GER ATR K NMEL HASTALARIMIZDA EfiL K EDEN S STEM K HASTALIKLAR VE KOMPL KASYONLAR

Turkish Journal of Geriatrics 2009; 12 (3): 118-123 ARAfiTIRMA GER ATR K NMEL HASTALARIMIZDA EfiL K EDEN S STEM K HASTALIKLAR VE KOMPL KASYONLAR ÖZ Asuman DO AN Burcu KÖSE DÖNMEZ Güldal NAK PO LU Nefle ÖZG RG N Girifl: Bu çal flmadaki amaç, rehabilitasyon program na al nan geriatrik inmeli hastalar m zdaki kronik sistemik hastal klar, efllik eden komplikasyonlar ve s kl klar n araflt rmakt. Yöntem ve Gereç: Çal flmaya rehabilitasyon program na al nan toplam 151 geriatrik hasta dahil edildi. Yafllar, cinsiyetleri, ö renim durumlar, medeni hal ve sosyal güvenceleri, inme etyolojileri, inme taraf, hastalar n sistemik hastal klar kaydedildi. Bulgular: Çal flmaya dahil edilen 151 geriatrik hastan n %49.1 i kad n, %50.9 u erkek ve ortalama yafl 72.18 ± 4.6 idi. Etyolojileri gözden geçirildi inde; 118 (%78.2) hastada neden tromboembolik ve 33 (%21.8) hastada neden hemorajikti. 125 (%82.7) geriatrik hasta bir veya daha fazla sistemik hastal a sahipti. Geriatrik hastalar n %73.5'inde HT, %27.1'inde aterosklerotik kalp hastal, %17.8'sinde DM, %9.2'sinde kronik obstriktif akci er hastal mevcuttu. Hastalarda görülen komplikasyonlar n da l m ; %49.0' nda omuz a r s ve %36.0' nda omuz subluksasyonu, %29,8'inde konuflma bozuklu u, %27.1'inde üriner disfonksiyon, %18.5'inde kompleks bölgesel a r sendromu, %16.5'inde barsak disfonksiyonu, %10.5'inde derin ven tormbozu, %4,6's nda disfaji ve %1.9'unda bas nç ülseri, %5.9'unda depresyon bulgular vard. Sonuç: Geriatrik hastalarda serebrovasküler olay mortalite ve morbiditenin en önemli nedenlerinden birisidir. Geriatrik hastalarda sistemik hastal klar n s kl ve inmeye ba l komplikasyonlar n fazla olmas, rehabilitasyon program n önemli ölçüde olumsuz olarak etkilemektedir. Anahtar Sözcükler: Geriatri, nme, Sistemik hastal klar, Komplikasyonlar THE COMPLICATION AND COMORBID MEDICAL DISEASES OF GERIATRIC STROKE PATIENTS ABSTRACT RESEARCH letiflim (Correspondance) Asuman DO AN Ankara Fizik Tedavi Rehabilitasyon E itim ve Araflt rma Hastanesi, 5. FTR Klini i ANKARA Tlf: 0505 391 31 31 e-posta: asudogn@yahoo.ca Gelifl Tarihi: 15/10/2008 (Received) Kabul Tarihi: 13/11/2008 (Accepted) Ankara Fizik Tedavi Rehabilitasyon E itim ve Araflt rma Hastanesi, 5. FTR Klini i ANKARA Introduction: The purpose of this study was to investigate the chronic systemic and comorbid medical diseases on geriatric stroke patients admitted to our clinic. Material and Method: Totally 151 geriatric stroke patients were included in the study. In this study, the ages, genders, stroke etiologies, complication and the systemic diseases of the patients were recorded. Results: The mean age of 151 (49.1% female, 50.9% male) geriatric patients was 72.18 ± 4.6 years 125 (82.7%) of geriatric patients had one and more systemic disease. It was found that comorbid disease was hypertension in 73.5%, atherosclerotic heart disease in 27.1%, diabetes mellitus in 17.8%, chronic obstructive pulmonary disease in 9.2%. 49.0% had shoulder pain and,36% shoulder subluksasyon, 29.8% had speech disorder, 27.1% had urinary dysfunction, 16.5% had complex regional pain syndrome, 16.5% had bowel dysfunction, 10.5% had deep vein thrombosis, 4.6% had dysphagia, 1.9% had pressure ulcer and 5.9% had depression symptom. Conclusion: Cerebrovascular accident in geriatric patients is one of the most important causes of morbidity and mortality. The rehabilitation program of geriatric stroke patients are offen affected negatively by the complications and comorbid medical conditions. Key Words: Geriatrics, Hemiplegia, Systemic disease, Complications. 118

