Sulama Birliği Üyelerinin Birliklere Bakış Açılarının Değerlendirilmesi: Isparta İli Örneği

Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 5 (2):54-62, 2010 ISSN 1304-9984, Araştırma Makalesi Sulama Birliği Üyelerinin Birliklere Bakış Açılarının Değerlendirilmesi: Isparta İli Örneği Ayşegül PARLADIR Yusuf UÇAR SDÜ Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, 32260 Isparta *Yazışma yazarı: yucar@ziraatsduedutr Geliş tarii:27102010, Yayına kabul tarii:10112010 Özet: Bu araştırma Isparta İli nde bulunan sulama birlikleri bünyesindeki birlik üyelerinin sulu tarım konusundaki deneyimlerini ve birliklere bakış açılarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır Çalışmada, Isparta da bulunun sulama birliklerinin genel özelliklerini yansıtan Yalvaç, Hoyran, Atabey, Aksu ve Senirkent sulama birliklerinden tabakalı örnekleme yöntemi ile seçilen 225 birlik üyesine anket uygulanmıştır Araştırma sonucunda; üyelerin büyük oranda sulama konusunda yeterli bilgiye saip olmadıkları, şebekelerin yönteme göre işletildiğini bilmedikleri, su dağıtımında üyelere eşit davranılmadığı, sulama suyu ücretlerinin zamanında ödenemediği belirlenmiştir Ayrıca, üyeler şebekelerin Devlet Su İşleri tarafından geri alınıp işletilmesi gerektiğini bildirmişlerdir Anatar kelimeler: Sulama birlikleri, Sulama şebekeleri, Isparta An Evaluation of te Perspectives of te Irrigation Association Members on Associations: A Case Study of Isparta Abstract: Tis researc was conducted to evaluate te experiences of te association members witin te irrigation associations in te Province of Isparta on irrigated agriculture and teir perspectives on associations In te study, a questionnaire was conducted on 225 association members, selected from te irrigation associations of Yalvac, Hoyran, Atabey, Aksu and Senirkent reflecting te general features of irrigation associations located in Isparta, using te metod of stratified sampling As a result of te study, it was found tat te members considerably lacked adequate information about irrigation, tat tey did not know according to wic metod te associations were operated, tat members were not equally treated during water delivery and tat it was failed to pay te irrigation water costs on time In addition, it was reported tat te operation of te irrigation networks by te members sould be taken back by te State Hydraulic Works Key Words: Irrigation associated, Irrigation networks, Isparta Giriş Türkiye gibi tarımın ülke ekonomisindeki yerinin önemli olduğu ülkelerde toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi ve ulusal ekonomiye katkılarının arttırılması için sulama tesislerinin işletilmesi ve devamlılıklarının sağlanması büyük önem taşımaktadır Özellikle ızla büyüyen nüfusun er geçen gün artan talepleri bunun önemini daa da arttırmaktadır Tarıma açılacak arazilerin son sınırına ulaşılmış olmasından dolayı birim alan verimlerinin arttırılması, kaliteli girdi ve teknoloji kullanımına bağlı planlı üretimi zorunlu kılmaktadır Bu amaçla kullanılan mekanizasyon, teknoloji ve üretim girdilerinden beklenen faydaların sağlanması ise sulamaya bağlıdır (Uçan, 1997) Türkiye de 28 milyon ektar tarım arazisinin bugünkü teknik ve ekonomik koşullar altında yaklaşık 85 milyon ektarının sulanabilir olduğu yaklaşımı yapılmaktadır (Çakmak ve ark, 2007) Sulanabilir 85 milyon ektar alanın 2008 yılı itibariyle yaklaşık, 306 milyon ektarı Devlet Su İşleri (DSİ), 12 milyon ektarı TÜBİTAK 2209 nolu öğrenci projesinden özetlenmiştir 54

mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) ve 1 milyon ektarı ise alk sulamaları olarak toplam 526 milyon ektar alan sulamaya açılmış durumdadır Türkiye de DSİ ve mülga KHGM tarafından işletmeye açılan sulama tesislerinin işletmeciliği sulama birlikleri, sulama kooperatifleri veya belediye ve köy mutarlığı gibi maalli idarelere devredilmektedir (Uçan ve Boz, 2004) DSİ tarafından işletmeye açılan 306 milyon ektar arazinin 101 914 ektar ı DSİ ce işletilmektedir DSİ tarafından inşa edilerek işletmesi su kullanıcı örgütlerine devredilen alan ise 2 419 364 ektar dır Bazı küçük ölçekli sulama projeleri DSİ ce bedeli karşılığında başka kurumlara (Devlet Üretme Çiftlikleri, Üniversiteler vb) inşa edilmiştir (18 595 ektar) DSİ nin KHGM ile birlikte geliştirdiği 513 836 ektar sulama alanı ise sulama kooperatiflerine devredilmiştir (Anonim, 2010a) Suyu kullananların katılımıyla kurulan organizasyonların kamu işletmeciliğine göre daa faydalı olduğu söylenebilir Sulama şebekelerinin devredilmesinden beklenen faydalar; çiftçi katılımı ve yerinden yönetim, işletme ve bakım giderlerinin azaltılması, eşit su dağılımı, insan, zaman ve su kaynaklarının ekonomik kullanılması, izmet yeterliliği ve kalitesinde öz denetim, mali kaynakların özdenetimi, kaynakların yatırımlara yönlendirilmesi, DSİ ve çiftçi arasındaki anlaşmazlıkların giderilmesi, kaliteli ve ekonomik izmet ve izmet eşitliği şeklinde sıralanabilir (Beyribey ve ark, 1997) Isparta nın tarım yapılan arazi varlığı 251 286 ektar ve kabiliyet sınıfları dikkate alındığında, işlemeli tarım yapmaya uygun arazi varlığı 205 507 ektar dır ve bu değer İl in toplam arazi varlığının % 23 ünü oluşturmaktadır (Anonim, 1994) DSİ ve mülga KHGM tarafından yapılan etütlere göre, İl genelinde geçici olarak sulanamayan arazilerle birlikte 97 166 ektar arazinin sulamaya elverişli olduğu bildirilmiştir (Anonim, 2001) İl genelinde sulanabilen arazilerin 92 146 ektarı sulamaya açılmış bulunmaktadır Sulamaya açılan bu arazilerin 66 549 ektar ı DSİ tarafından, 25 597 ektar ı ise mülga KHGM tarafından sulamaya açılmıştır (Uçar ve Yardımcı, 2003) Türkiye de olduğu gibi Isparta da da DSİ inşa ettiği sulama şebekelerini başlangıçta kendisi işletmesine karşın, kurumun 1990 lı yıllarda başlattığı devir politikası gereği İl deki sulama tesisleri de sulama birliklerine devredilmiştir Devredilen sulama birliklerinde, üyelerle birlik yönetimleri arasında özellikle birliklerin yönetim anlayışından kaynaklanan bazı sorunlar olabilmektedir Bu sorunların, belirlenerek çözümlenmesi, birliklerin başarısını artırmada ve üyelerin birliklere güven duygusunun artmasında katkı sağlayabilecektir Konuyla ilgili olarak, Şimşek ve Yılmaz (1997), sulama kooperatiflerinde işletmecilik sorunlarını, Güvercin ve Boz (2003), üreticilerin sulu tarım konusundaki deneyimlerini ve sulama birliklerine bakışını, Uçan ve Boz (2004), sulama birliklerinin mesleki açıdan yeterliliklerini, Süeri ve Topak (2005) ise, sulama örgütlerinin işletmecilik yönünden karşılaştırmasını yapmışlardır Yapılan bu çalışma ile Isparta İli nde bulunan sulama birliklerinin çiftçiler arasında nasıl algılandığının, birlik üyelerinin sulama birliği yönetiminden memnuniyetlerinin ve çiftçilerin sulu tarım konusundaki yeteneklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır Materyal ve Yöntem Araştırma alanının belirlenebilmesi amacıyla, DSİ 18 Bölge Müdürlüğü ve Isparta daki 9 adet sulama birliğinin yetkilileri ile görüşmeler yapılmış ve birliklerin tarımsal yapısı, kayıtlı üye sayıları ve işletme genişlikleri ile ilgili gerekli bilgiler derlenmiştir Bu bilgiler değerlendirilerek araştırma alanını temsil edebilecek şekilde Atabey, Yalvaç, Hoyran, Senirkent ve Aksu sulama birlikleri anket yapılacak birlikler olarak seçilmiştir (Şekil 1) Seçilen sulama birliklerinin bazı özellikleri Çizelge 1 de sunulmuştur Materyal olarak kullanılacak anketlerde yer alan sorular, birliklere üye olan çiftçilerin birlikler akkındaki görüşlerini belirlemeye yönelik olarak düzenlenmiştir Bu amaçla, birlik üyelerine çoktan seçmeli 7, beşli likert ölçeğine göre de 19 soru yöneltilmiştir 55

