BOLU SAĞLIK TURİZMİ YATIRIMCILARINI VE ZİYARETÇİLERİNİ BEKLİYOR PROJESİ TERAPATİK VE REKREASYON MODELLEME ÇALIŞMASI ARAŞTIRMA RAPORU

BOLU SAĞLIK TURİZMİ YATIRIMCILARINI VE ZİYARETÇİLERİNİ BEKLİYOR PROJESİ TERAPATİK VE REKREASYON MODELLEME ÇALIŞMASI ARAŞTIRMA RAPORU 1

BOLU SAĞLIK TURİZMİ YATIRIMCILARINI VE ZİYARETÇİLERİNİ BEKLİYOR PROJESİ TERAPATİK VE REKREASYON MODELLEME ÇALIŞMASI ARAŞTIRMA RAPORU Yrd.Doç.Dr. Bilsen BİLGİLİ www.bolutso.org.tr BOLU TİCARET VE SANAYİ ODASI Borazanlar Mh. D-100 Karayolu Cd. No:42 BOLU Tel: 0 374 2151692-93 Faks: 0 374 2151694 Bu Rapor T.C. Doğu Marmara Kalkınma Ajansı nın desteklediği 2013 Yılı Doğrudan Faaliyet Destek Programı kapsamında hazırlanmıştır. İçerik ile ilgili tek sorumluluk yüklenici kuruluş ile Bolu Ticaret ve Sanayi 2 Odası na aittir ve T.C. Doğu Marmara Kalkınma Ajansı nın görüşlerini yansıtmaz.

İÇİNDEKİLER I.GİRİŞ... 4 II.Sağlık Turizmi... 9 2.1.Sağlık Turizmi Çeşitleri... 10 2.2.Termal Tesisler ve Özellikleri... 11 III.ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VE BULGULAR... 12 3.1.ODAK GRUP ÇALIŞTAYI... 14 3.2.BOLU HALKININ SAĞLIK TURİZM KENTİNE YÖNELİK TUTUMLARI... 19 3.3.YATIRIMCI ve KARAR VERİCİLERİN BOLU İLİNİN SAĞLIK KENTİ OLMASINA YÖNELİK TUTUMLARI... 27 3.5.ARAŞTIRMA KAPSAMINDA SAĞLIK TURİZMİNDE MODEL KENT KARLOVY VARY NİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE OTEL YÖNETİCİLERİ ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMA SONUÇLARI... 33 3.5.1.Termal Kaynakları... 33 3.5.2.Hediyelik Eşyalar... 34 3.5.3.Tarih... 35 3.5.4.Mimari... 35 3.5.5.Spor... 36 3.5.6.Sosyal/Kültürel/Sanatsal Aktiviteler... 36 3.5.7.Mutfak... 36 3.5.8.Turizm İletişim Ağı... 36 3.5.9.Bolu İli Karşılaştırması... 36 3.6.ARAŞTIRMA KAPSAMINDA SAĞLIK TURİZMİNDE MODEL KENT KARLOVY VARY ZİYARETÇİLERİNİN TUTUMLARI... 37 3.6.SPORTİF VE REKREATİF TEREPATİK REKREASYON POTANSİYELİ... 44 3.6.1.Yöntem... 48 3.6.2.Değerlendirme... 48 IV.GENEL SONUÇ ve DEĞERLENDİRME... 56 IV.KAYNAKLAR... 62 3

S U N U Ş Bolu, birbirinden farklı onlarca güzelliği coğrafyasında buluşturan, eşsiz doğasıyla her zaman benzerlerinden ayrı bir yerde duran şehirlerden birisi olmuştur. Dolayısıyla turizm konusu, her dönemde kamuoyunun gündeminde, toplumsal beklenti odaklarından birisi olarak yer almıştır. Deniz dışı alternatif turizm alanlarından birçoğunda önemli bir gelecek vaat eden, markalaşma potansiyeli bulunan İlimizde, sahip olduğumuz doğal kaynak, güzellik ve zenginlikleri bütün unsurlarıyla birlikte gelir ve katma değere dönüştürebilmek, ilgili her kurumumuzun ortak amacıdır. İlimizde turizm sektöründe içinden geçtiğimiz süreçte proaktif bir hareket tarzının benimsendiğini, söylemin yerini sonuca dönük eylemlerin almaya başladığını görüyoruz. Bakıldığında, alternatif turizm dalları arasında, sağlık ve termal turizminin 12 ay devam eden karakteristiği, diğerlerine kıyasla daha uzun konaklama sürelerine sahip olması, buna karşı Bolu nun sahip olduğu güçlü jeotermal rezervleri ve anakentlere olan coğrafi yakınlığı, sağlık ve termal turizminin ayrı bir başlıkta değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Kent merkezimizin yanı sıra Mudurnu gibi ilçelerimizde gerçekleşen ciddi tesis yatırımları, sağlık turizmi alanında hayata geçirilen sivil toplum örgütlenmeleri gibi faktörler de kamuoyu nazarında dikkatlerin bu turizm dalına yoğunlaşmasında önemli etken olmuştur. Bolu nun, sağlık turizminin parlayan kentlerinden, tercih edilen öncelikli destinasyonlarından birisi olabilmesi için, kamuya ait güçlü sağlık altyapısını, özel sektör eliyle gerçekleştirilecek termal-sağlık tesisi yatırımlarıyla birleştirebilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla konaklama ve hizmet kapasitesi, sağlık turizminin dinamikleri ve ziyaretçi beklentilerine paralel biçimde genişletilmelidir. Bolu nun iktisadi rotasının çizilmesine, çalışmalarıyla her dönemde katkıda bulunan Odamızın, 2013 yılında başlayan yeni dönemde üzerine eğildiği öncelikli konulardan birisi de, yükseliş trendinde bulunan hizmetler sektörünün en önemli parçası, en gelecek vaat eden alanı olan turizm sektörüdür. Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (MARKA) nın doğrudan faaliyet desteği ile gerçekleştirilen bu çalışmada, Bolu nun sağlıklı yaşamın başkenti olması sürecine katkı sağlayabilmek için, İlimizin sağlık turizmi alanında sahip olduğu potansiyelini, avantajlarını ve ileriye yönelik sunduğu fırsatları, hem ziyaretçi, hem de yatırımcı gözüyle inceleyerek sunmaya çalıştık. Terapatik ve rekreasyon modellemesi yöntemiyle hazırlanan raporun tüm detayları, rapor metni içinde yer almaktadır. Projenin ilk adımında, sağlık turizminin kamu, özel sektör ve sivil toplumdaki taraflarıyla bir araya gelerek arama toplantısı gerçekleştirdik. Bu toplantıda ortaya konan görüşler, raporun İlimizdeki bütün kurum ve kuruluşların görüş ve katkılarıyla hazırlanmasını sağladı. Söz konusu rapora, halkımızın, yani her türlü turizm hamlesinin ev sahiplerinin görüşlerini de azami düzeyde yansıtmaya özen gösterildi. Araştırma evresinde, halkımızın arasına karışarak her gelir grubu, meslekten, toplam 500 kişiden anket yoluyla bilgi ve görüşlerini aldık. Zira halkımızın katılımı ve desteği olmaksızın turizm alanında bir gelişme kaydedilmesi söz konusu değildir. İlimizdeki yatırımcı ve karar verici otoritelerin de görüşlerini yine anket yoluyla alarak çalışmamıza entegre ettik. 4

Bolu nun kentsel anlamda ve termal-sağlık turizmi odağında benzeşim gösterdiği Karlovy Vary şehrini de mercek altına alarak mukayeseli olarak mevcut durumumuzu, güçlü ve zayıf yönlerimizi karşılaştırma olanağı bulduk. Yapılan bu araştırmayı tamamlayıcı bir faaliyet olarak, çalışmaları tamamlanma aşamasına gelen kapsamlı bir portalı da www.boludasaglikliyasa.com adresinde kamuoyunun istifadesine sunacağız. Portalımızda, elinizde bulunan araştırma raporunun yanı sıra, İlimizde sağlık turizmiyle ilgili tüm bilgiler, etkin görseller eşliğinde yer alacak. Kitapçığın kurum ve kuruluşlarımıza, paydaşlarımıza, turizmde gelişmenin en önemli aktörleri olan potansiyel yatırımcılara ve ilgililere faydalı olmasını diler, raporun hazırlanması sürecinde emeği ve katkısı olan herkese teşekkür ederim. Türker ATEŞ Yönetim Kurulu Başkanı 5

