Osmangazi Tı Degisi/Osmangazi Jounal of Medicine, 2016;38: x-xx DOI: htt://dx.doi.og/10.20515/otd.54752 ORJİNAL MAKALE / ORGINAL ARTICLE Hemodiyaliz Yaılan Konik Böbek Hastalaında Sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaının Değelendiilmesi 1 Ayşe Özkaaman, 1 Güle Balcı Alaslan, 2 Sea Gökçe, 1 Bucu Babadağ, 3 Handan Gölgeli, 4 Özlem Dein, 5 Muzaffe Bilgin 1 Eskişehi Osmangazi Ünivesitesi Sağlık Bilimlei Fakültesi, Hemşielik Bölümü 2 Adnan Mendees Ünivesitesi Hemşielik Fakültesi, İç Hastalıklaı Hemşieliği AD 3 Eskişehi RTS Yaşam Diyaliz Mekezi 4 Ankaa Numune Hastanesi 5 Eskişehi Osmangazi Ünivesitesi Tı Fakültesi, Biyoistatistik AD *email: aozaydin26@hotmail.com ÖZET: Bu çalışma konik böbek hastalığı nedeniyle hemodiyaliz yaılan hastalaın sağlıklı yaşam biçimi davanışlaının değelendimek amacıyla tanımlayıcı olaak lanlanmıştı.çok mekezli tanımlayıcı tite olan bu aaştıma, 1 Şubat 2014-31 Aalık 2014 taihlei aasında Eskişehi, Ankaa ve Aydın illeinden beş diyaliz mekezinde konik böbek hastalığı ile hemodiyaliz uygulanan hastalala yaılmıştı. Çalışma hemodiyaliz yaılan tolam 192 hasta ile yüütülmüştü. Aaştımanın veilei Tanıtıcı Özellikle Anket Fomu ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaı Ölçeği-II kullanılaak tolanmıştı. Veile SPSS-IBM 21 aket ogam kullanılaak değelendiilmişti.sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaı Ölçeği-II tolam uan otalaması; 137.34±25.38; alt boyut uan otalamalaından sağlık soumluluğu 25.66±4.92; fiziksel aktivite 13.86±5.26; beslenme 23.48±4.90; manevi gelişim 25.28±5.80; kişile aası ilişkile 25.80±5.01; stes yönetimi 21.16±4.69 satanmıştı. Aaştımada hastalaın otalama hastalık süesi, hemodiyaliz süesi ve beden kitle indeksi ile SYBDÖ-II tolam uanlaı ve alt boyut uanlaı aasında istatistiksel olaak anlamlı bi ilişki olmadığı belileniken; sosyo-demogafik veilein kaşılaştıma analizlei incelendiğinde; kadınlaa göe ekeklein otalama tolam uanlaı, fiziksel aktivite, beslenme ve stes yönetimi uanlaı yüksek ( 0.05); evlilee göe bekalaın tolam uanlaı, fiziksel aktivite, beslenme, manevi gelişim ve stes yönetimi uanlaı düşüktü ( 0.05). Aaştımada hastalık süesi ve hemodiyaliz süesi aasında ozitif yönde anlamlı ilişki satanıken ( 0.001,=0.819); beden kitle indeksi ve hemodiyalize süesi aasında negatif yönde zayıf bi ilişki belilenmişti ( 0.05, =-0.189)Hemodiyaliz yaılan konik böbek hastalaında sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı faklılıkla gösteebilmekte, hemşielik bakım süecinde bu faklılıklaın dikkate alınması öneilmektedi. ANAHTAR KELIMELER: Konik böbek hastalığı; hemodiyaliz; sağlıklı yaşam biçimi EVALUATION OF HEALTHY LIFE STYLE BEHAVIOURS IN PATIENTS WITH CHRONIC KIDNEY DISEASE WHO WAS MADE HEMODIALYSIS ABSTRACT: The aim of the investigation was to evaluation of healthy life style behavios in atients with chonic kidney disease who was made hemodialysis.this multicente descitive study was caied out with 192 chonic kidney disease atients who was made hemodialysis in five dialysis centes in Ankaa, Eskişehi and Aydın between 1 Febuay-31 Decembe 2014. The eseach instuments wee used a Descitive Chaacteistics Questionnaie and Healthy Life Style Behavio Scale II. Data wee evaluated by using licensed IBM SPSS20.0. The total aveage scoe of Healthy Life Style Behavio Scale 1
2 Hemodiyaliz hastalaında sağlıklı yaşam biçimi of atients was 137.34±25.38; the avaage of subscale scoe was 25.66±4.92 fo health esonsibility; 13.86±5.26 fo hysical activity; 23.48±4.90 fo nutition; 25.28±5.80 fo siitual develoment; 25.28±5.01 fo inteesonal elationshis and 21.16±4.69 fo stess management. Comaison analyzes between the scale scoes and socio-demogahic datas (sex, maital status, education-level, income-level) and the associated with the disease datas (disease duation, hemodıalysıs duation) wee conducted. The hysical activity, nutition, stess management subscales mean scoes and the total mean scoe of the male atients is significantly highe than female atients ( 0.05).The hysical activity, nutition, siitual develoment, inteesonal elationshis subscale scoes and total scoes of wee non-maied cases lowe than maied cases ( 0.05). Thee wee ositive coelations between disease duation with hemodialysis duation ( 0.001,=0.819) but thee wee negative coelations body mass index with hemodialysis ( 0.05, =-0.189).Healthy lifestyle behavios of atients with chonic kidney disease who