ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-IV 4.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski BATI Roma Devlet Teşkilatı Krallık Dönemi
Kronoloji Roma Tarihi 3 ana periyoda ayrılır: 1) İÖ 8.yy-6.yy sonu: Krallık Dönemi Roma kentinin kuruluşundan son Etrüsk kralının sürülüp Cumhuriyetin kurulmasına kadarki dönem. 2) İ.Ö. 5.yy-1.yy (İÖ 30/27): Cumhuriyet (Republik) Dönemi ve yıkılışı, J. Caesar ın diktatörlüğü. 3) İÖ 1.yy-İS 4./5.yy: Augustus ile başlayan İmparatorluk Döneminden itibaren Geç Antik Dönemin baslangıcına kadar (Hıristiyanlık Roma nın resmi dini, Roma Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılır)
KRALLIK DEVRİ DEVLET TEŞKİLATI Başta devleti yöneten bir kral(rex) bulunur. Roma Kralı (Latince: rex, regis) Roma Krallığı'nın baş magistrası. Patricilerden oluşan Comitia Curiata adındaki halk meclisi onu süresiz olarak seçer. Kral; meclisin ona verdiği emretme kudretine(imperium) dayanarak Başrahip, ordu komutanı ve hakim olarak görev yapardı. Yani dini, mülki ve askeri kudret kralın elindedir.
ROMA KRALININ ALÂMETLERİ Oniki lictor'un taşıdığı fasces ve balta, Curule sandalyesinde oturma hakkı, mor Toga Picta, kırmızı ayakkabılar başa takılan beyaz Diademdir. NOT: Tüm bu alâmetler arasında en önemli olanı mor toga'dır.
ROMA KRALININ ALÂMETLERİ Oniki lictor'un taşıdığı fasces ve balta,
ROMA KRALININ ALÂMETLERİ Curule sandalyesinde oturma hakkı,
ROMA KRALININ ALÂMETLERİ mor Toga Picta,.
ROMA KRALININ ALÂMETLERİ kırmızı ayakkabılar
ROMA KRALININ ALÂMETLERİ başa takılan beyaz Diademdir.
KRALLIK DEVRİ DEVLET TEŞKİLATI Rex'in sıfatında vücud bulan devletin hakim gücü ona şu görevleri yükler: (1) Yönetimin başı - kanunları uygulama gücüne sahip baş yönetici olarak görev yapmış, devlete ait tüm toprakları yönetmiş, fethedilmiş toprakları düzenlemiş ve tüm kamu işerini denetlemiştir. (2) Baş komutan - Roma askerlerinin komutanlığını yapmış, Roma Lejyonlarını organize etmiş, ordu komutanlarını atamış ve savaşları yönetmiştir. (3) Devletin başı - Roma'nın baş temsilcisi olarak yabancı güçlerle ilişkileri yürütmüş ve diğer ülkelerden gelen temsilcileri kabul etmiştir. (4) Baş Rahip - Sahip olduğu resmi temsil yetkisi ve Roma dini üzerindeki yönetici pozisyonu nedeniyle, Roma ve onun halkını Roma tanrıları'na karşı temsil etmiştir. (5) Baş kanun koyucu - kanun teklifleri hazırlamış ve ihtiyaçlara karar vermiştir. (6) Baş yargıç - Tüm kamu ve ceza davalarında hüküm vermiştir.
KRALLIK DEVRİ DEVLET TEŞKİLATI Roma vatandaşları Tam hukuklu(partici) ve az kısıtlı haklara sahip(plebler) olarak iki kısma ayrılmıştı. Birinci meclis Comitia Curiata dır. Patricilerden oluşur İkinci meclis Senatus dur. Bu da Partici ailelerinin oluşturduğu kralın danışma meclisiydi.
Particiler büyük toprak sahibi, varlıklı kişilerdi. Bu sebeple idareciler, büyük toprak sahibi varlıklı kişilerdi. Bu sebeple idarede bunlar söz sahibi idiler. Seçme seçilme ve ticaret hakları vardı. Yaklaşık M.Ö V. yy ortalarına kadar.
KRALLIK DEVRİ DEVLET TEŞKİLATI M.Ö 508-507 yılında ilan edilen Cumhuriyetle bir takım yeni sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunlardan birincisi Roma toplulukları yeniden teşkilatlandırmak ve bunların devlet içindeki görevlerini tespit etmekti. Bunun yanında diğer bir meselede krallık devrinde başlanan Roma hakimiyetini devam ettirebilmekti.