Çizelge 1 Araştırmanın yapıldığı sulama şebekelerinin bazı özellikleri (Anonim, 2008) Birlik Adı Fiilen sulanan alan (a) Net sulama alanı (a) Sulama oranı (%) Sulama randımanı (%) Kullanılan su miktarı (m 3 ) Sulanan parsel sayısı, (adet) İşletemeye açıldığı yıl Atabey 4527 14 000 32 36 61 795 15851 1974 Aksu 1032 2 800 37 40 11 237 5145 1989 Hoyran 1436 3 090 46 52 11 833 2652 1989 Senirkent 4521 8 391 54 61 38 005 9509 1976 Yalvaç 352 1 800 20 27 5 394 1645 1976 1:1000000 Senirkent Uluborlu Keçiborlu Atabey Eğirdir Hoyran Aksu Yalvaç Şarkikaraağaç Yeni şarbademli Şekil 1 Araştırma alanının genel görünümü Araştırmanın ana kitlesini seçilen birliklere üye olan çiftçiler oluşturmuştur Anket sayısı tabakalı örnekleme yöntemlerinden Neyman yöntemi ile aşağıdaki formülle esaplanmıştır (Yamane, 2001) n D n 2 N N S N D N S 2 2 2 d Z 2 2 NS NS n 2 n: Örnek acmini, N: Populasyondaki işletme sayısını, N : tabakadaki işletme sayısını, S : tabakanın standart sapmasını, d: Populasyon ortalamasından izin verilen sapmayı, Z: İzin verilen güvenlik sınırlarının dağılım tablosundaki değerini göstermektedir Yukarıdaki formüller yardımıyla sulama şebekelerinin tamamı için toplam anket sayısı 225 olarak belirlenmiştir Anket verilerinin değerlendirilmesinde MS Excel ve SPSS (Statistical Package for te Social Sciences) bilgisayar yazılımları kullanılmıştır Bulgular ve Tartışma Birlik üyelerine yöneltilen çoktan seçmeli sorulara verilen cevaplar Çizelge 2 de verilmiştir Çizelge 2 den de görüleceği üzere, birlik bünyesindeki işletmelerin %84 ü 0-5000 m 2, % 147 si 5001-10000 m 2, %222 si 10001-25000 m 2, %316 sı 25001-50000 m 2 ve %231 i 50000-+m 2 araziye saiptirler Meyve yetiştirme oranı, Senirkent sulama şebekesinde %711 iken, bu oran Atabey de %784 ve Hoyran da ise %912 gibi yüksek oranlara ulaşmıştır Bütün birlikler göz önüne alındığında, ortalama meyve yetiştirme oranı %72 dir Sebze %182 lik yetiştirme oranı ile meyveden sonra ikinci büyük yetiştirme oranına saiptir Bunu %58 ile fidan ve %4 ile kavak izlemektedir 56

Birlik üyelerinden, 10001-25000 m 2 lik bir alan sulayabiliyoruz diyenlerin oranı %297 iken 50000-+ m 2 arasında diyenler ise %116 dır Bütün birlikler göz önüne alındığında, nadas alanları 0-10000 m 2 olan işletmelerin oranı %142 iken, 50000 m 2 den daa fazla nadas alanı olan işletmelerin oranı ise % 102 dir Birlik üyeleri tarafından Sulama konusunda yererli bilgiye saip misiniz? sorusuna verilen cevaplar incelendiğinde, sırasıyla %697 ve %412 oranında basınçlı sulama yöntemleri uygulanan Senirkent ve Hoyran da, ayır cevabı verenlerin oranı sırasıyla %421 ve %529 dur Aksu, Atabey ve Yalvaç da basınçlı sulama yöntemleriyle sulama yapanların oranı sırasıyla %86, %156, %138 iken aynı birliklerde yüzey sulamanın oranı sırasıyla %914,, %844 ve %862 dir Diğer yöntemlere göre daa fazla teknik bilgi gerektiren basınçlı sulama yöntemlerinin bilgisizce kullanımı, bu yöntemlerden beklenen faydanın elde edilememesine neden olabilecektir Genel ortalamalara bakıldığında üyelerin %20 sinin sulama konusunda bilgi saibi oldukları, %378 inin sulamayla ilgili bilgilerinin olmadığı ve %422 sinin ise kısmen bilgi saibi olduğu görülmektedir Yaklaşık %40 a yakın bir oranda sulama konusunda bilgim yok cevabının çıkması yaklaşık 20 yıllık sulu tarım kültürü olan şebekelerdeki sulama oranının ve sulama randımanının düşüklüğünü açıklayıcı niteliktedir Göreceli olarak yeni teknoloji sayılan, damla ve yağmurlama sulama yöntemleri akkında bilgi saibi olunmaması anlaşılabilir bir durum olmasına karşın, yıllardır salma sulama yöntemi uygulanan yörelerde