was made hemodialysis could be vay and this diffeences should be conside when lanning nusing cae. KEY WORDS: Chonic kidney disease; hemodialysis; healthy lifestyle behavio 1. Giiş Dünya çaında he geçen gün atış gösteen konik böbek hastalığı (KBH), 3 aydan daha uzun süen, sağlığa olumsuz etkilei olan böbeğin yaı ve fonksiyonlaında meydana gelen anomallikle olaak tanımlanı (1). KBH kontol altına alınamadığında anemi, kemik metabolizma hastalıklaı, kadiyo-vasküle olayla, son dönem böbek yetmezliği (SDBY) gibi komlikasyonlaa yol açabilmektedi (2). Diğe konik hastalıklada olduğu gibi KBH nın yönetimi bieyin yaşam biçimindeki değişikliklee ve tedaviye uyumu, semtomlaı kontol altına almayı ve komlikasyonlaı önlemeyi içemektedi (3, 4). Hastalaın bilgi ve beceilele donatılması, sağlığın kounması ve geliştiilmesine yönelik hizmetlein sunulması ve uzmanlık bilgisine sahi sağlık ofesyonellei KBH yönetiminde önemlidi (5, 6). Ancak sağlık ofesyonelleinin öneileine, geliştiilen ehbelee ağmen KBH lı bieylein hastalık yönetiminde bieysel fakındalıklaı oldukça düşüktü (7, 8, 9). Yaılan çalışmalada KBH lı bieylede sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı geliştikçe olumsuz sağlık sonuçlaının azaldığı bildiilmişti (10, 11, 12). Sağlıklı yaşam biçimi, bieyin sağlığını etkileyen tüm davanışlaını kontol etmesi, günlük aktiviteleini düzenlemede kendi sağlık statüsüne uygun davanışlaı seçmesidi. Pende e göe sağlığı geliştiici davanışla; beslenme, fizik aktivite, sağlık soumluluğu, stes yönetimi, manevi gelişim ve kişile aası ilişkileden oluşmaktadı (13,14). Bieyle sağlıklı besleneek, tuz alımını kısıtlayaak yüksek kan basıncını düşüüken; alkol ve sigaadan uzak duaak, yoğun egzesiz ogamlaına katılaak olumsuz sağlık sonuçlaını engelleyebilile (12, 15, 16, 17). KBH lı hastalaa ve aileleine eğitim ve danışmanlık yaılaak, hastalaın öz bakım gücü attıılaak yaşam kalitelei yükseltiliken, hastalaın sağlıklı yaşam biçimi davanışlaını kazanması ile olumsuz sağlık sonuçlaı, motalite, mobidite ve intiha giişimleinin azaldığı satanmıştı (2, 10, 18, 19, 20). Bu nedenlele KBH lı bieylee sunulan hemşielik hizmetleinde sağlıklı yaşam biçimi davanışlaının değelendiilmesi ve bu davanışlaın kazandıılmasına yönelik eğitim ve danışmanlık yaılması önemlidi. 2. Geeç ve Yöntemle Aaştımanın amacı ve tii Bu aaştıma konik böbek hastalığı olan, hemodiyaliz tedavisi yaılan bieylede sağlığı geliştiici davanışlaın belilenmesi amacıyla çok mekezli tanımlayıcı tite lanlanmıştı. Aaştımanın even ve öneklemi Aaştımanın eveni, 1 Şubat 2014-31 Aalık 2014 taihlei aasında Eskişehi, Ankaa ve Aydın illeinden beş diyaliz mekezinde konik böbek hastalığı ile hemodiyaliz yaılan hastaladı. Aaştımanın öneklemini belitilen even içeisinde iletişim kuabilen, 18 yaş üzei ve aaştımaya katılmayı kabul eden 192 hasta oluştumuştu.
Osmangazi Tı Degisi, 2016 3 Aaştımanın sınılılıklaı Aaştıma 1 Şubat 2014-31 Aalık 2014 taihlei aasında Eskişehi, Ankaa ve Aydın illeinde aaştımacılaın çalıştıklaı diyaliz mekezlei ile sınılandıılmıştı. Veilein tolanması Aaştımanın veilei yüz yüze göüşme tekniği kullanılaak Tanıtıcı Özellikle Anket Fomu ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaı Ölçeği-II ile tolanmıştı. Tanıtıcı Özellikle Anket Fomu: Aaştımacıla taafından liteatüe göe geliştiilen sosyo-demogafik ve hastalık özellikleini içeen tolam 18 soudan oluşan bi fomdu (8, 21, 22). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaı Ölçeği II: Walke, Sechist ve Pende taafından 1987 yılında geliştiilen, 1996 yılında teka evize edilen ölçeğin, Tükçe geçelilik ve güvenililik çalışması 2008 yılında Baha ve akadaşlaı taafından yaılmıştı. Ölçek bieyin sağlıklı yasam biçimi ile ilişkili olaak sağlığı geliştien davanışlaı ölçmektedi. Ölçek tolam 52 maddeden ve 6 alt faktöden oluşmaktadı. Alt gula, manevi gelişim, sağlık soumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme, kişileaası ilişkile ve stes yönetimidi. Ölçeğin genel uanı sağlıklı yasam bicimi davanışlaı uanını vemektedi. Ölçeğin tüm maddelei olumludu. Deecelendime 4 lu liket şeklindedi. Hiçbi zaman (1), bazen (2), sık sık (3), düzenli olaak (4) olaak kabul edilmektedi. Ölçeğin tamamı için en düşük uan 52, en yüksek uan 208 di. Ölçeğin Alha güvenilik katsayısı 0.92 di. Ölçeğin alt faktöleinin Alha coefficient eliability değei 0.77-0.80 aasında değişmektedi (23). İstatistiksel Analiz Süekli veile Otalama ± Standat Sama olaak