Türkiye Yaş Meyve ve Sebze Pazarlamasında Toptancı Hal Sisteminin Değerlendirilmesi: Antalya Büyükşehir Belediyesi Toptancı Hali Örneği

Türkiye V. Tarım Ekonomisi Kongresi 18-20 Eylül 2002 Erzurum Türkiye Yaş Meyve ve Sebze Pazarlamasında Toptancı Hal Sisteminin Değerlendirilmesi: Antalya Büyükşehir Belediyesi Toptancı Hali Örneği Serpil Y I L M A Z 1 İbrahim YILMAZ1 'Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilim ler Meslek Yüksek Okulu, İşletmecilik Programı, Çallı, Antalya 2Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Kampüs, Antalya. e-posta: iyilm az@ agric.akdeniz.edu.tr Ö ZET: Bu çalışma ile Toptancı hal sisteminin Üstün yönleri ve eksik yanlarının, Antalya Yas Sebzc-Meyve Hal'inin işleyişi örnek alınarak incelenmesi amaçlanmıştır Araştırmada yasal mevzuatın değerlendirilmesinin yanında, uygulamada karşılaşılan sorunlara yönelik çözüm önerilerinin geliştirilmesine çalışılmıştır. Ayrıca, Antalya ili toptancı halindeki üreticiler ve komisyoncular ile yapılar anket çalışmalarından elde edilen bazı verilerin kullanılmasıyla sitemin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Sebze Pazarlaması, N1ey> e Sebze IlaJı A n evaluation of VVholesale Market System for Fresh Fruits and Vegetables in Turkey: Antalya Cosmopolitan Municipality Case ABSTRACT: The aim of this paper was to invastigate the advantagrs and dısadvantages of whole sale marketing System in thc case of vvhole sale market of fresh vegelable and fruit erops in Antalya province of Turkey. in the study, besides evaluation of IcgusJadons.. suggestions to solve problems faced in practice were made Addirionaly, evalualion of marketing system was airaed by means of data obtained from survey which was conducted with farmers and brokers. Key words: Wholesale Market, Vegetable Marketing 1. GİRİŞ A n talya ili, e k o lo jik k o şu lla rın tarım a e lv e riş liliğ i nedeniyle hem açık, hem de örtü altı m eyve ve sebze y e tiştiric iliğ i için o ld ukça uygundur N itekim B ölgede m eyve ve sebze üretim i, geniş bir üretici k esim in faaliyet alanını ve geçim kaynağ ın ı oluşturm aktadır. A n talya ilin de önem li düzeyde m eyve ve sebze üretim i gerçekleştirilm esin e ve üretim deki so runların önem li bölüm ünün çözülm üş olm asına karşın, pazarlam ada büyük sorunlar yaşanm aktadır. B u sorunlar, hem ü re ticiyi hem de tü k e ticiyi o lum suz olarak etkileyebilm ektedir. Bu sorunların ö nem li bir bölüm ü toptancı hal sistem i ile yakın dan ilg ilid ir. Y aş m eyve ve sebzelerin bazı ö z e llik le ri (çabuk bozulm aları, d ayan ıksız olm aları, çeşitli risk faktörleri ile karşı karşıya olm aları, a ğ ırlık la rın a göre büyük hacim li o lm aları) ve dış satım da k arşılaşıla n o lu m su zlu kla r da yaşanan bu o lu m su zlu k la rı daha da ağırlaştırm aktadır. Pazarlam a aşam alarındaki sorunlar; hem üreticiyi, hem de devleti çok yönlü teknik ve ekonom ik tedbirlerle donatm ayı ve bu yönde geniş tedbirler alm ayı zorunlu kılm aktadır (Güneş, 1982). Ü lkem izd e yaş m eyve ve sebze pazarlam a sistem inin tem elini Toptancı H alleri oluşturm aktadır. Toptancı h a lle ri, yaş sebze ve