Vertebra Grafilerinin Değerlendirilmesi Dr.Erkan Göksu Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp A.D. 1 2 3 4 Lateral grafi deyince Kafa kaidesinden İlk torasik vertebra superior kısmına kadar Servikokranium Basion: foramen magnumun ön halkasıdır Basio-dental mesafe: 12 mm den azdır (yetişkinlerde) Anterior atlantodental mesafe (predental aralık): C1 ön halkası, densten ayıran mesafe 3 mm den daha az olmalıdır 5 6 1
3 mm den az 12 mm den az Lateral grafi C3-C7 vertebralar arası Vertebra cisimleri genelde dikdörtgen ve Lordotik görünüm Vertebra cisimlerinin posterior yüzleri, spinal kanalın anterior duvarını yapar. İntervertebral disk alanları benzer yükseklik ve genişliktedir. Spinolaminar hat: vertebra cisimlerinin laminaları ile spinos cisimlerin birleştiği yerdeki hattır. Burası spinal kanalın arka hattını oluşturur. 7 8 Prevertebral yumuşak doku Vertebral kolunun önündeki alandır C4 düzeyinde kalınlaşma özefagus nedeniyledir. Maksimum değerleri C1 önünde 10 mm C2 önünde 5 mm C3 önünde 7 mm C7 önünde 20 mm C1 önünde geniş olmasının sebebi nazofarinksteki adenoid dokudur 9 10 Adenoid Doku Özefagus 11 12 2
Lateral grafi Nazogastrik takıldığında yada entübe edildiğinde yumuşak doku gölgesi artar Prevertebral yumuşak dokuda anormal genişleme gizli servikal vertebra yaralanmasını gösterir Özellikle servikokranium bölgesi Prevertebral fat stripe Genelde görülür Hemoraji yada ödem durumunda görülmez. Lateral grafi Fakat; prevertebral yumuşak doku gölgesinde artma Servikokranium bölgesinde travma olan hastaların %60 ında görülmüş Spesifisite %84 Alt servikal vertebra bölgesinde sensitivite oldukça düşük sadece %5 hastada görülmüş. Bazı yazarlar yumuşak doku şeklindeki değişikliğin, gölgenin artmasından daha değerli olduğunu ifade etmektedirler. 13 14 Anterior Posterior Servikal Grafi Ne Görürüz? Vertebra gövdesi İntervertebral disk aralıkları Spinöz cisimler Lateral cisimlerin görülmesini sağlar Unsinat procesler, Luschka eklemini yapar İlk iki vertebra görülmez İntervertebral disk mesafeleri genel olarak eşittir Glottis seviyesinde trakea hava sütunu incelir Bu bölgede hafif kalsifiye tiroid kıkırdak görülebilir 15 16 Ağız açık grafi Servikokranium bölgesini görmek içindir C1 lateral kütleleri, C2 ile eklem yapar Dens C1 kütleleri arasında orta hattadır Lateral atlantodental mesafeler kabaca eşittir Ön kesici dişler ile dens aynı vertikal çizgi üzerindedir 17 18 3
Radyografik Analiz Analiz sistematik yapılmalıdır ABC S A: Uygunluk ve hatları B: kemik C: kıkırdak S: yumuşak doku Patolojilerin %85 i lateral grafide görülebilir Diğerlerinin önemli kısmı ağız açık grafide 19 ABC s de modifikasyon A3B3C3 S3 Adequacy, Alignment, Atlantodental mesafe A1(uygunluk): Yeterli kemik, hava, yumuşak doku detayı olmalıdır Oksiput, C7-T1 bölgesi görülmelidir C7-T1 bölgesi görülmüyorsa ilave grafiler yada tomografi Yüzücü pozisyonu Oblik grafi Tomografi 20 A2(hatları) Anterior vertebral hat Posterior vertebral hat Spinolaminar hat (spinal kanalın posterior kısmı) Spinöz process hat Bu hatlar görece olarak paraleldir. Posterior vertebral hat ile spinolaminar hat arasındaki mesafe (spinal kanal) en az 13 mm olmalıdır. 21 22 En az 13 mm 23 24 4