I.GİRİŞ Ürünler ve hizmetler gibi markalanabilir olması nedeniyle, mekanların da hizmetler ve kurumlar gibi imajı vardır. Bu nedenle mekanlar için de hedef kitleler üzerinde güven ve sadakati oluşturmak, güçlü marka yaratmak sözkonusudur. Mekan markası yaratmanın esası o mekanın çekiciliğinin arttırılmasıdır. Mekan markası kent planlaması ve turizm pazarlaması gibi alanları içermektedir. Şehirler kuruldukları andan itibaren isimlerinden dolayı daima markadırlar. Birisi belirli bir şehirde yaşamadıkça veya şehir hakkında bilgiye sahip olmak için geçerli sebepleri olmadıkça, o kişinin sözkonusu şehrin birçok nitelikleri ve özellikleri hakkında beklenti ve hikayeleri vardır. Bu yüzden, basit bir marka öyküsü bir kişinin bir şehri ziyaret etme kararında, onun ürün ve hizmetlerini satın almasında, orada iş yapmasında hatta yerleşmesinde büyük bir etki yaratabilir. Short a göre; kent pazarlaması, kentin tanıtılması, yeniden sunumu, yeni bir imaj ve pazarlama oluşturarak kaynaklarını cazip hale getirmek, rekabet edebilmektir. Buna göre, yeni imaj oluşturmak, farklı kaynakları korumak ve cazip hale getirilmeye vurgu yapılmaktadır. Van den Berg ise kentin ekonomik ve refah düzeyinin tanıtılması ve böylece kent sakinlerinin, yatırımcıların ve ziyaretçilerin kentten tatmin olma konusunu öne çıkarmaktadır. Böylece kentler diğer kentlerle rekabet edebilir konuma gelmektedir. Görüldüğü üzere, kentlerin pazarlanmasında ekonomik ve sosyal fayda, değişim gibi farklı boyutlar vurgulanmaktadır. Sadece ulusal kalkınmanın bir aracı olarak kullanılan ve bu yönde desteklenen turizm sektörü artık yöresel, bölgesel ve şehirsel kalkınmanın da destekleyicisi durumundadır. Böylece, her bir yörenin sahip olduğu turistik özelliklerin ortaya konularak hedef kitleye sunulması sağlanmaktadır. Şehirlerin turistik anlamda pazarlanması bir şehirde ekonomik, politik ve sosyal değişikliklere ve şehirlerin operasyonel çevrelerinde gelişmelere neden olan bir faaliyettir. Bugün şehir pazarlaması sayesinde şehirler çekiciliklerini hızlı bir şekilde arttırırlarken, mobil kaynaklarını ve şirketlerin yatırımlarını, ziyaretçilerin ve yaşayanların faydalanacakları unsurlar haline getirmektedirler. Bu konsept ve metodlarla şehirlerin bir marka olması söz konusu olur ve o şehrin ürettiği tüm ürün ve hizmetler hedef kitle tarafından daha arzu edilebilir hale gelir. Turistik pazarlamada kentlerin önemi gittikçe artmakta, bazı şehirler tek başına ait oldukları ülkeden daha fazla turist çekebilmektedir. Bu durum turizm ve tanıtımda şehirleri ön plana çıkarmayı, şehirleri markalaştırmayı zorunlu hale getirmektedir. Günümüzde turizm alanında ön plana çıkan şehirler incelendiğinde bu şehirlerden bazılarının kültürel ve tarihi mirası nedeniyle, bazılarının sahip oldukları deniz, orman, dağ gibi doğal çekim unsurlarıyla, bazılarının ise insanların kendi eli ile yaptıkları 6

özgün eserler nedeniyle tercih edildiği görülebilir. Tercih nedenleri farklılaşsa da şehirlerdeki çekim unsurları, şehir turizminin ortaya çıkmasında etkili bir unsurdur. Bununla birlikte son yıllarda turizm, deniz-güneş kum üçgeni klasiğinden sıyrılarak farklı şekillere ve türlere doğru gelişmektedir. İnsanların eğitim düzeylerinin artması, yaşam standartlarının yükselmesi ve insanlarda varolan turizm bilincinin de gelişmesi ile turistik talepte de değişim baş göstermiştir. Kendi kişilik yapılarının ve özel ilgi alanlarının da etkisiyle turistler farklı arayışlara girmişler ve sektör girişimcilerini de bir anlamda bu doğrultuda hareket etmeye yönlendirmişlerdir. Böylece şehir turizmi gibi farklı turizm çeşitleri gündeme gelmiştir. Kent imajı oluşturmada kente ait negatif imaj ile başa çıkmada uygulanacak stratejilerinden biri de kenti ziyarete teşvik ederek basmakalıp yargıları geçersiz kılmaktır. Bu strateji, karar vericiler, kamuoyu liderleri ve benzerlerini kente gelmeye ikna ederek, kenti kendi gözleri ile görmelerini sağlamayı hedeflemektedir. Kenti ziyareti, festival ve kültürel aktiviteler düzenleyerek, konferans, sergiler, seminer ve basın toplantıları düzenleyerek, kent turları yaparak, temalı parklar, alternatif spor ve dinlenme merkezleri vb. yeni cazibe metotları yaratarak teşvik etmek mümkündür. Karar vericilerin kentle ilgili pozitif olmayan bir imajı varsa; etkinlik gibi pozitif bir davet aracılığıyla kente gelmesi sağlanmış olacak ve kente ilişkin önyargıların yerinde ziyaretle giderilmesi sağlanacaktır (Altınportakal Film Festivali, İstanbul Bienali, İstanbul Akbank Jazz Festivali, Disneyland, Universal Park Studios gibi). Günümüzde, enformasyon bolluğunun olduğu bir dünyada yaşanmaktadır. Bu nedenle ülke ve ürün tanıtımı bağlamında başarılı ve etkili olmak için; farklı olmaya, diğer enformasyonlardan (diğer bir deyişle rakiplerin mesajlarından) ayırt edilir ve dikkat çekici olmaya, ayrıca değişik iletişim kanallarının kullanılmasına gerek duyulmaktadır. Bu kapsamda; özel olaylar ülke markalaşmasında alternatif bir yöntem ve farklılaştırıcı bir unsur olarak karsımıza çıkmaktadır. Festivaller, kültürel/sanatsal/sportif organizasyonlar gibi özel olaylar, modern turizmin imaj oluşturmada kullanılan en önemli araçlarından biri olarak görülmektedir. Özel olaylar, turizm pazarında talebi artırmak, turistin ilgisini çekmek, imaj geliştirmek ve markalaşmak için bir halkla ilişkiler aracı olarak kullanılmaktadırlar. Günümüzde özel olaylar bir destinasyonun doğal ve fiziksel özelliklerinin önüne geçmeye başlamıştır. İnsanların yüzyıllardır çeşitli rahatsızlıklarını gidermek için termal su kaynaklarından yararlanma düşüncesi gelenek haline gelmiştir. Termal suların bileşimindeki madeni tuz ve minerallerin özelliklerine göre birçok hastalığın tedavisinde, kas ve asabi yorgunlukların tedavi edilerek vücudun eski zindelik ve gücünü kazanmasında tıbben kabul edilmektedir. Bu nedenle termal turizm sağlık amaçlı turizm kapsamında değerlendirilmektedir. 7