GER ATR K NMEL HASTALARIMIZDA EfiL K EDEN S STEM K HASTALIKLAR VE KOMPL KASYONLAR G R fi Serebrovasküler olay (SVO), en s k görülen ciddi nörolojik hastal k olarak kabul edilmektedir. Kalp hastal klar ve kanserden sonra ölüm nedeni olarak üçüncü s rada olup morbidite aç s ndan da 1. s rada yer almaktad r (1). Yaflla birlikte hastal k insidans da ayn oranda art fl göstermektedir (2). Y ll k inme insidans 55-64 yafl nda 1.3-3.6/1.000, 65-74 yafl nda 4.9-8.9/1.000, 75 yafl ve üzerinde 13.5-17.9 /1.000 dir. 44 yafl ndan önce görülen inme, tüm inmelerin ancak %3-5 ini oluflturmaktad r. Kad nlarda 55-64 yafllar aras nda inme insidans, erkeklerden 2-3 kat daha azd r. 85 yafl na do ru bu fark azalmaktad r (3). nme etyolojisi ile ilgili çeflitli nedenler ileri sürülmektedir (4). Yafl ve yafl ile birlikte art fl gösteren etmenler birbiri ile iliflkilidir. skemik kalp hastal klar, hipertansiyon, diabet ve kognitif bozukluklar fonksiyonel durum üzerine olumsuz etki gösterirler (5). Bu nedenle geriatrik hastalarda risk faktörlerinin ve risk faktörlerinden korunman n bilinmesi çok önemlidir (1). SVO ya ba l inme, hastalar, aileleri ve sa l k kurumlar için emosyonel ve sosyoekonomik sorunlara yol açan, uzun dönem sakatl n önemli bir nedenidir (6). nme rehabilitasyon üniteleri bu anlamda çok büyük önem teflkil etmektedir (5). Özellikle yafll hastalarda efllik eden sistemik faktörler, inme sonras geliflebilecek komplikasyonlar, hastalar n motivasyon eksikli i rehabilitasyon sürecini olumsuz etkileyebilmektedir (7). Bu nedenle yafll l n fizyolojik süreci ile birlikte oluflabilecek komplikasyonlar önlemek veya en aza indirmek, rehabilitasyonun prognozu aç s ndan büyük önem tafl maktad r. Bu çal flmada Haziran 2003 ve Kas m 2005 tarihleri aras nda klini e yatarak rehabilitasyon program na ald m z geriatrik inmeli hastalar m zda, efllik eden sistemik hastal klar n ve komplikasyonlar n s kl araflt r lmal d r. Tablo 1 Hastalar n sosyodemografik karakteristikleri Özellik (n=151) n % Cinsiyet Erkek 77 50.9 Kad n 74 49.1 Ö renim Durumu Okuma-yazma yok 72 47.6 Okur yazar 25 16.5 lkokul mezunu 49 32.4 Ortaokul mezunu 5 3.3 Medeni Durum Evli 115 76.2 Evli de il 36 23.8 Yafl Ortalama±ss 72.18 ± 4.6 GEREÇ VE YÖNTEM Çal flmaya Haziran 2003 ve Kas m 2005 tarihleri aras nda hastanemizde yatarak fizik tedavi ve rehabilitasyon program na al nan, SVO ya ba l inme geçiren toplam 151 geriatrik hasta dahil edildi. Yafllar, cinsiyetleri, e itim düzeyleri, hemipleji etyolojileri, hemiplejik taraflar, yat fl süreleri ve hastalar n sistemik hastal klar kaydedildi. Hastalar n SVO ya ba l olarak geliflen üriner disfonksiyon, barsak disfonksiyonu, omuz a r s ve subluksasyonu, kompleks bölgesel a r sendromu, konuflma bozuklu u, yutma güçlü ü, derin ven trombozu, pulmoner emboli, dekübit ülseri ve depresyon olmak üzere hemipleji komplikasyonlar de erlendirildi. Çal flma tan mlay c tipte kesitsel bir çal flmad r ve sonuçlar Statistical Package Social Sciences (SSPS) for Windows paket program ile istatiksel olarak de erlendirilmifltir. BULGULAR Geriatrik hastalar n sosyodemografik karakteristikleri Tablo 1 de verilmifltir. Çal flmaya dahil edilen 151 geriatrik hastan n %49.1 i kad n, %50.9 u erkek, ortalama yafl 72.18 ± 4.6 idi. Etyolojiler gözden geçirildi inde 118 (%78.1 ) hastada neden tromboembolik ve 33 (%21.8) hastada ise neden hemorajikti. 