Biyopsikososyal Yaklaşım Modeli Prof.Dr.. Güler Bahadır Dr.Nilüfer Alçalar İ.Ü.İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı
Amaç Biyopsikososyal yaklaşım modelini kavramak Biyolojik Sosyal Ruhsal 2
Öğrenim Hedefleri: Öğrenciler; Biyomedikal yaklaşımı tanımlayabilmeli Biyopsikososyal yaklaşımı tanımlayabilmeli Biyomedikal ve biyopsikososyal yaklaşım arasındaki farkları ayırt edebilmeli. Hasta merkezli ve hastalık merkezli yaklaşımları ayırt edebilmeli 3
Hastalık yoktur, hasta vardır 4
Geçmişten Günümüze Hekimlik Süreci: Tanrı/Yarı Tanrı? 5
Tanrı / Yarı Tanrı? 6
HYGİEİA Sağlık tanrısı, kadın tanrıça, mantıklı bir yaşam sürülürse sağlıklı kalınacağı (sağlam kafa sağlam vücutta bulunur) inanışının temsilcisi Daha çok koruyucu/iyileştirici tanrı 7
ASKLEPİOS Yaşam veya doğum sırasında kaza sonucu ortaya çıkan hastalıkları düzelten yakışıklı, adeta gerçek bir kahraman doktor tanrıdır Diğer bir deyişle, Asklepios daha çok tedavi edici tanrıdır 8
Hipokrat Bir yandan objektif bilgiye dayanan rasyonel kavramları temel alırken (bilimin özgürleşmesi, mistik öğelerden arınması) bir yandan da hastayı ailesi ile birlikte bir birey olarak değerlendirmiştir MÖ. 460-370 9
Hipokrat Fiziksel ve sosyal çevrenin çeşitli hastalıklar üzerindeki etkilerine dikkat çekmiştir 10
BERGAMA ASKLEPİEİON U 11
Tıpta Dönemler Semptomatik dönem: İlk tıp; her bulgu bir hastalık Hipokrat, Razi, İbni Sina; kan, balgam, safra dengesi Laboratuvar çağı 1880; kuduz mikrobu Klinik çağ Aynı hastalık farklı kişilerde farklı seyrediyor 12
Tıpta Dönemler Sosyal tıp 1848; Genellikle hekimlik biyolojik bilimlerden sayılır. Gerçekte o, sosyal bir bilimdir, çünkü amacı toplumsaldır (S. Neumann) "Bir kimsenin hasta oluşu sadece o kişinin sorunu değildir. Kişinin hastalığı ailesinden başlayarak bütün toplumun sorunudur (A.Grotjahn,1869-1931) Sistemler yaklaşımı Engel 1980; İnsan karmaşık bir canlıdır; hastalığı için tek bir sebep bulmak zordur Biyopsikososyal tıp 13
Biyomedikal Model Hastalıkların hücrenin bozulması ya da hastalanmasından kaynaklandığı görüşü Hastalık Modeli (mekanik model) ya da Biyomedikal Model olarak adlandırılmaktadır Hastalığa bu yaklaşım 20.yüzyılın endüstrileşmiş toplumlarında daha da belirginleşmiştir 14
Biyomedikal Model Tıp eğitiminde öğrenciler hücre yapısı, biyokimya, mikrobiyoloji, ilaç, vb. konularda yoğun eğitim almaktadır Bu model hastalığı hücresel ve kimyasal dengesizliklere dayandırarak açıklamaktadır 15
Hastalık Merkezli Yaklaşım Hekim yalnızca hastalıkla ilgilenir Anormal biyomedikal oluşumları kontrol altına alabilmek için hasta üzerinde otorite kurar 16
Biyomedikal düşünce yapısından biyopsikososyal düşünce yapısına geçiş, MODERN TIP olarak adlandırılmaktadır 17
Biyomedikal Yaklaşım Doğrusal nedensellik Biyolojik iyileştirme Hastalık merkezli yaklaşım 18
Biyopsikososyal Yaklaşım Kişiyi, ailesi ve çevresi ile birlikte ele alır Çok yönlü bir nedensellik vardır Kişinin bedenen, ruhen ve sosyal olarak iyi olması esasına dayanır Hasta merkezli yaklaşımdır 19
Hasta merkezli yaklaşım nedir??? 20
21
Hasta merkezli yaklaşım Hasta merkezli yaklaşımda hekim hastanın dünyasına girmeye çalışır ve bütüncül bir yaklaşım uygular Bu yaklaşımda biyopsikososyal model geçerlidir Amaç problemlerin hastayla birlikte paylaşılabilmesidir 22
Hasta merkezli yaklaşım Hastanın kaygılarının tümünü bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirmek Ana problemi ortaya çıkarmak Tanıya yaklaşmak Tedavi planları geliştirebilmek Hastayı eğitebilmek ve motive edebilmek 23
