Yas ve EMDR 1 Dr Alişan Burak Yaşar Sağlık Bilimleri Üniversitesi Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi
2 Yas ve Yaratıcılık Bu dünya soğuyacak, Yıldızların arasında bir yıldız, Hem de en ufacıklarından Mavi kadifede bir yıldız zerresi yani Yani, bu koskocaman dünyamız Bu dünya soğuyacak günün birinde Hatta bir buz yığını Yahut ölü bir bulut gibi de değil Boş bir ceviz gibi yuvarlanacak Zifiri karanlıkta uçsuz bucaksız Şimdiden çekilecek acısı bunun Duyulacak mahzunluğu şimdiden Böylesine sevilecek bu dünya «yaşadım diyebilmen için» Şubat 1948-Nazım Hikmet Ran
3 Yaşamak şakaya gelmez Büyük bir ciddiyetle yaşayacaksın, Bir sincap gibi mesela Yani, yaşamanın dışında ve ötesinde hiçbirşey beklemeden Yani, bütün işin gücün yaşamak olacak Yani öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı, Yetmişinde bile, mesela,zeytin dikeceksin Hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil Ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için Yaşamak, yani ağır bastığından 1947-Nazım Hikmet Ran
4 J.Lacan BEBEK EKSİKLİĞİ BİLİR NEYİN EKSİK OLDUĞUNU DEĞİL Zarfını -ana rahmini- ve yaşam kaynağını kaybeden bebek, bir bakıma kendinin bir parçasını kaybetmiştir. Ağlayarak bu kaybettiği parçayı kendini tekrar bütünlemek üzere ister. Fakat karşılaştığı kendisi olmayan ve kendisinden bağımsız dış nesnedir. Artık zaten hiç kavuşamadığı tamlığını yitirmiştir ve tekrar kavuşmak için sonsuza kadar çabalar. D.Leader, 1997 Arzu, her zaman Ötekinin arzusunun arzusu olarak yapılanmıştır. J.Lacan Çocuk, Öteki nin arzusunun da kendisininkiyle aynı eksiklikten muzdarip olduğunu sezinler ve kendisini Öteki nin potansiyel arzu nesnesi olarak konumlandırır, hatta Öteki nin eksiğini doldurabilecek fallik nesneyle özdeşleşir. Prof Dr Cem Kaptanoğlu Yayınlanmamış Ders Notları
5 J.Lacan İLK KARŞILAŞILAN EKSİKLİK TİR İlk karşılaşma; meme veya başka bir kişiyle/nesneyle değildir. İlk karşılaşılan, nesnenin ve kendinin eksikliğidir. Prof Dr Cem Kaptanoğlu Yayınlanmamış Ders Notları
6 YAS Yas,sevilen ve yatırım yapılmış bir nesnenin kaybına verilen duygusal,bilişsel,davranışsal ve bedensel tepkileri tanımlar. Boşanma,göç gibi her türlü değişiklik bir kayıptır ve yası ortaya çıkarır. Mezuniyet gibi mutlu kayıplar bile yas tutmayı gerektirir.
7 YAS Ölümle birlikte ortaya çıkan yas süreci acı veren bir ayrılık,aynı zamanda bir yeniden yapılanma sürecidir.
8 YAS Yas tutma yetisini fiziksel bir yaranın iyileşmesi gibi düşünmek yararlı olabilir. Enfekte bir kesiğin iyileşmesi temiz olandan daha uzun zaman alır. Zor ya da aşırı bağımlı olduğumuz bir ilişkinin yasını tutmak da komplike olamamış yasdan daha uzun sürer.
9 Tanımlar Grief : Sevilen birinin ölümü sebebiyle hissedilen büyük üzüntü, ruhsal sıkıntı, acı çekme, keder, YAS Bereavement : Yoksunluk, kayıp ve ölüm sebebi ile kederli ve yalnız bir konumda kalma Mourning : Sevilen bir kişinin kaybı ile dışa vurulan üzüntü, kederlenme, ağlama, ağıt, matem, yas tutma
10 Yasın Evreleri: Kübler-Ross İnkar (Bu gerçek olamaz) Öfke (Neden ben? Bu haksızlık) Pazarlık (En azından torunlarımı göreyim) Depresyon Kabullenme (Her şey güzel olacak) aşamalar sırayla geçilmeyebilir ama en az ikisi yaşanıyor.