Vertebral cisimde yer değiştirme yada açılanma yaralanmayı düşündürür Bitişik İki vertebra arasında 3,5 mm lik fark instabliteyi düşündürür Bitişik iki vertebra superior kısımları arasındaki açı 11 dereceden daha az olmalıdır 25 26 A3 (Anterior Atlantodental interval) Yetişkinlerde 3 mm veya daha az olmalıdır. Çocuklarda 5 mm ye kadar normal kabul edilir. Mesafenin artması tranvers atlantal ligamentte hasarlanma olduğunu düşündürür 3 mm den az 12 mm den az 27 28 Basion-Dental Aralık, Densin bazisi, kemikler (B3) Basion Dental Mesafe (B1) Yetişkinde 12 mm den fazla ise oksipitoatlantal dislokasyonu düşündürür Densin Bazisi (B2): Densin bazisindeki fraktürlerin lateral grafide değerlendirilmesi zordur Densin posterior korteksi, C2 vertebra cisminin posterior yüzü ile devamlıdır C2 halkasının değerlendirilmesi C2 vertebral cisminin üst kısmındaki fraktürler hakkında bilgi verir. 3 mm den az 12 mm den az 29 30 5
B3 (Kemikler): Sistematik olarak yukarıdan aşağıya doğru değerlendirilir C3-C7 vertebra genellikle dikdörtgen ve kenarları yumuşak bir görüntü verir Kortekste açılanma yada eğilme varlığı patolojiktir. Herhangi bir vertebral cisimde ön taraf ile arka taraf arasında 2 mm den daha fazla yükseklik kaybı patolojiktir ve kompresyonu düşündürür. Artiküler cisimler, lamina, spinöz cisimlerin kortekleri devamlılık göstermeli ve açılanma yapmamalıdır. Adenoid Doku Özefagus 31 32 Cartilaginous Disks, Cartilage of interfacetal joints, Connective Tissues (C3) Disk aralıkları (C1): Vertebral cisim end plateleri paralel olmalıdır Servikal vertebralara disk aralığı sabittir Disk mesafesinde daralma disk rüptürünü Disk mesafesinde artma Kompresyon fraktürü Ligament yaralanmasını düşündürür. Adenoid Doku Özefagus 33 34 Facet eklemler (C2): Faset eklem yüzleri paraleldir Tüm seviyelerde aynı olan bir eklem boşluğu oluştururlar Ne zaman patoloji düşünelim? Faset eklem boşluğunda genişleme, paralellikte kayıp Faset yüzlerinde 35 dereceden fazla rotasyon Posterior yumuşak doku (C3): Lamima ve proces cisimler arasında normalde interspinöz ve supraspinöz bağlar bulunmaktadır. Atlantoaksiyal interspinöz mesafe geniş olsa da, diğerleri görece olarak eşittir. Lokal olarak genişleme anormaldir C2 altında interspinöz ve interlaminar aralıklar arasında 2 mm den daha fazla fark olmamalıdır. 35 36 6
Soft Tissues, Scan the Periphery, Selective Reexamination (S3) Prevertebral Yumuşak Doku (S1): Genel olarak vertebra cisimlerinin anterior yüzlerinin kontürüne uyar C1 düzeyinde kalınlık 10 mmye kadar çıkabilir. C1-C4 arasında yumuşak doku gölgesi görece dardır Herhangi bir yerde fokal genişleme patolojik olarak algılanmalıdır. C4 altında yumuşak doku gölgesi artar ve 22 mm ye kadar çıkar Yumuşak doku gölgesinde artma yoksa patoloji yoktur denilemez. 37 38 Radyografinin periferi (S2): Kafatası tabanı, mandibula ve boynun ön bölgesindeki yapılar değerlendirilir. Sfenoid sinüste sıvı varlığı Oksipital kırıklar görülebilir Epiglottun kontürü Hyoidkemiğin kortikal bütünlüğü Yumuşak dokuda yabancı cisimler değerlendirilmelidir Anormallik olan alanın tekrar değerlendirilmesi (S3): Daha önceden anormallik olduğu düşünülen bölgenin sistematik değerlendirme sonrası tekrar değerlendirilmesidir 39 40 Ağız Açık Grafi: A,B,C A (Uygunluk) C1 in lateral kütlesi ile C2 nin densi görülmelidir Diş, kafa kaidesi ve mandibula tarafından kapatılmamalıdır. A (Hatlar) Dens, C1 lateral kütleleri arasında simetrik olmalıdır Her iki atlantodental mesafeler eşit olmalıdır C1 ve C2 lateral kütleleri aynı düzlemde olmalıdır C1 lateral kütlesinde genişleme Jefferson kırığını düşündürür Ağız Açık Grafi Bones (Kemikler)B Densin bazisine özellikle dikkat etmek gerekir C1 artiküler kütleleri ve C2 cismi fraktür açısından değerlendirilmelidir. 41 42 7
