Dış Ticaret Politikası: Amaç ve Araçları Doç. Dr. Dilek Seymen http://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen
Uluslararasi Đktisat International Economics Uluslararası Ticaret Teorisi International trade theory Uluslararasi Ticaret Politikası Theory of International trade policy Pür, Reel, Soyut Dış Ticaret Teorisi Moneter Dış Ticaret Teorisi Öd. Blançosu Diş Ticaret Politikasi Araçlari ve Etkileri Uluslararasi Ekonomik Kuruluşlar ve Etkileri Uluslararasi Ekonomik Bütünleşme Pozitif Normatif Döviz Piyasasi Milli gelir-dış ticaret
Uluslararası Đktisat Uluslararası Ticaret Açık Ekonomi Mikro Đktisadı Uluslararası Para (Finans) (Ödemeler Bilançosu, Döviz Piyasası vb.) Uluslararası Ticaret Politikası Uluslararası Ticaret Teorisi (Reel, Pür, Soyut) (Dış ticaret politikasının amaç ve araçları, uluslararası ekonomik kuruluşlar, uluslararası ekonomik entegrasyon ve etkileri vb.) Uluslararası Parasal Teori Açık Ekonomi Makro Đktisadı Uluslararası Parasal Politika Uluslararası Makro Đktisat Politikası Pozitif Normatif
Dış Ticaret Politikası Ekonominin Karar organları tarafından belirlenmiş olan amaçlara ulaşmak üzere, alınan önlemler ve seçilen araçların tümü Pozitif Đktisat-normatif iktisat Đktisat politikasının teorisi-uygulamada iktisat politikasıiktisatçı-politikacı Amaçlar Ekonomik Amaçlar (iç ve dış dengenin sağlanması, istihdamın artırılması gibi), Meta-Ekonomik Amaçlar (genel sağlık, güvenlik,çevre gibi) ve Sosyo-Ekonomik Amaçlar (gelir dağılımı gibi) olarak sınıflandırılabilir. Araçlar Tarifeler Tarife Dışı Önlemler 4
Dış Ticaret Politikası Genel Ekonomi Politikası Dış Ticaret Politikası Klasik teorinin varsayımları Ekonominin temel verilerindeki değişmelerin göz önüne alınarak, statik varsayımların değiştirilme zorunluluğu Bireysel maliyetlerle toplumsal maliyetlerin örtüşmemesi gibi Dışsal ekonomilerin varlığı gibi.. Tam rekabetin gerçekleşmemesi gibi 5
Dış Ticaret Politikası- Dış Ticarete Müdahale Merkantilizm-teori öncesi politika dönemi Klasikler- A.Smith: Bir ülkenin gümrük vergilerini kaldırmasını, diğer ülkelerin de kaldırmasına bağlar. J.S.Mill: ekonomi politikası ilkelerine dayanarak koruyucu gümrük tarifelerinin savunulabileceği tek hal, geçici olarak o ülkenin koşullarına tamamıyla uyan yeni bir sanayinin yerleşmesi için konuldukları haldir. A.Hamilton(1757-1804): Đmalat Üzerine Rapor, 1790. Amerikan sanayinin, Đngiliz sanayi karşısında korunması, sadece refah değil güvenlik açısından da önemli H.Carey(1793-1879): tarım ve sanayide sürekli koruma S.N.Patten: 20.yüzyıl başları, Himayeciliğin Ekonomik Esasları, serbest ticaret ve ücretlerin eşitlenmesi 6
Dış Ticaret Politikası- Dış Ticarete Müdahale F.List(1789-1846) ve Alman Tarihçi Okul: sanayide geçici koruma, Bebek Endüstri Tezi. Stolper-Samuelson: serbest dış ticaret yoluyla faktör fiyatlarının eşitlenmesi J.M Keynes:gümrükler yoluyla ithal mallarına talebin daralması, yerli mallarının tüketimindeki artış çarpanın büyüklüğüne bağlı olarak mili gelir ve istihdamı artırır 7