Çeşitli bilim dallarındaki araştırmacılar imaj yapısının hem algısal hemde duygusal değerlendirmeyi kapsadığında hem fikirdirler. İmajın bilişsel veya algısal öğesi bir destinasyonla ilgili insanların sahip olduğu inançları ve bilgiyi ifade eder. Bilişsel öğe genellikle bir yerin fiziksel özelliklerini, o yerde yaşayan insanları ve yaşanan olayları değerlendirme sonucu ortaya çıkar. İmajın duygusal öğesi ise, insanların bir yer ile ilgili hissettikleri duyguları ifade eder. Duygusal öğe bir yerin insanlarda uyandırdığı duyguların ve anlamın değerlendirilmesi sonucu ortaya çıkar. Bir yerin duygusal olarak değerlendirilmesinin genel olarak o yerin bilişsel bir şekilde değerlendirilmesine bağlı olduğu kabul edilmektedir. Daha açık bir şekilde bir yerin duygusal imajı, bir yeri sevip sevmeme, hoşlanıp hoşlanmama, o yer ile ilgili olarak insanların sahip olduğu bilgilere, inançlara, düşüncelere yani bilişsel imaja bağlı olduğu görüşü ağırlık kazanmaktadır. Bir destinasyonu bilişsel ve duygusal olarak değerlendirme sonucunda o destinasyonun genel imajı oluşmaktadır. Yani bir destinasyondaki farklı nitelikler ve özellikler etkileşim sonucunda bir genel imaj oluşturur. Gerek Türkiye de gerekse tüm dünyada ağırlıklı turizm türü klasik tatil turizmi anlayışına dayanan kitlesel turizmdir. Turizme ilişkin verilere göre, Türkiye ye gelen yabancıların %50 den fazlası tatil-dinlenme-gezme görme amaçlı ziyaretçilerden oluşmaktadır ve diğer amaçlar oldukça düşük yüzdelerde kalmaktadır. Belli bir pazar dilimine aşırı bağımlılık yaratan bu durum da ülke turizminin bazı dış etkenlere karşı kırılganlığını göstermektedir çünkü, kitle turizmi iç ve dış krizlerden çok hızlı etkilenen bir yapıdadır. Bu nedenle de Türkiye kendi olanaklarına ve kaynaklarına uygun seçenek turizm türleri oluşturmak ve bunları geliştirmek zorundadır. Klasik kitlesel turizmin en önemli ekonomik boyutu da harcama düzeyinin düşük olmasıdır. Oysa ki, özel pazar dilimlerine hitap eden turizm türlerinin bireysel harcama düzeyleri çok yüksektir çünkü bu turizm türlerine varlıklı ve harcama potansiyeli kesimler daha fazla katılmaktadır. Bunlardan en önemlisi de sağlık turizmi ve medikal (tıbbi) turizmdir. Turistlerin geleneksel olarak tatil, dinlenme, eğlenme ve kültür gibi amaçlarının yanı sıra tarihsel olarak sağlık amaçlı olarak seyahat ettikleri de bilinmektedir. Avrupa da 18. yüzyılda kaplıcalara gitmenin halk arasında yaygınlaşması sayesinde sağlık turizmi hareketlerinin başlangıcına kaplıcaların öncülük ettiği söylenebilir. 19. yüzyılda Yeni Kaledonya gibi uzak kolonilerde ve tropik iklim bölgelerinde tedavi amaçlı turizm hareketleri görülmüştür Sağlık turizmi bugün öylesine önemli bir turizm türü durumuna gelmiştir ki, Kırgızistan gibi bazı ülkelere seyahat edenlerin de birincil amacıdır. 8

Günümüzde dünya nüfusunun yaş ortalamasının giderek yükselmesi, endüstrileşmeye bağlı olarak çalışma sürelerinin kısalması ve alternatif sağlık yöntemlerinin daha fazla kabul görmesi sağlık turizmine olan talebi arttırmaktadır. Günümüz çalışma koşulları, şehir yaşamının yoğunluğu ve yıpratıcılığı, doğal üretimtüketimden uzaklaşılması ve fabrikasyon üretimin-tüketimin artması bireylerin ruhsal ve bedensel olarak rahatsızlanmasına neden olmaktadır. Bireyler bu rahatsızlıklardan kurtulmak adına modern hastane ve kliniklerin yanı sıra günümüzde alternatif tedavi yöntemlerinin uygulandığı merkezleri de tercih edebilmektedirler. Bu merkezlerde uygulanan tedavilerde; deniz, kaplıca, içme-maden suyu, çamur ve sıcak su kaynaklarından faydalanılmaktadır. Ülkemiz sıcak su kaynakları bakımından oldukça zengindir ve bu zenginlik termal tesislerin faaliyet gösterdiği alanların hacmini de arttırmaktadır. Bu çerçevede sağlık turizmini; kişinin psikolojik ve bedensel rahatsızlıklarına şifa bulmak ve bunu yaparken de doğa yöntemlerinden faydalandığı turizm türü olarak tanımlamak mümkündür. Sağlık turizmi içerisinde en yaygın olarak kullanılan yöntem ise termal kaynaklar ve yöntemlerdir. Bu yönüyle çoğu zaman termal turizm ile sağlık turizmi birlikte değerlendirilmektedir. Termalizm bir sağlık turizmi çeşididir. Termalizm; kaplıca, ılıca, içmeler gibi şifalı doğal su kaynaklarının sağlık kurallarına uygun bir şekilde tedavi amaçlı kullanılmasıdır. Termalizmle ilgili faaliyetlerin bütünü ise termal turizmi oluşturur. Turizmden faydalanan misafirlerin evlerinin dışında konaklama yapmaları, sunulan hizmetleri esnekliği, soyutluğu ve kompleksliği turizmde memnuniyet kavramını önemli hale getirmektedir. Sağlık turizmde; misafirlerle doğrudan iletişimde bulunan çalışanların tutumları, misafir sorunları ve şikâyetleriyle ilgilenme düzeyleri, işletme yönetiminin misafir tutumu gibi değişkenler müşteri memnuniyetini önemli ölçüde etkilemektedir. II.Sağlık Turizmi Sağlık turizmi; insanların tedavi olmak maksadıyla sürekli yaşadıkları yerlerden ayrılıp sağlık kurumlarının olduğu bölgelere veya şehirlere gitmeleriyle oluşan turizm hareketi olarak tanımlanabilir. Dünya genelinde sağlık turizmi açısından öne çıkan ülkeler şunlardır: Hindistan, Tayland, Singapur, ABD, Malezya, Almanya, Meksika, Güney Afrika, Brezilya ve Kosta Rica dır. Ülkemiz en fazla tercih edilen ülkeler arasında 17. sıradadır. İlk onda yer alan ülkelerin sahip oldukları ortak avantajlar ise şunlardır: - 9

- Destinasyona ulaşım kolaylığı, -Teknoloji, altyapı ve uzmanlık göstergelerinin iyi olmasıdır. Sağlık turizmine katılanların tercihlerini etkileyen en önemli faktörler şunlardır. Hizmetin ödenebilirliği, hizmetin erişebilirliği, hizmetin ihtiyacıyla uyuşması, bakım kalitesi, turizm unsuru olarak destinasyonun sundukları, mahremiyet ve diğer yararlar sağlık turizmi katılımcılarının tercihlerini yakından etkilemektedir (Yılmaz, 2007: 29-30). Sağlık turizminde nitelikli olan hizmetlerin sağlanması için şu standartlara uyulması gerekmektedir. -Etik değerler içerisinde sağlık hizmeti, - - -Fiziki standartlar (sağlığa uygunluk, ulaşım ve altyapı hizmetleri, çevresel etkenler), - -Ulaşım ve transfer standartları, - Sağlık turizminde belli bir noktaya ulaşabilmek için; başta resmi ve özel sektör sağlık kuruluşları ve turizm şirketlerinin Avrupa ülkelerindeki sosyal güvenlik şirketleri daha yakın işbirliği yapmaları gerekmektedir. Bunun yanı sıra sağlık hizmeti veren tesislerin kaliteleri arttırılmalıdır. Ayrıca sağlık hizmetlerine ilaveten paket halinde ülkemizin diğer turizm olanaklarının sunulması da gerekmektedir. Sağlık turizmi organizasyonun başarılı bir şekilde oluşturulması ve yürütülmesi için şu noktalara dikkat edilmelidir. - ın evden çıkışından tekrar evine dönüşüne kadar geçen tüm süreçleri kapsamalı, -Sigorta şirketleri ile koordinasyon sağlanmalı, -Sağlık turizmi yapan kurum ve kuruluşların belirlenmesi ve sertifikalandırılması, -Paket programlar oluşturularak sağlık ve turizm iç içeliğin sağlanması, - -Organizasyon ve danışman şirketleri kurulmalı ve yardımcı firmalar bu yapılanma içinde yer almalıdır. 2.1.Sağlık Turizmi Çeşitleri Ruhsal ve bedensel rahatsızlıkları bulunan bireylerin evlerinden ayrılıp değişik bölgelerde tedavi görme istekleri aşağıdaki turizm türlerinin doğmasını sağlamıştır. 10

