerdir. İki savaş arası dönemde Romanya devleti, Transilvanya daki Romen nüfusun ekonomik ve sosyal konumunu geliştirmeye çalışmıştır. Bu çabalar doğrultusunda azınlıkların politik temsilleri giderek sorun haline gelmeye başlamış ve bölgedeki demografik yapının değiştirilmesi amacıyla Romen nüfusun bölgeye göçü teşvik edilmiştir. 3 Milliyetçiliğin yükselişe geçtiği iki savaş arası 2 2002 nüfus sayımına göre 21,7 milyonluk Romanya nüfusunun % 89,45 ini Romenler, % 6,61 ini Macarlar, % 2,47 sini Çingeneler ve % 0,3 ünü ise diğer azınlıklar oluşturmaktadır. Macar azınlık coğrafi olarak Transilvanya bölgesinde yoğunlaşmıştır. Transilvanya bölgesinin nüfusunun % 21 ini Macar azınlık oluştururken, bu bölgenin iki şehrinde ise Macar azınlık çoğunluğu oluşturmaktadır. 2002 yılında yapılan nüfus sayımının ayrıntıları için bkz. http:// www.insse.ro/cms/files/rpl2002ins/index_eng.htm, (30 Mayıs 2012). Ciprian-Calin Alionescu, Parliamentary Representation of Minorities in Romania, Southeast European Politics, Vol. 5, No. 1, Haziran 2004, s. 63. 3 Narcisa Medianu, Analysing Political Exchanges between Minority and Majority Leaders in Romania, The Global Review of Ethnopolitics, Vol. 1, No. 4, Haziran 2002, s. 28. 127

B. S. Ağır dönem Romanyası nda vatandaşlık ile ilgili tartışmalar siyaset gündeminde kendisine yer bulmuştur. 4 Komünist dönemin ilk yıllarında Macar azınlık ile Romanya devlet aygıtı arasında olumlu ilişkiler söz konusu olmuştur. Yüksek öğretim de dâhil olmak üzere etnik Macarlara tüm düzeylerde kendi dillerinde eğitim hakkı tanınmıştır. 5 Fakat 1956 yılında Macaristan da Sovyet yönetimine karşı düzenlenen ayaklanmadan sonra komünizm karşıtlığının Romanya da Macarların yoğun olarak yaşadığı bölgelere yayılacağı korkusu ile asimilasyon politikası uygulamaya konmuştur. 6 Bu kapsamda azınlık kimliklerini asimile etmek amacıyla dil ve eğitim politikasını kullanan Romanya Komünist Partisi (RKP), tüm düzeylerde Macarca eğitimi sistematik olarak engellenmeye başlamıştır. Örneğin İkinci Dünya Savaşı ndan sonra Cluj şehrinde kurulan Macar Bolyai Üniversitesi, 1959 yılında Romen Babeş Üniversitesi ile birleştirilmiştir. Toplumsal hareketlilik ve kariyer başarısı için Romence dilinin konuşulması teşvik edilmiştir. 7 Genel olarak Ceausescu döneminde etnik Macarların Romen toplumuna asimilasyonu, toplumu homojenleştirme çabalarının önemli araçlarından birisi olmuştur. Bu kapsamda, Macar eğitim kurumlarının kapatılmasına ek olarak, 1952 yılında oluşturulan Macar Özerk Bölgesi 8 1968 yılında kaldırılmış ve etnik Romen toplulukları Macarların bulunduğu bölgelere yerleştirilmiştir. 9 1980 li yıllarda yaşanan ekonomik ve sosyo-politik kriz, ülkedeki etnik gruplar arasındaki ilişkilerde de krize yol açmıştır. Ceausescu rejimi, meşruiyet zeminini genişletmek amacıyla milliyetçi-komünist propagandayı artırmıştır. Böylece etnik ulus anlayışı ile sosyalist düşünce birleştirilmiştir. Bu 4 Constantin Iordachi, Citizenship and National Identity in Romania: A Historical Overview, Regio Yearbook, 2003, s. 20. 5 Istvan Horvath ve Alexandra Scacco, From the Unitary to the Prulalistic: Fine-Tuning Minority Policy in Romania, içinde Anna Maria Biro ve Petra Kovacs, (der.) Diversity in Action, Local Public Management of Multi-Ethnic Communities in Central and Eastern Europe, (Budapeşte: IGI Books, 2001), s. 251. 6 Paul Roe, Ethnic Violence and the Societal Security Dilemma, (Londra: Routledge, 2005), s. 128. 7 Cathy O Grady, Zoltan Kantor ve Daniela Tarnovschi, Hungarians of Romania, Center for Documentation and Information on Minorities in Europe-Southeast Europe, www. greekhelsinki.gr/pdf/cedime-se-romania-hungarians.doc (Erişim Tarihi: 10 Mart 2012) 8 O Grady, Kantor ve Tarnovschi, Hungarians of Romania, s. 12. 9 Heiko Früst, Reconstructing Political Order: The High Commissioner on National Minorities in Transylvania, Southeast European Politics, Vol. 4, No. 2-3, Kasım 2003, s. 126-127. 128

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... dönemdeki propaganda faaliyetlerinin temel hedefi, Romanya nın bütünlüğüne yönelik en büyük tehdit olarak tanımlanan Macar tehlikesi olmuştur. Romanya devletinin resmi görüşü, Macar azınlığın ve diğer etnik azınlıkların Romen ulusunun bir parçası olduğu ve ayrı bir ulus oluşturmadıkları yönünde olmuştur. 10 1980 li yıllarda Macar azınlığa yönelik artan baskılar neticesinde söz konusu on yılın sonlarında barış içinde bir arada yaşayan milliyetler teriminin yerini Macarca konuşan Romen terimi almıştır. KOMÜNİZM SONRASI MİLLİYETÇİ YILLAR: 1990-1996 DÖNEMİ Komünizmin yıkılmasını hem Romen çoğunluk, hem de Macar azınlık memnuniyetle karşılamıştır. Demokrasinin, ekonomik refahın ve etnik gruplar arası ilişkilerin gelişimi yönünde büyük bir umut doğmuştur. Ceausescu rejiminin yıkılmasından sonra Ion Iliescu nun liderliğinde kurulan Ulusal Kurtuluş Cephesi nin (UKC), 22 Aralık 1989 tarihinde yaptığı azınlıkların korunması ve hukukun üstünlüğü ile ilgili açıklamaları, Macar azınlık tarafından olumlu karşılanmıştır. UKC nin etnik azınlıklar ile ilgili tutumu Romanya Macarları Demokratik Birliği nin (RMDB) desteğini kazanmış ve bu destek, 14 etnik Macar üyenin UKC çerçevesinde oluşturulan geçici yönetim yapılarında yer almasıyla sonuçlanmıştır. 11 Fakat Macar azınlığın dil ve eğitim hakları ile ilgili taleplerinin Romen çoğunluk tarafından kabul edilmemesi nedeniyle, Iliescu liderliğindeki yönetim, siyasi desteğini kaybetmemek amacıyla Romen toplumunda etkinliğini arttıran milliyetçi söylem ve politikalara yakın bir duruş sergilemeye başlamıştır. Bu durum, yerel düzeyde her iki etnik grubun kutuplaşmasına katkıda bulunmuştur. 12 Nitekim Mart 1990 tarihinde Transilvanya nın Targu-Mureş kentinde Romen nüfus ile Macar azınlık arasında yaşanan şiddet olayları da, Ceausescu sonrası dönemde etnik gerginliklerin Romanya nın iç politikasının önemli bir parçasını oluşturacağını göstermiştir. Targu-Mureş kentindeki etnik Macarların, Macaristan bayrakları taşıyarak Macarca eğitim veren okulların tekrar açılması taleplerini Romen nüfus tepki ile karşılamıştır. Yaşanan şiddet olaylarında 5 kişi ölmüş ve çok sayıda kişi yaralanmıştır. 13 Fa- 10 Iordachi, Citizenship and National, s. 27. 11 Carmen Kettley, Ethnicity, Language and Transition Politics in Romania: The Hungarian Minority Context, içinde Farimah Daftary ve Francois Grin (der.) Nation-building, Ethnicity and Language Politics in Transition Countries, (Budapeşte: Open Society Institute, 2003), s. 249. 12 Ibid, s. 249-250. 13 Targu-Mureş te yaşanan şiddet olayları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Wojciech Kostecki, 129