11
12
13
14 YAS SÜRECİNİN DÖRT GÖREVİ Freud, Bowlby, Parkes, Volkan Kayıp gerçeğini kabullenme Yasın acısını yaşama Kaybedilenin yokluğuna uyum sağlamak Kaybedileni duygusal olarak yeni bir yere yerleştirme ve devam etme
15
16 PSİŞİK EŞLER Sigmund Freud psikanalizde bir dönüm noktası olan Yas ve Melankoli adlı yazısında : Terk edilmiş olmamızın onunla ilişkiden vazgeçmemiz anlamına gelmediğini açıklamış ve terk edenin duygusal varlığına yanıt vererek ilişkimizin sürmesini sağladığımızı belirtmiştir. Bir çok şey bağlantı nesnesi işlevi görebilir. Tipik olarak kaybedilen kişiye ait olan ya da yitimi anımsatan nesnelerdir. Bağlantı nesneleri genellikle ayrıcalıklıdır: eşya genellikle kullanılmaz ve göz önünden kaldırılır,örneğin bir saat hiç takılmaz. Hayatta kalan birey zaman zaman bu eşyayı çıkarır ve kendisini onun büyüsüne bırakır.
17 YAS VE MAJOR DEPRESYON İLİŞKİSİ Yas ve depresyon ilişkisi ilk kez Freud tarafından 1917 yılında kaleme alınan Yas ve Melankoli adlı eserinde incelenmişitir. Freud melankolide kendilik saygısını azaldığını ve bu şekilde matemden ayrıldığını savunmuştur.
18 TRAVMATİK YAS AYIRICI TANI Normal Yastan Süre (2 aydan uzun) Düşüncelerin istenmeyen ve zorlayıcı olması (normal yasta güzel anılar) Hayatı anlamlı bulmama TSSB den Aşırı uyarılmışlık daha az belirgindir, uykuda gözlenmez, ölenle ilgili ipuçlarını aramaya yönelik Yeniden yaşantılama korkuya sebep olmaz (üzer) Özleme, arama vardır Rüyaların niteliği Kaçınmalar yoktur.
19 Travmatik yas: sevilen bir kişinin ani ve şiddet içeren şekilde ölümü sonrasında kaybı yaşayan kişilerde ortaya çıkan belirti ve tepkilerle ilişkilidir. Travmatik yasta, doğal yas sürecini kaybın beklenmedik ve dehşet uyandırıcı olması ile etkiler.
20 TRAVMATİK YAS Prigerson ve ark.nın çalışmalarında özgül travmatik yas belirtileri tanımlanmış ve bu belirtilerin varlığının yasın komplike olmasıyla sonuçlanacağı ve bireyin uzun dönem işlevselliğini bozacağı ileri sürülmüştür. Travmatik yas sendromunun iki ana bileşeni vardır; -Seperasyon güçlüğü -TSSB na ait belirtiler. Travmatik yas gösteren bireylerin %54 ünün major depresyon, %30 unun TSSB komorbiditesi gösterdiği çalışmalarda saptanmıştır.
21 Yapılan çalışmalar kayıp yaşayan bireylerin %6.7 sinde yas tutma sürecinin bir yıldan daha uzun sürdüğünü tespit etmiştir.
22 Çalışmalar travmatik yasın: Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), Majör Depresyon, Panik Bozukluğu, Yaygın Anksiyete Bozukluğu gibi farklı ruhsal bozukluklar veya somatik rahatsızlıkların gelişmesindeki önemine işaret etmektedir (2). TSSB hastaları ve Travmatik Yas sürecindeki hastalar içerik bakımından benzerlik gösterir. Travmatik yasın çekirdek belirtileri ayrılık anksiyetesi ve travmatik stres belirtileridir.