- istasyonlarında ve deniz kenarlarında uygulanan bir tedavi yöntemidir. - yöntemi ya da bu ürünlerin kullanımının, bundan hoşlananlara sunulmasıdır. -Termalizm; kaplıca, ılıca, içmeler gibi şifalı doğal su kaynaklarının sağlık kurallarına uygun bir biçimde tedavi aracı olarak kullanılmasıdır. Termal turizmin kapsamına giren diğer uygulamaları ise şu şekilde açıklamak mümkündür. Balneoterapi; doğal mineralli suların belirli bir sürede, gün boyu bölünmüş dozlarda ve belirli miktarlarda içilmesi ile yapılan kürlerdir. Talassoterapi; deniz suyu ve diğer deniz değerleri kullanılarak yapılan kür uygulamalarıdır. Hidroterapi; genellikle tatlı sular vasıtasıyla ve 20 ºC seviye sıcaklıktaki sularla yapılan kürlerdir. Speleojerapi; mağara ortamlarından yararlanılarak yapılan tedavi türüdür. Peloidoterapi; çamurdan faydalanılan tedavi türüdür. Spa; Latince Salus Per Aquam teriminin baş harflerinden oluşuyor. "Su ile gelen iyilik" anlamına gelen bu terim Roma döneminden beri termal ya da deniz suyunun ağırlıklı olarak kullanıldığı vücut bakımı ve tedavileri için kullanılıyor. Spa turizminde ortalama kalış süresi diğer turizm türlerine göre daha uzundur. Almanya daki Spa larda ortalama kalışlar 6 gece iken Fransa da 17-18 gece civarında konaklama yapıldığı görülmektedir. 2.2.Termal Tesisler ve Özellikleri Termal tesisler sundukları hizmetler ve ürün özellikleri nedeniyle diğer turistik işletmelerden farklıdır. Termal tesislerin özelliklerini ise şu şekilde sıralayabiliriz. - - - oluşturarak bölgesel dengeli turizmin gelişmesinin sağlanması, - slerde insan sağlığını iyileştirici aktiviteler yanı sıra sağlıklı, zinde insan yaratma, eğlence ve dinlenme olanaklarının da bulunması, -Kür merkezi (tedavi) entegrasyonuna sahip tesislerin maliyetini çabuk geri ödeyen kârlı ve rekabet gücüne sahip yatırımların olduğu görülmektedir. Hizmet işletmelerinde özellikle de sağlık ve termal işletmelerde misafirler ödedikleri parasal değerin karşılığında, sağlık işletmelerinden sağlıklarını ve zindeliklerini beklemektedirler. Bu 11

kadar önemli bir konuda misafirlerin isteklerinin, beklentilerinin, şikâyetlerinin ve memnun oldukları durumların detaylı olarak değerlendirilmesi son derece önemlidir. Bolu ilinin termal turizm potansiyeli bakımından Avrupa da birinci sırada yer alan bir kapasiteye sahip olduğu bilinmektedir. Doğal güzellikleri, 4 mevsim turizm potansiyeline sahip, yayla turizmi, kış turizmi, spor turizmi gibi birçok turizm çeşitliliğine de sahiptir. Bolu ili Dünyaca ünlü zengin mutfağı, özellikle tahta işlemeciliği hakim hediye eşyada da ülkemizin önemli şehirlerindendir. Son yıllarda, ilin termal alt yapısını değerlendirmeye yönelik yapılan yatırımlar, ilin sağlık kuruluşlarının Türkiye deki üstün başarısı, fizyoterapi başta olmak üzere birçok alanda başarılı tedavileriyle tercih edilen bir sağlık merkezi olmuştur. Bu çalışmada, Bolu ilinin turizm çeşitliliğini sağlıklı yaşam kenti olarak markalaşması için izlenecek stratejilerin belirlenmesi amacıyla bir fizibilite çalışması yapılmıştır. Bolu Sanayi ve Ticaret Odasının yürüttüğü Doğu Marmara Kalkınma Ajansının Finansal olarak desteklediği bu raporda, Bolu ya gelecek yatırımcılar için, hedef turist kitlesi, ilde yaşayan halkın turizme yönelik tutumları, yatırım yapılabilecek bölgeler, uygulanacak pazarlama stratejileri, hizmetin içeriği ve kapsamı, ürün çeşitliliğine yönelik stratejilerin sunulması amaçlanmıştır. III.ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VE BULGULAR Bu fizibilite çalışmasında dört hedef kitle seçilmiş ve bu kitleler üzerine anket uygulanmıştır. Birinci hedef kitle Bolu ilindeki yatırımcı ve karar vericilerden oluşmaktadır. Bu hedef kitleden 100 kişi üzerine anket çalışması uygulanmıştır. İkinci hedef kitle Bolu ili halkı olup, sağlık turizminde Bolu ilinin öne çıkmasında halkın önemli rolü bulunmaktadır. Bu nedenle, Bolu ilinde 500 kişi ile yüzyüze anket görüşmesi yapılmıştır. Anketlerde KANO modeli uygulanmış, hem işletmelerin hem de halkın ihtiyaç ve beklentilerinin öncelikleri de bu model ile belirlenmeye çalışılmıştır. Üçüncü hedef kitle model kent olarak Çek Cumhuriyeti nde Karlovy Vary kentini gözlem ve deneyim amaçlı proje kapsamında ziyarete giden uzman 17 kişiden oluşmaktadır. Dördüncü hedef kitle ise Karlovy Vary de hizmet sunan otel yöneticileridir. Bu kitleden 6 kişiye ulaşılmıştır. İstek ve ihtiyaçlarının anlaşılması ve farklılıklarının belirlenmesi, bu ihtiyaçların yönetimi için çok önemlidir. Müşteriye odaklanma sadece müşteri isteklerinin karşılanması için değil, bunların anlaşılması için de yapılmalıdır. Bunun için anket çalışmaları, odak gruplar gibi klasik yöntemlerin yanı sıra gereksinimlerin sınıflandırılmasında Kano modeli de kullanılmaktadır. Kano model; müşteri ihtiyaçlarını kategorize etmek için kullanılan bir modeldir. Klasik yöntemlerde müşteri istekleri yerine getirilirse müşteride tatmin olacağı, 12

eğer bu istekler yerine getirilmezse tatminsizlik olacağı gibi basit bir mantık söz konusudur. Oysa Kano model ile müşteri istekleri derecelendirilmiş ve tatmin boyutları belirlenmiştir. Kano model; 1984 yılında N. Kano ve arkadaşları tarafından geliştirilen müşteri ihtiyaçlarını kategorize etmek için kullanılan bir modeldir. Kano model ile müşteri memnuniyeti ile bir ürünün veya bir servisin performansı arasındaki ilişki ortaya çıkarılır. Bu ilişkiler aşağıda belirlenen kategorilerden biri ile adlandırılır. KFY literatüründe, Kano model farklı müşteri ihtiyaçlarını ağırlıklandırmak için kullanılmıştır. Kano modeli işletmelerin müşteri beklentilerini karşılayabilme derecesi ile tüketici tatmini arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarır. Bu model bazı müşteri gereklerinde küçük bir gelişme sağlandığında müşteri memnuniyeti son derece artarken, bunun aksine diğer müşteri gereklerinde büyük bir gelişme olmasına rağmen müşteri memnuniyet derecesinin niçin sıradan bir artış gösterdiğini açıklayan bir modeldir. Bu modele göre temelde müşterinin üründen beklediği özellikler üç şekilde tanımlanır. Temel özellikler (M): Bu özellikler, ürün üzerinde bulunması gereken ve müşteriler tarafından zaten ürünün üzerinde bulunacağı varsayılan ihtiyaçlardır. Bu özelliklerin olması memnuniyeti artırmamakla birlikte, bu özelliklerin eksikliği memnuniyeti olumsuz yönde etkilemektedir. Beklenen özellikler (O): Bir müşteriye o üründen ne beklediği sorulduğunda alınan cevaptır. Müşterinin üründen beklediği temel performanstır. Bu gerekler yerine getirildiğinde müşteri memnuniyetine, yerine getirilmediklerinde ise müşteride tatminsizlik yol açar. Müşteri memnuniyeti başarı derecesi ile birlikte doğru orantılı artmaktadır. Yani müşteri isteklerinin yerine getirilme derecesi artıkça memnuniyet düzeyi artmaktadır. Heyecan verici özellikler (A): Bu tür gerekler müşteriyi son derece memnun eden ürün özellikleridir. Müşteri bu özelliklere karşı bir beklenti içinde değildir ancak bu gereklerin yerine getirilmesi müşteriyi memnun etmektedir. Buna karşın bu özellikleri taşımayan ürün müşteride bir tatminsizliğe neden olmaz. Müşteri memnuniyeti ile ürünün başarı durumu arasındaki ilişki artan parabolik bir davranış gösterir. Ürünün başarısı belli bir değere kadar artarken müşteri memnuniyeti daha dik bir ivmeyle artmaktadır. Bunun anlamı, ürün müşteri memnuniyetini beklenilenin ötesinde sağlamıştır. Sonuç olarak, bu özellikler rakip ürünlerden farklı olmayı sağlayan özelliklerdir. Bu özelliklere ek olarak 3 özellik ise şunlardır; Sıradan özellikler (I): Bu özellik müşteri için bir anlam ifade etmez. Yani bu özelliğin olup olmaması müşteri açısından önemli değildir. Zıt özellikler (R): Bu istekler müşteri tarafından arzu edilen ürün özellikleri olmasına rağmen bunların tam terside müşteri tarafından beklenen özelliklerdir. Müşteri sadece bu özellikleri istemez aynı zamanda bu özelliklerin tam tersi özelliklerin de sağlanmasını bekler. Örneğin, 13