veilmişti. Kategoik veile ise yüzde (%) olaak veilmişti. Veilein nomal dağılıma uygunluğunun aaştıılmasında Shaio Wilk testinden yaalanılmıştı. Nomal dağılıma uygunluk göstemeyen gulaın kaşılaştıılmasında gu sayısı iki olan duumla için Mann- Whitney U testi kullanılmıştı. Değişkenle aası ilişkinin (koelasyon) yönü ve büyüklüğünün belilenmesi nomal dağılıma uygunluk göstemeyen değişkenle için Seaman koelasyon katsayısı hesalanmıştı. Analizlein uygulanmasında IBM SPSS Statistics 21.0 ogamından yaalanılmıştı. İstatistiksel önemlilik için <0.05 değei kite kabul edilmişti. Aaştımanın etik boyutu Aaştımaya başlamadan önce Adnan Mendees Ünivesitesi Uygulama ve Aaştıma Hastanesi Etik Kuul Başkanlığından yazılı izin, aaştıma kasamındaki hastaladan yazılı ve sözlü onam alınmıştı. 3. Bulgula Aaştımaya katılan hastalaın yaş otalaması 58.24±13.43yıl; hastalık süe otalaması 80.84±63.99ay; hemodiyaliz tedavi süe otalaması 63.59±52.16ay; beden kitle indeksi otalaması 24.30±4.28 di (Tablo 1). Hastalaın %56.8 i ekek, %44.3 ü ilköğetim mezunu, büyük çoğunluğu evlidi (%82.8)(Tablo 3). Aaştıma kasamındaki hastalaın %79.7 si hastalık hakkında bilgi aldıklaını; %85.4 ü diyete uyduklaını; %79.7 si sigaa kullanmadığını; %96.9 u alkol tüketmediğini; %69.8 i eçetesiz ilaç kullanmadığını bildimişti (Tablo 1). Hastalaın otalama SYBDÖ-II uanlaı incelendiğinde; otalama tolam uanlaı 137.34±25.38; otalama alt boyut uanlaından sağlık soumluluğu uanlaı 25.66±4.92; fiziksel aktivite uanlaı 13.86±5.26; beslenme uanlaı 23.48±4.90; manevi gelişim uanlaı 25.28±5.80; kişile aası ilişkile uanlaı 25.80±5.01; stes yönetimi uanlaı 21.16±4.69 satanmıştı. Aaştımada hastalaın otalama hastalık süesi, hemodiyaliz süesi ve beden kitle indeksi ile SYBDÖ-II tolam uanlaı ve alt boyut uanlaı aasında istatistiksel olaak anlamlı bi ilişki olmadığı belilenmişti ( 0.05, Tablo 4). Aaştımada hastalık süesi ve hemodiyaliz süesi aasında ozitif yönde kuvvetli anlamlı ilişki satanıken ( 0.001,=0.819); beden kitle indeksi ve hemodiyalize süesi aasında negatif yönde zayıf bi ilişki belilenmişti ( 0.05, =- 0.189)(Tablo 4).
4 Hemodiyaliz hastalaında sağlıklı yaşam biçimi Sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı ölçeği-ii otalama uanlaı ile sosyo-demogafik veilein kaşılaştıma analizlei incelendiğinde; kadınlaa göe ekeklein otalama tolam uanlaı, fiziksel aktivite, beslenme ve stes yönetimi uanlaının yüksek olduğu ( 0.05)(Tablo 3); evlilee göe bekalaın tolam uanlaı, fiziksel aktivite, beslenme, manevi gelişim ve stes yönetimi uanlaının düşük olduğu belilenmişti ( 0.05)(Tablo 3). Aaştımaya katılan hastalaın eğitim düzeyi attıkça SYBDÖ-II tolam uanlaı ve alt boyut uanlaının atmaktadı ( 0.05)(Tablo 3). Paiwise comaisons analizine göe ilköğetim, ota öğetim ve yüksek öğetim mezunlaının okuma-yazma bilmeyenlee göe SYBDÖ-II uanlaının istatistiksel olaak anlamlı düzeyde yüksek olduğu (=0.016, =0.038, =0.005), okuma yazma bilmeyenlein manevi gelişim ve kişile aası ilişkile uanlaının ilköğetim, ota öğetim ve yüksek öğetim mezunlaına göe düşük olduğu (=0.011, =0.007, 0.001), okuma-yazma bilmeyenlein stes yönetimi uanlaının yüksek öğetim mezunlaına göe anlamlı düzeyde düştüğü belilenmişti (=0.021). Aaştıma kasamında ekonomik duuma göe SYBDÖ-II uanlaı aasında fak satanmıştı ( 0.05)(Tablo 3); aiwise comaisons analizine göe gelii gideine denk olan hastalaın SYBDÖ-II tolam ve alt boyut otalama uanlaının gelii gideinden fazla ve az olan hastaladan yüksekti [(Tolam uan: gelii gideine denk hastala-gelii gideinden fazla olan hastala, =0.017; gelii gideine denk hastala-gelii gideinden az olan hastala, =0.001), (Fiziksel aktivite uanı: gelii gideine denk hastala-gelii gideinden fazla olan hastala, =0.043; gelii gideine denk hastala-gelii gideinden az olan hastala, =0.001), (Beslenme uanı: gelii gideine denk hastala-gelii gideinden fazla olan hastala, 0.001; gelii gideine denk hastala-gelii gideinden az olan hastala, =0.004), (Manevi gelişim uanı: gelii gideine denk hastala-gelii gideinden az olan hastala, =0.035), (Stes yönetim uanı: gelii-gideine denk hastala-gelii gideinden az olan hastala, 0.001)]. Hastalık bilgisi ve haftalık hemodiyaliz ogamına göe SYBDÖ-II otalama tolam uanlaı ve alt boyut uanlaı aasında fak satanmamıştı ( 0.05)(Tablo 3). 