23 KYB de EMDR nin Kullanımı KYB de ve travmatik yas olgularında denenmiş ve etkili olduğu bildirilmiştir. EMDR, patolojik yas durumunda ortaya çıkan bilişsel akıştaki tıkanmayı ortadan kaldırıp uyararak, işlevsiz bilginin yeniden işlenmesine hız kazandırır; ayrıca sağlıklı bir iç-görü ve duygulanımın oluşumuna yardımcı olarak yas sürecinin olağan biçimde tamamlanmasını kolaylaştırır KYB olgularında EMDR, kaybedilen kişi ile ilişkili olumlu anı ve düşünceleri hatırlatarak bireyin yaşamış olduğu kaybı kabullenebilmesine yardımcı olur, bu yolla sağlıklı bir yas süreci geçirilmesini amaçlar. Bunun gerçekleştirilebilmesi için de öncelikle travmatik yaşantının tanımlanması gerekir..
24 EMDR Eye Movement Desensitization and Reprocesing (EMDR) iki yönlü göz uyarımları aracılığıyla beynin sağ ve sol yarılarının aktif hale getirerek, yeterince işlenememiş ve bu yüzden de işlevsel anılara katılamamış travmatik yaşantıyı yeniden ve işlevsel bir şekilde işleme ile çalışır. EMDR olayla ilgili olumsuz duygu, biliş ve bedensel duyumları düzeltmeyi amaçlayan bir tedavi yöntemidir.
25 Yas sayesinde öğrenmek için zamana ihtiyaç vardır? EMDR yas gibi sağlıklı duruma uygun duyguları ortadan kaldırmaz, hatta hafifletmez. Bunun yerine daha büyük bir iç huzur ile yas tutmalarını sağlayabilir.
26
27 EMDR YAS PROTOKOLÜ Sevilen kişinin acı çekmesi ve ölümü de dahil olmak üzere gerçek olaylar İntruziv resimler Kabus resimleri Güncel tetiklemeler Kişisell sorumluluk ölümlülük konuları ya da çözüme ulaşmamış daha eski kayıplar
28 Protokol travmadaki standart protokole benzer Bir çok kişi yas üzüntü ve suçluluk duygularının, onların güzel anılara ya da ilişkilere ulaşmasını engellediğini ve kaybeden kişiyle ilgili istememerlerine rağmen deneyimledikleri anı, rüya ya da fantezi ile ilişkili olduğunu bildirirler. Bu olumsuz resimler hedeflenmelidir.
29 EMDR yas tutan kişinin acılı kişisel kaybını kabul etmesine ve hayatının sevilen kişiyle geçirilmiş çeşitli bölümlerine, beraber yaşanılan güzel deneyimlerin taktir edilmesini de içeren çok çeşitli duygularla geri bakmasına izin verir Engellenmiş isistemi, işlevsel olmayan bilginin işlenmesini hızlanr.dırmak, uygun ve sağlıklı öngörülerin duyguların ortaya çıkmasına izin vermek için yeniden uyatrır. Hissedilen duygu ekolojik geçerli ise değişiklik olmayacak. Çevresel geçerliliğe duyarlı olmak etik bir kuraldıır.
30 Diğer Yöntemler Bilişsel Davranışçı Terapi(BDT) Kişilerarası İlişkiler Terapisi 16 seanslık Karmaşık Yas Tedavisi (KYT) yöntemi benzer bozukluklar için kullanılan yöntemlerdir.(11)
31 Olgu 1 22 yaşında, üniversite öğrencisi, kadın hasta, psikiyatri polikliniğine uykusuzluk, uykuya dalmada zorluk çekme, aşırı stres, kaygı, heyecan gibi anksiyete şikayetleri ve buna bağlı bulantı/kusma, mide kasılması, iştahsızlık gibi bedensel yakınma şikayetleri ile başvurdu. Terapi için kliniğimize yönlendirildi.
32 Üzerinden 10 sene geçmesine rağmen hastanın kardeşinin mezarına sadece birkaç kez gittiği ve mezara gitmemek için çaba harcadığı, özellikle bundan kaçındığı tespit edildi. Çok yakın ilişkisi olan bir kişinin ölümünü yaşaması, 12 aydan uzun süren semptomlar olması; uzun süren özlem, ölüme karşı yoğun üzüntü ve acı, ölümün şartları ile meşgul olmak, ölenle ilgili olumlu anıları hatırlamada zorluk, ölümle ilgili bilişsel çarpıtmalar, kaybı hatırlatan şeylerden kaçınma, yalnız hissetme gibi semptomlar bu hastada KYB,Travmatik Yas tanısı aldı.