normal şartlarda, büyük pencereleri olan ev istenirken enerji tasarrufu için küçük pencereli ev tercih edilir. Şüpheli özellikler (Q): Bu tip de ya soru yanlış ifade edilmiş ya müşteri yanlış anlamış ya da mantıksız bir cevap verilmiştir. Sonuç olarak, bu özellikler rakip ürünlerden farklı olmayı sağlayan özelliklerdir. Şekilde de görüldüğü gibi temel kalite özelliklerinin üründe bulunması tatmin düzeyinde herhangi bir pozitif etki yaratmazken, bu özelliklerin ürün de bulunmaması büyük bir tatminsizlik yaratmaktadır. Beklenen kalite özellikleri ne kadar karşılanırsa tatmin düzeyi de o kadar artmaktadır. Heyecan verici kalite özelliklerinin üründe bulunmaması ise tatmin düzeyi üzerinde herhangi bir negatif etki yaratmazken, bulunması tatmin düzeyini yüksek oran da arttırmaktadır. Bu çalışmada, ihtiyaçların ve beklentilerin belirlenmesinde yapılan anketlerde KANO model yöntemi kullanılmıştır. Anketlerin diğer sorularının analizinde ortalamalar ve frekanslar alınmıştır. Analizlerde SPSS istatistik programı kullanılmıştır. Çalışmada öncelikli olarak yatırımcılar, yerel yönetim yöneticileri, kamu yöneticileri, sağlık kuruluşu yöneticileri ve her kesimden akademisyenin katıldığı 08.01.2014 günü bir odak grup toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıdaki bilgiler ışığında, araştırmanın anket formları düzenlenmiştir. Çalıştay raporu aşağıda sunulmuştur. 3.1.ODAK GRUP ÇALIŞTAYI Çalıştay Başlama Saati: 10:00 Çalıştay Bitiş Saati: 12:45 Başkan: Türker ATEŞ (BTSO Yönetim Kurulu Başkanı) Moderatör: Yrd.Doç.Dr.Bilsen BİLGİLİ Katılımcılar: Ömer Eru (Bolu Vali Yardımcısı) İhsan Ağcan (Bolu Belediye Başkan Yardımcısı) Arzu İlçe (Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Sağlık Yüksek Okulu Müdürü) Cavit Demir (Hastane Sahibi, Bolu Ticaret Sanayi Odası Meclis Başkan Yardımcısı) Emrah Güney (Bolu KHB Koordinatörü) Fırat Oktar (Tur Operatörlüğü, Turist Rehberi) Hanifi Üzüm (Abant İzzet Baysal Üniversitesi BESYO Müdür Yardımcısı) Harun Atay (İl Özel İdaresi, Çevre Mühendisi) İbrahim Gündoğan (İl Özel İdaresi, Şehir Planlamacısı) 14

İnan Kalaylı (ETUR Turizm Şirket Yöneticisi) Muhsin Karagüzel (Bolu Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Şube Müdürü) Murat Özmen (KHB Genel Sekreteri, Tıp Doktoru) Nadir Göksügür (Abant İzzet Baysal Üniv.Tıp Fak.Dekan Yardımcısı, Doç.Dr.) Ömer Faruk Zorlu (Marmara Kalkınma Ajansı Bolu Ofisi Koordinatör) Serhan Balkanal (Bolu Sağlık Turizm Derneği Yönetim Kurulu Üyesi) Ufuk Nurullah Bilgin (Çevre ve Şehircilik İl Müdürü) Uğur Pay (KHB İdari Hizmetler Başkanı, Tıp Doktoru) Yasemin Özalp (Şehir Planlamacısı) Yeşim Bakar (Abant İzzet Baysal Üniversitesi Fizyoterapi Yüksek Okul Müdürü) Yusuf Volkan Topuz (Abant İzzet Baysal Üniversitesi İ.İ.B.F. Öğretim Üyesi,Yrd.Doç.Dr.) Çalıştaydan elde edilen bilgiler aşağıda sunulmuştur; 1.Çalıştay, Projenin tanımı, amaçları ve çalıştayın projedeki rolü ile ilgili BTSO Yönetim Kurulu Başkanı Türker Ateş in konuşması ile başlamıştır. (10 dk.) 2.Çalıştayda, Dünyada sağlık turizmi konusunda sağlık merkezi markası olan Karlovy Vary Örneği Sunumu gerçekleştirildi. Bu sunum, çalıştay katılımcılarının Bolu ilinin Türkiye ve dünyada sağlık merkezi markası olmaya aday bir il olarak sahip olduğu varlıkları ve yapılması gerekenler konusunda yönlendirici yol gösterici olabilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. (20 dk.) 3.Çalıştayın odak grup görüşmesi bölümü 10:30 da başlamıştır. Odak grup görüşmesindeki konular ve odak grup görüşmesinde ilgili konulara ilişkin belirlenen sonuçlar şu şekildedir; -Bolu nun Termal Varlık ve Çeşitliliği Termal su varlıklarının zenginliği açısından Bolu Avrupa da ve Dünya sıralamasında önemli bir yere sahiptir. Termal varlıkların hamam, SPA veya revize kullanıma uygunluğunun bilimsel test verileri ile ilgili bilgilendirme yapılması gerekmektedir. Termal varlık lansmanı çalışılmış olmasına rağmen, ilgili uzmanlar ve yatırımcılar tarafından bilinmemektedir. Bu projede seçilecek yer alternatiflerinin özellikleri açıkça belirtilmelidir. Turizm kaynakları arasında 80lt/sn 44 derece 120lt/sn 42 derece 200lt/sn 44 derece potansiyelinde kaynak bulunmaktadır. Yer seçiminde bu kaynaklar termal açıdan oldukça değerlidir. 15

