Prof. Dr. H. Zafer Güney Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Araştırma Serisi 9-2011 1
AİK- DSÖ TANIMI Hastaların ilaçları klinik ihtiyaçlarına uygun şekilde, kişisel gereksinimlerini karşılayacak dozlarda, yeterli zaman diliminde, kendileri ve toplum için en düşük maliyette almalarını gerektiren kurallar bütünüdür. Hekimler, hastaların kendi üzerlerinde yarattıkları gereksiz ilaç yazma baskısını azaltma sorumluluğundadır Araştırma Serisi 9-2011 2
Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Örnekleri Fazla sayıda ilaç kullanılması (polifarmasi) Yüksek maliyetli ilaçların kullanılması Gereksiz yere antibiyotik kullanımı Yanlış endikasyon, tedavi süresi Uygun olmayan doz, farmasötik şekil Gereksiz enjektabl formların kullanılması Tedavi konusunda hastayla yeterli iletişimin sağlanamaması Araştırma Serisi 9-2011 3
Akılcı Olmayan İlaç Kullanımının Nedenleri Eğitim eksikliği Alt yapı eksikleri Maddi imkansızlıklar Hasta baskısı Kötü performans sahibi meslekdaşların taklit edilmesi Yönetsel ve düzenleyici mekanizmalar Dünya genelinde ilaçların %50 sinden fazlası uygun olmayan şekilde reçetelenmekte ve kullanılmaktadır (DSÖ) Araştırma Serisi 9-2011 4
Sosyal Güvenlik Kurumlarının (SSK, Bağ- Kur, Emekli S., Yeşil Kart) yıllık toplam ilaç harcaması Yıl TL Amerikan Doları 2005 8. 686.000.000 6,437 milyar 2006 10.077.000.000 6,997 milyar 2007 11.130.000.000 8,497 milyar 2008 12,992,000,000 9,985 milyar 2009 16.065.000.000 10,334 milyar 2010 15,347.000.000 10.180 milyar Araştırma Serisi 9-2011 5
Akılcı İlaç Kullanımının Yaygınlaşması İçin Hastalar tedavinin katılımcısı olmalıdır Hastaların AİK konusundaki bilgi, tutum ve davranışları doğru yönde geliştirilmelidir Hastaların ilaç kullanımı konusundaki davranışlarının doğru saptanması gerekmektedir Eğitim çok önemlidir Hastaların ilaç kullanma alışkanlıklarının izlenmesi gerekmektedir. Araştırma Serisi 9-2011 6
Hedef Kitle Rastgele seçilmiş devlet hastanelerine ve aile sağlığı merkezlerine başvuran hastalar Çalışmanın gerçekleştirildiği yıllar: 2010 yılı Mayıs ayı Aile hekimliği sistemine geçilen 12 il (Amasya, Bartın, Bayburt, Bilecik, Bolu, Çankırı, Denizli, Eskişehir, Karabük, Kastamonu, Kırşehir, Gümüşhane) Katılan hasta sayısı: 4470, yüzyüze görüşme tekniği 48 soruluk anket Anketin yanıtlanma oranı: % 93,1 (Gönüllülerden onay alndı) Araştırma Serisi 9-2011 7
Hastalara Ait Demografik Veriler ASM : %49.4 DH: % %50,6 Toplam : 4470 hasta ASM: 41 yaş DH: 41 yaş, 15 yaş altı hastaların ebeveynlerine anket uygulandı. Hastaların %46,2 si 25-44 yaş arasında 65 yaş üstü hastalar %10, 15-24 yaş arası hastalar %14.7 Kadın: %57,4 Erkek: %42.6 ASM: %83,8 DH: %81,4 SGK lı, %3 dolayında sosyal güvencesi yok Araştırma Serisi 9-2011 8