33 İlk EMDR seansında hasta için travmatik olan trafik kazası anısı çalışıldı. Öyküye göre; aile, arabayla misafirlikten eve dönerken tekerin patlaması sonucu yolda çaprazlama durmak zorunda kalır. Bu sırada hasta ve babası arabadan inerler ve tam o anda başka bir araba, içinde hastanın annesinin ve 8 yaşındaki kız kardeşinin olduğu arabaya çarpar. Annesi, 3 takla atan arabanın penceresinden fırlar kardeşi ise arabada sıkışır.
34 Olayı görüp gelen insanlar hastanın kardeşini sıkışan arabadan çıkararak yanına getirirler ve başını hastanın dizine yatırırlar. Görünürde hiçbir sorunu gözükmeyen kardeş hastanın dizinde yatarken kusmaya başlar. Hastaneye giderken ambulansta vefat eder. O sırada hastamız kazadan sonra kalça ve kaburga kemiği kırılan yaklaşık 3 ay yatalak kalan annesinin ambulansındadır ve kardeşinin vefatını hastaneden eve gelince öğrenir.
35 Kardeşi vefat etmiş olan hasta görüşmeler sırasında onu kurtaramamış olmaktan ötürü suçluluk hissettiğini ifade etmiştir". Resim olarak kardeşinin kucağında kustuğu an seçildi. Olumsuz biliş olarak Keşke ambulans gelene kadar arabadan çıkarmalarına izin vermeseydim, ben suçluyum seçildi. EMDR yöntemiyle çalışıldı. Bu olumsuz biliş yerine O an yapmam gerekenleri, elimden geleni yaptım olumlu bilişi alındı. SUD değeri 10 olarak belirlendi. Duygu olarak korku, kaygı, çaresizlik ve suçluluk üzerinde çalışıldı. Beden taramasında mide kasılması, bacakların sıçraması ve baş ağrıması tespit edildi. Beden duyumu olarak mide bölgesinde ağrı tanılmandı.
36 Hastanın travmatik anısına yönelik iki seans EMDR terapisi yapıldı. İlk seanstan 1 hafta sonra :, haftada iki kez olan kusmalarının olmadığını, mide bölgesindeki ağrılarının ortadan kalktığını, endişe kaynaklı kaçınmalarının azaldığını, iştahının arttığını ve kilo aldığını belirtti. Hasta ölen yakını hakkında insanlarla konuşmaya başladığını, mezarını ziyaret etmeyi düşündüğünü bildirdi. Kusmaları ve mide bölgesinde ağrıları ortadan kalkmıştı. kaçınmalarının, kaygı ile ilgili ve somatik yakınmalarının ortadan kalktığı ve günlük hayatına daha işlevsel devam edebildiği mezar ziyareti yaptığı saptandı. 1 ay sonra kardeşi ile güzel anılarını hatırlamaya başladığını ifade etmiştir.
37 Olgu 2- Travmatik Yasta Bilişlerdeki İyileşme Örneği 49 yaşında kadın hasta Bayan G, Eşinin evde kendini asmış şekilde gördüğü anın sürekli gözünün önüne geldiği ve bu görüntülerden dolayı ortaya çıkan sıkıntı halinden kurtulmak istediği için psikiyatri kliniğine başvurdu.
38 Bayan G, eşinin ölümünün üzerinden bir yıl geçtiğini ve eşi ile ilişkisinin son iki yılında şiddetli anlaşmazlık yaşadıkları için ayrılmış olduklarını belirtti. Küskün oldukları dönemde eşini telefonla arayan Bayan G, eşine bir türlü ulaşamamış ve onun için kaygılanmış. Bu olayın üzerinden iki gün geçtikten sonra eşinin evine gitmiş.
39 Evin kapısını kırarak içeri girmek zorunda kalmışlar ve evde eşini doğal gaz borusuna kendini asmış halde olduğunu görmüş. O günden beri eşinin bu görüntüsü sürekli gözünün önüne geliyor, bu durumdan çok rahatsız oluyor, aklına bu olay geldikçe yoğun kaygı yaşıyormuş ve günlük işlevselliği önemli ölçüde azalmış.