B. S. Ağır kat bu şiddet olaylarından sonra, Romanya da etnik Macarların dâhil olduğu hiçbir etnik gruplar arası şiddet olayı yaşanmamıştır. Etnik Macar azınlık, içinde bulundukları koşulların geliştirilmesi sürecinde kolektif haklar kavramını kullanmakta ısrar etmiş olsa da, Romanya anayasal ve yasal sisteminde kolektif hak kavramına yer verilmemiş ve topluluk üyelerinin bireysel hakları üzerinden sorun ele alınmaya çalışılmıştır. 14 Nitekim 8 Ağustos 1991 tarihinde kabul edilen yeni anayasada Romanya devletinin ulusal azınlık üyelerinin haklarını koruyacağı ve garanti altına alacağı belirtilmiştir. 15 Diğer yandan aynı yıl içerisinde kamu yönetiminde geçerli olan azınlık hakları kaldırılmıştır. Bu tarihten itibaren çeşitli azınlık toplulukları tarafından ayrı bir azınlık kanunu ile ilgili yasa tasarıları hazırlanmış olsa da, 1995 yılında Romanya Parlamentosu bir azınlık kanununa ihtiyaç olmadığını kararlaştırmıştır. Genel olarak, 1990-1996 döneminde Romanya daki Macar azınlığın kolektif hakları için yaptığı mücadele önemli engellerle karşılaşmıştır. Macar azınlığın özerklik talebi, Romenler tarafında ülke bütünlüğüne yönelik bir tehdit olarak görülmüş ve etnik Macarlar, sadık olmayan bir etnik grup olarak algılanmışlardır. 16 Görüldüğü üzere, 1990 lı yıllarda 1991 Anayasası nın azınlıkları ele alış biçimi, etnik Macarların kendi konumları ile ilgili mücadelelerini doğrudan etkilemiştir. Komünizm sonrası demokratikleşme sürecinde ekonomik geri kalmışlık, fakirlik, kurumsal eksiklik ve yetersizlikler ve toplumun devlete olan bağımlılığı gibi Romanya toplumundaki yapısal sorunlar, milliyetçiliğin olgunlaşacağı uygun bir zemin yaratmıştır. Bu ortamda siyasal aktörler de kendi söylemlerinde ve politikalarında milliyetçiliği araçsallaştırmışlardır. Siyasal alanda milliyetçiliğin artan etkisiyle birlikte iktidarın üretilmesinde, meşrulaştırılmasında ve inşasında kimlik politikası önem kazanmıştır. Böylece, Romanya nın Prevention of Ethnic Conflict, Lessons from Romania, Berghof Occasional Paper, No. 19, Ağustos 2002, s. 16-17; O Grady, Kantor ve Tarnovschi, Hungarians of Romania, s. 20. 14 Horvath ve Scacco, From the Unitary, s. 253; O Grady, Kantor ve Tarnovschi, Hungarians of Romania, s. 38. Kolektif haklar, kolektiviteler tarafından kullanılan dil, kültür, eğitim gibi alanları kapsayan ve belli bir topluluğa üye olmak ile yakından bağlantılı olan haklardır. Bu kapsamda, kolektiviteyi oluşturan bireylere uygun düşen haklardan farklıdırlar. Kolektif haklar kavramı ve eleştirisi için bkz. Will Kymlicka, Çok-Kültürlü Yurttaşlık, Azınlık Haklarının Liberal Teorisi, çev. Abdullah Yılmaz, ( İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1998), s. 86-91. 15 1991 tarihli Romanya Anayasası için bkz. http://www.eicee.org/pix/pdf/romania.pdf (Erişim Tarihi: 1 Mayıs 2012) 16 Früst, Reconstructing Political Order:..., s. 128. 130

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... demokrasiye geçiş döneminde etnik azınlıklar konusu, toplumsal ve politik istikrarın önündeki en önemli sorunlardan birisi olmuştur. Bu dönemde etnik azınlıklar, Romanya devletinin üniter niteliğine yönelik tehlikeler olarak görülmüştür. 17 1996 yılındaki seçim kampanyasında Devlet Başkanı Iliescu, Romen seçmenlere muhalefet partilerine oy vermeleri durumunda etnik Macar tehdidi ile yüz yüze kalacakları uyarısında bulunmuştur. Seçim kampanyasında Samuel Huntington ın Medeniyetler Çatışması 18 adlı makalesinde kullandığı Avrupa haritasına atıf yapan Iliescu, bu haritada Transilvanya nın Batı Avrupa sınırları içinde gösterildiğini ve Huntington ın teorisinin Batılıların gizli planlarını yansıttığını ileri sürmüştür. 19 Bu tür söylemler, Romen aşırı milliyetçiliğinin demokrasiye geçiş sürecinde güçlenmesine katkıda bulunmuştur. Komünizm sonrası dönemde ekonomik durgunluk, politik istikrarsızlık ve ideolojik belirsizlik nedenleriyle etnik temelli sorunlar ve milliyetçilik hızla siyaset gündemini işgal etmeye başlarken, 20 bu geçiş döneminde etnik azınlıklar da siyasi yönden harekete geçmişler ve kendilerini temsil eden politik örgütler kurmuşlardır. Bu kapsamda RMDB, etnik Macar nüfusun çıkarlarının politik temsilcisi olarak Aralık 1989 tarihinde kurulmuştur. RMDB Başkanı Marko Bela, etnik Macarların hem Romanya devletinin kurucu bir unsuru olduğunu, hem de Macar ulusunun organik bir parçası olduğunu belirtmiştir. RMDB nin Macaristan ile ilişkilerini haklılaştırma arayışının bir sonucu olan Macar ulusunun organik parçası söylemi, Romen milliyetçilerinin etnik Macarların Romanya devletine olan bağlılıklarını ve sadakatlerini sorgulamasına yol açmıştır. 21 RMDB, Romanya daki Macar kimliğini temsil eden bir siyasi parti olmanın dışında, Macarların eğitim ve kültür alanlarındaki yaşamlarını örgütleyen kurumların oluşturulması ve sürdürülmesinde de önemli bir rol oynamıştır. 1990 ların başlarında RMDB nin talepleri, bir Milliyetler Bakanlığı nın kurulması, Transilvanya bölgesinde idari işlerde ve yargıda iki dilli bir sistemin getirilmesi, Macarca dilinde bir eğitim programının oluşturulması ve Cluj kentinde bir Macar Üniversitesi açılması yönünde olmuştur. 22 17 O Grady, Kantor ve Tarnovschi, Hungarians of Romania, s. 38. 18 Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations?, Foreign Affairs, Vol. 72, No. 3, Yaz 1993, s. 22-49. 19 Christian G. Romocea, A Strategy for Social Reconciliation in the Ethnic Conflict in Transylvania, Religion in Eastern Europe, Vol. 23, No. 5, Ekim 2003, s. 12-13. 20 James P. Niessen, Romanian Nationalism: An Ideology of Integration and Mobilization, içinde Peter F. Sugar (der.) Eastern European Nationalism in the Twentieth Century, (Lanham Md.: American University Press, 1995), s. 273-304. 21 Bucsa, European Integration and, s. 12. 22 Antoine Roger, Influence of the EU on Political Orientations of Ethnic Minorities: Comparing 131

