ATIK YÖNETİMİ Uz. Dr. Sevinç AKKOYUN 1
1. TIBBİ ATIK a. Enfeksiyöz atık b. Kesici-Delici atık 2. AMBALAJ ATIKLARI 3. EVSEL ATIK 4. TEHLİKELİ ATIK 2
TANIMLAR 3
1. Enfeksiyöz Atıklar: Enfeksiyon yapıcı etkenleri taşıdığı bilinen veya taşıması muhtemel başta; Kan ve kan ürünleri olmak üzere her türlü vücut sıvıları ile insan dokuları, organları, anatomik parçalar, otopsi materyali, plasenta, fetus ve diğer patolojik materyal; Bu tür materyal ile bulaşmış eldiven, örtü, çarşaf, bandaj, flaster, tamponlar, eküvyon ve benzeri atıklar 4
Hemodiyaliz ünitesi ve karantina altındaki hastaların vücut çıkartıları; Bakteri ve virüs tutucu hava filtreleri; Enfeksiyöz ajanların laboratuvar kültürleri ve kültür stokları 5
2. Kesici-Delici Atık: Şırınga, enjektör ve diğer tüm deri altı girişim iğneleri, Lanset, bisturi, bıçak, serum seti iğnesi, cerrahi sütur iğneleri, biyopsi iğneleri, intraket, kırık cam, ampul, lam-lamel, kırılmış cam tüp ve petri kapları gibi batma, delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıkları 6
3. Evsel Nitelikli Atık: Mutfak ve büro atıkları, ambalaj malzemeleri, cam, vb. 4. Tehlikeli Atık: Farmasötik atıklar, ağır metal içeren atıklar, kimyasal atıklar, basınçlı kaplar, röntgen banyo suları 7
Kırmızı çöp torbası: Tıbbi atıkların toplanması için kullanılan, Tıbbi Atık Yönetmeliği nde tanımlanan şartlara uygun, her iki tarafında Uluslararası Tıbbi Atık Amblemi ile Dikkat Tıbbi Atık ibaresi bulunan kırmızı renkli plastik torba Mavi çöp torbası: Geri kazanılabilen cam malzemelerin toplanması için kullanılan mavi plastik torba 8
Siyah çöp torbası: Evsel nitelikli atıkların toplanması için kullanılan siyah plastik torbadır. Sarı çöp torbası: Tehlikeli atıkların toplanması için kullanılan sarı renkli torbadır. 9
Kırmızı Torba: Tıbbi atıklar Mavi Torba: Ambalaj atıkları Siyah Torba: Evsel atıklar Sarı Torba: Tehlikeli atıklar 10
Sınıflama Zararlı hastane atıkları: Enfeksiyöz Patolojik Kesici-delici Farmasötik Kimyasal Ağır metal Basınçlı kap Radyoaktif atık sınıflarından oluşur 11
Bu atıklarla sık karşılaşılanlar: Hemşireler Doktorlar Hasta bakıcılar ve hastane personeli Yatan veya evde tedavi gören hastalar Hasta ziyaretine gelenler Hastane atıkları ile teması olan çamaşırhane Temizlik ve transport personeli Atıkları imha eden işçiler Çöp karıştırıcılarında risk daha fazla 12
Ambalaj Atıkları Kağıt, karton, plastik ve metal ambalaj atıkları, kontamine olmamaları şartıyla diğer atıklardan ayrı olarak mavi renkli plastik torbalarda toplanırlar. Serum ve ilaç şişeleri gibi cam ambalaj atıkları ise yine kontamine olmamaları şartıyla cam ambalaj kumbaralarında, kumbara olmaması halinde ise diğer ambalaj atıkları ile birlikte mavi renkli plastik torbalarda toplanırlar. Kullanılmış serum şişeleri ayrı toplanmadan önce, uçlarındaki lastik, hortum, iğne gibi hasta ile temas eden kontamine olmuş materyallerden ayrılır. 13
Evsel Atıklar Tıbbi, tehlikeli ve ambalaj atıklarından ayrı olarak siyah renkli plastik torbalarda toplanırlar. Evsel nitelikli atıklar toplanmaları sırasında tıbbi atıklar ile karıştırılmazlar. Karıştırılmaları durumunda tıbbi atık olarak kabul edilirler. 14
Tıbbi Atıklar Yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen, çift kat kalınlığı 100 mikron olan, en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, üzerinde görülebilecek büyüklükte ve her iki yüzünde Uluslararası Biyotehlike amblemi ile DİKKAT TIBBİ ATIK ibaresini taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır. 15