4. Tatışma Konik hastalıkla ve bu hastalıklala ilişkili eken ölümle fiziksel aktivite azlığı, kötü beslenme, sigaa ve alkol kullanımı gibi sağlıksız davanışlala ilişkilendiilmektedi (12, 24, 25). Konik hastalıklala ilişkili olumsuz sağlık sonuçlaını en aza indimek için sağlıksız davanışlaın engellenmesi, hastanın öz yönetiminin geliştiilmesi önemlidi (24, 26). Yatığımız aaştımada hemodiyaliz yaılan KBH lı bieylein %79.7 si hastalık hakkında bilgilendiildikleini; %79.7 si sigaa kullanmadıklaını; %96.9 u alkol tüketmedikleini; %69.8 i eçetesiz ilaç kullanmadıklaını bildimişledi. Tuot et al (2013) çalışmasında KBH lı bieylein hastalıkla ilişkili fakındalıklaının düşük olduğunu (%6); KBH fakındalığı olan ve olmayan hastala aasında sağlıklı davanışla aasında fak olmadığını belilemişti. Çalışmada hastalaın büyük çoğunluğunun sigaa kullanmadığını, nonsteoidal antiinflamatua ilaç (NSAİİ) kullanımından kaçındığını, fiziksel aktiviteye ise daha az katıldıklaını bildimişti (8). Başaı ve Pakyüz ün aaştımasında da sigaa (%83.3) ve alkol tüketiminin (%97.3) az olduğu satanmıştı (11). Aaştımamızda SYBDÖ-II ölçeği analiz sonuçlaına göe hemodiyaliz yaılan KBH lı bieylein sağlığı geliştiici davanışla Başaı ve Pakyüz (2015) ün aynı ölçeği kullanaak diyaliz hastalaı ile yatıklaı aaştımanın sonuçlaına göe düşüktü (11). Bu fakın he iki çalışmanın önekleminde bulunan değişikliklee bağlı olabileceği düşünülmüştü. Faklı öneklem gulaı ile yaılan çalışmalada ise sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı değişiklikle göstemektedi. Koone ate hastalaı [Tolam uan: 128.22(min: 83 max:204)] ve kal hastalaının [Tolam uan: 127.45±20.51] sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı-ii ölçeğinden elde ettiklei otalama tolam uanlaı yatığımız aaştıma ile bilikte Başaı ve Pakyüz(2015) ün çalışma sonuçlaına göe düşüktü (11, 27, 28). Bu sonuçlaa göe diyaliz yaılan KBH lı hastalaın kal hastalaına göe sağlığı geliştiici
Osmangazi Tı Degisi, 2016 5 davanışlaa daha fazla önem vediklei söylenebili. Sağlıklı bieylele yaılan diğe çalışmalada sağlığı geliştiici davanış uanlaı diyaliz uygulanan bieylee göe düşüktü(11, 29, 30, 31, 32). Ma et al (2013) ise KBH iski yüksek bieylele bilikte SDBY gelişen hastala, SDBY öncesi dönemde bulunan hastalaa göe sağlığı geliştiici davanışlaa daha fazla önem vedikleini belilemişti (21). Bu sonuçlaın nedenleinin sağlık algısı ile ilişkili olabileceği, hastalığın seyine göe bieylein va olan sağlık otansiyelleini kouyabilmek için daha fazla çaba saf ettiklei söylenebili. Sağlıklı davanışlaı tutum haline dönüştüebilen bieyle olumsuz sağlık sonuçlaının gelişmesini engelleyeek sağlık duumlaını daha iyi seviyeye yükseltebilile (12, 15, 16, 17, 33). Ricado et al (2015) düzenli fiziksel aktivite yaan, sigaa içmeyen, beden kitle indeksi 25kg/m 2 olan KBH lı hastalaın olumsuz sağlık sonucu gelişme iskinin diğe KBH lı hastalaa göe düşük olduğunu belitmişti (10). Bieyin sağlığına özen göstemesi, sağlık hakkında bilgilenmesi ve geekli olduğunda sağlık ofesyoneline başvuması sağlık soumluluğunun göstegesidi (23). Aaştımamızda eğitim düzeyi yüksek, gelii gideini kaşılayan hastala daha fazla sağlık soumluluğu taşıdıklaını ifade etmişledi. Savaşan ve ak(2013) ı hastaneye yatma deneyimi olanlaın hiç hastaneye yatmayanlaa göe sağlık soumluğunun yüksek olduğunu belitiken diğe aaştımalada gideleini kaşılayacak düzeyde gelii olan bieylein daha fazla sağlık soumluluğu taşıdıklaı bildiilmişti (27, 32, 34). Liteatü bilgisi ve aaştımamızdan elde edilen sonuçlaa göe olumlu sosyo-ekonomik değişkenlein sağlık soumluluğu davanışına ozitif katkı sağladığı söylenebili. Konik böbek hastalaı fiziksel fonksiyonlaı ve efomanslaı düşük, haeketsiz bieyledi (35, 36). Bu hastalada aeobik egzesizle bilikte maksimum oksijen tüketim kaasitesinin attığı, kan basıncında kontol sağlandığı, kan liit düzeyinin azaldığı ve mental sağlığın devam ettiildiği; diençli egzesiz eğitimi veilen diyaliz hastalaında kas gücünün attığı ve fonksiyonlaın geliştiği bildiilmektedi (35, 37). Konik hastalıklaın önlenmesi ve olumsuz sağlık sonuçlaının azaltılmasında hastanın duumuna göe hafif, ota ve yoğun ogamda fiziksel aktivite yaılması öneilmektedi. Aaştımamızda fiziksel aktiviteyi ekek cinsiyet, evli olma, geliin gidei kaşılaması duumlaının olumlu yönde etkilediği, bu sonucun Başaı ve Pakyüz ün çalışma sonuçlaıyla benzelik göstediği belilenmişti (11). Başaı ve Pakyüz (2015)e göe kadınla evde ve işteki soumluluklaı ile bilikte kültüel yaının baskıcı tutumu etkisiyle lanlı egzesiz yaamazlaken, evli olanla aile yaşamının