77 hasta (%50.9) sa hemipleji, 74 hasta (%49) sol hemipleji idi. Geriatrik hastalara efllik eden sistemik hastal klar Tablo 2 de verilmifltir. 125 (%82.7) geriatrik hasta bir veya daha fazla sistemik hastal a sahipti. Efllik eden sistemik hastal klar n %73.5 i HT, %27.1 i aterosklerotik kalp hastal, %17.8 si DM, %9.2 si kronik akci er hastal idi. %22.4 oran nda ise hastalar m zda di er grubuna dahil eti imiz hiperlipidemi, malignite, parkinson, demans, tiroid fonksiyon bozukluklar ve osteomalazi gibi hastal klar tesbit edildi. Hastalar m zda inme sonras komplikasyonlar n da l m ise Tablo 3 de verilmifltir. %49.0 nda omuz a r s ve subluksasyonu, %29.8 nda konuflma bozuklu u, %27.1 inde üriner disfonksiyon, %18.5 inde kompleks bölgesel a r sendromu, %16.5 inde barsak disfonksiyonu, %10.5 inde DVT, TÜRK GER ATR DERG S 2009; 12(3) 119

THE COMPLICATION AND COMORBID MEDICAL DISEASES OF GERIATIC STROKE PATIENTS Tablo 2 Hastalardaki komorbid hastal k da l m Hastal k % Hipertansiyon 73,5 Aterosklerotik Kalp Hastal 27,1 Diabetes Mellitus 17,8 Kr. Obstruktif AC Hastal 9,2 Hiperlipidemi 5.3 Demans 4.6 Tiroid fonksiyon bozukluklar 3.3 Malignite 3.3 Parkinson 3.3 Osteomalazi 2.6 Tablo 3 Hastalardaki inme sonras komplikasyonlar n da l m Komplikasyon % Omuz A r s ve Omuz Subluksasyonu 49, 36 Lisan Bozuklu u 29.8 Uriner Disfonksiyon 27.1 Kompleks Bölgesel A r Sendromu 18.5 Barsak Disfonksiyon 16.5 Derin Ven Trombozu 10.5 Disfaji 4.6 Depresyon 5.9 Bas nç Ülseri 1.9 %4.6 s nda disfaji ve %1.9 unda bas nç ülseri, %5.9 unda depresyon bulgular vard. Hastalarda izlemleri s ras nda pulmoner tromboemboliye rastlanmad. TARTIfiMA nme, daha çok orta ve geriatrik yafl grubunun hastal olarak kabul edilmektedir. Ancak genç eriflkinlerde de görülebilmektedir. Genç eriflkin inmeli hastalar ile geriatrik inmeli hastalarda hastal n etyolojisi ve prognozu bir tak m fakl l klar göstermektedir. Genç eriflkinlerde inmede yafl s n r 45 yafl ve alt olarak kabul edilir. nmenin %72.0 65 yafl üzerinde görülür, 15-45 yafllar aras nda %3-5 s kl nda, çocukluk ça- nda ise nadirdir. Genç iskemik inmeli hastalarda, yafll hastalara göre daha çeflitli ve daha çok say da etyolojik faktörler mevcut iken, geriatrik inmeli hastalarda etyolojide rol oynayan de ifltirilemeyen risk faktörleri: yafl, cinsiyet, rk, aile öyküsü iken; de ifltirilebilen kesinleflmifl risk faktörleri: hipertansiyon (HT), diabetes mellitus (DM), hiperinsülinemi ve glukoz intolerans, kalp hastal klar, hiperlipidemi, sigara, asemptomatik karotis stenozu ve orak hücreli anemiden oluflmaktad r.. nmede etyoloji iskemik ve hemorajik bafll klar alt nda toplanmaktad r. Bu tiplerin insidans ve prognozlar farkl l k göstermektedir. Zhang ve arkadafllar yapt klar çal flmada, iskemik inme s kl n %62.4 olarak bildirilmifltir (8). Hastanemizde yap lan tüm yafl gruplar n n dahil edildi i, bir çal flmada hastalar n inme etyolojisi %70.0 nda iskemik; %23.0 nda hemorajik olarak saptanm flt r (2). Bu çal flmada, benzer olarak inmeli hastalar n 118 inde (%78.1) tromboembolik, 33 ünde (%21.8) hemorajik SVO belirlenerek, iskemik etyoloji daha fazla bulunmufltur. Hipertansiyon, genç popülasyonda oldu u gibi geriatrik hastalarda da kalp yetmezli i (KY), koroner arter hastal (KAH) gelifliminde en önemli risk faktörüdür. Yap lan