meyvenin toptan alım satım ının g erçekleştiği, fiyatın arz ve talebe göre oluştuğu daim i toptan pazarlardır, Haller, üretici ve tüketici m erkezlerinde kurulm aktadır. Toptancı halleri ve hallerde yer alan kom isyoncu ve tüccarlar, önem li fo n k siy o n la rı yerine getirmektedirler. Buna karşın, T ü r k iy e de yaş m eyve ve sebze pazarlama sistem inin rasyo n el bir yapıy a kavuşamadığı yaygın b ir kanaattir. Hatta zam an içerisinde hallerdeki pazarlam a y a p ısın ın üretici ve tüketiciden daha çok aracıya hizm et eder hale geldiği belirtilmektedir (K a p ta n g il, 1980; V u ra l, 1983; Güneş ve ark, 1986; H a tırlı ve Y u rd a k u l 1992; G üm üş, 1997). Ayrıca, yaş m eyve- sebzenin pazarlam asm da yaşanan o lu m su zlu k la r üretim i ve ülkenin bu ürünlerden sağ laya b ileceğ i y a ra rla rı sınırlandırm aktadır (Özkan ve ark., 1999). B u nedenle çalışm ada, Toptancı hal sistem inin üstün y ö n le ri ve eksik yanlarının, Antalya Y aş S e b z e -M e y ve H a l inin işle y işi örnek alınarak in celenm esi am açlanm ıştır. Araştırmada yasal m evzuatın d e ğ erle n d irilm e sin in yanında, mevcut Hal K a n u n u nun A n ta ly a ili yaş sebze ve meyve Toptancı H a l indeki iş le y iş i ortaya konularak, uygulamada karşılaşılan sorunlara y ö n elik çözüm önerilerinin

S. YILMAZ, 1. YILMAZ geliştirilmesine ç a lış ılm ış tır. A y rıc a, A n ta ly a ili toptancı halindeki ü re tic ile r ve k o m is y o n c u la r ile yapılan anket ç a lışm a la rın d a n e ld e e d ile n bazı verilerin k u lla n ılm a s ıy la s ite m in d e ğ e rle n d irilm e s i amaçlanmıştır. 2, MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın m a te ry a lin i, A n ta ly a İli T o p ta n c ı Hali ndeki Ü reticiler ve k o m is y o n c u la r ile y a p ıla n anket çalışm alarından to p la n an v e r ile r ile H a l in işleyişi ile ilg ili k iş i ve k u ru lu ş la rın, d e m e k ve odaların, y a zılı yada sö z lü g ö rü ş le ri o lu ş tu rm a k ta d ır Ayrıca, konu ile ilg ili daha önce y a p ılm ış çalışmalardan da y a ra rla n ılm ıştır. Araştırma k o n u su to p tan cı h a l s is te m in in değerlendirilmesi o ld u ğ u n d a n, k o n u n u n işle m h a cm i ve aracı sayısı b a k ım ın d a n ih m al e d ile m e y e c e k nitelikte olan A n ta ly a İli B ü y ü k Ş e h ir B e le d iy e s i Toptancı H a li ö ze lin d e ele a lın m a s ı kararlaştırılmıştır. Ç a lış m a d a, ü re tic i ve k o m is y o n c u görüşlerini b e lirle y e b ilm e k a m a c ıy la ik i a y rı anket formu hazırlanm ıştır. Antalya İli B ü y ü k Ş e h ir B e le d iy e s i T o p ta n c ı Halinden M erkez ilçe d e k i ü re tic ile rin y a n ı sıra S e rik ilçesindeki ü re tic ile r de y a ra rla n m a k ta d ırla r B u nedenle, üre ticile rin se ç im in d e a ra ştırm a a la n ı o la ra k Merkez ilçe ve S e rik ilç e s i a lın m ış tır A y rıc a çalışmanın daha ç o k hal sis te m in in değerlendirmesine y ö n e lik o lm a s ı n e d e n iy le ürün bazında ç a lışılm am ıştır, B u n u n la b irlik te y örede sera sebzeciliğinin daha y o ğ u n o lm a sı n e d e n iy le de genel olarak sera sebzesi üreten iş le tm e c ile rle