Tehlikeli Atıklar Diğer atıklardan ayrı olarak sarı renkli çöp poşetlerinde toplanırlar. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre bertaraf edilir. Röntgen banyo suları, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği doğrultusunda geri kazanılır veya bertaraf edilir. Tehlikeli atıklar kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmaz, doğrudan havaya verilmez, düşük sıcaklıklarda yakılmaz, evsel atıklarla karıştırılmaz ve depolanarak bertaraf edilmez. 16
HASTANE ATIKLARININ TOPLANMASI 17
Evsel nitelikli atıklar ile tıbbi atıklar aynı taşıma arabası ile aynı anda taşınmamalıdır. Tıbbi atık içeren çöp torbalarından birisinin toplama veya taşıma aşamasında patlaması halinde bu torba hemen ikinci bir kırmızı çöp torbası içine konur ve toplama veya taşıma işlemine devam edilir. Patlama sonucu kirlenen yüzey temizlenir ve dezenfekte edilir. 18
Her tür kesici-delici alet, kesici-delici alet kutularına atılmalıdır. Kesici-delici alet kutuları ¾ oranında doldurulmalı, tam olarak dolmaları beklenmemeli, kesinlikle sıkıştırılmamalıdır. Kesici-delici alet kutuları ¾ oranında dolduktan sonra ağızları kapatılıp uygun büyüklükte kırmızı çöp torbalarına konulduktan sonra geçici depolama alanına transfer edilmelidir. Ağızları açılarak boşaltma yapılmamalıdır. 19
Kırmızı çöp torbaları normal servislerde ve polikliniklerde tedavi odalarında, yoğun bakım ünitelerinde, ameliyathane ve hemodiyaliz ünitesinde ofis alanları dışında tüm alanlarda bulundurulmalıdır. Bunlar dışında kırmızı çöp torbası konulması gereken alanlar Enfeksiyon Kontrol Komitesi nin önerileri doğrultusunda belirlenir. Hasta bakım hizmeti verilen tüm alanlarda (hasta odası, muayene ve tedavi odaları, ameliyathane, hemodiyaliz, vb.) kesici-delici 20 alet kutusu bulundurulmalıdır.
Kırmızı çöp torbası bulunmayan bir alanda üretilen tıbbi atık en yakındaki kırmızı torbalı çöp kovasına veya kesici-delici alet kutusuna atılmalıdır. Atık toplama işlemi sırasında mavi veya siyah bir çöp poşetinin içinde tıbbi atık bulunduğunun görülmesi durumunda temizlik personeli bu çöp poşetini uygun boyda kırmızı bir çöp poşetinin içine koyarak tıbbi atık şeklinde ortamdan uzaklaştırmalıdır. Kesinlikle ayrıştırma yapma yoluna gidilmemelidir. 21
ATIKLARIN TOPLANMASI ve TAŞINMASI SIRASINDA OLUŞABİLECEK KAZALARA KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER ve KAZA DURUMUNDA YAPILACAK İŞLEMLER 1-Taşımada personelin gerekli koruyucu önlemleri alması zorunludur. 2-Patlayan torba güvenli şekilde yeni sağlam tıbbi atık torbasının içine konulur. Yere veya araç içine dökülen atıklar güvenli şekilde toplanır. Sıvı tıbbi atıklar da uygun emici maddeler ile yoğunlaştırılarak tıbbi atık torbalarına konulur. Gerekli güvenlik önlemleri alınarak tıbbi atık arabasıyla, geçici atık deposuna götürülür. Enfekte olan yer veya aracın ve kullanılan malzemelerin dezenfeksiyonu için mekanik temizlikten sonra 1/10 luk çamaşır suyuyla ivedilikle dezenfekte edilir.(llt ye yarım çay bardağı çamaşır 22 suyu)
3-Temas öncesi profilaksi için yapılacaklar 3-1 Daha önceden Hepatit B ile karşılaşmamış, tüm hastane çalışanları HepatitB'ye karşı aşılanmalıdır. 3-2 Göreve yeni başvuran personel HBsAg ve AntiHBs durumunun belirlenmesi ve aşı programına alınmak üzere EKK'e başvurmalıdır. 23
4- Kesici delici alet yaralanmalarına karşı alınacak önlemler; 4.1 Kullandıktan sonra enjektör iğneleri ve bisturi vb. kesiciler temas en aza indirilmelidir Enjektör iğnelerini atmadan önce eğip bükmek ya da kırmak gibi gereksiz ve sakıncalı uygulamalardan kesinlikle kaçınılmalıdır. 4.2 Klinik uygulamalar sırasında elle dokunmayı gerektirmeyen teknikler kullanılmalıdır 4.3 Kullanımdan sonra enjektör iğnelerinin kapağı kesinlikle kapatılmamalıdır. Enjektör iğneleri ve diğer kesiciler delici-kesici alet kutusuna atılmalıdır. 24