getidiği düzen nedeniyle fiziksel aktiviteye daha fazla katılmaktadıla. Deneysel tüde bi aaştımada ise bi guba hemodiyaliz seanslaı dışında haftada 3 gün bisiklete binme; diğe guba haftada 3 gün hemodiyaliz seanslaı içinde sabit bisiklete binme şeklinde egzesiz yatıılmış ve 4 yılının sonunda he iki gubun egzesiz kaasitesinin ve oksijen tüketim kaasitesinin anlamlı düzeyde attığı satanmıştı (36). Bu nedenlele hemşielein haeketsiz olan hemodiyaliz hastalaının dayanıklılık gücünü ve oksijen taşıma kaasiteleini attımak için sosyodemogafik özellikleini (cinsiyet, medeni duum, ekonomik duum) dikkate alaak hastalaı cesaetlendimelei, hastalaın katılımını attımak için hemodiyaliz seanslaı esnasında da fiziksel aktivite lanlamalaı öneilebili. Konik böbek hastalığı olan bieylein hastalık öz-yönetiminde beslenme önemli unsuladandı. Son 50-60 yılda KBH lı bieylein beslenme tedavileinde önemli değişiklikle olmuştu. Özellikle enal elasman tedavileinin gelişmesi ile diyette otein kısıtlamalaına olan ilgi azalıken (38); Akdeniz tii diyetle beslenenlein glomeüle filtasyon hızlaının anlamlı düzeyde yükseldiği satanmıştı (17). Thawonchaisit et al (2015) ise haftada biden fazla batı tazı yiyeceklele (fast food) beslenen ekeklein KBH iskinin attığını, BKİ ile KBH iski aasında ozitif yönde bi ilişki olduğunu belitmişti (39). Aaştımamızda hastalaın çoğunluğunun (%85.4) diyet tedavileine uyduklaı ve BKİ otalamalaı 24.30±4.28kg/m 2 satanmış ve Başaı ve Pakyüz(2015) ün aaştıma
6 Hemodiyaliz hastalaında sağlıklı yaşam biçimi sonuçlaı ile benzelik göstediği belilenmişti. He iki çalışmada diyaliz yaılan hastala nomal BKİ sahiti (11, 40). Zengin ve Öen (2015) ise hemodiyaliz hastalaının tuzdan kısıtlı diyetle ilgili yaa algılaının yüksek olmasına kaşın tuzsuz yiyeceklein lezzetsiz gelmesinin bi engel algısı olduğunu, sosyo-demogafik özelliklein bu duumu etkilemediği ancak sağlığı geliştiici davanışlaın geliştiilmesinde düşük engel algısının önemli bi faktö olduğunu belitmişledi (41). Aaştımamızda hastalaın beslenme uanlaı ekek cinsiyet, evli ve gelii gideini kaşılayan hastalada yüksek iken; gelii gideinden fazla olanlaın beslenme uanlaı diğeleinden daha düşüktü. Bu duum ekonomik gücü yüksek olan ülkelede sağlıksız beslenme sonuçlaın daha fazla göüldüğü sonucuyla benzedi (40). Alım gücünün atması ile bilikte besin kaynaklaından dengesiz bi şekilde yaalanıldığı ve bu duumun sağlığı olumsuz etkilediği söylenebili. Baha ve ak (2008) ı manevi gelişimi aşılma ve ilişki kumadan oluştuğunu beliti. Aşılma iç huzuu, kim olduğumuz ve yatığımız şeyin dışında daha başka yeni deneyimle için fısat sağlama olanağı yaatıken, ilişki kuma ise evenle kuulan ilişkinin uyumlu olmasıdı (23). Aaştımamıza katılan hastalaın eğitim düzeyi attıkça manevi gelişim uanlaının attığı dolayısıyla evenle daha olumlu ilişki kuduklaı, yeni deneyimle için daha fazla fısat yaatmaya çalıştıklaı söylenebili. Hemodiyaliz yaılan hastalaın tedavi şekillei, sık kontolle ve diyaliz üniteleine bağımlılıklaı nedeniyle yaşamlaının stesli olduğu bilinmektedi (42). Yaşamdaki stesi azaltabilmek ya da etkin bi şekilde kontol edebilmek için ise bieyin haekete geçmesi, sikolojik kaynaklaını belileyeek stesini yönetmesi geeki (23). Yatığımız aaştımada ekeklein, evlilein ve yüksek öğetim mezunlaının stesi diğeleine göe daha iyi yönettiklei; hastalaın eğitim düzeylei attıkça kişile aası ilişkileinin de attığı belilenmişti. Theofilu (2011) hemodiyaliz yaılan kadınlaın ekeklee göe daha fazla somatik bulgula bildidiğini, anksiyete düzeyleinin anlamlı düzeyde yüksek olduğunu; ekonomik duum ve eğitim düzeyi yüksek olan hastalaın diğeleine göe düşük anksiyeteye sahi olduklaını satamıştı (42). Aaştıma sonuçlaına göe eğitim düzeyi yüksek olan bieylein daha fazla baş etme statejilei geliştiilebileceklei, daha fazla sosyal ağlaa sahi olabileceklei düşünüleek bu sonucun beklendik bi duum olduğu söylenebili. Kadınlaın ise duygusal olaak kıılgan yaıya sahi olmalaı, evdeki soumluluklaı nedeniyle kendileine zaman ayıamamalaı ve bulunduklaı tolum içinde kültüel yaının baskıcı tutumu etkisiyle stesle baş edemediklei öngöülebili. 5. Sonuç Hemşielein hemodiyaliz yaılan konik böbek hastalaında olumsuz sağlık sonuçlaını önlemek için hastalaın sosyodemogafik özellikleini dikkate alaak sağlıklı yaşam biçimi davanışlaının geliştiilmesi için danışmanlık yamalaı ve hastalaı teşvik edici davanışlada bulunmalaı öneilmektedi.