te sadüfi olarak görüşülm üştür. G ö rü ş ü le n işletm e s a y ıs ın ın (128) belirlenm esinde işle tm e le rin sahip o ld u k la rı sera varlığı esas a lın m ış ve basit te sa d ü fi ö rn e k le m e yöntemi uygulanm ıştır Çalışmada görüşülen k o m is y o n c u la rın se çim i, tesadüfi olarak y a p ılm a k la b irlik te, g ö rü şü le n komisyoncu sa y ıs ın ın te sp itin d e h e rh a n g i b ir olasılıklı Örnekleme yö n tem i k u lla n ılm a m ış tır. 144 komisyoncunun % 3 6 srnı o lu ştu ra n 52 k iş ilik b ir ömek ile çalışılm ıştır. 3. ANTALYA İLİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ TOPTANCI HALİNİN YAPISI FİYATIN OLUŞUM U 3.1. Hukuksal Altyapı Yaş sebzenin ve m e y v e n in toptan s a tışı ve toptancı halleri ile ilg ili ilk y a sa l d üzen lem e 1930 yılında kabul edilen 1580 s a y ılı B eled iye Kanunu nun 15. m ad d e sin d e y e r a lm aktad ır. B u kanun ile korunm ası ve sa tılm a sı sıh h i şartlara tabi yaş sebze ve m eyve ile diğer tüm ü rü n le rin (et, yağ, b a lık, zeytin y a ğ ı, p e y n ir, tu rşu v b.) k o ru n m a s ı ve toptan a lım s a tım ın ın b e lli y e rle rd e y a p ılm a s ın ı sa ğ la m a k ve k o n tro l etm ek, h a lle r açm a ve y ö n e tm e g ö re v i b e le d iy e le re v e r ilm iş t ir D ah a sonra, sö z k o n u su k an u n m ad d e sin e d a y a n ıla ra k sadece yaş sebze ve m eyve p a z a rla m a sın a y ö n e lik o la ra k 1 2 E y lü l 1960 tarih ve 80 s a y ılı T o p ta n cı H a lle ri S u r e ti id a re si H a kkın d a K a n u n " ç ık a r ılm ış t ır S ö z k o n u s u y a sa n ın y ü rü tü lm e s i b e le d iy e le re b ır a k ılm ış t ır (A n o n im, 19 6 0 ). 80 s a y ılı k an u n 10 tem el ve 2 g e ç ic i m addeden o lu şm a k ta d ır. K a n u n a göre H a ld e toptan satışiar, k o o p e ra tif veya k o o p e ra tif b ir lik le r i, ü re tic ile r ve k o m is y o n c u la r ta ra fın d a n y a p ıla b ilm e k te, ancak b u n la rın b irb irle rin d e n m al alıp satm aları y a s a k la n m a k la d ır K a n u n la, H a ld e k i y e rle rin Ö n ce lik le re tabi o la ra k k im le re ve n a sıl ta h sis o lu n a c a ğ ı, k e n d ile rin e ta h sisi y a p ıla n la rla ç a lış a n la r ın ve d iğ e r ş a h ıs la rın u y a c a k la rı ve ne g ib i ö z e llik le r ta ş ıy a c a k la rı, satış iş le m le rin in n a s ıl y a p ıla c a ğ ı, ü re tic in in ve halden m al a la n la rın hak ve ç ık a r la r ın ın n a sıl k o ru n a c a ğ ın ın b e le d iy e m e c lis le rin c e k a b u l e d ile c e k y ö n e tm e lik le r ile b e lirle n m e si h ü k m e b a ğ la n m ıştır. B u yasal d ü z e n le m e y e 1984 y ılın d a ç ık a rıla n 3 0 3 3 s a y ılı k an u n ile b e le d iy e le rc e ö ze l h a lle rin a ç ılm a s ın a iz in v e rilm e s i h ü k m ü ila v e e d ilm iş tir (A n o n im, 19 9 2). B ö y le c e ilg ili y a s a y a h a lle rin k u ru lm a s ı ile ilg ili o la ra k e s n e k lik k a z a n d ırılm ış tır. A y rıc a bu k a n u n ile h a lle rin yö n etim ve iş le y iş i ilg ili e sa sla rın b e lirle n m e s i y e tk is i; n ü fu su 2 5 0.0 0 0 ve daha y u k a rı o lan b e le d iy e le rd e b e le d