BÖLÜM 8 ÖRNEKLEME
Temel ve Uygulamalı Araştırmalar için Araştırma Süreci 1.Gözlem Genel araştırma alanı 3.Sorunun Belirlenmesi Sorun taslağının hazırlanması 4.Kuramsal Çatı Değişkenlerin açıkça saptanması ve isimlendirilmesi 5.Hipotez Oluşturma 6. Bilimsel Araştırma Tasarımı 7.Verilerin Toplanması, Analizi ve Yorumlanması 2.Öncelikli Veri Toplama Görüşme kaynak taraması 8.ÇIKARIM Kaynak: (Sekaran, 2000) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 2
Örnekleme Araştırmacılar çoğunlukla araştırmak istedikleri evrenin (ana kitle, popülasyon) tümünü inceleme olanağından yoksundurlar. Bu nedenle ; evrenin bir kısmı üzerinde çalışmak zorundadırlar. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 3
Örnekleme Bir bütünün daha küçük bir parçası tarafından temsil edilmesidir. Araştırmalarda kullanılmak üzere evrenin bir parçasının seçilmesine örnekleme denir. Önemli olan nokta ana kitleyi en iyi şekilde temsil edecek örneklem grubunun oluşturulmasıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 4
Örnekleme Yönteminde Karşılaşılan Kavramlar Evren (Ana Kitle, Popülasyon) Eleman (Unsur, Birey) Evren Çerçevesi (Örneklemin Çıkarılacağı Evrenin Tüm Elemanlarının Listesi) Örneklem (Evren İçinden Seçilmiş Elemanlar) Konu (Örneklemin Tek Bir Elemanı) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 5
Örnekleme Yöntemleri Olasılığa Dayalı Örnekleme Evreni oluşturan bireylerin her biri bilinen bir olasılıkla örnekleme dahil olmakta, örnek şansa bağlı bir seçimle belirlenmektedir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 6
Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri 1. Sınırlamasız veya basit şans örneklemesi Her bir birime eşit seçilme olasılığı vererek, seçilen birimlerin örnekleme alındığı yöntemdir. Sistematik hata oranı yüksektir bu nedenle bilimsel değeri azdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 7
2. Sınırlamalı veya karmaşık örnekleme Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri Sistematik Örnekleme : Evren içinde 1 ile n arasında rastgele seçilen elemanlardan, n. elemanı seçme yöntemiyle yapılır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 8
2. Sınırlamalı veya karmaşık örnekleme Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri Tabakalı Şans Örneklemesi : Örneklem; her kattaki konulardan rastgele bir seçimle, çalışma konusu ile ilgili uygun ve anlamlı olan gruplara ayrılmaktadır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 9
Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri 3. Küme Örneklemesi İdeal olarak her grubun bireyleri arasında heterojen olanlar kümelenir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 10
Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri 4. Alan Örneklemesi Araştırmanın evreni, ülkeler, bölgeler veya belirli sınırlar içinden seçiliyorsa alan örneklemesi yapılabilir. Alan örneklemesi; belirli bir alanda yapılan küme örneklemesidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 11
Olasılığa Dayalı Örnekleme Çeşitleri 5. Çifte Örnekleme Örneklem, konu hakkında ön bilgiler almak için kullanıldığında ve daha sonra bu örneğin bir alt örneği kullanılarak daha ayrıntılı olara incelenmek istendiğinde, çifte örnekleme yapılır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 12
Olasılık Dışı Örnekleme Bu örneklemede, evren içindeki elemanların örnek konusu olarak seçilmelerinde hiçbir olasılık bulunmamaktadır. Örnek birimi gelişigüzel olasılıklarla seçilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 13
Olasılık Dışı Örnekleme Olasılık dışı örnekleme ikiye ayrılır: Gelişigüzel örnekleme Bilinçli örnekleme Prof. Dr. Özkan Tütüncü 14
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri Gelişigüzel örnekleme Araştırmacının her hangi bir şekilde evrenin bir parçasını almasıyla gerçekleşir. Sistematik hata oranı yüksektir. Bilimsel değeri azdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 15
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri Bilinçli örnekleme Evrenin en tipik öğelerini seçme işlemidir. Bu yönteme tipik birimler yöntemi de denir. Eğer, araştırmacının alacağı örneklem küçük olmak durumunda ise bu yöntem en geçerli yöntemdir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 16
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri Bilinçli örnekleme türüne giren örneklemeler ikiye ayrılır: Karar örneklemesi Kota örneklemesi Prof. Dr. Özkan Tütüncü 17
