Chapter 9 Ticaret Politikasının Araçları Slides prepared by Thomas Bishop Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.
Önizleme Gümrük tarifesinin tek bir sektördeki kısmi denge analizi: arz, talep ve ticaret Gümrük tarifelerinin zarar ve faydaları İhracat teşvikleri İthalat kotaları Gönüllü ihracat kısıtları (Voluntary export restraints ) Yerli katkı gerekleri (Local content requirements) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-2
Gümrük Tarifesi Çeşitleri Tarife ithal edilen bir ürüne uygulanır. Spesifik gümrük tarifesi: her ithal ürün başına sabit bir fiyat olarak toplanır. Örneğin, kilogram peynir başına 1$ Ad valorem gümrük tarifesi ithal ürün fiyatının belirli bir oranı olarak toplanır. Örneğin: ithal edilen ürün fiyatının %25 i oranında gümrük tarifesi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-3
Tek Bir Piyasada Arz, Talep ve Ticaret Gümrük vergisinin tek bir piyasayı, örneğin buğday, nasıl etkilediğini düşünelim. Ticaret olmadan buğday fiyatı yerli ülkede yabancı ülkeye göre daha yüksek. Ticaret ile, buğday yabancı ülkeden yerli ülkeye gönderilir taa ki aradaki fiyat farkı yok olana kadar. 9-4
Tek Bir Piyasada Arz, Talep ve Ticaret (devam) İthalat Talep eğrisi her bir fiyat için yerli tüketicilerin talebi ile yerli üreticilerin arzı arasındaki farka eşittir. İthalat Talebi =yerli tüketici talebi - yerli üretici arzı Yerli ülke ithalat talep eğrisi (Import Demand Curve) : MD = D S Fiyat eksenini P A noktasında keser ve aşağı eğimlidir: Fiyat arttıkça, ithalat talebi düşer. 9-5
Şekil 9-1: Yerli Ülke İthalat Talebi Eğrisi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-6
Tek Bir Piyasada Arz, Talep ve Ticaret (devam) İhracat arzı (export supply) eğrisi her bir fiyat için yabancı üreticilerin arzı yabancı tüketicilerin talebi ile arasındaki farka eşittir. İhracat arzı = yabancı üretici arzı - yabancı tüketici talebi Yabancı İhracat arzı Eğrisi (Foreign export supply curve): XS * = S * D * Fiyat eksenini P A * noktasında keser ve yukarı eğimlidir. Fiyat arttıkça, ihracat miktarı artar. 9-7
Şekil 9-2: Yabancı Ülke İhracat Arzı Eğrisi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-8
Tek Bir Endüstride Arz, Talep ve Ticaret (devam) Denge durumunda, ithalat talebi = ihracat arzı yerli talep yerli arz = yabancı arz yabancı talep yerli talep + yabancı talep = yabancı arz + yerli arz dünya talebi = dünya arzı Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-9
Şekil 9-3: Dünya Dengesi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-10
Gümrük Tarifesinin Etkileri Yerli ülkedeki ithal ürüne uygulanan gümrük tarifesi: Gümrük tarifesi ilave taşıma masrafı gibi düşünülebilir. Bu masraf (yerli ülkedeki fiyat yabancı ülkelerdeki fiyatı vergi kadar geçmediği sürece) satıcıların ürünü ihraç etme isteğini düşürür.(ihracat vergisi ödeyecekleri için) P T t = P * T Satıcılar ürünü nakliye etmek istemezlerse,yerli ülkede talep fazlası, yabancı ülkede ise arz fazlası oluşur. Yerli piyasada ürünün fiyatı (talep fazlalığı nedeniyle) artar Yabancı piyasada ürünün fiyatı (arz fazlalığı nedeniyle) düşer Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-11
Gümrük Tarifesinin Etkileri (devam) Yerli ülkedeki ithal ürüne uygulanan gümrük tarifesi: İki ülke arasındaki fiyat farkı gümrük tarifesine (t) eşit olana kadar ürünün yerli piyasadaki fiyatı (P T ) artarken yabancı piyasadaki fiyatı (P * T) düşer. P T P * T = t P T = P * T + t Yerli piyasada artan fiyat sonucu ürün talebi düşer. Ürün talebinde belirgin bir azalış varsa yabancı (dünya) piyasadaki ürün fiyatı düşmelidir (yerli ülkenin büyük olmasıyla ilgili). Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-12
Şekil 9-4: Gümrük Tarifesinin Etkileri (devam) Yerli ve yancı ülke fiyatları arasında gümrük tarifesi t kadar fiyat fark oluşur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-13
Gümrük Tarifesinin Etkileri (devam) Yerli piyasada ürün fiyat serbest ticaret değeri olan P W den P T ye yükseldiği için Yerli üreticilerin arzı artarken yerli tüketicilerin talebi azalır. Yerli ülkedeki ithalat talebi (yerli talep - yerli üretim) serbest ticaret değeri olan Q W den Q T ye düşer. Yabancı piyasada ürün fiyat fiyat serbest ticaret değeri olan P W den P T* a düştüğü için Yabancı üreticilerin arzı azalırken yabancı tüketicilerin talebi artar. Yabancı ülkedeki ihracat (yabancı üretim- yabancı talep) Q W den Q T ye düşer. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-14