B. S. Ağır 1990 lı yıllarda Romanya da etnik gruplar arası ilişkilerde eğitim konusu son derece politikleşmiş bir konu olmuştur. Mayıs 1990 tarihinde 1978 tarihli eğitim yasası askıya alınmış ve 1995 yılına kadar bu alanla ilgili bir yasal düzenleme yapılmamıştır. 1995 yılında yürürlüğe konan yeni eğitim yasası ile azınlık dillerinde eğitim hakkı genişletilmek yerine sınırlandırılmıştır. Bu yasa ile azınlıklara ilk ve orta öğretimde anadilde eğitim hakkı tanınmakla birlikte, anadilde yüksek öğretim yasaklanmıştır. Ayrıca bu yasa ile ayrı bir Macar üniversitesi kurulması yasaklanırken, üniversiteye giriş sınavlarının Romence yapılması kararlaştırılmıştır. Azınlık topluluklarının asimilasyona tabi tutuldukları iddiaları ile birlikte etnik gruplar arası ilişkiler 1995 yılında en düşük seviyeye inmiştir. Yeni eğitim yasası Avrupa Parlamentosu tarafından kınanırken, 23 Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiseri de, eğitim hakları sorununu ana çatışma kaynağı olarak tanımlamıştır. 24 1996 yılındaki seçimlerden sonra yaşanan iktidar değişikliği ve AB bütünleşme sürecinin de etkisiyle 10 Temmuz 1997 tarihinde eğitim yasasında azınlık topluluklarının konumunu olumsuz etkileyen maddeleri kaldıran bir yasal düzenleme yapılmıştır. 25 Etnik Macarların Özerklik Talebi Etnik Macarların Transilvanya nın ülkesel özerkliği konusundaki talepleri, komünizm sonrası dönemde Romanya iç politikasını sürekli meşgul etmiştir. RMDB, 1990 lı yılların başlarından itibaren Romanya nın üniter ulus-devlet örgütlenmesini sorgulamaya başlamış ve Macarları bir ulusal topluluk olarak tanımlayarak, Romanya devletinde eşit ortaklık talep etmiştir. Bu çerçevede, etnik Macarlar ülkesel özerkliği, kültür ve dil haklarını içerecek şekilde kolektif hak taleplerinde bulunmuşlardır. Marko Bela, özerklik konusunu Macar dilini, kültürünü ve ulusal kimliğini korumanın bir aracı olarak görmüştür. 26 RMDB nin Macar belediye başkanlarını ve yerel meclis başkanlarını içeren bir konsey kurması, Romen siyasetçiler ve medyası tarafından ülkesel Post-Communist Bulgaria and Romania, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, Bahar 2002, s. 134. 23 Kettley, Ethnicity, Language and, s. 254. 24 Früst, Reconstructing Political Order:, s. 128. 25 Maria Iicheva, Preparing for the New Minorities in Europe: The EU Influence on National Minority Protection in Romania and Slovakia, The Jean Monnet/Robert Schuman Paper Series, Vol. 5, No. 25, Ağustos 2005, s. 9-10. 26 Bucsa, European Integration and, s. 13. 132

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... özerklik yönünde atılmış bir adım olarak görülmüştür. Her iki taraf arasındaki gerginlik, 1995 yılının başlarında Romanya hükümetinin bir ultimatomla bu anti-demokratik ve ayrımcı uygulamalara son verilmesini istemesiyle zirveye çıkmıştır. 27 Bu krizli dönem, 1996 yılındaki seçimlerden sonra yerini politik işbirliğine bırakmıştır. Genel olarak, özerklik talebi, Romen çoğunluk ile Macar azınlık arasındaki ilişkilerde tartışmalı konulardan birisi olmuştur. Macar azınlığın amacı, Macar ulusal kimliğinin korunması için Romanya nın idari yapısının azınlıklara özerklik hakları tanıyacak şekilde merkezsizleştirilmesidir. Romen milliyetçiler ise, özerklik konusunu devletin parçalanması ve federalleşmesi çerçevesinde ele almışlardır. Aynı şekilde, Romanya da bir Macar Üniversitesi kurulması, Macar azınlık tarafından bir hak mücadelesinden çok bir kültürel beka mücadelesi olarak görülürken, Romen çoğunluk ise, bu yöndeki talebi, etnik ayrışmaya yönelik bir adım ve bunun sonucu olarak Romanya devletinin toprak bütünlüğüne yönelik bir tehdit olarak değerlendirmiştir. 28 1992 yılındaki başkanlık ve parlamento seçimlerden sonra Romanya nın Avrupa-Atlantik kurumlarına üyeliği Iliescu yönetimi tarafından bir dış politika önceliği olarak ilan edilmiş ve bu kapsamda, azınlık hakları konusuna daha fazla dikkat gösterilmeye başlanmıştır. Örneğin, azınlıkların korunması konusunda Avrupa standartlarının sağlanacağı taahhüt edilmiş ve 1993 yılında azınlıkların temsili için Ulusal Azınlıklar Konseyi adlı bir kurumsal düzenleme yapılmıştır. 29 Azınlıklar konusunda bir danışma organı olarak kurulan Ulusal Azınlıklar Konseyi nin temel amaçları arasında azınlık temsilcileri ile yerel ve merkezi yönetim arasındaki diyalogu kolaylaştırmak ve azınlıkları ilgilendiren konularda merkezi yönetime önerilerde bulunmak yer almıştır. 30 Fakat bu dönemde azınlık topluluklarının konumları ile ilgili kapsamlı bir yasal düzenleme yapılmamasını eleştiren etnik Macar azınlık, Iliescu yönetiminin azınlıklar ile ilgili kullandığı olumlu söylemlerin dış politika kaygıları nedeniyle olduğunu iddia etmiştir. Nitekim Romanya nın Avrupa-Atlantik kurumlarına üyeliğini kendi konumlarını geliştirmenin bir aracı olarak gören etnik Macar azınlık, Ağustos 1993 tarihinde Avrupa Konseyi ne gönderdikleri bir memo- 27 Medianu, Analysing Political Exchanges, s. 34. 28 Kettley, Ethnicity, Language and, s. 257. 29 Horvath ve Scacco, From the Unitary, s. 256. 30 Ibid, s. 259. 133