birçok çal flmada hipertansiyonun en önemli risk faktörü oldu u ortaya konulmufltur (1). Framingham ve ark yapt çal flmada; HT nun, 65 yafl ve üzeri hastalarda, 65 yafl alt hastalara k yasla KY, KAH riskini çok daha fazla art rd bildirilmifltir (9). Feigin ve ark yapt çal flmada ise iskemik inmeli hastalar aras ndaki en s k gözlenen risk faktörü olarak arteryel HT s kl %84.8 olarak verilmifltir (4). Di er bir çal flmada da HT nun en önemli de ifltirilebilir risk faktörü oldu u vurgulanm flt r (10). Geriatrik inmeli hastalar aras nda yap lm fl olan çal flmada HT varl %73.5 ile en fazla efllik eden sistemik hastal k olarak belirlenmifltir. nmede di er risk faktörü aterosklerotik kalp hastal klar - d r. Genellikle hipertansiyonla birliktelik göstermektedir (11). Serebral infarktlar n yaklafl k %30.0 n n kardiyak nedenli olabilece i düflünülmektedir. skemik nedenli inme olgular ve koroner kalp hastal, benzer risk faktörlerine ve patogenetik özelliklere sahiptir. Koroner kalp hastal olan hastalarda inme geliflme riski artm flt r (12). Framingham çal flmas nda kalsifiye aortik plak bulunmas n n her dekatta yaklafl k olarak iki kat artt, 35 ve 70 yafl ndaki iki hasta torasik aortada plak bulunmas aç s ndan karfl laflt r ld nda, 70 yafl nda plak bulunma olas l n n yedi kat artt vurgulanmaktad r (13). Genç hastalarda ise yap lan bir çal flmada kardiyak inmelerin oran %23.0-36.0 olarak bildirilmifltir (14). Yafll larda genel olarak kardiyoembolik ve büyük arter hastal infarktlar ön s ralarda yer al rken, gençlerde di er nedenler ilk s ray oluflturmaktad r. Bizim çal flmam zda aterosklerotik kardiyovasküler hastal k oran %27.1 s kl kla ikinci en s k risk faktörü olarak saptand. 120 TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2009; 12(3)

GER ATR K NMEL HASTALARIMIZDA EfiL K EDEN S STEM K HASTALIKLAR VE KOMPL KASYONLAR nmeli hastalarda birlikte bulunan ve önemli bir risk faktörü olarak görülen di er bir sistemik hastal k ise diabet ve glikoz intolerans d r. Diabet, sistemik serebral damarlar üzerinde olumsuz etkilere sahip metabolik bir hastal kt r. DM un dünyadaki insidans ve prevalans yaflla birlikte art fl göstermektedir. Bu nedenle 65 yafl ve üzeri yafl grubunda önemi daha çok artm flt r. Yafll da kesin tan alm fl DM oran %7-10 dur (15). skemik inme insidans ve fliddeti de diabetle birlikte art fl göstermektedir. Akut inmeli hastalar n 1/3 ünden fazlas nda hiperglisemi mevcuttur (16). Di er bir çal flmada da iskemik inmeli olgular n %37-42 si tek bafl na diabete ya da diabetle hipertansiyonun kombinasyonuna sahiptir denilmektedir (17). Bizim çal flmam zda DM %17.8 oran nda saptanm flt r. Kronik obstriktif akci er hastal klar (KOAH), ilerleyici hava ak m obstrüksiyonu ile karakterize, tüm dünyada mortalite ve morbiditeye yol açan önemli bir hastal kt r (18). Dünyada 600 milyon KOAH l hasta oldu u ve her y l 2.5 milyon hastan n bu sebeple öldü ü bilinmektedir. Ülkemizde 2.5-3 milyon KOAH l vaka oldu u tahmin edilmektedir (19). KOAH atriyal fibrilasyona yol açarak inme etyolojisinde rol oynayabilir. Ayr ca KOAH inmeli hastalarda akci er kapasitesini azaltt ndan, rehabilitasyon sürecini olumsuz etkileyebilmektedir. Bizim çal flmam zda inmeli hastalarda KOAH oran %9.2 olarak bulunmufltur. Hastalar m z hiperlipidemi yüzdesi 5.3 idi. Literatürde gençlerde %10.0 olarak belirtilmiflken bizde bu oran n daha küçük olmas inme sonras hastalar n ilaç kullan yor olmas ve ilaçla