sulama konusunda bilgim yoktur cevabının verilmesi oldukça düşündürücüdür Birlik üyelerinin %404 ü şebekelerinin şartlı istek yöntemiyle işletildiğini, %178 i rotasyon, % 12 si ise serbest istek yöntemine göre işletildiğini bildirmişlerdir Üyelerin % 289 u ise bu konuda erangi bir bilgiye saip olmadıklarını belirtmişlerdir Bu soru birlik bazında değerlendirildiğinde ise, Yalvaç Sulama Birliği dışında kalan birliklerdeki çiftçilerin farklı cevaplar verdikleri görülmüştür Bir sulama şebekesinde, birden fazla işletme yöntemi olamayacağı göz önüne alınırsa bu birliklerdeki üyelerin konuyla ilgili bilgi saibi olmadıkları söylenebilir Beşli likert ölçeğine göre azırlanan önermelere verilen cevapların % dağılımları Çizelge 3 de, verilen cevaplar açısından birlikler arasında farklılığı ortaya koyabilmek için yapılan Kruscal Wallis analizi sonuçları ise Çizelge 4 de verilmiştir Su kaynağımız yeterlidir (S-1) önermesine birlik üyelerinin %733 ü olumlu, %209 u olumsuz görüş bildirmişlerdir Birlikler tek tek incelendiğinde ise Yalvaç (%586) sulama birliği dışında kalan birliklerde %80 nin üstünde su kaynağımız yeterlidir sonucu çıkmıştır Buna karşın, su kaynaklarının etkin olarak kullanılmadığı görüşünde olan çiftçilerin oranı Yalvaç ta %379, Aksu da 457, Hoyran da %559, Atabey de % 569, Senirkent te ise %658 dir Genel ortalamalara bakıldığında ise araştırma alanındaki birlik üyelerinin %556 sı su kaynaklarının etkin olarak kullanılmadığını, %40 ı ise su kaynaklarının etkin olarak kullanıldığını bildirmişleridir Su kaynağımız yeterlidir ve Su kaynakları etkin kullanılıyor (S-2) önermesine verilen cevaplara yapılan Kruscal Wallis analizi sonucuna göre bu iki önerme açısından birlikler arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (P<005) (Çizelge 4) Su dağıtımında aksaklıklar olmuyor (S-3) önermesine verilen cevaplar incelendiğinde Yalvaç sulama şebekesinde üyelerin su dağıtımından %69 oranında memnun oldukları görülürken Atabey de %628 oranında bir memnuniyetsizlik söz konusudur Genel sonuçlara bakıldığında ise birlik üyelerinin %449 u su dağıtımından memnun iken %48 inin memnun olmadığı görülmektedir Suyun pompajla iletildiği, Hoyran da %912, Aksu da %60, Senirkent de % 553 ve Atabey de %235 oranında pompaların sulama sezonu içerisinde arızalandığı bildirilmiştir (S-4) Yalvaç sulama şebekesinde ise sulama suyu cazibe ile iletildiğinden, bu soruya cevap verilmemiştir Sulama sezonu içerisinde 57

pompaların sık sık arızalanması sezon öncesinde yapılan sulama planlamalarının gerçekleştirilmemesine neden olabilecektir Pompa arızasından dolayı sulamanın yapılamaması bitki veriminde de azalmaya neden olacağından em birlikler ve em de üyeler sulamadan beklenen faydayı elde edemeyeceklerdir Ayrıca, pompa arızasından dolayı kanallardaki suyun değişken olması su dağıtımının güvenilirliğini düşürecek bu da çiftçilerin ileriye dönük planlama yapmalarını engelleyecektir Çizelge 2 Birlik üyelerine yöneltilen çoktan seçmeli sorular Sorular Birlikler Yalvaç Hoyran Atabey Aksu Senirkent Toplam Ne kadar araziye saipsiniz? % 0-5000m 2 103 87 157 143 00 84 5001-10000m 2 172 28 157 314 105 147 10001-25000m 2 138 265 294 257 171 222 25001-50000m 2 242 475 235 171 395 316 50001-+ m 2 345 145 157 115 329 231 Arazinizin ne kadarını sulayabiliyorsunuz? 0-5000m 2 378 294 411 343 66 262 5001-10000m 2 312 147 177 200 132 178 10001-25000m 2 241 177 255 314 394 297 25001-50000m 2 0 294 98 114 184 147 50001-+ m 2 69 88 59 29 224 116 Nadas alanlarınız ne kadar? 