KRALLIK DEVRİ DEVLET TEŞKİLATI Partici-Pleb mücadeleleri uzun süre devam etmiştir. İlk reformu kral Servius Tullius tarafından yapıldığı sanılmaktadır. Halk gelirlerine göre sınıflara ayrılmıştır.
KRALLIK DEVRİ DEVLET TEŞKİLATI Amaç yalnızca Particilerden meydana geldiği için yetersiz durumda bulunan orduyu takviye etmektedir. Gelir esasına göre yapılan bu sınıflandırmada Romalılar Partici olsun, Pleb olsun orduya katılmak zorunda idiler. Bu reform, Partici Pleb eşitliğine doğru önemli bir adımdır.
Cumhuriyet/Republik Dönemi MÖ 509-27 Roma bir kent olarak büyümeye başlar. Etrüsk kralları zamanında dini mimari ve F.Romanum kimliğini kazanır. İÖ 6.yy Grek kolonileri ve Etrüsklerin zayıflaması Roma cumhuriyetinin kurulmasıyla aynı zamanlara denk gelir Toplumsal çatışmalar dışında cumhuriyetin ana konusu savaşlardır. Daha 6.yy da krallık döneminde Roma çevresinde Latium da bir çok kent üzerinde politik ve askeri egemenliğe sahipti. Res publica ile krallık monarşisi yıkılır. Artık önceleri sadece bir kişinin elinde olan güç/yönetim tüm vatandaşların resmi katılımıyla cumhuriyete dönüşür.
Cumhuriyet te cursus honorum (hiyerarşik dizilim gösteren yüksek memuriyet mevkileri) I. Basamak: Quaestor, askeri ve sivil finans yönetimi II. Basamak: Aedil, polis,güvenlik, sağlık, oyunların orginazisyonu, yiyecek dağıtımı III. Basamak: Praetur, yüksek hakim, sivil askeri yetki gücü, konsüle vekillik IV. Basamak: Konsül, en yüksek memuriyet, ordu üzerinde emir yetkisi, senato toplama yetkisi
Magistratus: Cumhuriyet dön.deki yüksek devlet memurları(senato üyeleri) olup bir seneliğine çift olarak seçiliyorlardı. Magistrat, sonra konsul-consulatus olur. Praetor: önceleri sivil bir memuriyet iken daha sonra eyaletlere atanmış( idari kişi) Consul, ve Censor Censor: Sensor (nüfus sayımı, vergilendirme, askere gidecekler) en üst düzey kişi. üst düzeydeki memurları tayin, senatodaki senatörlerin mal ve mülkünü sayan ve buna göre senatörlüklerine son verebilen kişidir.) Consul: Cumhuriyet devrinde kralın yerine bir yıl için seçilen kişidir. Bunlar kralın sahip olduğu yetkilere sahiptiler. Yalnız seçimle ve bir yıl süre için iş başına geliyorlardı
Consuller: İki Consul eşit yetkilere sahipti. Biri tarafından alınan karar, diğeri tarafından itiraz edilip durdurulabiliyordu. Consuller askeri alanda emretme kudretine Imperium Militare kullanarak asker toplamak, savaş vergisi almak ve orduya savaşta komutanlık etmek gibi önemli görevleri vardı. Adalet ve hükümetin günlük işleri, devletin giderleri ile ilgilenmek ve Senatus ve Curia meclislerini toplantıya çağırmak, Tanrıların isteklerini de sormak ve karşılamakta Consullerin görevleri arasında idi. Consullerin güç ve kudretini gösteren semboller Etrüsk krallarından alınmış makam koltuğu Sella Curulis, erguvan renkte şeritleri bulunan beyaz toga Toga Praetexta ve değnek demetleri içinde balta Fasces taşıyan ve halk içinde consullerin önünde giden 12 Lictores dir. Lictorlar şehir içinde balta taşımazlardı. Consullerin yardımcı olarak iki memuru vardı.
Liktorler: Yüksek memurların yakın korumaları, sayıları farklılaşabilir. İmp. yanında 12 liktor Questor: Cezai işlere bakmak ve devlet hazinesini idare etmek görevlerindendir. küçük mali işlere ve devlet hazinesi işlerine bakan kişilerdir. Rex Sacrorum: Kurban sunan kral anlamına gelir. Consullere yardımcı olan memurlardandı. Bazı önemli kurbanları sunmak ile görevliydi ve Pontifex Maximus emri altında çalışıyordu.
