Liberalleşmenin Türkiye Enerji Piyasasına Etkileri i 22 Şubat 2012
Liberalleşmenin son kullanıcılara yararları somutları çeşitli sektörlerde kanıtlanmıştır Telekom Havayolu Liberalleşme öncesi > Genellikle Ulaştırma Bakanlığı na bağlıdır. > Tek tarife vardır ve genellikle çok pahalıdır. > Müşteri odaklı değildir, hizmet kalitesi gerekli değildir. > Bakım ve kurulum isteklerine yavaş cevap verilir. > Milli havayolu genellikle zarar eder ve mükelleflerin vergileriyle ayakta durur. > Fazla bağlantı ve sefer seçeneği yoktur. > Rekabet olmaması nedeniyle fiyatlar çok yüksektir. > Müşteri odaklı değildir, hizmet kalitesi gerekli değildir. Liberalleşme sonrası > Müşteriler çeşitli tedarikçiler ve planlar arasından tercih yapabilir. > Yeni işletme modelleri mevcuttur (kontörlü vb.). > Tedarikçiler arasındaki rekabetten ötürü fiyatlarda düşüş sağlanır. > Müşteriler çeşitli havayolları arasında tercih yapabilir. > Talep doğrultusunda bağlantılı uçuşlar belirlenir. > Rekabet nedeniyle bilet fiyatları ortalama vatandaşın erişebileceği düzeye geriler. 2
Almanya enerji pazarı, liberalleşmenin son kullanıcılara yararları iyi bir örnektir Almanya da Elektrik Fiyatları 1) (konut; ct/ kwh; vergi hariç) Almanya da liberalleşmenin yararları 20 Fiyatlar 15 > Piyasa rekabeti nedeniyle elektrik fiyatları düşmüştür. 10 > Rekabet, altyapı şirketlerinde daha fazla yatırımı tetiklemiştir (2006 itibariyle 2000 e 5 göre +%27) > Teşvik yönetmelikleri, verimlilikte artış 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 sağlamıştır (şebeke ücretleri azalmıştır) 0 LİBERALLEŞME (tüm segmentler) Almanya da altyapı yatırımları (milyar ) 5 4.7 4 3.8 3.4 3 2 1 0 2000 2003 2006 Üretim Şebeke Diğer Kalite > Görevli şirketler için açık kurallar tanımlandığından piyasa şeffaflığı artmıştır > Müşteriler daha fazla sayıda tedarikçi arasından seçim yapabilmektedir > Enerji ürünlerinin çeşitliliği artmıştır > Müşteri hizmeti kalitesi artmıştır > Şebeke için kalite yönetmelikleri getirilmiştir 1) Kaynak: VDEW (Altyapı Şirketleri Birliği), VEA (Endüstriyel Tüketiciler Birliği) 3
Almanya da enerji piyasasının liberalleşmesi, ürün ve hizmet kalitesini ve çeşitliliğini önemli ölçüde artırmıştır 1 Piyasa şeffaflığı > Yetkili kurumlar aracılığıyla adil ve düzenli enerji rekabeti (düzenleyici kurum, rekabet kurumu (kartel dairesi), Avrupa Komisyonu) > Paket halinde olmayan dağıtım şebekesi uygulamalarına ayrımcılıktan uzak erişim sayesinde yeni tedarikçilere imkanlar Liberalleşmenin Almanya daki yararları 2 Tedarikçi seçimi > Şirketler arasında yoğun rekabet (2010 yılında konuma bağlı olarak Almanya daki her bir müşterinin 120 tedarikçi seçeneği bulunuyordu) > Kolay ve hızlı tedarikçi değiştirme sürecinde tüm idari işler şirketler tarafından yapılıyor. > Geniş ürün çeşitliliği ile hem bireysel hem ticari kullanıcıların enerji ihtiyaçlarının karşılanması 3 Enerji ürünleri > Meskenler için geniş ürün gamı: Klasik (birinci sınıf hizmet), temel (düşük fiyat; kısıtlı müşteri hizmeti), sabit tarife (fiyat garantisi), yeşil elektrik 4 Müşteri hizmetleri > Hizmet merkezleri, telefon ve internet yoluyla y kaliteli, verimli hizmetler > Enerji tüketim danışmanlığı (gaz, elektrik, ısıtma) > Enerji tasarrufu danışmanlığı (yalıtım, termografi), enerji sertifikaları 4