0-10000m 2 69 177 137 114 171 142 10001-25000m 2 172 206 255 29 66 138 25001-50000m 2 138 59 157 29 13 71 50001-+ m 2 138 29 118 00 158 102 Yok 483 529 333 828 592 547 Hangi ürünleri yetiştiriyorsunuz? Meyve 621 912 784 543 711 720 Sebze 345 88 177 200 157 182 Fidan 00 00 39 29 132 58 Kavak 34 00 00 228 00 40 Sulama konusunda yeterli bilgiye saip olduğunuzu düşünüyor musunuz? Evet 276 147 294 114 171 200 Hayır 138 529 275 486 421 378 Kısmen 586 324 431 400 408 422 Sulama şebekesinin birlik tarafından angi yönteme göre işletildiğini biliyor musunuz? Serbest istek sistemi 00 88 00 685 00 120 Rotasyon sistemi 00 00 275 29 329 178 Şartlı istek sistemi 1000 559 275 29 355 404 Birim alan birim su sistemi 00 29 00 00 13 09 Bilmiyorum 00 324 450 257 303 289 Hangi sulama yöntemini kullanıyorsunuz? Karık sulama yöntemi 69 00 59 00 53 40 Tava sulama yöntemi 69 00 59 00 00 22 Salma sulama yöntemi 724 588 726 914 250 573 Damla sulama yöntemi 103 412 78 86 500 276 Yağmurlama sulama yöntemi 35 00 78 00 197 89 58

Çizelge 3 Sorulara verilen cevapların likert ölçeğine göre dağılımı 59 A PARLADIR, Y UÇAR Anket Yalvaç Hoyran Atabey Aksu Senirkent Soruları 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 S-1 00 172 241 414 172 00 147 29 235 588 39 59 78 255 569 57 114 00 229 600 158 184 13 368 276 S-2 241 138 103 207 206 265 294 29 206 206 451 118 78 255 98 114 343 29 343 171 355 303 13 53 276 S-3 103 138 69 103 586 88 412 29 147 324 471 160 137 78 157 114 286 29 343 279 276 224 66 105 329 S-4 00 00 00 00 00 529 382 59 29 00 98 137 00 00 00 86 514 171 200 29 237 316 171 79 138 S-5 69 138 103 379 310 294 235 59 206 206 118 98 98 412 275 00 371 143 229 257 355 211 66 250 118 S-6 103 35 207 310 345 00 59 29 559 353 137 20 177 196 588 86 200 200 171 343 26 79 145 105 645 S-7 00 103 276 345 276 206 177 147 294 177 39 59 157 412 333 314 114 143 371 57 66 26 276 342 290 S-8 00 69 207 310 414 206 177 118 294 206 255 177 177 275 98 57 200 29 314 429 250 224 13 158 355 S-9 103 103 241 414 138 382 324 118 177 00 255 118 137 314 157 171 314 143 143 514 197 92 290 197 197 S-10 276 69 241 345 69 559 265 59 118 00 588 196 137 59 20 343 257 143 143 114 145 53 53 566 184 S-11 276 35 35 207 448 353 255 29 206 177 333 157 157 137 216 371 114 29 171 314 355 00 105 92 447 S-12 69 00 69 103 759 618 118 88 88 59 177 20 196 39 569 343 229 114 171 143 92 53 500 40 316 S-13 517 172 35 241 35 529 235 29 88 118 235 177 235 255 98 457 257 86 143 57 197 263 79 395 66 S-14 414 103 35 138 310 294 29 00 177 500 235 196 00 196 373 29 343 00 229 400 290 66 53 158 434 S-15 00 00 103 69 793 00 00 00 255 765 00 00 00 39 961 86 57 29 171 657 00 00 92 79 829 S-16 00 00 345 138 483 00 00 118 177 706 00 196 353 59 392 86 200 200 286 229 105 145 132 92 526 S-17 00 138 414 414 00 88 29 235 353 294 20 39 471 373 118 200 143 400 257 00 132 13 395 408 53 S-18 35 35 276 448 172 147 88 559 88 118 20 00 628 235 98 229 200 286 114 86 00 40 790 118 53 S-19 345 35 207 69 345 147 00 118 88 647 196 196 118 118 373 257 171 57 257 171 184 158 53 237 368 1:iç katılmıyorum%, 2:katılmıyorum%, 3:kararsızım%, 4:katılıyorum%, 5:tamamen katılıyorum% Çizelge 4 Sorulara verilen cevapların Kruscal Wallis yöntemine göre analizi Anket Yalvaç Hoyran Atabey Aksu Senirkent p Soruları Ortalama Sata Rank ort Ortalama Sata Rank ort Ortalama Sata Rank ort Ortalama Sata Rank ort Ortalama Sata Rank ort S-1 3586 0182 885 4266 0186 1331 4256 0153 1316 4200 0212 1324 3421 0168 92 0000* S-2 3207 0299 1305 2794 0266 1158 2431 0212 974 3114 0231 1296 2592 0190 1079 0099 S-3 1931 0258 718 2794 0256 1042 3627 0217 1400 2714 0238 1046 3092 0191 1184 0000* S-4 - - - 4412 0127 1009 4417 0149 991 3371 0174 590 3535 0156 696 0000* S-5 3724 0232 1393 2794 0270 1011 3627 0184 1346 3257 0237 1203 2566 0170 904 0000* S-6 3759 0236 930 4412 0141 1241 4314 0136 1218 3486 0233 837 4263 0130 1233 0008* S-7 3793 0182 1217 3059 0246 919 3941 0147 1328 2743 0237 774 3763 0127 1222 0000* S-8 4069 0178 1430 