40 I. Seans- formulasyon Terapist (T): O resmi hatırladığınızda hangi duygularıhissediyorsunuz? (eşinin kendini asmış halde gördüğü an) Bayan G (G): Hüzün, çaresizlik, suçluluk, rahatlık,baskı bitmiş gibi hissettim. T: O resmi hatırladığınızda bedeninizde herhangirahatsız edici bir şey hissediyor musunuz? G: Nefes alamama, kasılmalar, diş sıkma... T: O resme bakınca kendinizle ilgili olumsuz nedüşünüyorsunuz? G: Ben bedel ödemesi gereken biriyim T: Bedel ödemesi gereken bir kişi iseniz bu sizinle ilgili neyi gösterir, G: Suçluyum
41 T: Lütfen buna odaklanın ve ilk ne zaman bu şekilde ben suçluyum u düşündüğünüzü söylemeye çalışın. G: Anneme 15 yaşında bakmaya başladım. Teyzem şizofren, dedem alkolikti ve bu yüzden annem böyle bir ortamda büyüdüğü için hep hastaydı tansiyonu çıkardı, her zaman eve ambulanslar gelirdi. Ben annemin başında beklerdim. Bunu yaşamam gerekiyormuş. T: "Ben suçluyum" durumuna bakın ve o zamanları düşündüğünüzde aklınıza gelen resmi söyleyin. G: O andaki resimde annem yatakta yatıyor ve ben elini tutuyorum. T: Şimdi o ana bakınca ne kadar sıkıntı hissediyorsun? G: 10 üzerinden 2.
42 T: Eşiniz aklınıza gelmesi durumunu tetikleyen bir etken var mı? G: Durup dururken aklıma geliyor. Bir müzik veya yürürken pek çok şey onu aklıma getiriyor. Dışarıda yürürken aklıma gelince rahatsızlık (SUD: 7) oluyor ama hemen onu başka bir şey düşünerek unutmaya çalışıyorum. Bazen bir kelime bile onu hatırlatabiliyor. Ama ben hatırlamak bile istemiyorum. T: Nasıl düşünüyor olsaydınız daha iyi hissederdiniz? G: İyi ki ondan kurtulmuşum, bundan sonra rahatım, borcum olmayacak, huzur mutluluk. T: Suçluyum yerine ne koysak daha baş edebilir hissederdiniz? G: İkinci bahar; yeni bir hayat var önümde.
43 II. Seans G: (Ağlayarak) aklıma nedenler, ne içinler, nasıllargeliyor. Göz hareketleri (GH) G: Böyle olması gerekiyormuş, ölmesi gerekiyormuş (GH) G: Yaşamam gerekenleri yaşadım ve bitti. Artıkgeriye dönmeme gerek yok. Benim de bazı hatalarımvardı, çok özverili davrandım, çok fazla sevdim. Herşeyin fazlasının zararlı olduğunu anladım. (GH) G: Kendisi böyle istedi, kendi seçimiydi ve bitti. (GH) G: O zaten her zaman kendi istediklerini yaptı. Hepkendini düşündü. Ölümü de kendisi seçti. (GH) T: Herhangi bir değişiklik var mı? G: Kendimi daha rahat hissediyorum. Eşim aklımageldiğinde içim o kadar acımadı. Her zaman olan şimşekler çakıyor, kalbim sıkışıyor, boğuluyorum gibiduygular olmadı. Çok şaşırdım inanamadım. Yaniacım var ama sanki kabuk tutmaya başlamış gibi.
44 III. Seans G: Daha rahat hissediyorum kendimi. 1 yıldan sonra artık rüyamda ona sarıldım ve iğrenmedim. Bir hafta sonra yeniden gördüm. Sanki hayattaymış da yalanlar söylüyor gibi Çabalıyor, kızıyorum ama nefret kin gibi değil. Sevdiğim zamanlardaki gibi kızgınım. Arkadaşım da rüyasında görmüş Ç. ile sen yeniden iyisiniz gibi gördüm dedi. Tekrar aşık olma diyor. Ona da anlatıyorum arada. SUD: 2.