Dış Ticaret Politikası- Dış Ticarete Müdahale Gelişmekte olan ülkelerde Korumacılık: Đşbölümü ve uzmanlaşmaya dayalı karşılaştırmalı üstünlüklerin gelişmekte olan ülkeler açısından olumsuz etkileri G.Myrdal, GOÜ ihracat yapısı, ilksel mal ticareti ve dış ticaret hadleri, sanayileşebilmek için korumacılığın gerekliliği. Singer-Prebish Tezi, hammadde üretiminde uzmanlaşmanın GOÜ ler üzerindeki olumsuz etkisi. Teknolojik gelişmenin gelir arttırıcı etkisinden yararlanamamaları. GOÜ lerde ihraç mallarının gelir-fiyat elastikiyetleri.. R.Nurkse, dış ticaret GOÜ lerin tüketim kalıplarını olumsuz etkiler. Lüks mallar ithalatı arttıkça tasarruflar azalır, hammadde ilkel mallar ihracatı, lüks mallar, AR-GE malları ithalatı Dengeli kalkınma için ithal ikamesine yönelik sanayileşme stratejisi 8
Đkinci En Đyi Teorisi J. Viner, J. Meade, R. Lipsey,K. Lancester, H. G. Johnson Đkinci En Đyi, iktisat politikasının, birinci en iyiyi gerçekleştirmek mümkün değilse, ondan sonra gelen en iyiye yani ikinci en iyiye razı olunur, şeklinde özetlenebilecek kuralıdır. 9
Ekonomide Optimum Şartı MRS XY = MU MU x Y = Y X MC x Y MRTXY = = MC X Y MRS = MRT = XY XY P P X Y 10
X malı tekel şartlarında üretilirse; MRS = MRT < XY MC MC < X P X Y P Y P X > MC X P Y < MC Y XY P P X Y Nasıl müdahale edilmeli? Gümrük Vergisi? Sübvansiyon? Dolaylı Vergi? 11
Đlke olarak, ekonomi Pareto Optimumundan uzaklaştığında; Uzaklaşma iç piyasa şartlarından kaynaklanmışsa iç müdahale araçlarıyla (vergi ve sübvansiyon gibi), Uzaklaşma dış piyasadan kaynaklanmışsa dış politika araçlarıyla (tarife ve kota gibi) müdahale edilmelidir. 12
Dış Ticarette Korumacılığın Teorik Gerekçeleri/ Dış Ticaret Politikasının Amaçları Ekonomik olmayan gerekçeler (Sosyal, siyasal, askeri nedenler, çevrenin korunması) Ekonomik Gerekçeler Yurt içi Piyasalarda Sapmalar: Optimum Koşulların Bozulması Ekonomik Kalkınma: Liberal ekonomi-otarşi Bebek Sanayilerin Korunması-dış rekabetten korunma Đç Ekonomik istikrar:đstihdamın Artırılması, Büyüme, Fiyat Đstikrarı Devlete Gelir Sağlama Damping ve Sübvansiyona Karşı Korunma Ödemeler Bilançosu- Dış Ticaret Dengesizliklerinin Giderilmesi Ülkeler Arasındaki Ücret Farklılıkları Üretim Maliyetlerinin Eşitlenmesi:Bilimsel Tarife Görüşü Dış ticaret Hadlerinin iyileştirilmesi: Optimum Tarife Görüşü Dış Piyasaya Açılırken Devlet Desteği ile Monopoleşme: Stratejik Dış Ticaret Politikası 13
Piyasada Optimum Şartlarının Bozulması Tarım Pf Pd Ps T P α P, C C I I 0 T Sanayi 14
Optimum Şartlarının Bozulduğu Bir Piyasada Tarifeler ve Sübvansiyonların Etkileri Tarım Pf Pf Pf Pt C T P Pt C C P 0 T Sanayi 15
Bebek Sanayilerin Tarifeler Yoluyla Korunması Sanayi T T Pf C Pf C Pt P, C P P 0 Tarım T 16
Dış Ticaret Hadlerinin Đyileştirilmesi: Optimum Tarife Kumaş A1 A a1 K0 K1 P1 a2 P b1 B K2 0 B1 B0 Buğday 17
Dış Ticaret Politikası Araçları; Tarifeler (tariffs) Tarife Dışı Önlemler (non-tariff measures) 18
Tarifeler (tariffs) Gümrük vergisi/tarife Spesifik/advalorem/karma vergi Sözleşmeli/otonom vergi Neden gümrük vergisi uygulanır? Gümrük vergisinin ekonomik etkileri WTO ve tarifeler AB, GB ve tarifeler 19
Tam Rekabet Şartlarında Tarifelerin Etkileri P Sd (1+t )p E (1+t)p C D St A p F G B Sw 0 qa qc qe qd qb Dd Q 20