düzeyin düflürülmüfl olmas ndan kaynaklanabilece ini düflündürmektedir. %5.0 ve alt nda saptanan di er hastal klar da tabloda belirtildi. Ancak bu hastal klar n SVO etyolojisi ile direkt iliflkisi gösterilmedi i için tart fl lmad. nmeli hastalarda poststrok çeflitli komplikasyonlar görülebilmekte ve bu komplikasyonlar rehabilitasyon sürecini olumsuz etkileyebilmektedir. Bu nedenle inmeli hastalarda rehabilitasyonun hedeflerinden biri de komplikasyonlar n gelifliminin önlenmesi olmal d r. Genç inmeli hastalarda sistemik fonksiyonlar n n daha iyi olmas, beyin atrofilerinin daha az ve plastisitelerinin daha fazla olmas nedeniyle iyileflme potansiyelleri geriatrik inmeli hastalara göre daha yüksek oldu- u gibi, inme sonras komplikasyonlar n s kl, da l m ve tedavi yaklafl mlar da farkl d r. nmeli hastalarda omuz komplikasyonlar s k görülmektedir. Bunlar n bafl nda omuz subluksasyonu ve omuz a r s gelmektedir. Omuz subluksasyon inme sonras ortaya ç kan, tüm plan ve yönlerde skapula ve humerus aras ndaki iliflkinin total veya k smi de iflimi olarak tan mlanmaktad r (20). nme sonras omuz subluksasyonu s k bir komplikasyon olup, %17-81 aras nda, omuz a r s ise %16.0-%85.0 aras nda bildirilmifltir (21). Yap lan bir çal flmada da genç eriflkin inmeli hastalarda omuz komplikasyonlar n n en s k görülen komplikasyonlardan biri oldu u bildirilmifltir (22). Bizim çal flmam zda da omuz komplikasyonlar genç yafl grubu ile benzer olarak %49.0 s kl nda en fazla tespit edilen komplikasyon olmufltur. nme sonras ortaya ç kan en yayg n komplikasyonlardan biri de lisan bozuklu udur. %33.0-52.0 aras nda de iflen prevalansa sahiptir (23). Yap lan araflt rmalarda inme sonras hastalar n yaklafl k üçte birinde lisan fonksiyonlar nda bozulma oldu u vurgulanm flt r. %20.0 ndan fazlas nda konuflma bozuklu u ve %10.0-18.0 nda kal c iletiflim hasar geliflti i bildirilmektedir (24,25). letiflim kuramama hastalarda sosyal izolasyona, sonras nda depresyona yol açmaktad r. Hastalar - m zda lisan bozukluklar n %29.8 s kl ile ikinci en s k komplikasyon olarak tespit ettik. Yafll hastalar, sistemik hastal klar ve sosyal nedenlerle bir flekilde toplumdan izole olmaktad rlar. nme sonras geliflen lisan ve iletiflim bozukluklar mevcut iletiflim problemlerinin ve sosyal izolasyonun artmas na neden olacakt r. Üriner disfonksiyon insidans inmeli hastalarda akut dönemde daha yüksektir, ancak daha sonra insidans düflmektedir. nmeden k sa süre sonra inkontinans s kl %44.0-83.0 aras ndad r. Zaman içinde hastalar n %70-80 i kontinenslerini yeniden kazan r (26). nme sonras görülen en s k üriner traktus disfonksiyonu detrüsör hiperrefleksisi teriminin yerini alan nörojenik detrüsör overaktivitesidir (27). Yafll hastalarda pelvik taban kaslar n n relaksasyonu, üretropelvik ligamanlar n zay flamas ve kontinanstaki kompensatuar mekanizmalar n zay fl, üriner inkontinans s kl n art rd ndan, inme sonras s kl da oldukça fazlad r. Çal flmam zda geriatrik hastalarda %27.1 s kl ile üçüncü s kl kta görülen komplikasyon olarak belirlenmifltir. Etkilenmifl kolun arteryel, venöz ve lenfatik pompalar yeterli ak m sa lamak için harekete ihtiyaç duyar. Bu pompalardan herhangi birinin yetersizli i kompleks bölgesel a r sendromu (KBAS) geliflimine yol açar. nmeli hastalarda omuzun immobilizasyonu bunu kolaylaflt r r (28). Tüm inmelerin %23.0 nda, (29). genç inmeli hastalar n %12.6 s nda KBAS bulgular oldu u belirtilmifltir (22). Bizim çal flmam zda kompleks bölgesel a r sendromu (%18.5), genç inmeli hastalardan daha fazla saptanm flt r. TÜRK GER ATR DERG S 2009; 12(3) 121