CUMHURİYET DEVRİ ANAYASASI Comitia Curiata/Curia Meclisi: Patrici ve Pleblerden oluşur. Kanun yapar, savaş ve barışa karar verir. Zengin üyelerin bulunduğu mal ve mülke dayanan meclise Comitia Centuriata son derece etkin bir rol oynamıştır. Comitia Centuriata Meclisi: Özellikle yüksek derecedeki memurların seçimine karar verir. Comitia Curiata nın yerini almıştır. Burada Consuller, Praetorlar ve Censorlar seçilirdi. Comitia Tributa Meclisi: Pleblerin meclisidir. Pleblerin siyasi alanda bazı haklar elde etmesiyle üstünlük kazandı. Bu meclis Quaestor ve Aedilleri seçerdi. Aediller: zabıta görevlerine yürüten, çarşı ve pazarları denetleyen kişilerdir. Cursus Honorum: memur sıralaması.
CUMHURİYET DEVRİ ANAYASASI M.Ö. 6.yy da Aristokratlar ayaklanarak kralı iktidardan indirip, kurdukları yeni yönetime devlet idaresinin yalnız bir krala ait olmayıp bütün vatandaşları ilgilendiren bir iş olduğu manasına gelen Cumhuriyet adını verdiler. Halk meclisi(comitia Curiata) ve Senatus eskisi gibi mevcut idi. Devletin başında kralın tüm yetkilerine sahip iki Consules vardı. Consulesler başlangıçta Praetors adını taşıyorlardı. Ancak M.Ö. 366 da ikinci derecede önemli memurlar olan ve adli, hukuki işlerin yönetimini üstlenen memurlara Praetor denilince baştakiler Consul adını alırlar. Senatus: Patrici aile reisleri ve yüksek dereceli memurlardan oluşur. Krallık dönemindeki gibi sadece bir danışma kurulu olmaktan çıkıp devletin siyaset ve mali işlerini de yürüten bir kurul halini almıştır. Curia dan gelen kararları onay yada red ediyor, consuller bir savaş yada başka nedenle ölürse yerine 5 günlüğüne İnterrex seçer. Senatus tarafından alınan kararlar Senatus Consoltum kanun yetkisine sahip değil ancak, Consuller tarafından dikkate alınmak zorunda idi. Consullere Dictator seçme emrini verirler. Senatus Curia nın müdahalesi olmadan Consullere Dictator seçme emrini verirdi. Dictator: Olağanüstü hallerde devlet yönetimi tüm yetkilerini Dictator adında bir memura 6 aylığına devrederdi. Dictator Consullerden biri tarafından seçilir ve devlet yönetimindeki tüm memurlar ve Consuller onun emri altına girerdi. Dictator hiçbir işten mesul değildi. Kendine bir süvari komutanı Magister Equitum seçerdi. M.Ö. 218-201 yılında II.Kartaca savaşlarında Halk Meclisi tarafından seçilmeye başlanınca eski önemini yitirmiş ve 82 yılında Sulla döneminde monarşik bir devlet şeklinde ortaya çıkmıştır.
CENTURİA TEŞKİLATI Bu sınıf ( Hem meclis hem ordu) I. Sınıf (Varlıkları) A- Süvari : 18 centuria B- Ağır piyade : +80 ceturia 98 II. Sınıf (Daha az geliri olanlar).. 20.. 20.. 20.. +30 95 2 Tekniker 2 Mızrakçı 1 Proletarii(yedek) Toplam: 98+95=193 Centuria teşkilatı sonucu kurulan meclise Comitia Centirata denmiştir. Buraya vatandaşlar mensubu oldukları Centria içinden girerler. Şehir dışındaki Mars meydanında toplanan mecliste her Centuia nın bir oy hakkı vardır. Oylama önce süvarilerden başlardı. Süvariler ile ağır piyadeler oylanacak konu hakkında görüş birliğine varırsa (18+80=98 )yarıdan fazla olan 98 oyu sağlayacaklarından diğer Centuriaların oylamaya katılmasına gerek kalmazdı. Birinci sının isteği olurdu.