45 IV. Seans (GH) G: 1. Sadece tuhaf koku (GH) G: 2. Çığlıklarım geliyor aklıma (GH) G: 3. Çaresiz bir an (GH) G: 4. Çok kalabalık insanlar, ambulanslar, insanlar (GH) G: 5. Hastanede şuurum kapansın istiyorum iğneyapıyorlar. (GH) G: 6. Kabulleniş ölümü (GH) G: 7. Acı acı bir kabulleniş (GH) G: 8. Kimse bu acıyı yaşamadan anlayamaz Yaşayan kim var ki (GH)
46 G: 9. Yeni bir şeyler, yeni bir hayat (GH) G: 10. Sakinlik ve huzurlu bir hayat (GH) G: 11. Yeni bir hayat (Baştaki anıya dönüldü) (GH) G: 12. Acıdım ona (GH) G: 13. Kendisi kendini mahvetti (Ağlıyor - burada terapi göz hareketleri yerine ikiyönlü dizlere vuru uygulaması ile sürdürüldü ) G: 14. Daha dayanacak gücüm yoktu kalmamıştı (GH) G: 15. Elimden geleni yaptım uyardım (GH) G: 16. Kendi seçimini yapmıştı (GH) G: 17. O da yorgundu herhalde Ben de o kadardayanabilmiştim
47 G: 18. Ben ayakta kaldım hep. O baş ettiğini sandıbaş edememiş. (GH) G: 19. Kurtuldum (GH) G: 20. Onunla hayat boyunca yaşadım sanıyordum, yaşamamışım, şimdi yaşadığımı hissediyorum. (GH) G: 21. Huzur doluyor (GH) G: 22. Herşey daha güzel, rahat, mutlu olacak (GH) G: 23. Huzur hissediyorum. Kafam borç harç geldi gelmedi düşünmeyecek gönlümde boşluk var amahuzurlu bir boşluk (GH) G: 24. Çocuklarımla güzel bir hayat. 1-2 yıl sonra onlar da gidince tek başına kalınca dinleneceğim. (GH) SUD:1 olarak ifade edildi.
48 G: Hiç ağlayacağımı düşünmüyorum üç seanstır ağlıyorum. Bu ağlama nefret değil ama artık kin değil. Acı gibi bir ağlama bu. Kendine yazık etti, niye başka kötü huyları niye yaptı diye düşündüm. İki hafta önce cuma dolapları düzenlerken eski askerdeki mektupları çıktı. Sanki şimdi yazmış gibi aldım okudum onları. Bira aldım iki tane içerek sabaha kadar hüngür hüngür ağladım. Oğlum geldi sonra o da ağladı. Sonra sabah kalktım gözlerim mordu ama daha iyiydim.
49 Seansların ardından yapılan takip görüşmesinde Bayan G, eşi aklına geldiğinde artık kaygı hissetmediğini, hayattan daha çok keyif almaya başladığını ve daha az etkilendiğini dile getirdi. Önceleri eşini rüyalarında kabus olarak gören Bayan G, son zamanlarda hiç kabus görmediğini, Eşini rüyasında gördüğünde onunla küsmeden önce olduğu gibi iyilikle konuştuğunu ve hatta rüyasında bir kaç kez eşine sarıldığını ifade etti.