Osmangazi Tı Degisi, 2016 7 Tablo 1 Hastalık ve alışkanlıklaa ilişkin tanımlayıcı özeliklein sıklık dağılımı Özellikle ot±ss medyan(q1-q3) Yaş(yıl) 58.24±13.43 59(50-67) BKİ(kg/m 2 ) 24.30±4.28 24.60(21.10-26.90) Hastalık süesi(ay) 80.84±63.99 66(36-120) Hemodiyaliz süesi(ay) 63.59±52.16 48(24-84) Hastalık bilgisi n % Evet 153 79.7 Hayı 39 20.3 Hemodiyaliz ogamı Haftada 2 kee 6 3.1 Haftada 3 kee 180 93.8 Haftada 4 kee 6 3.1 Diyete uyma duumu Evet 164 85.4 Hayı 28 14.6 Sigaa kullanma duumu Evet 39 20.3 Hayı 153 79.7 Alkol kullanma duumu Evet 6 3.1 Hayı 186 96.9 Reçetesiz ilaç kullanma duumu Evet 50 30.2 Hayı 134 69.8 Başka hastalık valığı Evet(HT, DM, KAH) 131 68.2 Hayı 61 31.8 BKİ: Beden kitle indeksi; HT: Hietansiyon; DM: Diabetus mellitus; KVH:Kadiyovasküle hastalık Anket soulaına veilen cevalada cevalayıcıla bazı soulaa kendi ızalaı ile ceva vememişti. Bu nedenle çalışmada eksik göze bulunmaktadı. Tablo 2 Sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaı Ölçeği-II uan dağılımlaı SYBDÖ-II n min max ot±ss Median(Q1-Q3) Tolam uan 192 62 192 137.34±25.38 141 (117-155.75) Sağlık Soumluluğu 192 11 35 25.66±4.92 26 (22-29) Fiziksel Aktivite 192 7 26 13.86±5.26 14 (9-18) Beslenme 192 12 34 23.48±4.90 23.5 (20-27) Manevi Gelişim 192 10 36 25.28±5.80 29 (22-26) Kişileaası İlişkile 192 9 36 25.80±5.01 26 (23-29) Stes yönetimi 192 9 32 21.16±4.69 21 (18-24)
8 Hemodiyaliz hastalaında sağlıklı yaşam biçimi Özellikle Tablo 3 Sosyo-demogafik özellikle, hastalık bilgisi ve tedaviye göe SYBDÖ-II uan dağılımlaı Sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaı Ölçeği-II Tolam uan Sağlık Soumluluğu Fiziksel Aktivite Beslenme Manevi Gelişim Kişileaası İlişkile Stes yönetimi Cinsiyet n % Medyan(Q1-Q3) Medyan(Q1-Q3) Median(Q1-Q3) Medyan(Q1-Q3) Medyan(Q1-Q3) Medyan(Q1-Q3) Medyan(Q1-Q3) Kadın 83 43.2 133(111-149) 26(22-29) 10(8-16) 23(18-26) 25(21-28) 26(21-28) 20(17-24) Ekek 109 56.8 148(127-161.5) 27(22.5-30) 15(11-19) 25(21-28.5) 27(23-29) 27(24-29) 22(19.5-25) 0.001* 0.111* 0.001* 0.007* 0.25* 0.71* 0.006* Medeni duum Evli 159 82.8 143(122-160) 26(23-29) 15(10-19) 24(20-28) 26(22-29) 27(24-29) 22(19-25) Beka 33 17.2 122(109-148) 25(20-30) 9(7-13) 22(18.5-25) 23(18.5-27) 26(19.5-28) 20(16-22) 0.004* 0.156* 0.001* 0.042* 0.013* 0.066* 0.008* Ekonomik duum Gelii duumu 58 30.2 126.5(108-149.5) 25(22-29) 11(7.75-16.25) 22.5(20-27) 24.5(18-28.25) 25(21-29) 20(16-22) kötü Geli duumu 76 39.6 148.5(134-161.75) 27(25-30) 15.5(11-20) 26(23-29) 27(24.25-29) 27(25-29) 23(20-25) ota Geli duumu 58 30.2 138(109-152.25) 25.5(21-28) 11(7.75-16.25) 20(17-23.5) 26(21-30.25) 27(21-30.25) 20.5(16.75-25.25) yüksek 0.001** 0.031** 0.001** <0.001** 0.038** 0.159** 0.001** Eğitim duumu Oku-yaza 28 14.6 116.5(102.75-139) 24(20-27) 9(7.25-15.75) 22.5(20.25-26) 22(17-26) 21.5(19-26) 19.5(17.25-22) değil Sadece okuyaza 27 14.1 143(121-154) 27(23-29) 14(11-17) 25(22-27) 26(22-29) 27(25-28) 22(20-24) İlköğetim 85 44.3 148(120.5-156.5) 26(23.5-30) 14(9-18.5) 24(18-28) 26(22-29) 26(23.5-29.5) 21(18-25) Otaöğetim 40 20.8 142.5(111.5-163.25) 26(22-29) 15(10.25-19.75) 23(21-28) 27(22.25-30.75) 27(23.25-31) 21.5(18.25-25.75) Yükseköğetim 12 6.3 150(140-166.75) 29(23.5-29) 15.5(10.75-20) 22.5(20.25-26) 29.5(27-33.75) 29.5(27.25-31) 23(22.25-27.25) 0.003** 0.052** 0.050** 0.867** <0.001** <0.001** 0.034** Hastalık bilgisi Evet 153 79.7 141(117.5-155.5) 26(22-29) 13(9-18) 23(19-27) 26(22-29) 27(23-29) 21(18-24) Hayı 39 20.3 143(114-160) 27(22-29) 14(10-18) 25(21-28) 26(20-28) 26(22-28) 22(18-24) 0.806* 0.928* 0.670* 0.141* 0.270* 0.175* 0.752* Hemodiyaliz ogamı Haftada 2 kee 6 3.1 149(138.25-150.25) 28(26.5-30.5) 14.5(10-19) 25.5(23.25-27.5) 26(25-28.25) 28(26-31) 21(18.5-22.5) Haftada 3 kee 180 93.8 141(117-158) 26(22-29) 14(9-18) 23(20-28) 26(22-29) 26(23-29) 21(18-24.75) Haftada 4 kee 6 6 115.5(110.25-148.75) 28(18.5-30.25) 9.5(7.75-11.25) 23(19.25-24.25) 22(15.25-29.50) 24(19.5-29.25) 21(17.75-22.5) 0.356** 0.368** 0.171** 0.496** 0.541** 0.257** 0.729** *Mann-Whitney U test; **Indeendent Samles Kuskal-Wallis test