B. S. Ağır randumda, Romanya nın Avrupa Konseyi ne üyeliğinin Macar azınlığın konumu geliştirilene kadar ertelenmesini talep etmiştir. Etnik Macarların bu talebi, Romanya da büyük bir tepki ile karşılanmış ve tüm büyük siyasi partiler bu talebi Romanya karşıtı bir eylem olarak kınamışlardır. 31 Aşırı milliyetçi Büyük Romanya Partisi (BRP) ise, yayınlanan bu memorandum nedeniyle RMDB yi terörist bir örgüt ve truva atı olarak nitelendirmiştir. 32 1990 lı yılların ilk yarısında Iliescu yönetimi ile milliyetçi partiler arasındaki siyasi ortaklık, RMDB ile Iliescu yönetimi arasındaki mesafenin açılmasına yol açmıştır. Örneğin aşırı milliyetçi BRP, 1992 yılındaki parlamento seçimlerinde % 4 oranında oy alarak Sosyal Demokrat Parti (SDP) liderliğinde kurulan koalisyon hükümetine katılmıştır. Gerçekten 1996 yılına kadar iktidardaki partiler, Macar azınlığın taleplerini karşılamak hususunda isteksiz olmuşlar ve Macar azınlık karşıtı söylemler, Romanya daki siyasi söylemin bir özelliği haline gelmiştir. 33 Buna karşın, 1990 lı yıllarda Romanya nın Avrupa-Atlantik kurumlarına üyeliğinin dış politikanın temel hedefi haline gelmesi ile merkezi yönetim, azınlık hakları ile ilgili sorunlara daha fazla dikkat göstermeye başlamıştır. Bu dönemde Macar azınlığın durumu ile ilgili yasal düzenlemeler, AB, AGİT, Avrupa Konseyi ve Kuzey Atlantik Antlaşma Örgütü (North Atlantic Treaty Organization - NATO) gibi uluslararası ve ulus-üstü örgütlerin teşviki ve baskısıyla gerçekleştirilebilmiştir. KAPSAYICI BİR STRATEJİ OLARAK KOALİSYON HÜKÜMETİ ÜYELİĞİ Emil Constantinescu nun (1996-2000) devlet başkanlığı döneminde Romanya, etnik azınlıklar ve devlet arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi anlamında önemli mesafe almıştır. Constantinescu nun demokratik değerlere olan açıklığı, etnik Macar azınlığın toplumsal koşullarının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Örneğin 1996 yılındaki hükümet değişikliğinden sonra kurulan Ulusal Azınlıkları Koruma Bakanlığı, Ulusal Azınlıklar Konseyi nden gelen önerileri dik- 31 Antoine Roger, Economic Development and Positioning of Ethnic Political Parties: Comparing Post-Communist Bulgaria and Romania, Southeast European Politics, Vol. 3, No. 1, Haziran 2002, s. 35. 32 Kostecki, Prevention of Ethnic Conflict, s. 21. 33 Zoltan Kandor ve Nandor Bardi, The Democratic Alliance of Hungarians in Romania (DAHR) in the Government of Romania from 1996-2000, içinde Francois Rüegg, Rudolf Poledna ve Calin Rus (der.) Interculturalism and Discrimination in Romania: Policies, Practices, Identities and Representations, (Berlin: Lit Verlag, 2006), s. 190. 134

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... kate alarak ve bu yöndeki çalışmaları teşvik ederek, azınlıkların kendilerini ilgilendiren konularda merkezi yönetimi etkileme şansını arttırmıştır. 34 1996 yılında RMDB nin Romanya Demokratik Konvansiyonu liderliğindeki koalisyon hükümetine katılarak, biri Turizm diğeri de Devlet Bakanlığı olmak üzere iki bakanlık ile temsil edilmesiyle Romanya tarihinde ilk defa etnik Macar azınlıktan temsilciler hükümet düzeyinde temsil fırsatı elde etmiştir. 35 RMDB nin koalisyon hükümetinde yer alma kararı ile etnik Macarlar da, kendilerini Romanya siyasal hayatından dışlamak yerine, kapsayıcı bir stratejiyi tercih etmişlerdir. Etnik Macarların bu tutumu, RMDB nin Romen toplumu tarafından kabulünü de kolaylaştırmıştır. Çünkü koalisyon hükümetinde yer alarak etnik Macar azınlık, Romanya devletinin sınırlarını ve hukuki varlığını tanımıştır. Böylece, etnik Macarların irredentist iddiaları ile ilgili korkular da en aza inmiştir. RMDB nin de yer aldığı yeni hükümet, azınlık haklarının korunması ve uluslararası standartlara uygun bir biçimde geliştirilmesine öncelik vermiştir. Nitekim bu dönemde RMDB tarafından özerlik talebi dile getirilmemiş ve daha çok eğitim alanındaki konulara ağırlık verilmiştir. RMDB nin 1996-2000 döneminde koalisyon hükümetinde yer alması, demokrasiye ve liberal ekonomiye geçiş süreci yaşayan Romanya da ortaklıkçı demokrasi (consociational democracy) modelinin uygulandığı bir dönem olarak algılanabilir. 36 RMDB yi de içine alan koalisyon hükümeti, her iki etnik grubu bir araya getirerek, ortaklıkçı demokrasinin önemli unsurlarından birisi olan büyük koalisyonun (grand coalition) oluşturulması anlamına gelmiştir. Ayrıca koalisyon hükümeti kurulması, her iki etnik grubun elitleri arasında bir işbirliği ilişkisinin geliştirilebileceğini göstermiştir. Ortaklıkçı demokrasi kavramının tamamen Romanya örneğinde gözlemlenebileceğini iddia etmemekle birlikte, en azından 1996-2000 döneminde ülkede yaşanan deneyimlerin bu kavramsal çerçevenin önermelerine yaklaştığı ileri sürülebilir. 34 Horvath ve Scacco, From the Unitary, s. 260. 35 RMDB, 1996 yılında kurulan koalisyon hükümetine kamu yönetiminde reform yapılacağı ve eğitim kanununun yeniden ele alınacağı garantilerini alarak dahil olmuştur. Bkz. Melanie H. Ram, Romania: From Laggard to Leader?, içinde Bernd Rechel (der.) Minority Rights in Central and Eastern Europe, (New York: Routledge, 2009), s. 182. 36 Ortaklıkçı demokrasi kavramı için bkz. Arend Lijphart, Thinking About Democracy, Power- Sharing and Majority Rule in Theory and Practice, (New York: Routledge, 2008); Brendan O leary, The Logic of Power-Sharing, Consociation and Pluralist Federations içinde Marc Weller ve Barbara Metzger (der.) Settling Self-Determination Disputes, Complex Power- Sharing in Theory and Practice, (Boston: Martinus Nijhoff Publishers, 2008), s. 47-58. 135