Hastaların Öğrenim Durumu Öğrenim Durumu ASM (%) DH (%) Toplam (%) Okuryazar değil 6.3 7.2 6.8 Sadece okuryazar 4.2 4.1 4.2 İlkokul- ortaokul 45,5 42 43.7 Lise ve dengi okul 28 29,8 28,9 Üniversite ve üzeri 16.0 16.9 16.5 Araştırma Serisi 9-2011 9
Başvuru nedenleri (sıklık sırasına göre) 1. Hastalıkların muayenesi amaçlı ilk başvuru (ASM: %53,9, DH: %69,3, Toplam : %61,7) 2. Hekime ilaç yazdırma amaçlı başvuru (ASM: %32, DH: %8,3, Toplam : %20) 3. Kontrol amaçlı başvuru (ASM: %10.6, DH: %17,4, Toplam : %14) 4. Rapor: (ASM: %2.3, DH: %2,7, Toplam: %2,5 ) Araştırma Serisi 9-2011 10
Hekime ilaç yazdırmak için başvuran hastaların yazdırdıkları ilaç grupları ASM 1. Ağrı kesici, romatizmal ilaçlar (%55.7) DH 1. Ağrı kesici, romatizmal ilaçlar (%51,6) 2. Antihipertansifler (%31) 2. Antibiyotikler (%31,3) 3. Soğuk algınlığı ilaçları (%25,2) 3. Soğuk algınlığı ilaçları (%27,6) 4. Antibiyotikler (%24,3) 4. Antihipertansifler (%24,5) Araştırma Serisi 9-2011 11
Fizik Muayene Yapılan Hastalar Hastaların %40.5 i hekimin muayene için 5 dk veya daha az zaman ayırdığını belirtmiş FM için ayrılan ortalama süre: ASM: 9 dakika 54 saniye Devlet Hastanelerinde: 8 dakika 42 saniye Hasta memnuniyeti kendisine ayrılan süreyle doğru orantılı Araştırma Serisi 9-2011 12
Hekimin Yaklaşımı (Genel) Bana ismimle hitap etti ASM DH Toplam %61,9 %46,2 %54 Beni dinledi %82.4 %70.8 %76,6 Anlayacağım şekilde bilgi verdi Verilen bilgi yeterli mi? (Evet kesinlikle) Şikayetim ve tedavim konusunda soru sorma fırsatı verdi Sorduğum sorulara anlayacağım şekilde yanıt verdi %92 %85,8 %88,8 %79,1 %63,6 %71.5 %91.5 %83.2 %87,3 %81,9 %72,9 %77,6 Araştırma Serisi 9-2011 13
Reçetenizde Yer Alan İlaçların Nasıl Kullanılacağını Biliyor musunuz?(genel) Tamamını biliyorum : %69,5 (ASM: %76,4, DH: %62,7) Bir kısmını biliyorum: %17,6 (ASM: %14,8, DH: %20.3) Bilmiyorum: %11.4 (ASM: %7,6, DH: %20,3) Araştırma Serisi 9-2011 14
Reçetedeki ilacı nasıl kullanacağınızı kimden öğreniyorsunuz? Reçeteyi yazan hekimden: %80,2 (ASM: %86,4, DH: %73,6) Hekim bu bilgileri ancak sorunca açıklıyor : ASM: %10,9, DH: %12,2 Eczacıdan: %17.4 (ASM: %12, DH: %23,4) Araştırma Serisi 9-2011 15
Hekiminiz ilaçları nasıl kullanacağınızı tekrarlaxyor mu? EVET ASM: %37,3 DH: %29,8 Araştırma Serisi 9-2011 16
Hekim İlaçlarla İlgili Hangi Bilgileri Veriyor? Günlük doz (%69,5) Tedavi süresi (%55,3) Uygulama formu (%51,9) İlacın adı (%39) İlacın etkisi (%29,2) İlacın ne zaman bırakılması gerektiği (%26,3) İlacın olası yan etkileri : (%22,6) ASM de bilgi veren hekimler, DH ne göre daha fazla bilgi veriyor. Araştırma Serisi 9-2011 17
Hekimden İlaçlarla İlgili Hangi Bilgileri Almak İsYyorsunuz? 1. İlacın günlük dozu (%66.8) 2. İlacın olası yan etkileri (%64,1) 3. Tedavi süresi (%64) Araştırma Serisi 9-2011 18