3118 0252 1036 2780 0194 886 3914 0211 1385 3145 0193 1086 0001* S-9 3379 0219 1313 2088 0191 736 3000 0208 1147 2943 0246 1119 3108 0162 1188 0003* S-10 2862 0252 1227 1735 0176 761 1725 0146 746 2429 0237 1062 3592 0145 1546 0000* S-11 3517 0320 1292 2618 0270 982 2765 0223 1036 2943 0298 1094 3276 0207 1214 0020* S-12 4483 0208 1616 1818 0224 559 3804 0219 1344 2543 0251 829 3434 0143 1173 0000* S-13 2103 0255 931 2029 0244 898 2804 0186 1268 2086 0218 938 2868 0150 1305 0001* S-14 2828 0333 947 3559 0305 1211 3196 0236 1080 3629 0236 1244 3382 0199 1145 0376 S-15 4714 0124 1121 47647 00738 1080 4961 0028 1284 4257 0218 927 47368 0071 1131 0164 S-16 4143 0176 1234 4588 0120 1469 3647 0168 1009 3371 0217 872 3789 0169 1125 0002* S-17 3286 0135 1077 3735 0204 1411 3510 0117 1212 2714 0181 796 3237 0121 1108 0002* S-18 3714 0177 1506 2941 0193 972 3392 0105 1250 2714 0215 880 31842 0067 0582 0001* S-19 3034 0320 997 4088 0251 1419 3275 0224 1091 3086 0270 993 3447 0179 1141 0046* *p<005 ise önemlidir

DSİ verilerine göre birliklerin bakımonarım için genel bütçeden ayırdıkları pay 2009-2010 yıllarında yaklaşık %10 dur (Anonim, 2010b) Buna karşın, araştırma sonuçlarına göre birlik üyelerinin yaklaşık yarısı (%507) şebekelerin bakım ve onarımlarının yapıldığını, %404 ü ise tesislerin bakımının yapılmadığını bildirmişlerdir (S-5) Buradan, bakımonarım için ayrılan bütçenin yeterli olmadığı söylenebilir Birliklerde suyu kontrol eden personel sayısının gereğinden fazla (S-6) olduğunu düşünenlerin oranı Hoyran da %912, Atabey de %784, Senirkent de %8, Yalvaç da %655 ve Aksu da ise % 514 tür Genel ortalamalara bakıldığında ise birlik personelinin fazla olduğu görüşünde olanların oranı %733 tür Üyeler açısından, şebekenin bakımının yapılmaması ve birlik çalışanlarının sayılarının fazla olması, birlik çalışanlarının etkin çalıştırılmadığının bir göstergesi sayılabilir Birlik tarafından çalışanlar denetleniyor (S-7) önermesine verilen cevapların Atabey de %745 i, Senirkent de %632 si, Yalvaç da %621 i, Hoyran da %471 i ve Aksu da ise %429 u olumludur Genel ortalamalara bakıldığında ise, söz konusu önermeye %60 oranında olumlu cevap verilmiştir Araştırma alanındaki üyelerin %542 si birlik çalışanlarının görevlerini tarafsız olarak yerine getirdiklerini (S-8) düşünürken %364 ü aksi görüştedir Buradan genel olarak birlik üyelerinin birlik çalışanlarına güvendikleri yorumu yapılabilir Her ne kadar sorular içerisinde olmasa da çalışanlara olan bu güvenin arkasında, çalışanların yörede yaşayan insanlar arasından seçilmesinin etkili olduğu söylenebilir Ayrıca, Hizmetlerin paylaşımı ve su dağıtımında tarafsızlık ilkesine uyuluyor" (S-11) önermesine birlik üyelerinin %48 i olumlu cevap verirken, %436 sı ise olumsuz görüş bildirmişlerdir Birlik çalışanlarının sulama bilgisi (S-9), Aksu (%657) ve Yalvaç ta (%552) yeterli Hoyran da (%177) ise yetersiz olduğu düşünülmektedir Genel ortalamalara bakıldığında ise üyelerin %44 ü çalışanların bilgi düzeylerinin yeterli %391 inin ise yetersiz olduğunu bildirmişlerdir "Birlik personeli bilinçli sulama konusunda öneride bulunuyor ya da bilgilendiriyor" (S-10) önermesine verilen cevaplardan birlik üyelerinin çalışanlar tarafından sulama konusunda bilgilendirilmedikleri anlaşılmaktadır Bu durumun birlik çalışanlarının sulama konusunda bilgisizliğinden kaynaklanıp kaynaklanmadığı konusu açık değildir Bu soruya verilen cevabı, sulama suyunun angi kanallara ne zaman verileceğinin birlik çalışanları tarafından üyelere bilgi verilmediği şeklinde yorumlamak daa gerçekçi olacaktır Hoyran sulama birliği dışında kalan birliklerde Ziraat Müendisi çalıştırılmasına karşın (S-12), Atabey, Senirkent, Yalvaç ve Aksu da sulama birliği üyelerinin bir kısmı ziraat