iy e m e c lis le rin e, n ü fu su 2 5 0 000 den az o lan b e le d iy e le rd e S a n a y i ve T ic a re t B a k a n lığ ın a v e rilm iş tir 1960 tarih ve 80 s a y ılı karn ın da, ü rü n le rin k a lite si, stan d ard izasyo n u, depo ve k o ru m a k o ş u lla n, fiy a tla rın b e lirle n m e si g ib i ç o k ö n e m li k o n u la ra g e re k li yer v e rilm e m iş o lu p daha b ir ç o k k o n u d a b o şlu k la r b u lu n m a k ta y d ı. B u b o ş lu k la rın k a p a tılm a s ı a m acıy la, yasanın g e ç ic i 2. M a d d e sin e d a y a lı o la ra k b e le d iy e le r tarafın dan m e y ve ve sebze hal y ö n e tm e lik le ri h a z ırla n ıp y ü rü rlü ğ e k o n u lm u ş tu r (G ira y, 1998). Y a sa d a k i, ü rü n le rin k a lite s i, s ta n d a rd iz a sy o n u, depo ve korum a k o ş u lla rı, fiy a t b e lirle m e s i g ib i b ir çok k o n u d a k i e k s ik lik le r ise, 2 7 H a z ira n 19 9 5 ta rih li 2 2 3 2 6 s a y ılı R e sm i G aze te d e y a y ın la n a ra k y ü rü rlü ğ e giren 552 s a y ılı Yaş S e b ze ve M ey ve T icaretinin D ü zen len m esi ve T o p ta n cı H a lle ri H a kkın d a K a n u n H ü k m ü n d e k i K a r a rn a m e " (A n o n im (b ), I 9 9 5 ) ile tam am lan m a ya ç a lış ılm ış t ır D aha sonra 7 K a s ım 1995 tarih ve 2 2 4 5 6 s a y ılı R esm i G azetede y a y ın la n a n 4 1 2 8 s a y ılı kan u n ile 5 5 2 293

Türkiye Yaş Meyve ve Sebze Pazarlamasında Toptancı Hal Sisteminin Değerlendirilmesi Antalya Büyükşehir Belediye, Toptancı HaJiömeJj s a y ılı kararnam eye Ö zellikle uygulan acak cezalarla ilg ili htlkum ler ilave edilm iştir. 552 sa y ılı K H K d e, yaş m eyve ve sebzelerin alım ı, aatımı ve devri ile T o ptancı h alleri ve pazar y e rle rin in k uruluş, işleyiş, yönetim ve denetim lerine iliş k in e sa slar ile B a k a n lık la rla B e le d iye le rin bu k o n u la rla ilg ili görev vc y etk ilerin d e y ap ılacak d e ğ iş ik lik ve düzen lem elerle birlikte, yaş m eyve ve sebze ticare tin in kalite, standart ve sağlık kuralların a uygun o lara k y a p ılm a sı, yaş m eyve ve sebze ü re lic i ve tü k e ticile ri ile b u n ların ticaretini m eslek e d in e n le rin ç ık a rla rın ın dengeli vc serbest rekabet ş a n la rı içe risin d e gerçek le şlin Im esi. aynca. Toptancı h a lle rin in m odem vc çağdaş bir alt yapı sistem ine k a v u ştu ru lm a sı husu sla rı ö ngörülm üştür ( D em irbaş, 2001) B u g ü n yürürlükte olan vc "H aller ) a s a s ı' olarak b ilin e n 14 H a ziran 1998 tarih ve 2 3 3 7 2 sayılı Resm i G azeteyle y ü rü rlü ğ e giren 4 3 6 7 sayılı K anun ise, aslınd a 552 s a y ılı K an u n H ükm ünde K ararnam enin Uç y ıl sonra b ir a z d e ğ iştirilm iş h alidir. 