THE COMPLICATION AND COMORBID MEDICAL DISEASES OF GERIATIC STROKE PATIENTS Barsak disfonksiyonu da karfl lafl labilen bir di er komplikasyondur. nmeli hastalarda fekal inkontinans da görülebilmekte ve ortalama iki haftada hala düzelmemiflse kötü prognoz ile iliflkili oldu u belirtilmektedir. Yine bu hastalarda konstipasyon s k bir problemdir. mmobilite, inaktivite, yetersiz beslenme, depresyon, nörojenik durum, kognitif bozukluklar, transfer yetene i olmamas gibi nedenlerle iliflkili olabilece i belirtilmifltir (30, 31). Kronik konstipasyon yafll da s k görülen sorundur. Ayr ca yafla ba l olarak istirahat ve maksimal sfinkterik bas nçlarda azalma olur, rektum komplians azal r. Bunlar n sonucunda yafll da inkontinans geliflir. Bu hastalarda ayn zamanda anorektal duyunun azalmas na ba l olarak fekal impaction da geliflebilmektedir. SVO mevcut barsak disfonksiyonlar nda daha fazla bozulmaya neden olmaktad r. Bizim hastalar m zda yüksek oranda barsak disfonksiyonu saptand. Hastan n uzun süreli immobilizasyonu tromboembolizm geliflme riskini art r r. Yafl n ilerlemesi ile birlikte bald r ve bacak venlerinde geniflleme bu risk art fl n n nedenidir. Derin ven trombozu (DVT) rehabilitasyon program n n gecikmesine neden olur ve hastalarda pulmoner emboli riski artar. DVT hastalar n %30.0 nda geliflir, ço unlukla tutulan taraftad r, ço unlukla alt ekstremitede görülür. Bizim çal flmam zda hastalar m z yafll olmas na ra men DVT oran literatürden daha az oranda %10.5 olarak belirlenmifltir. Bunun nedeni nöroloji kliniklerinde proflaksinin bafllanmas, subklinik seyreden DVT nin gözden kaçmas ve rutin olarak her hastadan doppler USG nin istenmemesi olabilir. Disfaji, inme sonras s k karfl lafl lan bir komplikasyondur. S kl %29.0-81.0 aras nda de iflmektedir (32). Serebral ve beyin sap lezyonlar n n yutma fizyolojisini bozmas sonucu oluflur. Disfaji aspirasyon ve pnömoni riski nedeniyle mortalite ve morbidite oranlar n artt rmaktad r. Hastalarda malnütrisyona neden olabilmektedir. Tan s uzman kifliler taraf ndan videofloroskopi veya elektrofizyolojik yöntemlerle konulmaktad r. Bizim çal flmam zda literatürden düflük oranda disfaji tespit edildi. Bunun nedeni her hastadan ayr nt l laboratuar inceleme yap lmadan, sadece klinik gözlemlere dayal tan konuldu u için olabilir. Yafll hastalarda ösefagus peristaltizminin azalmas, çi neme ve difl problemleri, salya miktar n n azalmas nedeniyle disfaji görülmektedir. nme ile mevcut problemler daha artacak, yafll beslenmesini üzerine olumsuz etkisi nedeniyle rehabiltasyon program n olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle fonksiyonel durumun art r lmas, komplikasyonlar n önlenmesinde; özellikle geriatrik inmeli hastalarda disfajinin erken tespiti ve etkili tedavi yöntemlerinin uygulanmas önemlidir. Hastanedeki inmeli hastalar n %9.0 nda, bak m evlerindekilerin %23.0 nda bas yaras görülmektedir (23). Uzun süreli yatak istirahatine yol açarak rehabilitasyon sürecini olumsuz etkiler. Erken tan ve tedavi bu anlamda önemlidir. Yafll hastalarda inmobilite, diabet, periferik vasküler hastal k, inkontinans, düflük vücut kitle indeksi, cilt alt ya dokusunun azalmas, bas yaras aç s ndan riski art rmaktad r (33). Genç inmeli hastalarda bas yaras bildirilmemifl olmas na ra men, çal flmam zda geriatrik popülasyonda %1.9 