Osmangazi Tı Degisi, 2016 9 Tablo 4 Hastalık ve hemodiyaliz süesi ile SYBDÖ-II uanlaı aasındaki koelasyon dağılımlaı 1.Yaş(yıl) 2. BKİ(kg/m 2 ) 3.Hastalık süesi(ay) 4.Hemodiyaliz süesi(ay) 5. SYBDÖ-II tolam uanı 6. SYBDÖ-II sağlık soumluluğu 7. SYBDÖ-II fiziksel aktivite 8. SYBDÖ-II beslenme 9. SYBDÖ-II manevi gelişim 10. SYBDÖ-II kişile aası ilişkile 11. SYBDÖ-II stes yönetimi 1 2 3 4 0.287 0.001-0.077 0.291-0.079 0.277 0.012 0.872-0.038 0.601-0.061 0.401 0.023 0.750 0.053 0.469 0.031 0.673 0.019 0.792-0.127 0.102-0.189 0.014 0.058 0.455 0.090 0.246 0.053 0.50-0.090 0.246 0.076 0.329 0.033 0.669 0.088 0.256 0.819 0.001 0.009 0.900-0.15 0.834 0.110 0.130 0.038 0.602-0.047 0.518-0.057 0.436-0.21 0.767-0.45 0.538-0.074 0.306 0.075 0.301 0.011 0.885-0.091 0.211-0.130 0.072-0.034 0.637 KAYNAKLAR 1. KDIGO 2012 (2013). Clinical Pactice Guideline fo the Evaluation and Manangement of Chonic Kidney Disease. Kidney Int Sulement, 3,3. 2. Plantinga, L. C., Tuot, D. S., & Powe, N. R. (2010). Awaeness of chonic kidney disease among atients and ovides. Advances in chonic kidney disease, 17(3), 225-236. 3. Gülseven B, Oğuz S. (2010). Konik duumla. Kaadakovan A, Aslan-Eti F (Eds). Dahili ve Ceahi Hastalıklada Bakım. Adana: Nobel Kitaevi. P.99. 4. Wagne, E. H., Austin, B. T., Davis, C., Hindmash, M., Schaefe, J., & Bonomi, A. (2001). Imoving chonic illness cae: tanslating evidence into action. Health affais, 20(6), 64-78. 5. Fox, C. H., Vest, B. M., Kahn, L. S., Dickinson, L. M., Fang, H., Pace, W.,... & Peteson, K. (2013). Imoving evidence-based imay cae fo chonic kidney disease: study otocol fo a cluste andomized contol tial fo tanslating evidence into actice (TRANSLATE CKD). Imlement Sci, 8, 88. 6. Tuot, D. S., Velasquez, A., McCulloch, C. E., Banejee, T., Zhu, Y., Hsu, C. Y.,... & Powe, N. R. (2015). The Kidney Awaeness Registy and Education (KARE) study: otocol of a andomized contolled tial to enhance ovide and atient engagement with chonic kidney disease. BMC nehology, 16(1), 1. 7. Coesh, J., Byd-Holt, D., Asto, B. C., Biggs, J. P., Egges, P. W., Lache, D. A., & Hostette, T. H. (2005). Chonic kidney disease awaeness, evalence, and tends among US adults, 1999 to 2000. Jounal of the Ameican Society of Nehology, 16(1), 180-188. 8. Tuot, D. S., Plantinga, L. C., Judd, S. E., Muntne, P., Hsu, C. Y., Wanock, D. G.,... & REGARDS Investigatos. (2013). Healthy
10 Hemodiyaliz hastalaında sağlıklı yaşam biçimi behavios, isk facto contol and awaeness of chonic kidney disease. Ameican jounal of nehology,37(2), 135-143. 9. Tükiye Böbek Hastalıklaı Önleme ve Kontol Pogamı. (2014). T.C. Sağlık Bakanlığı, Tükiye Halk Sağlığı Kuumu. (2014-2017). Ankaa,. 1 10. Ricado, A. C., Andeson, C. A., Yang, W., Zhang, X., Fische, M. J., Dembe, L. M.,... & Nessel, L. C. (2015). Healthy lifestyle and isk of kidney disease ogession, atheoscleotic events, and death in CKD: findings fom the Chonic Renal Insufficiency Cohot (CRIC) Study. Ameican Jounal of Kidney Diseases, 65(3), 412-424. 11. Başaı S, Pakyüz-Çına S. (2015). Hemodiyaliz hastalaının sağlıklı yaşam biçimi davanışlaının değelendiilmesi. Nefoloji Hemşieliği Degisi, 1,19-31. 12. Lee, S. J., & Chung, C. W. (2014). Health behavios and isk factos associated with chonic kidney disease in Koean atients with diabetes: The Fouth Koean national health and nutitional examination suvey. Asian nusing eseach, 8(1), 8-14. 13. Pende NJ. Health omotion model manual. Available fom htt://deeblue.lib.umich.edu/bitsteam/handle/2 027.42/85350/HEALTH_PROMOTION_MAN UAL_Rev_5-2011.df, cited: 21.12.2015. 14. Walke SN, Sechist KR, Pende NJ. (1995). Health omotion model-instuments to measue health omoting lifestyle: Health-omoting lifestyle ofile (HPLP II)(Adult vesion). Available fom htt://deeblue.lib.umich.edu/bitsteam/handle/2 027.42/85349/HPLP_II- Scoing_Instuctions.df?sequence=5&isAllowe d=y. Cited: 21.12.2015. 15. Kaman, A., Shaifiad, G., Shafaeei, Y., & Azadbakht, L. (2015). Sodium intake ediction with health omotion model constucts in ual hyetensive atients. Indian jounal of ublic health, 59(2), 102. 16. Kaman, A., Azadbakht, L., Shaifiad, G., Mahaki, B., & Mohebi, S. (2015). The elationshi between blood essue and the stuctues of Pende's health omotion model in ual hyetensive atients. Jounal of education and health omotion, 4. 17. Khati, M., Moon, Y. P., Scameas, N., Gu, Y., Gadene, H., Cheung, K.,... & Elkind, M. S. (2014). The association between a Mediteanean-style diet and kidney function in the Nothen Manhattan Study cohot. Clinical Jounal of the Ameican Society of Nehology, CJN-01080114. 18. Akkuş H. Süekli ayaktan eiton diyaliz (sad) hastalaına veilen eğitim ile evde bakım geeksinimleinin kaşılaştıılması. (2010). Bolu: Abant İzzet Baysal Ünivesitesi Sağlık Bilimlei Enstitüsü. 