Bilinçli Örnekleme Karar Örneklemesi Bu yönteme göre, önce evren homojen alt evrenlere ayrılmaktadır. Bu alt evrenleri temsil eden tipik bir birim saptanmakta, bu tipik birimlerden bir kısmı ya da hepsi alınmaktadır. Evrenin tipik özelliklerini taşıyan sınırlı sayıda elemanlardan birkaçının seçimi söz konusudur. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 18
Bilinçli Örnekleme Kota Örneklemesi Bu yöntemde de evren bazı ölçütlere göre homojen özellik gösteren gruplara ayrılmaktadır. Her gruptan eleman sayısıyla orantılı olarak, araştırmaya alınacak denek sayısı saptanmaktadır. Araştırmacının evren hakkında oldukça bilgili olması gerekir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 19
Örneklem Sayısını Belirlemede Kesinlik ve Güven Geçerli ve güvenilir bir örneklem, araştırmacıya bulguların genellenebilirliğini olanaklı kılmaktadır. Kesinlik, tahminin gerçek evren özellikleriyle ne kadar yakın olduğuyla ilgilidir. Güven, araştırmacının evrenle ilgili tahminlerinin ne kadar kesin olduğuyla ilgilidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 20
Örneklem Boyutunun Büyüklüğü Hakkında Karar Vermeden Önce! Evren parametrelerini öngörümlemede ne kadar kesinliğe gereksinim duyulacağını, Hata oranının en fazla hangi düzeyde olması gerektiğini, Evrenin özellilerinde ne kadar değişkenlik bulunduğunu, Örneklem düzeyinin artırılmasının maliyetini belirlemeleri gerekir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 21
Örneklem Boyutunun Büyüklüğünde Genel Baz Alınan Bazı Parametreler Güvenilirlik düzeyi (0,95), Hata oranı (kesinlik) (0,05), Değişkenlik düzeyi (0,5), Maliyetler. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 22
Örnek Hacim Tablosu N = Ana kitlenin büyüklüğü; S = Örneklemenin büyüklüğü Prof. Dr. Özkan Tütüncü Kaynak: (Sekaran, 2000) 23
Çift Yönlü Testlerde İstatistiksel Kararlar H 0 : µ 1 = µ 2 H 1 : µ 1 µ 2 α= 0,025 α= 0,025 Prof. Dr. Özkan Tütüncü 24
Tek Yönlü Testlerde İstatistiksel Kararlar H 0 : µ 1 = µ 2 H 1 : µ 1 < µ 2 α= 0,05 Prof. Dr. Özkan Tütüncü 25
Tek Yönlü Testlerde İstatistiksel Kararlar H 0 : µ 1 = µ 2 H 1 : µ 1 > µ 2 α= 0,05 Prof. Dr. Özkan Tütüncü 26
Bias Toplanan verilerin rastgele olmaması veya belli bir veriye hak ettiğinden daha fazla yer verilmesi durumuna denir. Bu durumda ortaya çıkan sonuçların tarafsız olduğunu ve gerçeği yansıttığını söylenemez. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 27
Tip I Hata Sıfır hipotezi doğru olduğu halde reddedilmesidir. Sonuçta incelediğimiz gruplar arasında fark olmadığı halde fark vardır şeklinde karar veririz. Tip I hataya yol açma olasılığı α (alfa) ile gösterilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 28
Tip II Hata Yanlış olduğu halde sıfır hipotezini kabul etmemizdir. Sonuçta incelediğimiz gruplar arasında bir fark olduğu halde fark yoktur sonucunu çıkarırız. Tip II hataya yol açma olasılığı β (beta) ile gösterilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 29
Tip Hataları Hipotez Testi Sonrası Karar H 0 Red H 0 Kabul Gerçek Durum H 0 Doğru Yanlış Karar Tip I Hata (α hatası) Doğru Karar H 0 Yanlış Doğru Karar Yanlış Karar Tip II Hata (β hatası) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 30
Tip Hataları Tip I hatasından kaçınmak için α değerinin (1- α) küçük tutulması (0,05 veya 0,001), Tip II hatasından kaçınmak için denek sayısının (örneklem) artırılması önerilir. İstatistiksel güç (1-β) için β nın 0,20 seviyelerinde olması önerilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 31
Ödev Aşağıdaki makaleleri okuyup, irdeleyiniz. Akan, H. (2008). Bilimsel yayınlarda taraf tutma. O. Yılmaz (Ed.), Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık (pp. 89-95). Ankara: TÜBİTAK-ULAKBİM. Erişim: http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum6/akan.pdf Elhan, A. H. (2005). Örneklem büyüklüğünün belirlenmesi. Erişim: http://168.144.121.167/toraksfd23njkl4nj4h3bg3jh/mse-pptpdf/halil_elhan2.pdf Demirel, N. ve Gürler, S. (2010). Klinik çalışmalarda örneklem genişliğinin belirlenmesinde pratik yaklaşımlar. Kafkas Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 16(2), 205-211. Erişim: http://vetdergi.kafkas.edu.tr/extdocs/2010_2/205_211.pdf Creative Research Systems (2011). Sample Size Calculator. Erişim: http://www.surveysystem.com/sscalc.htm Prof. Dr. Özkan Tütüncü 32
Ödev Tartışmaları Geçen haftaki ödevlerin tartışılarak değerlendirilmesi. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 33
Kaynaklar Sekaran, U. (2000). Research methods for business, a skill-building approach. John Wiley & Sons, Inc: New York Prof. Dr. Özkan Tütüncü 34
8. BÖLÜMÜN SONU Prof. Dr. Özkan Tütüncü 35