s kl nda bas yaras tespit edildi. Hastanemizde yap lan bir çal flmada geriatrik inmeli hastalar n %52.6 s nda depresif duygu durum belirti ve tutumlar tespit edilmifltir (34). nmeli hastalarda geliflen komplikasyonlar, günlük yaflam aktivitelerinde ba ml l k, sosyal izolasyon, negatif aile deste i bir süre sonra hastalarda depresif duygu durumuna yol açabilmektedir. Bu da hastalar n rehabilitasyon sürecinde motivasyonunu olumsuz etkilemektedir. Ayr ca geriatrik hastalarda ilerleyen yafl n yol açt depresif duygu durumlar n n olabilece ini bildiren çal flmalar mevcuttur. Yap lan çal flmada %5.9 hastada depresif duygu durumu bulgular na rastland. Sonuç olarak inmeli hastalarda yafl de ifltirilemeyen kesinleflmifl risk faktörüdür. Oysa inme ile birlikteliklerini tespit etti imiz HT, DM, aterosklerotik kalp hastal ve KOAH de ifltirilebilir ve kontrol edilebilir risk faktörleridir. Geriatrik inmeli hastalarda, risk faktörü olarak kabul edilen sistemik hastal k birlikteli i bizim hastalar m zda %82.1 s kl - nda mevcuttu. Yafll larda inmenin yüksek mortalite ve morbiditesi, ekonomik maliyeti ve aileye getirdi i yükler düflünüldü ünde; sistemik hastal klar n düzenli kontrolü, bu hastal k hakk nda hastalar n e itimi ve koruyucu hekimli in önemi burada birkez daha vurgulanmal d r. Ayr ca geriatrik inmeli hastalarda komplikasyonlar n daha s k ve iyileflmelerinin daha zaman al c ve komplike olmas konunun önemini birkez daha art rmaktad r. KAYNAKLAR 1. Brandstater ME. Stroke rehabilitation. In: DeLisa JA, Gans BM, eds. Rehabilitation Medicine. Third Ed. Philadelphia: Lippincott- Raven Publishers, 1998. pp 1165 1189. 2. Do an A, Nakipo lu GF, Aslan DM, Kaya ZA, Özgirgin N. The rehabilitation results of hemiplegic patients. Turk J Med Sci 2004; 34: 385 389. 122 TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2009; 12(3)

GER ATR K NMEL HASTALARIMIZDA EfiL K EDEN S STEM K HASTALIKLAR VE KOMPL KASYONLAR 3. Kumral E, Balk r K. nme epidemiyolojisi. Balkan S, edidörler. Serebrovasküler Hastal klar. Ankara; Günefl Kitabevi; 2002. pp 38-47. 4. Feigin VL, Wiebers DO, Nikitin YP, O Fallon WM, Whisnant JP. Risk factors for ischemic stroke in a Russian Community: A population-based case control study. Stroke 1998; 29: 34 39. 5. Bagg S, Pombo AP, Hopman W. Effect of age on functional outcomes after stroke rehabilitation. Stroke 2002; 33: 179 185. 6. Goldstein LB, Adams R, Alberts MJ, et al. Primary prevention of ischemic stroke: a guideline from the American Heart Association/American Stroke Association Stroke Council: Stroke. 2006; 37: 1583-633. 7. Tan J. Hemiplejik hastalarda görülen üst ekstremite komplikasyonlar. In: Hemipleji ve rehabilitasyonu sempozyum kitab. GÜTF. 1999; 42-48 8. Zhang LF, Yang J, Hong Z et al. Proportion of different subtypes of stroke in China. Stroke 2003; 34: 2091 2096. 9. Kannel WB, Prospects for prevention of cardiovscular disease in the elderly. Prev Cardiol 1998; 1: 32-39 10. Pinto A, Tuttolomondo A, Di Raimondo D, Fernandez P, Licata G. Cerebrovascular risk factors and clinical classification of strokes. Semin Vasc Med 2004; 48: 287 303. 11. Vasan RS, Massaro JM, Wilson PW, Seshadri S, Wolf PA, Levy D, D Agostino RB. Antecendent blood pressure and risk of cardiovascular disease: the Framingham Heart Study. Circulation 2002; 105: 48 53. 12. Tanne D, Shotan A, Goldbourt U, Haim M, Boyko V, Adler Y, Mandelzweig L, Behar S. Severity of Angina pectoris and risk of ischemic stroke. Stroke 2002; 33: 245 250. 