19. Öen B. (2010). Hemodiyaliz ve eiton diyalizi olan hastalaın yaşam kalitesi ve öz-bakım gücünü etkileyen faktölein incelenmesi. İstanbul: İstanbul Ünivesitesi Sağlık Bilimlei Enstitüsü. 20. Hedayati, S. S., Boswoth, H. B., Kuchibhatla, M., Kimmel, P. L., & Szczech, L. A. (2006). The edictive value of self-eot scales comaed with hysician diagnosis of deession in hemodialysis atients. Kidney intenational, 69(9), 1662-1668. 21. Ma, L. C., Chang, H. J., Liu, Y. M., Hsieh, H. L., Lo, L., Lin, M. Y., & Lu, K. C. (2013). The elationshi between health-omoting behavios and esilience in atients with chonic kidney disease. The Scientific Wold Jounal, 2013. 22. Pama M. (2002). Chonic Renal Disease. BMJ, 325, 85-91. 23. Baha, Z., Beşe, A., Gödes, N., Esin, F., & Kıssal, A. (2008). Sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı ölçeği II nin geçelik ve güvenilik çalışması. Cumhuiyet Ünivesitesi Hemşielik Yüksekokulu Degisi, 12(1), 1-13. 24. Centes fo Disease Contol and Pevention. (2015). Chonic Disease Oveview. Page last udated: August 26, 2015. Cited: 30.12.2015. Available fom htt://www.cdc.gov/chonicdisease/oveview/. 25. Hallan, S., de Mutset, R., Calsen, S., Dekke, F. W., Aasaød, K., & Holmen, J. (2006). Obesity, smoking, and hysical inactivity as isk factos fo CKD: ae men moe vulneable?. Ameican jounal of kidney diseases, 47(3), 396-405. 26. İNCİRKUŞ, K., & NAHCİVAN, N. Ö. (2015). Konik Hastalık Yönetimi İçin Bi Rehbe: Konik Bakım Modeli. Floence Nightingale Hemşielik Degisi, 23(1), 66-75. 27. Savaşan, A., Ayten, M., & Egene, O. (2013). Koone Ate Hastalaında Sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaı ve Umutsuzluk. Jounal of Psychiatic Nusing, 4(1), 1-6. 28. Küçükbebe, N., Ozdilli, K., & Youlmaz, H. (2011). [Evaluation of factos affecting healthy life style behavios and quality of life in atients with heat disease]. Anadolu kadiyoloji degisi: AKD= the Anatolian jounal of cadiology,11(7), 619-626. 29. Şimşek, H., Öztoak, D., İkizoğlu, E., Safalı, F., Yavuz, Ö., Onu, Ö.,... & Çiftçi, Ş. (2012). Tı fakültesi öğencileinde sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı ve ilişkili etmenle. Dokuz Eylül Ünivesitesi Tı Fakültesi Degisi, 26(3), 151-157. 30. BEYDAĞ, K. D., SONAKIN, E. U. C., & YÜRÜGEN, B. (2014). Sağlık Ve Yaşam Desinin Ünivesite Öğencileinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davanışlaına 31. Etkisi. Gümüşhane Ünivesitesi Sağlık Bilimlei Degisi, 3(1). 32. DURAN, Ö., & SÜMER, H. (2014). EBELİK ÖĞRENCİLERİNİN SAĞLIKLI YAŞAM
Osmangazi Tı Degisi, 2016 11 BİÇİMİ DAVRANIŞLARI VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER*. Jounal of Anatolia Nusing and Health Sciences, 17(1). 33. Kaadeniz G, Yanıkkeem Uçum E, Dedeli Ö, Kaaagaç Ö. (2008). Ünivesite öğencileinin sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı. TSK Kouyucu Hekimlik Bülteni, 7(6),497-502. 34. Zaybak, A. (2004). Fadıloğlu Ç. Ünivesite öğencileinin sağlığı geliştime davanışı ve bu davanışı etkileyen etmenlein belilenmesi. Ege Ünivesitesi Hemşielik Yüksekokulu Degisi, 20(1), 77-95. 35. CİHANGİROĞLU, Z., & DEVECİ, S. E. (2011). Fıat Ünivesitesi Elazığ Sağlık Yüksekokulu öğencileinin sağlıklı yaşam biçimi davanışlaı ve etkileyen faktöle. Fıat Tı Degisi, 16(2), 078-083. 36. Johansen, K. L. (2005). Execise and chonic kidney disease. Sots medicine,35(6), 485-499. 37. Kouidi, E., Gekas, D., Deligiannis, A., & Toukantonis, A. (2004). Outcomes of long-tem execise taining in dialysis atients: comaison of two taining ogams. Clinical nehology, 61, S31-8. 38. Segua-Otí, E. (2010). Execise in haemodialysis atients: a systematic eview. Nefologia, 30(2), 236-46. 39. Shah, B. V. (2015). The Changing Role of Dietay Potein Restiction in Management of Chonic Kidney Disease (CKD). JOURNAL OF THE ASSOCIATION OF PHYSICIANS OF INDIA, 63, 35. 40. Thawonchaisit, P., de Looze, F., Reid, C. M., Seubsman, S. A., Tan, T. T., & Sleigh, A. (2015). Health-Risk Factos and the Pevalence of Chonic Kidney Disease: Coss-Sectional Findings fom a National Cohot of 87 143 Thai Oen Univesity Students. Global jounal of health science, 7(5), 59. 41. Wold Health Oganization. (2015). Obesity and oveweight, Fact sheet N311, Udated Januay 2015. Cited: 02.01.2015. Available fom htt://www.who.int/mediacente/factsheets/fs31 1/en/. 42. Zengin N, Öen B. (2015). Hemodiyaliz hastalaının tuzdan kısıtlı diyete uyumlaının incelenmesi. Nefoloji Hemşielei Degisi, 2, 39-50. 43. Theofilou P. (2011). The effect of sociodemogahic chaacteistics. Intenational Jounal of Nehology, Aticle ID 514070, 1-6.