5- Kaza Durumunda Yapılacak İşlemler; 5-1 İğne batan ya da kesilen yer derhal sabun ve su ile yıkanmalıdır 5-2 Hastanın vücut sıvılarının sıçradığı burun ağız ya da cilt bölgeleri bol suyla temizlenmelidir. 5-3 Gözlere bulaşma durumunda, gözler su veya serum fizyolojikle yıkanmalıdır. 5-4 Kesici-delici alet yaralanmasından sonra yaranın bir antiseptikle temizlenmesi ya da sıkılarak kanatılması, maruz kalan kişide enfeksiyon riskini azaltmadığından yapılmamalıdır. 25
5-5 Yaralanmalarda çamaşır suyu gibi kostik ajanlar kesinlikle yaralanma bölgelerine sürülmemelidir. 5-6 Kesici/Delici Alet Yaralanmaları Takip Formu doldurularak enfeksiyon hemşiresine teslim edilmelidir. 26
6- Temas sonrası profilaksi yapılacak işlemler; 6-1 Hepatit B, Hepatit C ve HIV açısından gerekli müdahalenin yapılabilmesi için yaralanma sonrası acilen mesai saatlerinde Enfeksiyon Kontrol Komitesi ile görüşülmelidir. Mesai saatleri dışında gerçekleştiyse gerekli tedavinizin yapılabilmesi için nöbetçi Acil Hekimine başvurulur. 27
6-3 İlk mesai saatinde yaralanmanızın kayıt altına alınması ve takibinin sağlanması için EKK'e başvurulmalıdır. 6-4 Personel sağlık fişi tutularak enfeksiyon birim sorumlusu veya hemşiresine verilerek takibi yapılır. Enfeksiyon hemşiresi kan ve vücut sıvıları sıçramasına maruz kalan çalışan oranı yıllık veri analiz formunu doldurarak kalite birimine verir. 28
Tıbbi Atık Taşıyan Temizlik Personeli Taşıma sırasında Eldiven, koruyucu gözlük ve maske kullanır. Çizme ve özel turuncu elbise giyer. 29
HASTANE ATIKLARININ HASTANE İÇİNDE TAŞINMASI 30
Bu iş için eğitilmiş personel tarafından taşınmalı Taşıma arabaları Tekerlekli, Kapaklı, Paslanmaz metal/plastik vb., Keskin kenarı olamayan, Yüklenmesi, boşaltılması, temizlenmesi ve dezenfeksiyonu kolay Sadece bu iş için ayrılmış Turuncu renkli ve amblemi olmalı, 31
Taşınma sırasında el veya vücut temasından kaçınılmalı, Evsel atıkla aynı arabada taşınmaz, Arabalar her gün düzenli temizlenir. Yırtılma/dökülme varsa hemen temizlenir, Atık taşıma aracının izleyeceği güzergah belirlenmeli Hastaların ve insanların yoğun bulunduğu yerlerden uzakta olmalı, 32
Geçici Depolama En az 20 yatak kapasiteli hastanelerde geçici atık deposu oluşturmak zorunda, En fazla 48 saat bekletilebilir. 33
Geçici Atık Deposunun Özellikleri Depo kapıları kullanımları dışında daima kapalı ve kilitli tutulur, yetkili olmayan kişilerin giremez. Atık taşıma araçlarının kolaylıkla ulaşabileceği ve yanaşabileceği yerlerde ve şekilde inşa edilir. Hastane giriş ve çıkışı ve otopark gibi yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerler ile gıda depolama,hazırlama ve satış yerlerinin yakınlarına inşa edilemez. Temizlik ekipmanı, koruyucu giysiler, atık torbaları ve konteynerler geçici atık depolarına yakın yerlerde depolanır. 34
TIBBİ ATIK DEPOSU: Temizliği ve dezenfeksiyonu kuru olarak yapılır. Bölme atıkların boşaltılmasının ardından temizlenir, dezenfekte edilir ve gerekirse ilaçlanır. 35
EVSEL ATIK DEPOSU: Evsel atıkların konulduğu bölmede kanalizasyona bağlı ızgaralı bir drenaj sistemi ve bölmenin kolaylıkla temizlenebilmesi için basınçlı bir su musluğu bulunur. Atıkların boşaltılmasını takiben temizlenir, gerekirse dezenfekte edilir ve ilaçlanır. 36
Tıbbi atık içeren bir torbanın yırtılması veya boşalması durumunda Dökülen atıklar uygun ekipman ile toplanır,sıvı atıklar ise uygun emici malzeme ile yoğunlaştırıldıktan sonra tekrar kırmızı renkli plastik torbalara konulur, Kullanılan ekipman ile birlikte bölme derhal dezenfekte edilir. 37
38
39
40
41
42
43