Sağlık Reformunun Mali Sürdürülebilirlik Açısından Değerlendirilmesi A. Tuncay Teksöz Pfizer,Türkiye Sağlık Politikası Koordinatörü T.Teksöz, K.Helvacıoğlu ve Y.Kaya Sağlık Reformunun Sonuçları İtibariyle Değerlendirilmesi Makrobakış, Mayıs 2009
GSS : İki Temel Reformun Ortak Noktası Sağlıkta Dönüşüm Programı Aile Hekimliği Sevk Zinciri İdari ve Mali Özerklik Yüksek Motivasyonlu İnsan Gücü Kalite ve Akreditasyon Akılcı İlaç ve Malzeme Yönetimi Planlayıcı ve Denetleyici SB Sosyal Güvenlik Reformu Tüm nüfusu eşit haklarla güvence altına alacak sürdürülebilir bir sistemin kurulması Tek bir emeklilik rejimi Eşit bir sağlık güvencesi Entegre bir sosyal yardım sistemi Tek bir kurum Genel Sağlık Sigortası
14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% GSS nin Gider Projeksiyonu (2003, % GSYİH) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Mevcut Durum GSS + Sağlık Reformu Sadece GSS
Neler Değişti? Sosyal Güvenlik Reformu SSK lıların sadece sınırlı sayıda SSK hastane ve eczanelerinden hizmet alma zorunluluğu kaldırıldı, bütün sağlık tesisleri ve serbest eczaneler SSK lıların kullanımına açıldı. Yeşil Kart uygulamasının sağlık kapsamı genişletildi, yatarak tedavilerin yanısıra ayaktan tedaviler ve ilaçlar da kapsama alındı. Sağlık hizmetlerine erişimde kural farklılıkları ortadan kaldırıldı, GSS nin yürürlüğe girmesi ile bütün nüfus kamu finansmanı açısından eşit haklara kavuştu. Doktor ve hastane seçme özgürlüğüyaygınlaştırıldı, bu çerçevede kamu sigortalılarının özel sağlık kuruluşlarından da hizmet almalarının önü açıldı.
Neler Değişti? Sağlıkta Dönüşüm Programı SSK hastaneleri ve diğer kamuya ait sağlık kuruluşları Sağlık Bakanlığı bünyesinde toplandı. Sağlık çalışanlarının gelirleri döner sermayeden aktarılan performans ödemeleri ile artırıldı. Buna paralel kamu hastanelerinin hizmet üretiminde de belirgin artış yaşandı. Temel sağlık hizmetlerine verilen önem arttı, acil servis hizmetleri, sağlık ocakları ve ana çocuk sağlığı merkezlerinin etkinlikleri önemli ölçüde artırıldı. Aile hekimliği sistemi yaygınlaştırılmaya başladı, 33 ilde toplam nüfusun %24 ü aile hekimliği sistemine dahil oldu.
Yakın Geçmişi Hatırlayalım Eylül 2003 Devlet Memuru ve Emekli sandığı için sevksiz özel hastanelere başvuru imkanı getirilmesi, Ocak 2004 Devlet hastanelerinde sağlık çalışanlarına performansa bağlı ödeme sisteminin yaygınlaştırılması, Mart 2004 Reçeteli ilaçlarda KDV nin % 8 e indirilmesi,(sağlık hizmetleri ve reçetesiz ilaçlar Ocak 2005) Nisan 2004 İlaç Fiyat Kararnamesi değişikliği ile fiyatların kura ve referans ülke fiyatlarına endekslenmesi Aralık 2004 Alımlarında Kamu İlaç %7,5 ile % 14,5 indirim sağlayan protokolünün imzalanışı, Ocak 2005 Yeşil Kartlılara ayaktan tedavilerinde ilaca erişim hakkı verilmesi, Şubat 2005 SSK sağlık tesislerinin SB na devri Şubat 2005 SSK lıların serbest eczanelerden ilaç alımının başlaması, Şubat 2005 İlaçlarda ortalama %7,5 ile %14,5 arasında kamu iskontoların yapılması, Şubat 2005 Kamu ilaç ödemelerinde pozitif listeye geçilmesi,
Temmuz 2005 Eşdeğer ilaç uygulamasının genişletilmesi (77 yerine 333 grup), Temmuz 2005 Döviz kuruna paralel olarak ilaç fiyatlarında % 8.83 oranında indirim, Mayıs 2006 Eşdeğer ilaç ödeme bandının % 30 dan % 22 ye indirilmesi, Ocak 2006 Geri ödeme kurumları için ilaca erişim kurallarının eşitlenmesi Temmuz 2006 Ayaktan tedavide vaka başı ödeme sisteminin denenmesi Haziran 2007 - Tüm kamu sigortalılarının sevksiz üniversite ve özel hastanelere erişimi Haziran 2007 - Tıp merkezlerinden de kamunun hizmet almaya başlaması, Ocak 2008 - Yatan hastaların tıbbi malzeme ve ilaçlarının hastaneden karşılanması Ekim 2008 - GSS yasasının yürürlüğe girmesi. Devlet memurları ve yeşil kartlıların GSS na geçişi ertelendi. Katkı payı, sevk zinciri, özel hastane farkları yeniden düzenlendi. Özel hastane Devlet hastanesi ayrımı yeniden geldi Fark ödemeleri sınırlandırıldı.