Sistemler Hiyerarşisi (Engel, 1980) Toplum Aile, küçük gruplar, kültür Birey Nöro-endokrin-immun sistem Organ sistemleri Dokular Hücreler Moleküller 24
Biyo-Psiko-Sosyal Etkenler Biyolojik Etkenler İmmün Sistem Endokrin Sistem Organ Sistemleri Dokular ORG ANİ ZMA Psikolojik Etkenler Anksiyete Depresyon... Sosyal Etkenler Toplum Aile Kültür... 25
Bir vaka Mehmet Bey, 38 y, erkek Evli 2 çocuklu İnşaat işçisi İş kazası geçiriyor 6 ay çalışamayacak durumda 26
İş kazası nedenleri; İşyeri ile ilgili nedenler: İş yerinde gereken koruyucu önlemlerin alınmaması Çalışma koşullarının standart dışı olması Bireyle ilgili nedenler: tansiyon düşmesinden (biyolojik) dikkat kaybından (psikolojik) veya iş yeriyle ilgili sorunlardan (sosyal) kaynaklanabilir 27
Sonuçları: organ hasarı (biyolojik), stres,kaygı,depresyon (psikolojik) veya maaş kaybı (sosyal ve ekonomik) 28
Zayıf organize edilmiş bir çevre (sosyal) Gelir azalması (sosyal) Tansiyon düşmesi (biyolojik) İŞ KAZASI Organ hasarı (biyolojik) Dikkatsizlik (psikolojik) Stres,kaygı, depresyon (psikolojik) 29
Yaşam koşulları, Sorunları, Ailesi, Fiziksel çevresi, Psikolojik problemleri... 30
Bir hekimin anısı Hastaneye geçenlerde sekiz aylık bir hamile kadın getirdiler. Muayene sonucunda karnındaki bebeğin ölmüş olduğunu anladım. Teskin ede ede kendisine anlattım. Ağladı. "Eşime söyleyin de sevinsin" dedi. Moral bozukluğundan ne dediğini bilmediğini düşündüm. 31
Bir hekimin anısı Dışarda bekleyen kocasının yanına gidip durumu açıkladım. Adam, "Oh şükür! İyi olmuş'"demez mi! Meğer adamın ilk eşinden üç çocuğu olduğu için bir çocuk daha istemiyormuş. Kadıncağız kürtaj yaptırmadı diye de aylardır kavga ediyorlarmış 32
Bir hekimin anısı Özetle hastalarımdan en bariz öğrendiğim şey, o da 40 yaşından sonra, 'Hastalık değil, hasta vardır' sözünün gerçekliği oldu! 33
Biyopsikososyal model ilk defa 1977 yılında George Engel tarafından tanımlanmıştır Engel, klinisyenlerin dikkatini hastaların duygusal yapılarının, yaşam amaçlarının, hastalık karşısında davranışlarının ve sosyal çevrelerinin değişmesi ile hastalığın biyokimyasal ve morfolojik farklılıklar gösterebildiğine çekmiştir 34
Sadece biyolojik faktörleri ele almak yerine, psikolojik ve sosyal faktörlerin de göz önüne alınması hastalıkların tamamen anlaşılmasını sağlar Biyopsikososyal model beyin ve periferal organların karşılıklı olarak ilişki içinde olmaları ve fiziksel uyarılara olduğu gibi sosyal değişikliklere de duyarlı oldukları temeline dayanır 35
Biyopsikososyal yaklaşıma göre, sağlık ve hastalık; Biyolojik Psikolojik Sosyal değişkenlerin karmaşık etkileşimleri ile şekillenmekte ve hiç biri diğerinden ayrılarak kategorize edilememelidir 36
Engel, hekimleri hastalarının Biyolojik, Psikolojik,Sosyal verilerini etkili bir şekilde değerlendirmeleri ve klinik probleme bu şekilde yaklaşmaları için ısrarla uyarmıştır 37
BİYOPSİKOSOSYAL FORMÜLASYON BİYOLOJİK Hastanın yaşı, cinsiyeti, yaşam evresi/gelişimsel dönemi Kalıtsal yapısal etkenler, hastalığın nitelik ve şiddeti, aşaması, seyri PSİŞİK Kişilik yapısı, benlik saygısı, yaşam felsefesi, amaçları, idealleri Stresle baş etme gücü ve biçimi Hastalığı algılama şekli Hastalığın kişisel anlamı ve önemi, hastalığa tepkisi PSİKOSOSYAL Kültürel tutumları, değer yargıları Aile ilişkileri, aile ve toplumdaki yeri, statüsü Sosyal destek sistemleri 38
ÖRNEK İŞİNİ KAYBETME (Sosyal bir faktör) DEPRESYON (Psikolojik bir bulgu) PSORİASİS ALEVLENMESİ (Biyolojik faktör) Etkin bir tedavi için bu faktörlerin karmaşık etkileşimlerine dikkat etmek gerekir 39
40