13. Witteman JC, Kannel WB, Wolf PA, et al. Aortic calcified plaques and cardiovascular disease (The Framingham Study). Am J Cardiol 1990; 66: 1060-4. 14. Palazzuoli A, Ricci D, Lenzi C, Lenzi J, Palazzuoli V. Transesophageal echocardiography for identifying potential cardiac sources of embolism in patients with stroke. Neurol Sci 2000;21:195-202. 15. Bibero lu S, Yafll da diabet, Galenos ayl k t p dergisi 2006;9(112):22-33. 16. Baird TA, Parsons MW, Barber PA, Butcher KS, Desmond PM, Tress BM, Colman PG, Jerums G, Chambers BR, Davis SM. The influence of diabetes mellitus and hyperglycaemia on stroke incidence and outcome. J Clin Neurosci 2002; 9: 618 626. 17. Kissela BM, Khoury J, Kleindorfer D, Woo D, Schneider A, Alwell K, Miller R, Ewing I, Moomaw CJ, Szaflarski JP, Gebel J, Shukla R, Broderick JP. Epidemiology of ischemic stroke in patients with diabetes: the Greater Cincinnati/Northern Kentucky Stroke Study. Diabetes Care 2005; 28: 355 359. 18. Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, executive summary 2003. (www.goldcopd.com). 19. Toraks Derne i Kronik Obstrüktif Akci er Hastal tan ve tedavi rehberi. KOAH çal flma grubu. Toraks Dergisi 2000;1(ek-2):2. 20. Paci M, Nannetti L, Rinaldi LA. Glenohumeral subluxation in hemiplegia: An overview. J Rehabil Res Dev 2005;42:557-68. 21. Turner-Stokes L, Jackson D. Shoulder pain after stroke: a review of the evidence base to inform the development of an integrated care pathway. Clin Rehabil 2002;16:276-98. 22. Selçuk B, Akyüz M, Genç Eriflkinlerde nme, Romatoloji ve T bbi Rehabilitasyon Dergisi Aral k 2004; 267-273 23. Sibel Eyigör, nme Rehabilitasyonu, Türk Fiz T p Rehab Derg 2007; 53 (Özel Say 1): 11-5. 24. Laska AC, Hellblom A, Murray V, Kahan T, Von Arbin M. Aphasia in acute stroke and relation to outcome. J Internal Med 2001;249;413-22. 25. Wade DT, Hewer RL, David RM, Enderby PM. Aphasia after stroke: natural history and associated deficits. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1986;49;11-6. 26. Arunabh MB, Badlani G. Urologic problems in cerebrovascular accidents. Probl Urol 1993; 7(1): 41-53. 27. Khan Z, Starer P, Yang WC, Bhola A. Analysis of voiding disorders in patients with cerebrovascular accidents. Urology 1990; 35(3): 265-70. 28. Uzunca K, nmede üst ekstremite komplikasyonlar, fiziksel t p ve rehabilitasyon dergisi, 2006;52(Özel Ek B):B23-B29 29. Bender L, McKenna K. Hemiplegic shoulder pain: defining the problem and its management. Disabil Rehabil 2001;23:698-705. 30. Duncan PW, Zorowitz R, Bates B, Choi JY, Glasberg JJ, Graham GD, et al. Management of adult stroke rehabilitation care: a clinical practice guideline. Stroke 2005;36:100-43. 31. Dumoulin C, Korner-Bitensky N, Tannenbaum C. Urinary incontinence after stroke: does rehabilitation make a difference? A systematic review of the effectiveness of behavioral therapy. Top Stroke Rehabil 2005;12:66-76. 32. Selçuk B, nme de Yutma Bozukluklar, Fiziksel T p ve Rehabilitasyon, 2006, 52. cilt, say 3; 38-44. 33. Gülekon A, Ad flen E, Yafll larda deri sorunlar, Galenos ayl k t p dergisi 2006;9(112):111-116. 34. Nakipo lu GF, Karamercan A, Mengüllüo lu M, Dal E, Özgirgin N. Geriartrik Hemiplejik Hastalar n ve Onlar n Bak - m n Üstlenen Geriatrik Bireylerin Depresif Duygudurum Belirtilerinin Karfl laflt r lmas, Turkish Journal of Geriatrics 2006, 9(4):218-221. TÜRK GER ATR DERG S 2009; 12(3) 123