Kamu sağlık güvencesi kapsamı genişledi 2004 2005 2006 2007 2008 2004-2008 % değişim SSK 26.937.480 29.345.239 31.133.197 33.820.719 33.028.076 23% BK 6.956.223 6.965.651 7.052.753 7.166.015 7.330.497 5% ES 2.635.696 2.754.550 2.738.541 2.823.268 2.873.274 9% ADM 6.731.455 6.726.745 6.778.679 6.971.632 6.883.377 2% YK 7.000.000 7.400.000 7.800.000 9.355.279 9.337.850 33% Toplam 50.260.853 53.192.185 55.503.170 60.136.913 59.453.073 18% Kaynak: SGK Bülten
Kişi başı yıllık başvuru ve yataklı tedavi arttı Doktora Müracaat ve Yataklı Tedavi 12 10 8 7.33 7.53 7.74 7.95 8.02 9.05 9.73 10.64 6 4 2 2.1 2.4 2.63 2.59 2.79 3.19 4.06 4.61 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Yataklı Tedavi (100 kişi/yıl) Doktora Müracaat (Kişi/yıl) Kaynak: DSÖ
Doktorların muayene sayıları arttı Doktor başına muayene 3500 3000 2742 2936 2500 2000 1699 1901 1981 1886 2004 2178 1500 1000 500 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Doktor başına muayene sayısında önemli artış gözlenmiştir. Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008, kendi hesaplamalarımız
Yatak devir hızı arttı Yatak Kullanım Göstergeleri 70 65 60 55 50 45 40 35 30 6 64.9 64.5 5.9 61.9 5.8 57.1 5.7 57.8 58.7 58.9 5.8 5.4 5.6 46.1 44.2 41.8 40.1 39.2 37.6 36.4 5.1 30.7 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 6.2 6 5.8 5.6 5.4 5.2 5 4.8 4.6 Yatak Doluluk Oranı Yatak Devir Hızı Ortalama Kalma Süresi Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008
Ödemelerde Kamunun Ağırlığı Arttı İlaç ve Tedavi masraflarının karşılanma kanalları 80.0% 70.0% 60.0% 58.5% 61.8% 60.3% 67.3% 70.1% 50.0% 40.0% 30.0% 20.0% 32.1% 28.2% 26.1% 19.0% 16.5% Bağlı olduğu kurum Kendi karşılıyor Yeşil Kart 10.0% 4.2% 6.4% 10.1% 11.3% 11.3% 0.0% 2003 2004 2005 2006 2007 Kaynak: TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması (2003 2007)
Sağlık hizmetlerinden hem memnuniyet hem de şikayet arttı Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 25% 31% 39% 36% 40% 18% 38% 18% 19% 11% 51% 36% 42% 46% 49% 2003 2004 2005 2006 2007 memnun kararsız memnun değil Kaynak: TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması (2003 2007)
Sağlık ocakları ve devlet hastaneleri öne çıktı Kuruluşlara göre Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet 80 70 60 50 40 30 20 Sağlık Ocağı Devlet Hastanesi Özel Hastane Üniversite Hastanesi 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 Kaynak: TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması (2003 2007)
En çok SSK lı mutlu Sosyal Sigorta Kurumuna Göre Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2003 2004 2005 2006 2007 Emekli Sandığı Bağ Kur SSK Kaynak: TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması (2003 2007)