Türkiye hükümetinin enerji piyasasındaki hedefleri, doğru konuları ele almaktadır ve piyasasının liberalleşmesiyle bu hedefler gerçekleşecektir A B C Arz güvenliği Yatırım güvenliği Çevre koruma >Arz güvenliği için gerekli uzun vadeli sözleşmeler, ticaret piyasalarında optimal hale getirilebilir. >Likit bir piyasa, dış şoklara dayanabilecek kadar esnektir. >Artan enerji talebini karşılayacak kadar yatırım çekilir. >Piyasada şeffaflık ve güvenilir bir hukuki ve düzenleyici çerçeve >Yatırım kararları için bugün ve gelecekte güvenilir, piyasa tabanlı fiyat sinyalleri >Piyasa tabanlı vadeli sözleşmelerle riske karşı korunma (hedging) imkanı >Çevre standartlarının getirilmesi (örneğin karbon) >İstenen İ yakıt gamının elde edilmesi Piyasa tabanlı çerçeve bir önkoşuldur 5
Likit bir enerji piyasası, hükümetin ve enerji sektörünün ortak hedefidir Türkiye hükümeti Hedef Türkiye için güvenli, istikrarlı ve makul fiyatlı enerji arzı elde etmek Türkiye nin bölgede elektrik ve doğalgaz için enerji ticaret merkezi olma rolünü güçlendirmek Katkı > Enerji tedarik zincirinin verimli ve güvenli olması için özelleştirme > Güvenilir ve sağlam düzenleme ve mevzuata sahip ve tüm katılımcılar için eşit imkanları sağlayacak, ayrım gözetmeden erişim sağlayan bir piyasa modeli > Gaz devri ihalelerinin l i i sürdürülmesi üdüül ve hızlandırılması Ortak hedefe ulaşılması l için i enerji sektörünün ve hükümetin özel temsilcileri bu katkıları koordine etmelidir Enerji merkezi > Ortak hedefe ulaşacak yol haritası > Özel çalışma grupları ve çalıştaylar > Düzenli ilerleme raporları ve bilgi paylaşımları Enerji sektörü Hedef Arz ve talep ile belirlenen, güvenilir ve şeffaf bir piyasa fiyatının oluşmasıyla > Kısa vadede tahsis etkinliği ve ticari varlıkların optimize edilmesi > Orta ve uzun vadede yatırımların ekonomik elverişliliğine dair sinyaller > Risk yönetimi Katkı > Ürünler, sözleşmeler, altyapı ve bilgi teknolojileri için endüstri standartlarının belirlenmesi > Piyasa modelinin ekonomik elverişliliğinin değerlendirilmesi > Altyapıya ve enerji borsasına yatırım (EPİAŞ) İ 6
Piyasada liberalleşmenin Türkiye ekonomisi üzerindeki rakamsal olumlu etkileri PwC, liberalleşmenin modellemesini gerçekleştirmiş ve kayda değer sonuçlar elde etmiştir. ş Temel Göstergeler 2019 itibariyle değişim Açıklamalar GSYİH Yüzde + 2,6 Mutlak 42 milyar TL > Tüm değişimler, enerji piyasasının liberalleşmediği bir duruma kıyasla verilmiştir. Yatırım + 4,5 26 milyar TL* Vasıflı istihdam + 3,1 860.000 Vasıfsız istihdam + 3,4 >Türkiye deki arz açığının kapanması ve arz güvenliğinin sağlanması için yerli ve yabancı özel yatırımcıların ülkeye yatırım yapması beklenmektedir. > Verimlilik artışının ortaya çıktığı enerji sektörü dışında tüm sektörlerde 860.000 kişilik istihdam artışı görülmektedir.. * 2019 a kadar bileşik yatırım tutarı Kaynak: ETD tarafından yaptırılan ve 18 Kasım 2011 de 2. İstanbul Enerji Ticareti Çalıştayı nda sunulan enerji piyasasında liberalleşmenin Türkiye ekonomisine etkilerine dair PwC Raporu 7
Türkiye enerji politikasının başarı öyküsü, piyasanın liberalleştirilmesi adımıyla devam etmektedir ve Türkiye nin ekonomik büyüme potansiyelini destekleyecektir. > Türkiye geniş pazarı ve artacak arz güvenliği sayesinde bölgenin enerji merkezi haline gelecektir. > Bu ağırlık merkezi sadece komşu ülkeleri etkilemekle kalmayacak, Türkiye nin köklü ticaret geleneğinden de destek bularak referans fiyatlar oluşturacak ve bölgedeki enerji ticaretine hakim olacaktır. > Liberalleşmeyle birlikte tedarikçi rekabetinin oluşması, 2019 itibariyle GSYİH da %2,6 ya da mutlak değer ğ olarak 42 milyar TL artış sağlamaktadır. 8