B. S. Ağır RMDB nin koalisyon hükümetine katılması, Romanya daki etnik Macarların kamusal hayat ile bütünleşmesinde önemli bir aşama oluşturmakla birlikte, bu gelişme aynı zamanda Romen aşırı milliyetçilerinin tepkisine de sebep olmuştur. 1990 lı yılların ikinci yarısında eğitim ve dil sorunlarının çözümü doğrultusunda istenilen yasal düzenlemelerin yapılamaması nedeniyle Macar azınlık ile Romen çoğunluk arasındaki anlaşmazlık zamanla Romanya daki Macar sorunu na dönüşmüştür. 37 Bu durum, Romanya daki Macarların ve Romenlerin birbirlerini algılayış biçimlerini olumsuz etkilemiş ve milliyetçi politikaların zemin bulmasını kolaylaştırmıştır. ROMEN AŞIRI MİLLİYETÇİLİĞİNİN BEKLENMEYEN YÜKSELİŞİ 1990 yılından beri gerçekleştirilen tüm seçimlerde Romanya parlamentosunda temsil edilme hakkı kazanan 38 RMDB nin 1996 yılında koalisyon hükümetine dâhil olarak merkezi karar-alma sürecine katılması, Romanya daki etnik azınlıklar için yeni bir dönemin başladığı şeklinde yorumlanmıştır. Fakat 2000 yılında yapılan seçimlerde Iliescu nun SDP sinin seçimleri kazanması ile daha önceki dönemde RMDB nin koalisyon ortaklığı üzerinden oluşturulan iktidar paylaşımı da sona ermiştir. Kasım 2000 tarihinde düzenlenen seçimler, SDP ve lideri Iliescu yu iktidara taşıyarak, Romen siyaset sahnesini önemli ölçüde değiştirmiştir. Bu seçimler, aşırı milliyetçi oyların artışı ile sonuçlanırken, azınlık liderlerinin siyaset alanını daraltmıştır. 39 Örneğin, SDP nin milliyetçi yönelimi nedeniyle RMDB ve SDP arasında bir koalisyon ortaklığı kurmak mümkün olmamıştır. Bununla birlikte RMDB, 2000 yılındaki seçimlerden sonra BRP nin iktidar ortağı olmasını önlemek amacıyla, Ulusal Liberal Parti ve Demokrat Parti nin de desteğini alan SDP nin kurduğu azınlık hükümetini desteklemiştir. Bu kapsamda, iki siyasi parti arasında imzalanan anlaşmaya göre RMDB, SDP yi yasama sürecinde destekleyecek ve bunun karşılığında da SDP, ulusal azınlıkların korunmasına ve kurumsal ve yasal gelişimlerine öncelik verecekti. Nitekim 2000 seçimlerinden sonra RMDB, yerel yönetimde azınlık dillerinin kullanılması 37 Kettley, Ethnicity, Language, s. 245. 38 RMDB, 1990 yılındaki seçimlerde % 7,2, 1992 de % 7,5, 1996 da % 6,9, 2000 de % 6,8, 2004 de % 6,2 ve 2008 de % 6,2 oranlarında oy almıştır. Bkz. Ciprian-Calin Alionescu, Parliamentary Representation of Minorities in Romania, Southeast European Politics, Vol. 5, No. 1, Haziran 2004, s. 65. 39 Medianu, Analysing Political Exchanges, s. 30. 136

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... ve komünist dönemde kamulaştırılan özel mülklerin geri iadesi gibi alanlarda ilerleme sağlamıştır. 40 Her iki parti arasındaki işbirliği, uzun dönemli politik bir projeden çok, koşulların zorlamasından doğmuş kısa dönemli amaçların gerçekleştirilmesine dayanmıştır. Söz konusu kısa dönemli amaç ise, BRP nin iktidar ortağı olmasıyla Romanya siyasal hayatında etkili olarak ülkenin demokrasiye geçiş sürecini sekteye uğratmasını engellemek olmuştur. Ekim 2000 tarihinde gerçekleştirilen başkanlık seçimleri öncesinde Ion Iliescu, Romanya da etnik gruplar arasında bir uzlaşma sağlanması gerektiğini ifade etmiştir. Bu demokrasi yanlısı ve uzlaşmacı tavır, parti politikasının ya da Iliescu nun kişisel düşüncelerinin değişmesinin bir sonucu olmaktan çok, Romanya nın AB üyeliği sürecinde ilerlemesinin bir sonucudur. Romanya da etnik gruplar arası uzlaşma çabalarının bir sonucu olarak 2000 yılındaki seçimlerin öncesinde Romanya daki siyasetçiler, seçim kampanyalarında milliyetçi propagandadan kaçınacaklarını ilan etmişlerdir. 41 Buna rağmen, 2000 yılındaki seçimlerde RMDB nin başkan adayı Senatör Gyorgy Frunda, partisinin Romanya nın bir ulus-devlet olduğu inancında olmadığını dile getirmiştir. Ayrıca, Romanya yı egemen, bağımsız, üniter ve bölünmez bir ulus-devlet olarak tanımlayan Romanya Anayasası nın 1. maddesinin değiştirilmesi gerektiğini, çünkü Romanya da birçok ulusal azınlık yaşadığını ve anayasadaki söz konusu tanımlamanın ülkenin gerçekliği ile uyuşmadığını belirtmiştir. 42 1996-2000 yasama döneminde etnik Macar azınlığın hükümet düzeyinde temsil edilmesi, Romen milliyetçisi duyguların güçlenmesini beraberinde getirmiştir. Fakat bu, BRP ye olan seçmen yöneliminin tek sebebi değildir. 1996 yılındaki seçimlerden sonra iktidara gelen Romanya Demokratik Konvansiyonu liderliğindeki koalisyon hükümeti vaat ettiği reformları gerçekleştirememiş ve ekonominin yeniden yapılandırılması konusunda beklenen başarıyı gösterememiştir. Bu nedenle, ülkede yaşanan ekonomik durgunluk, yüksek enflasyon, işsizlik ve yolsuzluk gibi sorunlar seçmen kitlesinin oy verme tercihinin temel belirleyicisi olmuşlardır. 2000 yılındaki seçimlerde % 19,5 düzeyinde oy alarak Romanya nın ikinci büyük partisi haline gelen BRP nin oy oranındaki bu büyük artış, 2000 seçimlerinin en büyük sürprizi olmuştur. 43 BRP nin 1992 40 Ibid, s. 32-33. 41 Romocea, A Strategy for Social, s. 18-23. 42 Sandor Balogh, Transylvania Balkan or Europe?, http://www.hungarianhistory.com/lib/ transy3/transy3.doc (Erişim Tarihi: 25 Nisan 2012). 43 Marketa Smrckova, Comparison of Radical Right-Wing Parties in Bulgaria and Romania: 137