Kişi başı harcamalar yakınlaştı 1500 Kişi başı kamu sağlık harcamaları TL 1000 500 0 2004 2005 2006 2007 2008 SSK BK ES ADM YK Kişi başı kamu sağlık harcaması (2008 TL), Toplam sigorta kapsamı içinde yüzde 2004 2005 2006 2007 2008 TL Sigortalı dağılımı TL Sigortalı dağılımı TL Sigortalı dağılımı TL Sigortalı dağılımı TL Sigortalı dağılımı ES 1481 5,20% 1392 5,20% 1202 4,90% 856 4,70% 4,80% SSK 344 53,60% 316 55,20% 428 56,10% 480 56,20% 55,60% BK 747 13,80% 684 13,10% 649 12,70% 470 11,90% 12,30% SGK 503 72,70% 458 73,40% 518 73,70% 503 72,90% 586 72,70% ADM 511 13,40% 429 12,60% 431 12,20% 427 11,60% 397 11,60% YK 212 13,90% 321 13,90% 448 14,10% 460 15,60% 432 15,70% Ortalama 463 100,00% 435 100,00% 497 100,00% 487 100,00% 540 100,00% Kaynak: SGK Bülten Verileri, kendi hesaplarımız
Ulasal Sağlık Hesapları verisi yetersiz... Toplam Sağlık Harcamaları (% GSYİH) BK TarımKapsamda % 7 6 5 4 3.6 3.8 3.8 3.7 3.6 3.4 3.9 4.2 3.6 4.8 4.9 5.6 5.9 6 5.9 5.7 5.7 3 2 1 0 Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008, Ulusal Sağlık Hesapları verisi
Kamu sağlık hizmet bedeli ödemeleri verisi güncel Kamu Sağlık Ödemeleri % GSYİH 3.5% 3.0% 2.5% 2.0% 1.5% 1.0% 0.5% 0.0% 3.0% 3.0% 3.0% 3.1% 3.3% 2.8% 2.7% 1.9% 1.5% 1.5% 1.6% 1.7% 1.4% 1.3% 1.2% 1.3% 1.4% 1.2% 1.3% 1.3% 1.3% 0.1% 0.2% 0.2% 0.2% 0.1% 0.1% 0.1% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Toplam İlaç Tedavi Diğer Kaynak: SGK Bülten Verileri, Maliye Bakanlığı bütçe verileri Not: SGK nın ve Maliye Bakanlığı nın yaptığı sağlık hizmet bedeli ödemeleridir. Tahakkuklar Ödeme Borç Alacak dengesi verisine ulaşılamamıştır.
Kamunun tedavi ödemeleri artışı devlet ve özel hastane ağırlıklı Kamu Tedavi Ödemeleri 2004-2008 % değişim 20,000 18,968 18,000 15,877 Tedavi: %74 16,000 14,247 Milyon TL(2008) 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0 10,887 10,313 10,047 10,214 8,737 9,284 9,280 9,059 7,112 5,478 5,695 6,026 6,314 5,706 1,961 2,333 2,100 2,374 2,323 2,756 2,863 3,048 1,296 1,256 1,154 1,400 1,667 2,434 2,967 Devlet H.: %44 Özel H.: %307 Üniv. H.: %28 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kaynak: SGK Bülten Verileri, Maliye Bak.bütçe verileri
Kamunun ilaç ödemeleri arttı ama birim ilaç maliyeti 2008 e kadar geriledi. Kamu İlaç Ödemeleri, İlaç Satışları Kamu İlaç Ödemeleri (2008 YTL) 16000 14000 12000 10000 9986 10420 11320 1056 1212 11264 1292 11844 1399 12110 1500 12963 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 IMS Kutu 8000 892 958 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 900 800 Kaynak: SGK Bülten Verileri, Maliye Bakanlığı bütçe verileri Not: 2004 ve öncesinde IMS verileri SSK ilaçlarını kapsamamaktadır. SSK ilaçlları IMS verisine eklenmiştir.