Bolu ilinin fay hattı üzerinde olması termal zenginlik sağlarken, aynı zamanda yapılacak yatırımlarda ve tanıtım programlarında bir dezavantaja sahiptir. Bu durum tanıtım stratejilerinde dikkate alınmalıdır. Yatırımcılara bina tasarımında depreme dayanıklı planlar yapmaları yönünde bilgi verilmelidir. -Sağlık Hizmetleri Donanımı Fizik tedavi, ortopedi, estetik, rehabilitasyon bölümleri öne çıkmaktadır. Ancak, onkoloji gibi daha spesifik bir alanda sağlık hizmetinin öne çıkması, bu tip hastalar ve yakınlarının hayatlarının sıkıntılı dönemlerinde Bolu da daha rahat bir dönem geçirmeleri sağlanarak, bir farkındalık oluşturulabilir. Kamusal ve özel sağlık merkezlerinde yatak kapasitesinin yeterliliği gözden geçirilmeli ve arza göre potansiyel tüketici talebi oluşturulması önerilmektedir. Bu oldukça önemli bir konudur. Yaşlı bakımı ile ilgili de bir yatırım avantajı görünmektedir. Özellikle termal bölge olması nedeniyle, yaşlılara özel bakım merkezleri oluşturulabileceği önerisi gelmiştir. -Arazi Yerleşim Alanı En çok tekrar edilen yer Karacasu mevkisidir. -Sezon ve İklim 4 mevsim turizme elverişli bir il konumundadır. Yazın yayla turizmi, spor turizmi, yöreye özgü sağlıklı gıda varlığı, gelen turistlerin özgün hediyelik eşya ihtiyacının karşılanabilmesi gibi birçok avantaja sahiptir. Kışın ise kayak turizminin de olması 4 mevsim sağlık turizmini destekleyecek yan donanıma sahip olduğu görülmektedir. -İşgücü Bolu ilinde üniversitenin olması ve üniversite öğrencilerinin büyük bir kısmı Bolu ilinden olduğu için, kalıcı işgücü bulma şansı bulunmaktadır. İş gücü tüm katılımcıların en büyük endişe olarak dile getirdiği bir konudur. Bu proje kapsamında en önemli ağırlık verilmesi gereken konulardan biri de nitelikli istihdam için üniversite eğitimi sonrası hem sağlık hem de turizm ile ilgili diğer alanlarda nitelik kazandırıcı kurs vb.odaklı projelere yönlendirici öneriler geliştirilmelidir. 16

Nitelikli işgücü ihtiyacını karşılayacak bir veri tabanı oluşturulmalı ve bu veri tabanının profesyonelce yöneten bir ağ oluşturulmalıdır. Bu ağ, bu proje kapsamında kurulacak olan ağa eklenmelidir. Turizm endüstrisi için önem arzeden, yabancı dil bilgisi (hedef kitleler göz önünde bulundurularak, İngilizce, Arapça vb.) eğitimi ile eleman yetiştirilebilecek çeşitli merkezler ve ihtiyaç duyacak girişimciler ile network içerisinde çalışabilecek bir yapılanma düşünülmelidir. -Üniversite İşbirliği Katılımcıların en çok değindikleri konulardan biri de üniversite işbirliğidir. Bu durum, üniversitenin desteğinin yeteri kadar bilinmediği ya da beklenen desteğin tam olarak sağlanmadığı kanısını oluşturmaktadır. Proje kapsamında kurulacak olan network üzerinde üniversiteden uzmanların da katılabileceği bir bölüm oluşturulmalıdır. -Devlet Desteği ve Teşvikler Üniversite işbirliğinin ardından en çok değinilen konulardan biri de devlet desteği ve teşviklerdir. Eğer, Valilik tarafından yapılan başvuru olumlu sonuçlanırsa yatırımcı için oldukça cazip bir tanıtım aracı olabilecektir. -Hedef Tüketiciler Sağlık kenti markası olarak öne çıkarken, hasta insanlardan ziyade sağlıklı yaşamın ön plana çıkarılması çok daha avantajlı görünmektedir. Dolayısıyla, yaşlılar köyü, hasta bakım merkezleri, hasta yakınlarının konaklama hizmetleri vb. hastalara yönelik tüm hizmetler hizmet çeşitliliği olarak kullanılmalıdır. Aksi halde, hastalık vurgusunun öne çıkarıldığı bir sağlık kenti markası olumsuzluk olarak görülmektedir. Sağlıklı yaşam merkezi algısında, hastaların da uygun ortam bulabildiğinden hareketle, hizmet çeşitliliği olarak öne çıkarılabilecektir. -Yan Sektörler Sağlık kenti olarak farklılığın oluşturulabilmesi için, tüm yan hizmetlerin olduğu bir yapı düşünülmelidir. Aksi takdirde diğer iller ve bölgelerden farklı olarak yapılanması ya da öne çıkması söz konusu olamayacaktır. 17

Rekreasyon alanları, sağlığa zarar vermeyecek turistik aktiviteler, sağlığa yararlı sportif aktiviteler, sağlıklı beslenmeye katkı sağlayacak gıda çeşitliliği, ruh sağlığı açısından katkı sağlayacak sakinleştirici ve dinlendirici aktiviteler vb. donanım da göz önünde bulundurulmalıdır. -Ulaşım Hava (yapım aşamasında), karayolu ile ulaşım çeşitliliğine sahip olduğu söylenebilir. Ancak, seçilecek yerlerin de yakın olması dikkate alınmalıdır. -Altyapı Yol, su, elektrik, doğalgaz, sağlık merkezlerine yakınlık, gibi konuların da dikkate alınması gerekmektedir. -Rekabet Rekabet konusunda avantaj elde edilebilmesinin tek yolu, farklılık ile öne çıkabilmektir. Bu yüzden tam donanımlı bir yapılanma gerekmektedir. -Başarıya Etki Eden Faktörlere İlişkin Deneyimler En önemli konu katılımcılar tarafından, tanıtım ile ilgili olarak gelmiştir. Bunun da temelinde hedef kitle seçimi ve konsept oluşturma, farklılık noktasında çözüm geliştirilebilecektir. Tüketici anketlerine bağlı sonuçlar oldukça önemlidir. -Ürün/Hizmet Çeşitliliği Ürün ve hizmet çeşitliliği konusunda, çok az katılımcıdan farklı fikirler gelmiştir. Genellikle, her katılımcı kendi alanı ile ilgili konulara ağırlık verilmesi üzerinde durmuştur. Örneğin, sağlıkçılar tamamen hastaneler üzerinde durmuşlardır. Bu da sağlık turizmi kenti markası kavramının özellikle sağlık mensupları tarafından farklı algılandığını göstermektedir. Bu konuda ciddi bir bilgilendirme yapılmalıdır. Kitapçıkta da sağlık turizminin kapsamı tanımlanmalıdır. -Kapsam Sağlık merkezinin kurulumu konusunda en önemli konulardan biri kapsamda nelerin yer alacağıdır. Bu kapsam ile ilgili olarak, yurtdışına gidecek olan ekip ile tüketicilere yapılacak olan anketler önemlidir. Bolu halkına yönelik anketler, tüm yaş gruplarına uygulanacaktır. Böylece, her yaş grubunun sağlık turizmi markası olmaya aday bir merkezden beklentileri 18

tespit edilebilecektir. Bu anket kapsamında dünyanın sağlık turizminde önemli merkezi konumunda olan yerlerin donanımındaki ürün ve hizmet çeşitleri halka sorulmuştur. 3.2.BOLU HALKININ SAĞLIK TURİZM KENTİNE YÖNELİK TUTUMLARI Bolu halkına üzerine yapılan 505 anket, nüfus sayısı dikkate alınarak Karacasu, Mudurnu, Taşkesti ve Bolu merkez olmak üzere 4 noktada uygulanmıştır. Ankete katılan halkın demografik özellikleri Tablo.1. de gösterilmiştir. Tablo.1. Demografik Özellikler Sayı Yüzde Sayı/Oran Demografik Özellikler Cinsiyet Kadın 221 43,8 Erkek 284 56,2 Yaş 18-27 177 35,04 28-37 120 23,76 48-57 95 18,81 58+ 39 7,72 Egitim Lise ve altı 240 47,5 Lisans 248 49,1 Lisans üstü 17 3,4 Bolu ili halkından ankete katılanların %43,8 i kadın, %56,2 si erkektir. Katılımcıların yaş gruplarına göre dağılımları incelendiğinde; %35,04 18-27 yaş grubu, %23,76 28,37 yaş grubu, %18,81 i 48-57 yaş grubu, %7,2 si ise 58 ve üzeri yaş grubundadır. Katılımcıların %47,5 i lise ve altı, %49,1 i üniversite, %3,4 ü ise lisansüstü eğitim düzeyindedirler. Bolu halkının turizm kentinin gerektirdiği değişim ve gelişimlere yönelik tutumlarını belirlemek üzere Tablo.2 de yeralan değişkenlere yönelik 1:Kesinlikle Katılmıyorum, 5:Kesinlikle Katılıyorum olmak üzere 5 li bir ölçekte tutumları belirlenmeye çalışılmıştır. Tablo.2.Bolu Halkının Bolu nun Turizm Kenti Olması Durumunda Gerçekleşecek Değişim ve Gelişime Yönelik Tutum Ortalamaları Ortalama Standart Sapma 1 Bolu da da farklı bir mimari uygulanmalıdır 3,8297 1,0033 2 Bolu ya yerli turist gelmesi beni memnun 4,0515 0,9222 eder 3 Bolu ya yurtdışından turist gelmesi beni 4,0594 3,9902 19