6 kısım ve 31 m addeden oluşan 552 sayılı K anun H ükm ünde K ararn am e, yaş sebze ve m eyvelerin alım satım ı, T o p ta n cı H a lle ri ve pazar y erle rin in kuruluşu, iş le y iş i, yönetim i ve denetim ine ait ilkelerle, ilg ili B a k a n lık la rla B e le d iy e le rin bu konularla ilg ili görev ve yetkilerini kapsam aktadır (A nonim, 1998) 4 3 6 7 sa y ılı yasa ile 552 sa y ılı K H K nin 5. m addesinde belirtilen Toptancı H alde satış zo ru n lu lu ğ u n u p e k ıştirici ifadeler yer alm ış ve m alların belediye s ın ırla rı veya m ü ca vir alanlar içerisin de perakende olarak satışını yapanlar, bunların Toptancı H aiden satın a lın d ığ ın ı belgelem ek z o ru n d a d ırla r hükm ü getirilm iştir. Bu hüküm ile üre ticile rin pazarda satış yapm asın ın y asaklan d ığ ı yönünde e le ştiriler bulunm aktadır ve bu durum un y a ln ız k o m isy o n cu la r lehine olacağı belirtilm ektedir. Söz konusu eleştiriler, pazarda ürününü bireysel olarak satmak isteyen üreticiler açısın dan b akıldığ ın da h a k lıd ır (G ira y, 1998). A n cak yasada 552 s a y ılı K H K d e de bulunan üretici pazarları ile ilg ili düzenlem e ( 14 M adde) ile bu konuda bir denge sağlanm aya ç a lışılm ıştır. 14. M addede ü reticiler, belediyelerce belirlenen m iktarları aşm am ak kaydı ile ürettikleri m alları üretici pazarlarında toptancı hale giriş zo ru n lu lu ğ u aran m aksızın doğrudan tüketicilere satabilirler. B eled iyeler, o m ahalde semt pazarının kuru ld u ğu günlerle aynı olm am ak şartı ile ü re lici p azarının kuruluş gününü tayin etmekle ve bu pazarlarda m alını satışa sunacak üreticilerde asgari n ite likleri belirlem ekle görevli ve y e tk ilid irle r denm ekledir Bu düzenlem e ile üreticinin doğrudan tüketicilere salış yapm a olanağı yaratılm ıştır Ancak buradj e le ştirile b ile ce k konu, aynı mahalde farklı iki gcnd< pazar k u ru lm asın ın (semt pazarı ve üretici pazar] çok fazla an lam lı bulunm am asıdır Tüketici pazarrj doğrudan üretici tarafından arz edebilecek ürür m ik ta rla rın ın ve en önem lisi çeşitliliğinin sınırlılığı dikkate a lın d ığ ın d a, üretici pazarlarının çeş ı açısın dan tüketici taleplerini karşılamada yeleniz kalacağı s ö y le n e b ilir Bu nedenle, uygulamadı sıkça k a rş ıla ş ıld ığ ı g ib i semt pazarlarında belirlenen ılirin içe risin d e ü re ticilere ürünlerim satma olanağını sağlayacak yasal düzenlem enin yapılması yararlı o lacaktır Halde satış zorunluluğunun istisnalarından bir diğ eri, Z iraat O dasına k ayıtlı üreticilerce kımıl muş olan en az 50 ortaklı kooperatifler ve l)j! k u ru lu şla rın ın (ü re tici b irlik le ri) gerçek usulde vergi m ü kelle fi olan perakende mal satıcılarına yaptıkları satışlar için g e tirilm iştir Ancak, bu tür satışların satışı izle yen günün sonuna kadar en yakın tul m üdürlüğüne b ild irilm e si ve kayıl ettirilmeli z o ru n lu lu ğ u b ulunm aktadır (Madde 6 ) İlave olarak, ihracata konu o lan m alların da halde ulq z o ru n lu lu ğ u bulunm am aktadır (madde 7). Salça, konserve, m eyve suyu ve konsantresi gibi ianayı üretim inde k u lla n ılm a k üzere, bu işletmelerce satır alınan yaş sebze ve m eyve ticareti ise kapsam dışı b ıra kılm ıştır (M adde 28) (Anonim, 1998) 3.2. F iz ik i A lt y a p ı A n ta ly a B ü y ü k şe h ir Belediyesi Toptancı Halı toplam 480 d ö n ü m lü k büyük bir arazı üzence k u rulm uştur. A n ta ly a Toptancı Hal Kompleksinde, H a l Şube M ü d ü rlü ğ ü bürosu ile birlikte toplam 703 adet işy e ri ve hizm et binaları bulunmaktadır İşy e rle rin d e n 3 1 9 tanesi tüccarlara, 144 tanesi k o m isy o n culara, 98 tanesi