SGK sağlık ödemeleri 2005 de azaldı fakat artış trendi aynı kaldı SGK Sağlık Ödemeleri (1000 TL,2008 Fiyatları) 30,000,000 25,000,000 20,000,000 15,000,000 10,000,000 5,000,000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kaynak: SGK Bülten verileri
Prim gelirleri ilk iki yıl sağlık ödemelerinden hızlı arttı 60.0% SGK Prim Gelirleri İçinde Sağlık Ödemelerinin Payı 50.0% 40.1% 47.0% 51.5% 50.3% 48.0% 44.1% 42.4% 45.4% 46.5% 40.0% 30.0% 20.0% 10.0% 0.0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Çünkü kayıtlı istihdam ve ücret seviyesi beklenmedik şekilde arttı Aktif Sigortalı Sayıları 18000 16000 14000 12257 12542 12806 13408 14379 15019 15259 bin kişi 12000 10000 8000 6563 6750 6953 7652 8582 9198 9534 6000 4000 3321 3384 3449 3354 3376 3376 3261 2000 0 2373 2408 2404 2402 2421 2445 2464 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 SSK BAĞ KUR ES TOPLAM Kaynak: SGK Bülten verileri
Toplam istihdam değil, istihdamın dağılımı değişti. Tarımın payı azaldı.kayıtlılık arttı. İstihdamın Sektörel Dağılımı (2000=100) 130 120 110 100 90 80 70 60 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Tarım Üretim İnşaat Hizmet Kaynak: TÜİK
Reel asgari ücret 2004 ve 2005 de hızlı arttı Ortalama Asgari Ücret (2008 TL) 700 600 500 495 427 458 473 605 642 637 633 624 TL 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ortalama Asgari Ücret (2008 TL) Kaynak: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Sağlık reformu ekonomik büyüme ve istihdam yapısındaki dönüşümün de katkısıyla mali sürdürülebilirlik açısından iyi yönetilmiştir. Ekonomik büyümenin durması sürdürülebilirlik açısından çok ciddi bir tehditdir. Aile hekimliğinin risk faktörlerini azaltacak şekilde yaygınlaştırılması sürdürülebilirliğin en etkili unsuru olacaktır.
Sağlık Reformu ve Mali Sürdürülebilirlik A. Tuncay Teksöz Pfizer,Türkiye Sağlık Politikası Koordinatörü T.Teksöz, K.Helvacıoğlu ve Y.Kaya Sağlık Reformunun Sonuçları İtibariyle Değerlendirilmesi Makrobakış, Mayıs 2009
Yaşam Beklentisi 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 Doğumda Yaşam Beklentisi TR OECD Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008
Yaşam Beklentisi Doğumda Yaşam Beklentisi 80 75 70 74.9 75.1 75.4 75.6 75.9 76.0 76.3 76.6 76.8 77.0 77.4 77.7 77.9 78.0 78.5 78.6 78.9 66.1 66.5 66.8 67.2 67.5 67.9 68.3 68.6 69 69.5 70.5 70.6 70.8 71 71.2 71.4 71.6 71.8 65 60 55 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 TR OECD Yaşam beklentisi süregelen trendini sürdürmüş, azalan ivmeye rağmen yükselmeye devam etmiştir. Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008
Bebek Ölüm Hızı Bebek Ölüm Hızı 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 TR OECD Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008
Bebek Ölüm Hızı Bebek Ölüm Hızı 60 50 40 30 20 10 0 55.4 52.6 50 47.6 45.2 43 40.9 38.8 36.5 33.9 28.9 27.8 26.7 28.7 24.6 23.6 22.6 21.7 11.0 10.6 10.1 9.3 8.8 8.4 8.0 7.6 7.2 6.9 6.7 6.4 6.1 6.0 5.7 5.5 5.2 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 TR OECD Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008
Yaşam Beklentisi Doğumda Yaşam Beklentisi 80 75 70 74.9 75.1 75.4 75.6 75.9 76.0 76.3 76.6 76.8 77.0 77.4 77.7 77.9 78.0 78.5 78.6 78.9 66.1 66.5 66.8 67.2 67.5 67.9 68.3 68.6 69 69.5 70.5 70.6 70.8 71 71.2 71.4 71.6 71.8 65 60 55 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 TR OECD Yaşam beklentisi süregelen trendini sürdürmüş, azalan ivmeye rağmen yükselmeye devam etmiştir. Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008
Bebek Ölüm Hızı Bebek Ölüm Hızı 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 TR OECD Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008