B. S. Ağır genel seçimlerinde % 3,9, 1996 genel seçimlerinde ise % 4,5 oranındaki oylarını 2000 genel seçimlerinde % 19,5 e yükseltmiş olması, Romanyalı seçmen arasında yükselen milliyetçi eğilimleri göstermesi açısından önemlidir. Romanya da aşırı milliyetçiliğin yükselişi, Romen milliyetçiliğinin başta etnik Macar azınlık olmak üzere diğer azınlık grupları ile olan uzun geçmişli bir düşmanlığına bağlı olmaktan çok, komünizm sonrası dönemde yaşanan dönüşüm sürecinde ortaya çıkan ekonomik, politik ve toplumsal sorunların bir sonucu olarak görmek daha doğru olacaktır. Romen milliyetçi söyleminde öteki vurgusu bulunmakla birlikte, seçmen kitlelerini etkilemek için kullanılan söylem ekonomik ve toplumsal sorunlar bağlamında geliştirilmiştir. Romanya toplumunun AB bütünleşme sürecinde yaşadığı yabancılaşmaya bağlı olarak ortaya çıkan demokratik açık, büyük ölçüde Avrupalılaşma konusunun ağırlıklı olarak elitler düzeyinde ele alınmasına bağlanmıştır. 44 AB bütünleşme süreci ile ilgili toplumsal yabancılaşmanın yanında, AB kurumlarına yetki transferinin ulusal hükümetlerdeki siyasi partilerin siyasal değişim güçlerini aşındırmasının bir sonucu olarak, merkez partilerin dışındaki BRP gibi marjinal partiler, AB bütünleşme sürecine yönelik eleştirileri ile politika sahnesine çıkmak için uygun bir ortam bulabilmişlerdir. 2000 yılındaki seçimlerde BRP nin seçmen kitlesinin önemli bir bölümünü yüksek eğitim almış genç nüfus oluşturmuştur. Bu insan kitlesi, komünizm sonrası dönüşüm sürecinde yaşanan değişimlerden olumsuz etkilendiklerini ve özellikle emek piyasasında yer bulamadıklarını düşünerek BRP ye oy vermişlerdir. 45 AB bütünleşme sürecinde yaşanan dönüşüm sırasında ekonomik ve toplumsal olarak dışlandıklarını hisseden toplum kesimleri de, 2000 ve 2004 yıllarında gerçekleştirilen seçimlerde tercihlerini BRP den yana kullanırken, BRP de politik söylemlerinde bu yapısal dönüşümün aktörlerini ötekileştirmiştir. BRP, refahın artmasında ve sağlanmasında devlete büyük bir rol veren milliyetçi, anti-semitist ve yabancı düşmanlığının baskın olduğu bir siyasi parti- The National Movement of Ataka and the Great Romania Party, Central European Political Studies Review, Vol. 11, No. 1, 2009, s. 57. 44 Sorina Soare, Rediscovering Europe in Romania: Historical Continuity in terms of Patterns of Political Management, http://www.sant.ox.ac.uk/esc/esc-lectures/soare.pdf (Erişim Tarihi: 30 Nisan 2012). 45 Smrckova, Comparision of Radical, s. 55. 138

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... dir. 46 BRP, Romen ulusunun egemenliği, bağımsızlığı ve bütünlüğü çerçevesinde bir devlet anlayışına sahiptir. Ceausescu rejiminin yıkılmasını ABD, SSCB ve Macaristan ın önderliğindeki bir uluslararası komploya bağlamış olan BRP, 1989 dan sonra yaşanan toplumsal, politik ve ekonomik krizlerin nedeni olarak bu komplonun aktörlerini göstermiştir. BRP, Ceausescu yu Romanya nın bağımsızlığı için mücadele etmiş bir ulusal kahraman olarak ve komünist dönemi de gurur duyulması gereken bir dönem olarak görmektedir. 47 Kuruluş bildirgesinde planlı ekonomiye ve sosyal güvenlik sistemine odaklanan BRP, 48 toplumsal refah alanlarında devletin rolünün önemini vurgulamıştır. BRP, devletin hâkimiyetinde tek-kültürlü bir toplum yaratmak için politik ve kültürel birlik çağrılarını seslendirmiştir. Bir taraftan etnik Macar azınlık anlamında iç düşman söylemini ve AB anlamında da dış düşman söylemini kullanmıştır. 1999 yılında BRP nin popülerliğindeki hızlı yükseliş ve 2000 yılındaki seçimlerde elde ettiği başarı, etnik azınlıklar ile ilgili aşırı milliyetçi söyleminden çok, yolsuzluk sorununu bitirme ve düzeni yeniden sağlama taahhütlerine dayanmıştır. 49 2000 yılındaki parlamento seçimlerinde seçim kampanyasını yolsuzluk ve sosyo-ekonomik sorunlar üzerine inşa etmiş olan BRP, parti ideolojisine uzak olan seçmen kitlelerini kendi tarafına çekebilmiştir. 50 Örneğin, şaşırtıcı bir biçimde BRP nin sosyo-ekonomik sorunları öne çıkaran politik söylemi sonucunda etnik Macarların %5 i 2000 yılındaki başkanlık seçimlerinde BRP nin adayı Romen milliyetçisi Corneliu Vadim Tudor u desteklemiştir. 51 2000 yılındaki seçimlerde sosyo-ekonomik söylemler ile büyük bir başarı kazanan, fakat hükümet olma fırsatı bulamayan BRP, 2001 yılında milliyetçi politikalarına geri dönerek RMDB nin kapatılması çağrılarını yinelemiş, Macar azınlığı ayrılıkçı amaçlar taşımakla suçlamış ve Macarların bulunduğu bölgelerde bir asimilasyon politikası izlenmesi çağrısında bulunmuştur. 52 Bu durum, AB bütünleşme sürecinde demokrasi ve piyasa ekonomisi yönündeki reformlarda önemli yol alan Romanya nın etnik olarak hala kırılgan bir yapıda olduğu şüphelerinin doğmasına yol açmıştır. 46 Ibid, s. 50. 47 Ibid, s. 52. 48 Niessen, Romanian Nationalism: An, s. 278. 49 Kettley, Ethnicity, Language, s. 260. 50 Smrckova, Comparison of Radical, s. 58. 51 Kettley, Ethnicity, Language, s. 260. 52 Smrckova, Comparision of Radical, s. 57-58. 139

B. S. Ağır Ekonomik reformların yerine getirilememesi, yaşanan yolsuzluklar ve yaşam standardında beklenen gelişmenin sağlanamaması, 2000 yılında yapılan seçimlerde aşırıcılık yanlısı politik aktörlerin güç kazanmasına katkıda bulunmuştur. Özellikle BRP nin oylarındaki artışın en büyük nedeni, diğer siyasi partilere karşı tepki oylarının BRP de birleşmesi olmuştur. Söz konusu tepkinin temel nedeni ise, komünizm sonrası dönemde yaşanan politik, ekonomik ve toplumsal sorunların aşılamaması olmuştur. Nitekim 2000 yılındaki parlamento seçimlerinde BRP, seçim kampanyasını bu sorunlar üzerine kurmuştur. 53 Romanya da politik ve toplumsal hayatta milliyetçilik önemli bir yere sahiptir. Fakat milliyetçilik, siyasi elitlerin ekonomik, siyasi ve toplumsal hayattaki sorunları çözmekte başarısız olduklarında faaliyete geçirmeyi tercih ettikleri bir politik ve toplumsal kaynak halini almıştır. 54 2000-2004 döneminde enflasyondaki sürekli düşüş ve ekonomik büyüme ile birlikte konulan bütçe hedeflerine ulaşılmış ve gerçekleştirilen yapısal reformlar olumlu sonuçlar vermiştir. 2004 yılına gelindiğinde ekonomik gelişme ve uluslararası sistemle bütünleşme, toplam işgücünün % 72 sinin özel sektörde istihdam edilmesi ve 1999 da % 54 seviyesinde olan enflasyonun % 9,3 e gerilemesi ile somut sonuçlar doğurmaya başlamıştır. 55 Görüldüğü üzere önceki dönemler ile kıyaslandığında sosyo-ekonomik alanda yaşanan olumlu gelişmeler ve AB bütünleşme sürecinde alınan mesafe, BRP nin Batı ve kapitalizm karşıtlığı üzerinden geliştirdiği söyleminin Romanya seçmeni tarafından çekiciliğini ortadan kaldırmıştır. Böylece BRP, 2004 yılındaki seçimlerde % 13 oranında oy alarak önemli bir seçmen kaybına uğramıştır. 2005 yılında Avrupa Parlamentosu ndaki Avrupa Halkları Partisi ne katılmak için adını Büyük Romanya Halk Partisi olarak değiştiren BRP nin üyelik başvurusu reddedilmiş ve tepki olarak parti tekrar eski adı olan Büyük Romanya Partisi adını almıştır. Kasım 2008 tarihinde yapılan parlamento ve başkanlık seçimlerine katılım oranı % 39,2 gibi düşük bir oranda gerçekleşirken, 56 53 Ibid, s. 57. 54 Kettley, Ethnicity, Language, s. 260. 55 Nuray Bozbora, Demokratik Dönemde Romanya, içinde Osman Karatay ve Bilgehan A. Gökdağ (der.) Balkanlar El Kitabı, Cilt II: Çağdaş Balkanlar, (Ankara: Karam ve Vadi Yayınları, 2007), s. 575. 56 2004 yılındaki seçimlere katılım oranı %58,5 düzeyinde gerçekleşmiştir. Görüldüğü üzere iki seçimde döneminde seçimlere katılım oranında büyük bir düşüş yaşanmıştır. Bkz. Marius I. Tatar, Ethnicity, Strategic Mobilization and Voting in the Romanian Parliamentary Elections of 2008, Journal of Identity and Migration Studies, Vol. 5, No. 2, 2011, s. 94. 140