müendisi çalıştırılmadığını ya da çalışıp çalışmadığından aberdar olmadıklarını bildirmişlerdir Bu durum, üyelerin birliğin yönetim sistemine ve çalışmalarına ilgisiz olduklarının bir göstergesidir Bu tür organizasyonlarda çiftçi katılımı olması alinde daa başarılı denetim ve çalışmalar yapılacağından birlik yönetiminin bu ilgiyi artıracak çalışmalar yapması gerekmektedir Birlik üyelerinden basınçlı sulama yöntemlerinin uygulanması için yeterli teşvik yapılmadığını (S-13) düşünenlerin oranı Yalvaç da %69, Aksu da %714 ve Hoyran da ise %765 tir Birliklerin tamamında bu oran %565 iken teşviklerin yeterli olduğunu düşünenlerin oranı ise %333 tür Bu oranlar bize birliklerin basınçlı sulama yöntemlerinin yaygınlaştırılması konusunda yeteri kadar teşvik yapmadığını göstermektedir Bu teşviklerin son dönemde, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Ziraat Bankası tarafından yaygın olarak yapılması bu konudaki eksikliği giderebilecek niteliktedir Genel ortalamalara bakıldığında üyelerin %587 si sulama suyu ücretlerini zamanında ödeyemezken (S-14), %391 i zamanında ödediğini belirtmiştir Zamanında ödemeyenlerin oranı Atabey de %569, Yalvaç da %448, Hoyran da %677, Aksu da %629 ve Senirkent te %592 şeklindedir Bu rakamlar üyelerin sulama suyu ücretlerini geri ödeme konusunda problemler yaşadıklarını göstermektedir 60

Ücretlerin zamanında ödenmemesi, birlik yönetimini işletme giderlerinin (maaş, bakım onarım, enerji bedeli) ödenememesi gibi sorunlarla karşı karşıya bırakabilecektir Araştırma alanındaki birlik üyelerinin %925 i sulama suyu ücreti zamanında ödenmediğinde gecikme zammının alındığını (S-15) bildirmişlerdir Araştırmaya katılan birlik üyelerine yöneltilen Gecikme zammı çok yüksek (S-16) önermesine %604 ü katıldığını %218 inin erangi bir fikrinin olmadığını ve %173 ünün ise katılmadıklarını belirtmişlerdir Özellikle Hoyran sulama birliği üyelerinin %882 gibi büyük bir oranının bu konuda şikayetçi olduğu tespit edilmiştir Birlik üyelerinin %457 si DSİ nin birliklere destek olduğunu düşünürken, %393 si destek olmadığını, %15 i ise kararsız olduklarını bildirmişlerdir (S-17) Yine aynı şekilde sulama birliği DSİ nin Talimat ve tavsiyelerine uyuyor önermesine (S-18) %129 u katılmazken, %273 i katılmış ve %573 ü ise bu konuda kararsız kalmışlardır DSİ devredilen şebekeleri geri almalıdır (S-19) önermesine ise birlik üyelerinin Atabey de %49 u, Hoyran da %736 sı, Senirkent de %605 i, Aksu da 429 u ve Yalvaç ta %406 sı olumlu yanıt verirken, olumsuz yanıt verenlerin oranı sırasıyla %392, %379, %147, %429 ve %342 dir Genel oranlara bakıldığında ise, DSİ birlikleri geri almalıdır diyenlerin oranı %547 iken, geri almamalıdır diyenlerin oranı ise %342 dir Bu rakamlar ışığında, birlik üyelerinin yarıdan fazlasının birlik yönetiminden memnun olmadıkları ve şebekelerin DSİ tarafından geri alınmasının daa iyi olacağını düşünmektedirler İşletmelerin devredilmesiyle birlikte çiftçilerin önemli bir sorunu olan sulama ücretleri ile ilgili daa büyük problemler yaşanmaya başlanmıştır Çünkü DSİ nin şebekeleri işletme esnasında yıllık alınan gecikme zammı, birlikler tarafından ücretlerin ödenmesinde zorlayıcı bir unsur oluşturmak amacıyla aylık alınmaya başlanmıştır Bu uygulama ücretlerin ödenmesinde çiftçilerin daa dikkatli olmasını sağlarken ödeme gücü olmayan çiftçileri zor durumda bırakmıştır Bu nedenle üyelerin bir kısmı sulama ücretlerini ödemekte zorluk çektiği için sulama şebekelerini DSİ geri almalı fikrini savundukları düşünülmektedir Sonuç Sulama şebekeleri, sulama suyunun çiftçiye teslim edildiği yapı ve tesislerin bütünü olarak tanımlanabilir Sulama şebekelerinde suyun çiftçiye teslimatını sağlayan organizasyonların başarısı sulama şebekesinden beklenen