Bebek Ölüm Hızı Bebek Ölüm Hızı 60 50 40 30 20 10 0 55.4 52.6 50 47.6 45.2 43 40.9 38.8 36.5 33.9 28.9 27.8 26.7 28.7 24.6 23.6 22.6 21.7 11.0 10.6 10.1 9.3 8.8 8.4 8.0 7.6 7.2 6.9 6.7 6.4 6.1 6.0 5.7 5.5 5.2 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 TR OECD Bebek ölüm hızında da iyileşme trendi devam etmiştir. Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008
Ekonomik daralma prim gelirlerinde azalmaya yol açıyor 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 70.0% 60.0% 50.0% 40.0% 30.0% 20.0% 10.0% 0.0% 2008 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 2009 Ocak Şubat Mart Sağlık/Prim Prim Gelirleri Sağlık Harcamaları Emekli Aylığı Ödemeleri Kaynak: SGK Bülten verileri
Özel Hastanelere yapılan tedavi ödemeleri artıyor SGK Tedavi Ödemeleri 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2008 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2009 Ocak Mart Devlet H. Üniv. H. Özel H. Kaynak: SGK Bülten verileri
Teşekkürler
Yedek Slaytlar
Sağlık harcamaları kontrol altında Sağlık Harcamaları % GSYİH 7 6 5 4 3 2 1 0 5.6 5.9 6 5.9 5.7 5.7 4.9 4.1 4.3 4.3 3.8 4.1 4.1 3.1 1.8 1.8 1.7 1.7 1.6 1.6 1.6 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Toplam Sağlık Harcamaları Kamu Sağlık Harcamaları Özel Sağlık Harcamaları Toplam sağlık harcamaları 2002 2006 arasında seviyesini korumuştur. Kaynak: OECD Sağlık Veritabanı 2008, USH
Aylık bazda SGK SGK Sağlık Ödemeleri 3,000 2,500 2,000 1,500 1,000 500 0 2007 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2008 Ocak Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım 2009 Ocak Mart İLAÇ TEDAVİ TOPLAM İlaç harcamaları aylık bazda seviyesini korumuş, sağlık harcamalarının belirleyicisi tedavi harcamaları olmuştur. Kaynak: SGK Bülten verileri
İşgücü İstihdam Çalışma yaşındaki Nüfus, İşgücü, İstihdam 60,000 50,000 46,211 47,158 48,041 48,912 49,906 50,826 48,485 49,215 49,982 bin kişi 40,000 30,000 20,000 10,000 0 23,078 23,491 23,818 23,640 24,289 24,565 23,250 23,523 24,129 21,581 21,524 21,354 21,147 21,791 22,046 20,954 21,189 21,571 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 15+ Nüfus İşgücü İstihdam Çalışma yaşındaki nüfus artışı işgücü ve istihdama yansımamıştır. Kaynak: TÜİK
Emekli Maaşları artmıyor Ortalama Emekli Maaşları (2008 TL) TL 1200 1000 800 600 400 840 629 577 872 882 883 912 683 587 566 607 617 558 572 630 984 945 969 934 747 737 740 723 671 652 667 663 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 HÇ BÇ KÇ Kaynak: SGK Bülten verileri
İstihdamın sektörel yapısı değişiyor İstihdamın Sektörel Dağılımı 12000 10000 bin kişi 8000 6000 4000 2000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 TARIM ÜRETİM İNŞAAT HİZMET İstihdamın sektörel dağılımı değişmiş, tarım sektöründen diğer sektörlere geçiş kayıtlı istihdamı artırmıştır. Kaynak: TÜİK
Personel sayısı artıyor 1000 kişi başına düşen doktor ve hemşire sayıları 1.70 1.60 1.50 1.40 1.30 1.20 1.10 1.00 0.90 0.80 1.59 1.46 1.45 1.37 1.39 1.24 1.26 1.26 1.17 1.20 1.14 1.16 1.16 1.11 1.06 1.06 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 doktor/1000 kişi hemşire/1000 kişi Sağlık hizmet kapasitesi artmış, kişi başına düşen doktor ve hemşire sayıları yükselmiştir. Kaynak: TÜİK Not: Hemşire sayısı istatistiği OECD ve WHO kaynaklarında ebe sayısı dahil yayınlanıyor olup TÜİK verisinin üstünde gözükmektedir.
Hemşire sayısı yetersiz Doktor başına düşen Hemşire 0.88 0.86 0.84 0.86 0.84 0.84 0.83 0.84 0.82 0.8 0.78 0.79 0.78 0.76 0.76 0.74 0.72 0.7 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Hemşire sayısı yeterince artırılamamış, bu husus bazı kuruluşlarda personel problemine yol açmıştır. Kaynak: TÜİK
Sağlık durumundan memnuniyet Sağlık Durumundan Memnuniyet 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 10% 17% 17% 18% 16% 57% 67% 65% 64% 67% 2003 2004 2005 2006 2007 memnun değil kararsız memnun Sağlık durumundan memnuniyet seviyesinde artış gözlenmiştir. Kaynak: TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması (2003 2007)