50
51
52 Ben sonbaharı çok severim. Sararmış yapraklar yasın mevsimidir. Yas biterse Kış başlar! Teşekkürler teşekkürler
53 Kaynakça 1. Sadock BJ, Sadock VA. Kaplan & Sadocks s Synopsis of psychiatry: Behavioral Sciences, Clinical Psychiatry. Ninth Ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins Publishing, 2003, 623-631. 2. Loss and psychosocial factors as determinants of quality of life in a cohort of earthquake survivors. Khachadourian V, Armenian HK, Demirchyan A, Goenjian A Health Qual Life Outcomes. 2015 Feb 6; 13 3. Kessler RC, Galea S, Gruber MJ, Sampson NA, Ursano RJ, Wessely S.. Trends in mental illness and suicidality after Hurricane Katrina. Mol Psychiatry (2008) 13:374 84.10.1038/sj.mp.4002119 4. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. (Page 789-792) 5. Shapiro F. Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR): Clinical and research implications of an integrated psychotherapy treatment. J Anxiety Disord 1999;.) 6. Bisson J, Andrew M. Psychological treatment of post-traumatic stress disorder (PTSD). Cochrane Database Syst Rev 2007; 3:CD003388. 7. Seidler GH, Wagner FE. Comparing the efficacy of EMDR and trauma-focused cognitive-behavioral therapy in the treatment of PTSD: a meta-analytic study. Psychol Med 2006; 36:1515-1522. 8. Ironson G, Freund B, Strauss JL, Williams J. Comparison of two treatments for traumatic stress: a community based study of EMDR and prolonged exposure. J Clin Psychology 2002; 58: 113-128. 9. Van Etten ML, Taylor S. Comparative efficacy of treatments for post-traumatic stress disorder: a metaanalysis. Clin Psychol Psychother 1988; 5:126-144.
10. Kavakçı Ö, Yıldırım O, Kuğu N. Travma sonrası stres bozukluğu ve sınav kaygısı için EMDR: Olgu Sunumu. Klinik Psikiyatri 2010; 13:42-47 11. Shear, M. K., & Smith-Caroff, K. (2002). Traumatic loss and the syndrome of complicated grief. PsycEXTRA Dataset, 1-8. doi: 10.1037 / e400332008-001 54 12. Sprang G. The use of eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) in the treatment of traumatic stress and complicated mourning: Psychological and behavioral outcomes. Res Soc Work Pract Sage Publications, 2001; 11:300 20. 13. Bessel A. van der Kolk; Joseph Spinazzola; Margaret E. Blaustein; James W. Hopper; Elizabeth K. Hopper; Deborah L. Korn; and William B. Simpson. A Randomized clinical trial of EMDR, Fluoxetine and Pill Placebo in the Treatment of PTSD: treatment effects and long-term maintenance. J Clin Psychiatry 67:0, Month 2006 14. Ironson, G., Freund, B., Strauss, J., & Williams, J. (2001). Comparison of two treatments for traumatic stress: A community-based study of EMDR and prolonged exposure. Journal of Clinical Psychology J. Clin. Psychol., 58(1), 113-128. doi:10.1002/jclp.1132 14 GİDENİN ARDINDAN-LİFE AFTER LOSS:THE LESSONS OF GRIEF Vamık D.VOLKAN,Elizabeth ZINTL 15PSİKİYATRİ TEMEL KİTABI Prof. Dr. Ertuğrul KÖROĞLU, Prof.Dr. Cengiz GÜLEÇ 16ZİSOOK S, SHUCHTER SR, PEDRELLİ P, SABLE J, DEACİUC SC. BUPROPİON SUSTAİNED RELEASE FOR BEREAVEMENT: RESULTS OF AN OPEN TRİAL. J CLİN PSYCHİATRY. 2001;62:227 230. 17 ZYGMONT M, PRİGERSON HG, HOUCK PR, MİLLER MD, SHEAR MK, JACOBS S, REYNOLDS CF., 3RD A POST HOC COMPARİSON OF PAROXETİNE AND NORTRİPTYLİNE FOR SYMPTOMS OF TRAUMATİC GRİEF. J CLİN PSYCHİATRY. 1998;59:241 245. 18 REYNOLDS CF, 3RD, MİLLER MD, PASTERNAK RE, FRANK E, PEREL JM, CORNES C, HOUCK PR, MAZUMDAR S, DEW MA, KUPFER DJ. TREATMENT OF BEREAVEMENT-RELATED MAJOR DEPRESSİVE EPİSODES İN LATER LİFE: A CONTROLLED STUDY OF ACUTE AND CONTİNUATİON TREATMENT WİTH NORTRİPTYLİNE AND İNTERPERSONAL PSYCHOTHERAPY. AM J PSYCHİATRY. 1999;156:202 208. 19 SİMON NM, THOMPSON EH, POLLACK MH,SHEAR MK.COMPLİCATED GRİEF: A CASE SERİES USİNG ESCİTALOPRAM.AM J PSYCHİATRY 2007;164:1760-1761.