faydanın elde edilmesi bakımından oldukça önemlidir Sulama organizasyonlarının başarılarını artırmak için işletme sırasında ortaya çıkan aksaklıkların belirlenerek çözümüne yönelik tedbirler alınmalıdır Anket sonuçlarına göre, yörede su kaynaklarının yeterli olduğu fakat bunların etkin kullanılamadığı belirlenmiştir Ayrıca, birliklerin personel sayısının itiyaçtan fazla olduğu ve personelle ilgili aksaklıklar olduğunda birlik tarafından gerekli önlemlerin alındığı görülmüştür Buna karşın suyun dağıtımında birlik yönetimi tarafından tarafsızlık ilkesinin korunamadığı ortaya çıkmıştır Birlik üyeleri, Sulama suyu ücretlerinin paalı ve Gecikme zamlarının yüksek olduğunu ve bu yüzden sulama suyu ücretlerini zamanında ödeyemediklerini bildirmişlerdir Birlik yöneticilerinin DSİ nin talimat ve tavsiyelerine uydukları ve DSİ nin de bu anlamda gereken desteği verdiği tespit edilmiştir Birlik üyeleri şebekelerin işletmesinin DSİ tarafından geri alınması gerektiğini belirtmişledir Bu araştırma sonuçları ile ortaya konan en çarpıcı sonuç, birlik üyelerinin DSİ nin, tesislerin işletmesini geri alması gerektiği görüşünde olmalarıdır Böyle bir sonucun, sulama şebekesinin devredilme amaçlarından biri olan katılımcılığın sağlanamaması nedeniyle üyeler tarafından birliklerin ala benimsenmemiş olmasından ileri geldiği düşünülmektedir Birlik yöneticilerinin adil su dağıtımı ile ilgili gerekli önlemleri almaları üyelerin birlikleri benimsemelerini daa da ızlandıracaktır Ayrıca, birlik çalışanlarının sulu tarım, sulama yöntemleri ve eşit su dağıtımı 61

konusunda eğitilmeleri de üyelerin birliklere bakışını olumlu yönde etkileyecektir Araştırma sonuçlarının birlik yöneticileri tarafından dikkate alınması durumunda birlik başarılarına olumlu katkı yapacağı düşünülmektedir Kaynaklar Anonim, 1994 Isparta İli Arazi Varlığı TC Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Rapor No:32, Ankara Anonim, 2001 Devlet Su İşleri XVIII Bölge Müdürlüğü Etüt Raporları, Isparta Anonim, 2008 Devlet Su İşleri XVIII Bölge Müdürlüğü Raporları, Isparta Anonim, 2010a ttp://wwwdsigovtr/izmet/tarimt m (Erişim tarii: 25102010) Anonim, 2010b Devlet Su İşleri XVIII Bölge Müdürlüğü Raporları, Isparta Beyribey, M, Erdoğan, FC, Çakmak, B ve Aküzüm, T 1997 Katılımcı Sulama Yönetimi ve Sulama Birliklerinde Sistem Peformansının Değerlendirilmesi 6 Ulusal Kültürteknik Kongresi, 5-8 Haziran 1997 Kirazlıyayla Bursa, 162-171 Çakmak, B, Kendirli, B ve Uçar, Y 2007 Avaluation of Agricultural Water Use: ACase Study for Kızılırmak Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi 4 (2) 175-185 Güvercin, Ö ve Boz, İ 2003 Üreticilerin Sulu Tarım Konusundaki Deneyimleri ve Sulama Birliklerine Bakışı: Düziçi İlçesi Örneği KSÜ Fen ve Müendislik Dergisi, 2003, 6(2): 80-90 Süeri, S ve Topak, R 2005 Konya Ovasındaki Sulama Örgütlerinin İşletmecilik Yönünden Karşılaştırılması SÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2005, 19(37):79-86 Şimşek, H ve Yılmaz, N 1997 Konya- Altınekin İlçesi Sulama Kooperatiflerinde Sulama işletmeciliğinin Problemleri ve Çözüm Yolları 6 Ulusal Kültürteknik Kongresi, 5-8 Haziran 1997, Bursa, 136-144 Uçan, K ve Boz, İ 2005 Sulama Birlikleri Personelinin Mesleki Açıdan Yeterlilikleri: Karamanmaraş İli Örneği Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 36(1): 69-75 Uçan, K 1997 Türkiye de Sulama Sistemlerinin İşletilmesi 6 Ulusal Kültürteknik Kongresi 5-8 Haziran 1997 Kirazlıyayla-Bursa Uçar, Y ve Yardımcı, N 2003 Isparta İli Sulama Şebekelerinin Sorunları ve Çözüm Önerileri Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt: 7(3): 30-35 Yamane, T 2001Temel Örnekleme Yöntemleri Çevirenler: Alptekin Esin, Celal Aydın, M Akif Bakır, Esen Gürbüzsel, Literatür Yayıncılık İstanbul 62