Daha önce kullanıp yararını gördüğünüz ilaçları yazdırmak isyyor musunuz? Yazdırmak istiyorum: %51 Bazen yazdırmak istiyorum: %35,5 Araştırma Serisi 9-2011 19
Elinizdeki reçetede kendi isteğinizle yazılmış ilaç var mı? ASM: %36,1 DH: %25,8 Reçete başına düşen isteğiniz üzerine yazılan ilaç sayısı: ASM : 1.84 DH: 1.54 Reçete başına düşen ilaç sayısı: ASM : 3.18 3.36 DH: Araştırma Serisi 9-2011 20
Hangi ilaç formu daha çabuk etki etmektedir? Enjekte edilebilen formlar: %67,5 İlacın tedavi edici özelliği ile fiyatı arasında bir ilişki var mı? Bu iki konunun hiçbir ilgisi yok: %43,2 Hekime gitmeden eczaneden ilaç alıyor musunuz? Evet: %8,6 (ASM: %7,9, DH: %9,2) Bazen : %35,7 (ASM: %34,5, DH: %36,9) Araştırma Serisi 9-2011 21
Hastalandığınızda İlk Olarak Ne Yapıyorsunuz? Hekime gidiyorum: %51,4 (ASM: %52,3, DH: %50,6) Evdeki ilaçları kullanıyorum: %37,4 (ASM: %36,1, DH: %38,7) Hekime gidenlerin ASM : %56,5, DH: %53,9 u erkek Araştırma Serisi 9-2011 22
Öğrenim Durumunun Hekime Başvurma Üzerine Etkisi Okur yazar olmayanlar : ASM: %61,9 DH: %49,7 Üniversite ve üzeri eğitim alanlar: ASM: %48,6 DH: %43,5 ilk olarak hekime başvuruyor. Bu iki grupta ilk olarak hekime başvurma oranları daha yüksek Araştırma Serisi 9-2011 23
Muayene Olabilmek İçin Ortalama Ne Kadar Bekliyorsunuz? ASM: 13 dk 31 sn DH: 45 dk 19 sn Araştırma Serisi 9-2011 24
Sizi muayene ve tedavi eden hekime güveniyor musunuz? ASM DH Kesinlikle evet %78 %63.8 Kısmen %20 %32.3 Hayır %2 %3,9 Merkezi Başkanlığı Hıfzısıhha Mektebi Müdürlüğü Araştırma Serisi 9-2011 25
Daha önce hekimin size önerdiği ilaçları önerilen süreden önce bırakxnız mı? ASM: Evet : %25,4 Bazen: %44.9 DH: Evet: %28,6 Bazen: %42,2 Araştırma Serisi 9-2011 26
İlaç Prospektüslerini Okuyor ve Okutuyor musunuz? ASM: %59,1 DH: %61,6 Prospektüsleri okuyup yararlanıyorum: ASM: %34,7 DH: %34,1 Araştırma Serisi 9-2011 27
Evinizde kullanmadığınız, artmış veya yedek amaçlı sakladığınız ilaç var mı? ASM: %49,9 DH: %55,7 Araştırma Serisi 9-2011 28
Kullandığınız ilaçların son kullanma tarihine bakıyor musunuz? ASM: %81,7 Evet DH: %78,1 Evet Araştırma Serisi 9-2011 29
Evinizdeki SKT geçen ilaçları axyor musunuz? ASM: %65 evet DH: %63,9 evet Araştırma Serisi 9-2011 30
Size verilen sağlık hizmeynden memnun musunuz? Hayır DH: %9,9 ASM: %5 Araştırma Serisi 9-2011 31
SONUÇLAR AİK konusunda yapılması gereken birçok faaliyet bulunmaktadır Sadece 1. basamak değil, 2. basamakta da faaliyetler yapılmalıdır Toplumun AİK konusundaki beklenti, bilgi ve tutumlarının değişimi uzun süre alabilir AİK konusunda deneyimli sağlık personeline ihtiyaç vardır AİK nın yaygınlaştırılabilmesi için klinik farmakolojiye önemli ölçüde ihtiyaç vardır. Araştırma Serisi 9-2011 32