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... % 3,15 lik bir oy alan BRP, seçim barajı % 5 olarak belirlendiği için parlamento dışı kalmıştır. BRP nin oy oranındaki bu büyük düşüş, Romen toplumunun Macar azınlığın siyasal hayatta temsiline alışmış olması ve AB üyeliği çerçevesindeki kazanımlar ile açıklanmıştır. 57 Ayrıca seçimlere katılım oranının düşüklüğü ve BRP nin almış olduğu oy oranı düşünüldüğünde, Romen iç siyasetinde aşırı milliyetçi eğilimlerin temsil düzeyinin sınırları kendisini açıkça ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, etnik kimliklerin dinamik bir doğaya sahip olduğu kabul edildiğinde, etnik-milliyetçi siyasi oluşumlara yönelik seçim dönemlerindeki seçmen desteğinin etnik kimliğin inşa sürecindeki değişimlere paralel olarak olumlu ya da olumsuz yönde farklılaşabileceği ileri sürülebilir. Fakat bu sonuca ulaşabilmek için, kimliğin sürekli bir değişim süreci içerisinde olan bir olgu olduğunun kabul edilmesi gerekir. Bununla birlikte, BRP nin seçim kampanyalarında sosyo-ekonomik koşulları önceleyen söylemi, bu alanlarda yaşanan gelişmelere büyük oranda bağımlı olmuştur. 2000 ve 2004 yıllarında gerçekleştirilen seçimlerde, Romen toplumunun önemli bir bölümü, AB bütünleşme sürecinde geçirdiği dönüşümlerin olumsuz yansımaları ile kendi etnik kimlik bilinçlerini bir araya getirerek, seçim tercihlerini BRP yi desteklemek yönünde belirlemişlerdir. Böylece BRP, 2000 ve 2004 yıllarındaki seçim başarıları ile Romanya parti sisteminin önemli bir parçası haline gelmiştir. Seçmenlerin etnik kimliği, milliyetçi partilere belirli bir seçim avantajı sağlayabilir ve buna bağlı olarak seçim dönemlerinde milliyetçi partilerin oy oranlarında sınırlı dalgalanmalar meydana gelir. Buna karşın, 2008 yılındaki seçimlerde BRP nin oylarındaki keskin düşüş, bu değerlendirmenin yanlış olduğunu göstermiştir. Bu seçimlerde Romen toplumunun AB katılım sürecinde yaşadığı sosyalleşme ve Birliğin temsil ettiği normlar ve değerler ile bütünleşme düzeyi ve isteği, seçmen tercihlerinin sistem karşıtı partilere yönelmesini önlediği ileri sürülebilir. ETNİK MACAR AZINLIK ve AB ÜYELİK SÜRECİ Şubat 1995 tarihinde Avrupa Ekonomik Toplulukları ve Romanya arasında ortaklık ilişkisini kuran Avrupa Antlaşması yürürlüğe girmiştir. Bu antlaşmanın giriş bölümünde AB nin de yardımıyla Romanya nın politik ve ekonomik sisteminin dönüşümünde azınlık üyelerinin haklarının korunacağı ve geliştirileceği belirtilmiştir. Bu tespit, AB ye üye olmak isteyen ülkelerin yerine 57 Smrckova, Comparision of Radical, s. 59-60. 141

B. S. Ağır getirmesi gereken Kopenhag Kriterleri 58 arasında yer alan azınlık haklarına saygı ibaresinin doğal bir sonucu olmuştur. Fakat 1997 yılında katılım süreci başlayana kadar AB, Romanya daki Macar azınlığın konumunu doğrudan ele almamıştır. AB Komisyonu, Romanya nın tam üyelik başvurusu ile ilgili görüşünde, RMDB nin koalisyon ortağı olmasının da gösterdiği gibi etnik Macarların Romanya siyasal sistemi ile bütünleştiğini ve etnik Macar azınlık ile Romanya devleti arasındaki ilişkilerin, Romanya nın Macaristan ile Eylül 1996 tarihinde imzaladığı ikili antlaşmanın da etkisiyle geliştiğini belirtmiştir. 59 1999 daki AB Helsinki Zirvesi nde ise Romanya nın AB üyeliği müzakerelerine başlaması onaylanırken, aynı zamanda, müzakere sürecinde Romen demokrasisinin güçlendirilmesi gereğinin altı çizilmiştir. 60 Romanya ve AB arasında 15 Şubat 2000 tarihinde başlayan üyelik müzakereleri 2004 yılında sona ermiş ve Romanya, 1 Ocak 2007 tarihinde AB ne tam üye olmuştur. Romanya nın AB üyeliği, kendi içindeki etnik sorunların çözüm yollarının ve araçlarının çeşitlenmesine yol açmıştır. Mart 2007 tarihinde RMDB Başkanı Marko Bela, Romanya da 25 Kasım 2007 de düzenlenecek olan ilk Avrupa Parlamentosu seçimleri kapsamında yapmış olduğu bir konuşmada, amaçlarının sadece kültürel özerklik olmadığını, ülkesel özerklik amacını gerçekleştirmeyi de amaçladıklarını belirtmiştir. Bu çerçevede, Avrupa Parlamentosu nun Macarların haklarının gerçekleştirilmesi çabaları için önemli bir arena olacağını ifade etmiştir. 61 Avrupa Parlamentosu seçimleri sürecinde AB Bölgeselleşme Politikası çerçevesinde, Transilvanya da etnik Macarların çoğunluğu oluşturduğu Szeklers bölgesinin oluşturulmasını 62 ve Romanya devlet örgütlenmesinin merkezsizleşmesini içeren bir yasa tasarısı sunan Marko Bela, bu tasarının AB bütünleşme sürecinde uygulanabilir bir öneri olduğunu belirtmiştir. 58 21-22 Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesi nde AB, Birliğe üye olmak isteyen aday ülkeler için Kopenhag Kriterleri olarak da bilinen bir üyelik kriterleri bütünü tanımlamıştır. Piyasa ekonomisine uyum gibi yapısal bir koşulun yanı sıra demokratikleşme, insan hakları ve azınlık haklarına saygı gibi politik kriterler de ortaya konmuştur. Bkz. Copenhagen European Council, 21-22 June 1993, http://ue.eu.int/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/72921. pdf (Erişim Tarihi: 1 Mayıs 2012). 59 Bkz. Agenda 2000 Commission Opinion on Romania s Application for Membership of the European Union, DOC/97/18, 15 July 1997, http://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/ dwn/opinions/romania/ro-op_en.pdf (Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2012) 60 http://www.europarl.europa.eu/summits/hel1_en.htm#e (Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2012) 61 Bucsa, European Integration, s. 3. 62 Szeklers bölgesi, Transilvanya nın batı bölgesinde yer almakta ve etnik Macarların nüfusun %70 ini oluşturduğu Harghita, Covasna ve Mures bölgelerini içermektedir. Bkz. Ibid, s. 11. 142