Nominal ve Efektif Tarifeler P S d Sd E d Ed (1+t)p p 0 H I C D J K A F G B qa q C qc qe qd qb St Sw D Q 21
Efektif Koruma Oranı g = V ' X V V X malının iç piyasa fiyatı 1 TL dır. Bu malın üretiminde kullanılan tüm girdiler ithaldir. V X + ai =1 veya VX = 1 ai X malının ithalatına %tx kadar gümrük vergisi uygulanırsa; + 1 ' V X ai = + t x X X Girdilere de %ti kadar gümrük vergisi uygulanırsa; ( 1+ ti) = tx a i ( t i ) ai aiti ai at i i 1 ai + 1 ' V X ai + ' V X = 1+ t X 1+ V g ' X =1+ t 1+ t = X X 1+ a i veya g = t X 1 at a i i i 22
Tarife Dışı Önlemler Neden Tarife Dışı Önlem? Tarifelerden farkı Tarife dışı önlemlerin ekonomik etkileri WTO ve tarife dışı önlemler 23
Tarife Dışı Önlemler (non-tariff measures) Miktar Kısıtlamaları Mali Nitelikli Tarife Dışı Önlemler Ticarette Đdari ve Teknik Engeller 24
Miktar Kısıtlamaları Đthalat Yasakları(import prohibitions) Ambargo (embargo) Kota (quotas) Tarife Kotaları (tariff quotas) Gönüllü Đhracat Kısıtlamaları (valuntary export restrictions) Pazar Payını Düzenleme anlaşmaları(orderly marketing agreements) 25
Mali Nitelikli Önlemler Üretim Sübvansiyonları (production subsidies) Đhracat Sübvansiyonları (export subsidies) Anti-damping Vergisi (anti-dumping duties) Telafi Edici Vergiler (countervailing duties) Değişken Nitelikli Vergiler (veriable tax) Ayırımcı Devlet Satın Alımları (discriminatory government procurement) 26
Đdari ve Teknik Engeller Đdari Nitelikli Engeller (Administrative Barriers to Trade) * Gümrüklerdeki değerleme prosedürleri (custom valuation procedure) * Đthalatın gözetimi (import surveillance) * Đthalat lisansı (import license) * Menşe kuralları (rule of origins) * Sevk öncesi inceleme (pre-shipment inspection) 27
Đdari ve Teknik Engeller Teknik engeller * teknik düzenlemeler (regulations) * standartlar (standarts) 28
Diğer Ticaret Politikası Araçları Bağlı Ticaret Yöntemleri Serbest Bölgeler Dış Ticaret Sermaye Şirketleri/Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Yabancı Sermaye Döviz Kuru Politikası 29
WTO Đlkeleri Ticarette ayırım gözetmeme Ticarette haksız rekabetin önlenmesi Tarifelerin bağlayıcılığı ilkesi Şeffaflık 30
Tarife Dışı Önlemler ve WTO (Korunma Önlemleri- Escape Clouses) Genel Nitelikli Đstisnalar: Sosyal, kültürel ve ulusal güvenlik amaçlı korunma: (Md.XX-Md.XXI) Haksız Ticari Uygulamalara Yönelik Önlemler (Md.VI) Ulusal Sanayinin Acil Durumlarda Korunması (Md.XIX-Safeguard) Bebek Sanayilerin Korunması (Md.XVIII.a-c) Ödemeler Dengesi Açıklarının Giderilmesi (Md.XII Md.XVIII.b) 31
Kaynakça Acar, Sadık, (2004), Uluslararası Reel Ticaret: Teori, Politika, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, Đzmir. Hoekman, Bernard ve Michel Kostecki, (1995), The Political Economy of the World Trading System, From GATT to WTO, Oxford University Press. Seymen, Dilek, (2002), Dış Ticarette Yeni Korumacı Eğilimler ve Türk Dış Ticareti Açısından Değerlendirilmesi, (Dan. Prof. Dr. Sadık Acar), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 4, Yıl: Ekim-Aralık 2002. Dünya Ticaret Örgütü nün Resmi Đnternet Sitesi: www.wto.org 32