memnun eder 4 Turizm kenti olmasında Bolu ilinin doğal termal kaynaklarının yeterli olduğunu düşünüyorum 5 Tarihi ve kültürel değerlerimiz açısından Bolu nun zengin olduğunu düşünüyorum 6 Bolu ya çok fazla turist gelmesi durumunda toplumun ahlaki yapısının bozulacağını düşünüyorum 7 Bolu iline çok sayıda turist gelmesi durumunda ihtiyaç olduğunda ücret karşılığında kendi evime bile turist kabul edebilirim 8 Turistik kentlerde gençlerin ahlaki yapısının bozulduğunu düşünüyorum 9 Turistik kentlerde, doğal çevrenin bozulduğunu düşünüyorum 10 Bolu ilinin turizm merkezi olması durumunda gençlere iş imkanı olacağını düşünüyorum 11 Bolu ilinin turizm merkezi olması durumunda Bolu luların değil başka şehirlerden gelen kişilere iş verileceğini düşünüyorum 12 Bolu ilinin turizm merkezi olmasının bana bir faydası olmayacağını düşünüyorum 13 Bolu ilinin turizm merkezi olması durumunda fiyatların yükseleceğini ve beni olumsuz etkileyeceğini düşünüyorum 14 Bolu ilinin turizm merkezi olması durumunda şehirdeki huzurlu ve sakin yaşamın bozulacağını düşünüyorum 15 Bolu ilinin turizm merkezi olması, ekonomik olarak gelişmesini olumlu etkileyeceğini düşünüyorum 16 Bolu ilinin turizm merkezi olması durumunda ailece iş yeri açarak kazanç elde edeceğimizi düşünüyorum 17 Bolu ilinin turizm merkezi olması durumunda, yabancı turistlerle anlaşmak için yabancı dilimi geliştiririm. 18 Bolu ilinin turizm merkezi olması durumunda, il dışından yatırımcıların gelerek yatırım yapması Bolu yu geliştirir. 19 Bolu da halkın katılacağı festival ve etkinlikler düzenlenmelidir. 3,1347 1,1842 3,3545 1,0797 2,2871 1,1350 2,5564 1,2073 2,2673 1,0772 2,7485 1,1760 3,9604 1,2764 3,0792 1,0972 2,5406 1,1729 2,9644 1,1263 2,6554 1,0672 3,8416 0,9463 3,1267 1,0946 3,5149 1,1092 4,0257 1,0299 4,2059 0,9413 Tablodaki değişkenler incelendiğinde, Bolu halkının turizmin kente getireceği olumsuz önyargılardan uzak oldukları, gelişime ve değişime açık oldukları görülmektedir. Özelikle 20

turizmin getireceği sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmelere yönelik oldukça olumlu düşünmektedirler. Bolu halkının Bolu ilinin sağlık turizminde marka kent olabilmesi için yapılması gerektiğini düşündükleri yatırımlar konusundaki beklentileri 1:Hiç önemli değil, 5: Çok önemli şeklinde 5 li skalada belirlenmeye çalışılmış ve ortalamalar Tablo. 3 de gösterilmiştir. Tablo.3.Bolu Halkının Sağlık Turizmi Kenti Olabilmesi İçin Bolu ya Öncelikli Olarak Yapılması Gerektiğini Düşündükleri Yatırımlara Yönelik Tutum Ortalamaları Ortalama Standart Sapma 1 Spa Merkezi 3,5386 1,1577 2 Masaj Salonları 3,6040 1,0106 3 Spor Tesisleri 4,0436 0,8763 4 Gezinti Alanları 4,2178 0,7559 5 Yüzme Havuzları 4,1703 0,7550 6 Termal Tedavi Merkezleri 4,3010 0,7213 7 Sağlık Kuruluşlarına Yakınlık 4,1972 0,9323 8 Ekolojik Gıda Ürünlerinin Sunumu 3,9861 0,8851 9 Yöresel Mutfak Restoranları 4,0614 0,8250 10 Yöresel Hediyelik Eşya 3,9525 0,9788 11 Eğlence Mekanları 3,9545 0,8974 12 Boş Zaman Değerlendirmek İçin Her Türlü 4,0356 0,9034 Aktivite Alanları (Müzik, dans, seminer, panel vb.) 13 Halka açık ve kapalı Kafe, restoran vb. 4,0713 0,7604 tesisler 14 Sinema, Tiyatro gibi sanatsal etkinlik alanları 4,0970 0,8776 15 Merkeze özgün spesiyaller (yiyecek, içecek 3,9822 0,9006 vb.) 16 Bungalovların olması 3,7525 1,0965 17 Standart otelin olması 3,8416 0,9546 18 Kendine özgün festival veya şenliğin olması 4,0594 0,9303 19 Bir kasaba gibi kendi yerleşim alanı olmalıdır 3,7683 1,0652 20 Kendi içinde ulaşım olanakları olmalıdır (Ring ler) 4,1168 0,9678 Tablodan görüldüğü üzere, halkın turizm faaliyetlerine yönelik beklentilerinin yüksek olduğu, Bolu ilindeki turizmi ilgilendiren tüm donanımlara yönelik yatırımların önemliliğini vurguladıkları görülmektedir. Yatırım yapılması gereken alanlardan öne çıkan ilk 5 özellik, termal tedavi merkezlerinin oluşturulması, bu bölgelerde gezinti alanlarının yapılması, sağlık kuruluşlarına yakın bir yerde olması, termal yüzme havuzlarının yapılması, kurulacak merkezin kendi içinde ulaşım olanağı sunan servis ringlerinin olması konularıdır. Bu 21

öncelikler, esasında bir sağlık kenti yerleşim alanının zorunlu alt yapı gereklilikleri olarak, Bolu halkının konu hakkında farkındalıklarının yüksek olduğunu da göstermektedir. Halkın, Bolu ilinin sağlık turizminde marka şehir olmasına yönelik beklentilerinin hangi gereksinim grubunda yeraldığını belirlemek üzere frekans analizi yapılmıştır. gereksinim için en çok tekrarlanan 3 gereksinim grubu Tablo.4 de gösterilmiştir. Her bir Tablo.4. Bolu Halkının Sağlık Turizminde Marka Şehir Olmasına Yönelik Beklentilerinin Kano Modele Göre Sınıflandırılması. Frekans 1 2 3 1 Geleneksel Özellikleri Yansıtan Özgün A (172) I (144) O (113) Mimari 2 Yalnızca Hastalara Hitap Eden Bir Sağlık R (197) I (178) O (88) Kenti 3 Karacasu yun Merkez Olarak Seçilmesi M (218) O (126) A (87) 4 Mudurnu nun Merkez Olarak Seçilmesi I (292) A (87) R (51) 5 Taşkesti nin Merkez Olarak Seçilmesi I (299) A (74) R (55) Bolu halkının Bolu ilinin sağlık turizminde Dünya da bilinen bir kent markası olarak öne çıkmasına yönelik beklenti ve algıları değerlendirilmiş ve şu sonuçlar elde edilmiştir. Ankete katılanlar Bolu ilinin güçlü termal alt yapısı dolayısıyla sağlık turizminde öne çıkması yönünde olumlu algıya sahiptirler. Her ne kadar Bolu ilinin alt yapısının sağlık turizminde kent markası olarak öne çıkmasının çok zor olduğunu düşünseler de bu potansiyelin muhakkak surette değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Bolu ilinin sağlık turizminde marka kent olması durumunda sosyal, kültürel ve ekonomik olarak kendilerine olumlu yansıyacağını düşünmektedirler. Halkın %90 ı turizm ile ilgili olarak kendilerinin de gelişim ve değişim için her türlü organizasyona gönüllü ve aktif olarak katılacaklarını ifade etmişlerdir. Bolu ilinin turizminin gelişimine katkı sağlayacak doğal güzelliklere ve kültürel değerlere sahip olduğuna, 4 mevsim aktif turizm potansiyelinin olduğuna özellikle vurgu yapmışlardır. Bu bağlamda Bolu halkının turizm konusunda farkındalığının yüksek olduğunu ve turizm faaliyetlerine halk olarak olumlu tutuma sahip olmaları oldukça büyük bir avantaj olarak değerlendirilebilir. Bolu ilinde, Dünya daki sağlık turizminde öne çıkmış kentlerde olduğu gibi kültürel özellikleri yansıtan özgün bir mimari ile ayrı bir kent oluşumuna yönelik halkın beklentileri ve algıları araştırılmıştır. Elde edilen verilere göre, halk özgün bir mimari ile kentin tasarlanmasının bir zorunluluk olmadığını ancak, böyle bir yapılanmanın kendileri açısından oldukça çekici olacağını vurgulamışlardır. Böyle bir mimari yapılanmanın Bolu iline termal 22