Romanya nın Avrupa Birliği Bütünleşme Sürecinde Romen Milliyetçiliği... Transilvanya nın ülkesel özerkliği konusu, 1990 lı yıllardan bu yana Romanya iç siyasetini meşgul eden ve hem Macar azınlığın hem de Romen çoğunluğun milliyetçi söylemlerinde ele aldığı bir konu olmuştur. Fakat şimdi yeni olan, bu konunun Romanya nın AB üyeliği bağlamında önem kazanmış olmasıdır. AB bütünleşme sürecini kullanarak kendi siyasi amaçlarına ulaşma sürecini kolaylaştırma arayışında olan Macar azınlık liderleri, ülkesel özerklik sorununu AB bölgeler politikası, Bölgeler Avrupası ve Katalan modeli gibi söylemleri kullanarak AB çerçevesinde dile getirmişlerdir. 63 Böylece AB bütünleşme süreci özerklik yönündeki taleplerin güçlendirildiği bir siyasi dayanak noktası haline getirilmiştir. Merkezsizleşmeyi sahip oldukları hakları genişletmenin bir aracı olarak gören etnik Macar azınlık, belirli bölgelerde yoğunlaştıkları için yerel yönetimlere yetki devrini ülkesel özerklik benzeri bir süreç olarak değerlendirmişlerdir. Merkezsizleşmenin ve yetki devrinin AB tarafından bütünleşme sürecinde yerine getirilmesi gerek birer koşul olarak görülmesi ve AB Komisyonu tarafından merkezsizleşme çabalarının aktif olarak desteklenmesi de, etnik Macar azınlığın görüşleri ile paralellik göstermiştir. 64 RMDB nin koalisyon ortağı olduğu 1996-2000 döneminde, Marko Bela nın kullandığı söylem daha ılımlı olmuştur. Buna karşın, RMDB nin radikal kanadını temsil eden Laszlo Tokes, 2000 li yılların başlarında Cluj kentinde ayrı bir Macar Üniversitesi kurulmasını, yeni bir mülkiyet kanununun çıkarılmasını ve Szekler bölgesi için ülkesel özerklik taleplerini dile getirmeye başlamıştır. RMDB nin ılımlı tavrını sürdürmesi üzerine radikal kanat, Reformist Blok adı altında kendi örgütlenmesine gitmiş ve Romanya devletini üniter bir ulusdevlet olarak tanımlayan anayasanın 1. maddesinin değiştirilmesini, mutlak egemenlik kavramı yerine sınırlı egemenlik kavramının kullanılmasını talep etmiştir. Böylece Romanya devletinin çok uluslu karakterinin tanınmasının yolunu açmayı amaçlamıştır. Tokes, Macarların çoğunlukta olduğu bölgelere ülkesel özerklik tanınmasının azınlık sorununun çözümünün tek yolu olduğunu belirtmiştir. 65 2003 yılında AB üyeliği yolunda kapsamlı anayasal değişiklikler süreci yaşayan Romanya da RMDB nin 1991 Anayasası nın Romanya yı üniter bir ulus-devlet olarak tanımlayan 1. maddesinin değiştirilmesi yönündeki talebi, Romanya Temsilciler Meclisi tarafından reddedilmiştir. 66 1991 63 Ibid, s. 6. 64 Iicheva, Preparing for the, s. 11. 65 Bucsa, European Integration, s. 14. 66 Romocea, A Strategy for Social, s. 20. 143

B. S. Ağır Anayasası nda 2003 yılında yapılan değişiklikler ile oluşturulan yeni anayasa, ulusal egemenliğin Romen halkına ait olduğunu belirtmiştir. Böylece Romen etnik çoğunluk, Romanya devletinin temel unsuru olarak tanımlanmaya devam etmiştir. Laszlo Tokes in liderliğindeki radikal kanat 2003 yılında Transilvanya Macarları Ulusal Konseyi ni kurmuş ve böylece RMDB nin Romanya daki etnik Macarların tek örgütlü siyasi sesi olma özelliği sona ermiştir. Haziran 2004 tarihinde Laszlo Tokes, ülkesel özerklik yönündeki baskıyı arttırmak amacıyla altı komşu ülkeden gelen etnik Macarları temsil eden örgütlerin katıldığı Karpatya Havzası Macar Özerk Konseyi ni kurmuştur. Macaristan ın 2004 yılında AB ye üye olması ve Romanya nın AB bütünleşme sürecinin hız kazanmasının ardından Tokes, ülkesel özerklik talebini daha güçlü bir biçimde dile getirmeye başlamıştır. Örneğin, 2004 yılında Avrupa Parlamentosu ndan Romanya nın AB ye katılmasının bir önkoşulu olarak Szeklers bölgesinin kurulmasını talep etmesini istemiştir. 67 Macaristan Başbakanı Viktor Orban da, 2007 yılında yapılan Avrupa Parlamentosu seçimlerinde 2003 yılında RMDB den ayrılan ve bağımsız aday olan etnik Macar siyasetinin radikal kanat temsilcisi Lazslo Tokes i desteklemiştir. Bu somut destek ile Romanya daki etnik Macar azınlığın içinde bulundukları devlet ve çoğunluk etnik grup ile ilişkilerine akraba devlet (kin state) kavramı da bir değişken doğrudan dâhil olmuştur. SONUÇ Komünizm sonrası geçiş toplumlarında politikleşen etnik kimlikler, çoğunluk grubunu temsil eden politik meşruiyetin ve siyasal rejimlerin gayrı-meşruluğunun en temel araçlarından birisi haline gelebilmiştir. Komünizmin yıkılmasından sonra Romenler ile Macarlar asındaki ilişkiler önemli bir değişim geçirmiş olmakla birlikte, Romanya daki yeni dönemde azınlıklara siyasi temsil hakkı tanınmış ve böylece azınlıklar, demokratik yolları kullanarak hak arayışına girişmişlerdir. Bu kapsamda, azınlık gruplarının örgütlü hak arayışları, içinde bulundukları siyasi sistemin gayrmeşruluğu üzerinden gelişmemiştir. Bu süreçte, etnik Macar azınlık, sürdürdüğü mücadelede Romanya nın genel anlamda Avrupa-Atlantik kurumları ile ve özellikle AB bütünleşme sürecinin Romanya için yarattığı teşvik ve baskılar dan yararlanmaya çalışmıştır. 67 Bucsa, European Integration, s. 15. 144