Ağız Açık Grafi Cartilage (Kıkırdak)(C) C1 ve C2 nin lateral eklem yüzleri birbirlerine paraleldir. 43 44 Ön-Arka Grafi Alignment (Hat) (A): Spinöz cisimler orta hatta olmalıdır Bir noktada deviasyon rotasyonel yaralanmayı düşündürür Bones (Kemikler)(B) Vertebral cisimleri aynı boy ve genişliktedir Yükseklik kaybı yada genişleme araştırılmalıdır Unsinat processler Luschka eklemini meydana getirir Lateral cisimleri devam eden dalgalı görüntüsünün bozulması artiküler masste yaralanmayı düşündürür Cartilage (Kıkırdak) (C) İntervertebral disk aralıkları eşit olmalıdır. Spinöz cisimler eşit uzaklıktadır genişleme yada daralma fraktür yada posterior ligamant hasarını gösterir 45 46 47 48 8
49 50 Radyografik Analiz (Dorsolomber ve Lumbosakral Grafi) Uygunluk: AP grafide spinöz cisimlerde rotasyon olmamalıdır AP grafide paraspinal çizgiler Psoas kas sınırları net görülmelidir Lateral grafide intervertebral disk mesafesi ve foraminalar açıkca görülebilmelidir. ABC S burada da geçerlidir. 51 52 Radyografik Analiz (Dorsolomber ve Lumbosakral Grafi) BACKPAINS Bones Alignment Cartilage Kyphosis Paraspinal and psoas lines Apophyseal eklemler İnterpedincular ve interspinous mesafe Neuroforaminae Scoliosis Ön arka Görüntü (Dorsolomber ve Lumbosakral Grafi) Kemikler: Vertebral cisimler Pediküller Spinöz cisimler Lomber vertebralarda transvers cisimler Toraksın üst kısmında kare şeklinde Lombere doğru daha büyük ve dikdörtgen Superior ve inferior end-plateler belirgin Pediküler ve interspinöz cisimler oval ve göz yaşı şeklinde görülür. 53 54 9
Ön arka Görüntü (Dorsolomber ve Lumbosakral Grafi) Vertebra cisminde, pedikülde yada interspinöz cisimde laterale rotasyon patolojiktir. Aşağı doğru indikçe intervertebral disk mesafesi artar Disk aralıkları, vertebral cisimlerin end-platelerinde belirgin ve açık olmalıdır. Paraspinöz hat T10 vertebranın sol tarafında görülür 5-15 mm genişliğinde olur T4 ve T5 düzeyinde aort kavsi nedeniyle solda gözükmez Ölçümden bağımsız olarak lokal genişleme anormaldir ve araştırmak gerekir. Paraspinal hat, plevra nedenli iyi değerlendirilemez 55 56 Ön arka Görüntü (Dorsolomber ve Lumbosakral Grafi) Lomber AP grafilerde, psoas gölgesine ait çizgi ayrılarak aşağıya doğru ilerler Psoas gölgesinin yokluğu spinal fraktür için oldukça duyarlıdır (T12-L5) İnterpedinküler ve interspinöz mesafelere bakmak gerekir. İnterpedinküler mesafe T1-T6 arasında azalır sonrasında artar İnterpedinküler mesafe bir alt ve bir üstendeki mesafenin arasında değilse patolojiktir. 57 58 59 60 10
Lateral Görüntü (Torasik ve Lomber) Vertebra cisminin yükseklik ve genişliği değerlendirilir Üst torakal vertebraları değerlendirmek zordur Her ne kadar superior ve inferior end-plateler paralel olsa da üst torasik segmentte fizyolojik kifoza bağlı biraz bozulabilir Torasik alanda kifozdan, lomber bölgede hafif lordoza yumuşak geçiş olmalıdır İntervertebral disk aralıkları net bir şekilde değerlendirilir Nöralforamenler yumuşak ve uniform görülmelidir. Posterior vertebral hatta özellikle torakolomber bileşkede dikkat etmek gerekir. 61 62 63 64 11