turizmin öne çıktığı Türkiye deki diğer turizm kentlerinden ayırıcı bir özellik katacağını belirtmişlerdir. Öncelik olarak, sağlık turizmine yönelik bir yatırımın yapılmasını bu planlama içerisinde özgün bir mimari ile tasarlanmasının da Bolu ilinde yaşayan halk olarak hem kendilerini heyecanlandırdığını hem de yerli ve yabancı turistlerin de Bolu ya çekilmesinde etkili olacağını belirtmişlerdir. Bolu halkı üzerine yapılan anket çalışmasında en çekici özelliğin özgün mimari tasarım olduğu ortaya çıkmıştır. Bolu ilinin sağlık turizminde marka kent olarak öne çıkmasında, yalnızca hastaların tedavi edildiği bir yer olarak algılanması konusunda halkın tereddütleri olduğu görülmüştür. Sağlık turizminde tanınan bir kent olması bakımından çekici bulmuşlar ancak, yalnızca hasta turistlerin Bolu ya gelmesini de olumsuz değerlendirmişlerdir. Bu noktada halkın Bolu ilinin sağlık turizminde marka kent olarak öne çıkmasında her kitleye hitap edilmesini, sağlıklı yaşam kenti olarak öne çıkmasını arzu ettikleri görülmüştür. Yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla, sağlıklı insanların da turistik amaçlı ile gelmelerini, kentin termal hizmetlerinin yanısıra diğer turistik değerlerinden de yararlanan, sağlıklı yaşamı önemseyen turistlerin geldiği dinamik bir turizm kenti arzu ettikleri belirlenmiştir. Bu anlamda, Bolu halkı Dünyanın modern sağlık turizm merkezlerinde olduğu gibi, hastaların tedavi amaçlı geldiği ancak turist potansiyelinin büyük bir bölümünün sağlıklı yaşam kalitesini arttırmak, çeşitli turizm deneyimlerini yaşamak amacıyla gittikleri bir kent olmayı istemektedirler. Bu durum da Bolu halkının bilinç düzeyinin yüksek, sağlık turizmini tam anlamıyla algılayabilen bir kitle olduğunu söylemek mümkündür. Bu algı ve tutum oldukça avantajlı bir kaynak olarak yorumlanabilir. Bolu ili halkının ilin termal potansiyeli, konumları, terapatik özellikleri bakımından termal turizm bölgesi olmaya aday ilk üç içerisinde yer alan Karacasu, Mudurnu ve Taşkesti bölgelerine yönelik tutumları araştırılmıştır. Karacasu termal bölgesi ne yönelik olarak halkın kesinlikle termal turizm bölgesi olması gerektiği yönünde bir tutum ve algıya sahip olduğu görülmüştür. Halk, Karacasu nun termal turistik bölge olarak seçilmemesinin çok büyük bir kayıp olacağını, böyle bir potansiyelin değerlendirilmesinin kaçınılmaz olduğu yönünde bir tutum sergilemişlerdir. Mudurnu ve Taşkesti için halkın tutumu incelendiğinde, Karacasu kadar öncelikli olarak algılamadıkları, olsa da olur olmasa da olur şeklinde nötr bir tutuma sahip oldukları görülmüştür. Bu tutumun Karacasu ile karşılaştırıldığı için oluştuğunu söylemek mümkündür. Öncelikli olarak Karacasu yu algıladıkları için Mudurnu yu ve Taşkesti yi daha geri planda algıladıkları tahmin edilmektedir. 23

En sık tekrarlanan cevaplara göre yapılan ilk sınıflandırma sonrası, değişkenlerin memnuniyet katsayıları hesaplanmıştır. Memnuniyet katsayılarının hesaplanmasına ilişkin formüller Tablo.5 ve Tablo.6 da gösterilmiştir. Tablo.5.Olması Gereken Beklentilere Yakın Beklentiler Memnuniyet Memnuniyetsizlik A O A O I M O M ( 1) *( A O I M ) Tablo.6 Toplam Tüketici Memnuniyet Katsayısı (CSC) Toplam Memnuniyet CSC A O O M A M + = A O I M ( 1) *( A O I M ) ( A O I M ) Memnuniyet katsayılarından yola çıkarak, Bolu halkının sağlık turizmine yönelik ana faktörlere yönelik beklentilerdeki önceliklerin sınıflandırması Tablo.7 de sunulmuştur. Tablo.7.Heyecan Verici Beklentiler Frekans Memnuniyet Boyutu Memnuniyetsizlik Boyutu Toplam Memnuniyet 1 Geleneksel Özellikleri A (172) 0,82-0,54 0.28 Yansıtan Özgün Mimari 2 Yalnızca Hastalara Hitap R (197) 0.21-0.18 0.03 Eden Bir Sağlık Kenti 3 Karacasu yun Merkez M (218) 0.37-0.33 0.04 Olarak Seçilmesi 4 Mudurnu nun Merkez I (292) 0.23-0.27-0.04 Olarak Seçilmesi 5 Taşkesti nin Merkez I (299) 0.22-0,25-0.03 Olarak Seçilmesi Tablo incelendiğinde, en yüksek memnuniyet katsayısının Bolu ilinde oluşturulacak olan merkezin özgün bir mimariye sahip olması Bolu halkı üzerinde en yüksek memnuniyeti sağlayan değişken olarak ortaya çıkmıştır. Karacasu ise seçilmesi en öncelikli bölge kategorisinde yer almıştır. Mudurnu ve Taşkesti ise turizm merkezi olma da ikinci planda kalmışlardır. Kano dönüşüm tablosuna göre yapılan dönüştürme işlemi sonucunda elde edilen x ve y değerlerini elde etmek için uygulanan dönüştürme işlemleri Tablo 8 de gösterilmiştir. Gereksinimler için dönüştürme işlemi yapılmıştır. 24

Tablo.8. Dönüştürme Tablosu Çok Öyle Hoşuma Olmasını Gider Beklerim Fark etmez Hoşlanmam Ama Katlanabilirim İşlevsel 4 2 0-1 -2 İşlevsel -2-1 0 2 4 Olmayan Hiç Hoşuma Gitmez Değerlerin dönüşümü yapılarak, gereksinimlerin grafikteki dağılımını belirlemek üzere analiz yapılmıştır. Bolu ilinde yaşayan halkın kentin sağlık turizminde öne çıkmasına yönelik tutumlarının dağılımı hesaplanmış, Tablo.9 da gösterilmiştir. Tablo 9. Bolu Halkının Beklentilerinin Dağılımı X Değeri Y Değeri Önem Düzeyi Standart Sapma 1 Geleneksel Özellikleri Yansıtan Özgün 1,1624 3,4218 3,8040 1,1781 Mimari 2 Yalnızca Hastalara Hitap Eden Bir 2,0535-1,1386 3,9861 1,0511 Sağlık Kenti 3 Karacasu yun Merkez Olarak Seçilmesi 2,6832 1,1109 3,2198 1,2619 4 Mudurnu nun Merkez Olarak Seçilmesi 1,0752 0,5248 2,9941 1,1382 5 Taşkesti nin Merkez Olarak Seçilmesi 0,8119 0,4337 2,5545 1,1380 Dönüştürme işlemi sonrası elde edilen x ve y değerlerinden hareketle Bolu halkının tutumlarına yönelik dağılımlarını gösteren şekil aşağıda sunulmuştur. 25