Gümrük Tarifesinin Etkileri (devam) P T P * T = t olunca yerli ithalat talebi yabancı ihracat arzına eşitlenir Bu durumda, yerli ülke ürün fiyatı artışı gümrük tarifesinden az olabilir. Gümrük tarifesinin etkisini bir kısmı yabancı ülke ihracat fiyatının düşmesine sebep olur (P w P * T), ve böylece bu etki üreticilere yansımaz. Ancak bu etki bazen belirgin değildir (çok küçüktür): Ülke küçük ise Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-15
Küçük Bir Ülkede Gümrük Tarifesinin Etkileri Bir ülke küçükse yabancı ülke (dünya) fiyatına etkisi olmaz, çünkü ülkenin talebi o ürünün dünya talebi içinde önemsiz kalır. (Fiyat artışının dünya talebine etkisi çok minimal olacağı için ürünün dünya fiyatı değişmez.) Yabancı ülke fiyatı düşmez: P w olarak kalır. Yerli piyasadaki fiyat tam tamına gümrük tarifesi kadar artar, P T = P w + t Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-16
Şekil 9-5: Küçük Bir Ülkede Gümrük Tarifesi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-17
Gümrük Tarifesinin Yarar ve Zararları Gümrük tarifesi ithalatçı ülkedeki ürünün fiyatını arttırır. O nedenle ülkedeki tüketicilerin zararına, üreticilerin yararınadır. Ayrıca,devlet gümrük tarifesinden vergi kazancı elde eder. Toplam fayda ve zararların ölçümü? Tüketici fazlası ve üretici fazlası konseptlerini kullanıyoruz. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-21
Tüketici Fazlası (Consumer Surplus) Tüketici Fazlası: tüketici harcamaları sonucu olan kazanımını her bir tüketicinin ödemeye razı olduğu en yüksek fiyat ile ödediği fiyat farkını hesaplayarak ölçer. Her tüketicinin ödemeye razı olduğu en yüksek fiyat (satın alma isteği) talep fonksiyonu ile belirlenir. Fiyat artınca, talep azalır Fiyat artınca tüketici fazlası da azalır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-22
Şekil. 9-6: Talep Eğrisinden Tüketici Fazlasının bulunması 9-23
Şekil 9-7: Geometrik olarak Tüketici Fazlası Fiyat artınca Tüketici Fazlası azalır. Fiyat P1 iken: a. Fiyat P2 iken: a+b Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-24
Üretici Fazlası Üretici Fazlası: Üreticilerin satış sonrası kazanımını her üreticinin kazandığı fiyat ile satmaya razı olduğu en düşük fiyat arasındaki farkı hesaplayarak ölçer. Her üreticinin satmaya razı olduğu en düşük fiyat (satma isteği) arz fonksiyonu ile belirlenir. Fiyat artınca, arz artar. Fiyat artınca, üretici fazlası da artar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-25
Şekil 9-8: Geometrik Olarak Üretici Fazlası Fiyat artınca üretici fazlası artar. Fiyat P1 iken: c. Fiyat P2 iken: c+d Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-26
Gümrük Tarifesinin Yarar ve Zararları Gümrük tarifesi ithalatçı ülkedeki fiyatı arttırarak tüketici fazlasını azaltır (tüketiciler daha kötü konuma gelir) üretici fazlasını arttırır (üreticiler daha iyi konuma gelir) Devlet geliri de artar Devlet ( tarife oranı X ithal miktarı) kadar vergi geliri toplar t Q T = (P T P T * ) (D 2 S 2 ) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-27
Şekil 9-9: Gümrük Tarifesinin İthalatçı Ülke için Yarar ve Zararları Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-28
Gümrük Tarifesinin Yarar ve Zararları (devam) Devletin vergi geliri = gümrük tarifesi x ithalat miktarı Gümrük tarifesi = t = P T P * T İthalat mikratı= Q T = D 2 S 2 Devlet vergi geliri = t x Q T = c + e Devlet gelirinin bir kısmı TOT kazancını (e) bir kısmı da tüketici fazlasında olan kaybı (c) gösterir. Devlet tüketiciler ve yabancıların pahasına kazanır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-29
Gümrük Tarifesinin Yarar ve Zararları (devam) İthalat ve ihracatı yabancı ülke (dünya) fiyatlarını etkileyebilen büyük bir ülke için, gümrük tarifesinin refaha etkisi belirsizdir. b ve d: verimlilik kaybı (efficiency loss). Gümrük tarifesi üretim ve tüketim kararlarını bozar: Piyasa dengesine durumuna göre üreticiler gereğinden fazla ve tüketiciler gereğinden az tüketir. e: dış ticaret haddi kazancı (terms of trade gain) Gümrük tarifesi yabancı ihraç (yerli ithalat) fiyatlarını düşürerek TOT i arttırır. (ithal ürünü ucuza almasını sağlar) Net refah kazancı: e - b d TOT kazancı verimlilik kaybını geçerse, milli refah artar (yabancı ülkenin refahı azalır) Ancak yabancı ülkeler missileme yapabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-30
Şekil 9-10: Gümrük Tarifesinin Net Refah Etkisi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 8-32