de zirai ilaç bayilerine tahsis e d ilm iştir. H a l bünyesinde aynca bankacılık restoran vb. hizm et b in alan ve sosyal alanlar bulunm aktadır. A n ta ly a B ü y ü k ş e h ir Belediye Halmdek işy e rle rin in, ö n celik le % 2 0 oranında üretici b irlik le rin e, % 10 oranında üreticilere, % 70 oranında ise k o m isy o n c u la r ile kendi nam ve hesaplarına >ı$ sebze ve m eyve toptan ticareti ile iştigal eden k iş ile rc e k u lla n ıla b ile c e ğ i öngörülmüştür Bununla b irlik te, iş y e rle rin in d a ğ ılım ı söz konusu oranları u ym am aktadır. B unda, halde ürelici birliklerinin bulunm am ası önem li rol oynamaktadır. 2<W

S. YILMAZ, I. YILMAZ 3.3. Kurumsal Altyapı 3.3.1. Hal Yönetimi H a lle r; H a l D a ir e B a ş k a n l ı ğ ı n a b a ğ lı o la r a k H a l Şube M ü d ü rlü ğ ü t a r a fın d a n y ö n e t ilir. H a l y ö n e t im i; yaş se b z e v e m e y v e le r in a lım - s a t ım la n n d a ü re tic ile rin, k o m is y o n c u la r ın, t ü c c a rkla ur rın u lu, n u n ik in c i k a r a r ın a d a it ir a z ın d e v a m ı h a lin d e p a z a rc ıla rın, B e le d iy e n in v e M â l i y e n i n h a k la r ın ı k o ru m a k la y ü k ü m lü o ld u ğ u g ib i k a y ıt d ış ı v e fatu ra sız s a t ış la r ı te s p it e d ip c e z a k e s m e k le de y ü k ü m lü d ü r. A n t a ly a i l i B ü y ü k ş c h i r B e le d iy e H alin d e bu ç a lış m a la r, to p la m 6 0 k i ş i l i k p e r s o n e lle y ü rü tü lm e k te d ir. H a l y ö n e t im i b u ç a lış m a la r ı y ü rü tü rk e n iş le r in d a h a k o la y y a p ıla b ilm e s i iç in b ü n yesin d e 8 b ir im b u lu n d u r m a k t a d ır B u n la r d a n T o p ta n a H a l D a i r e B a ş k a n l ı ğ ı \ K o m p le k s iç in d e v c dışında d iğ e r ç e ş it li h a l b i r im le r in in g ö r e v, y e t k i v e y ü k ü m lü lü k le r in i d e n e t le m e k le v e k o o r d in a s y o n u sa ğ la m a k la y ü k ü m lü d ü r. H a l M ü d ü r l ü ğ ü is e, to p ta n c ı halin y ö n e tim v e iş le y iş in d e n s o r u m lu d u r. M a lla r ın toptancı h a le g i r i ş - ç ı k ı ş ı, m u h a f a z a, d e p o la m a v e sa tışın ın bu y ö n e t m e lik t e d ü z e n le n e n h ü k ü m le r e uygun o la ra k y a p ılm a s ın a i l i ş k i n k o n u la r d a h e r tü r lü Ö nlem leri a lm a y a v e u y g u la m a y a g ö r e v li ve y e tk ilid ir A y r ıc a ; u s u ls ü z ş e k ild e k i to p ta n a lış la r ın ve bu n it e lik t e k i m a lla r ın p e r a k e n d e s a t ış ın ın y a p ıld ığ ı n a k liy e c i v e a m b a r s a h ip le r in in ta s a r r u f u a ltın d a k i h e r tü rlü n a k il v a s ıt a la r ın ı y e d i g ü n s ü re ile parka ç e k m e k s u re ti ile f a a liy e t t e n m e n c y e t k ilid ir. k u r u lu ş u n b u lu n m a m a s ın d a n k a y n a k la n a n n o k s a n ü y e lik le r i b e le d iy e e n c ü m e n in c e r e s m e n d o ld u r u lu r. H a k e m k u r u lu k a r a r la r ın a t a r a f la r 3 g ü n iç in d e it ir a z e d e b ilir İt ir a z ü z e r in e a n la ş m a z lık k o n u s u, h a k e m k u r u lu n d a y e n id e n g ö r ü ş ü lü r. H a k e m a n la ş m a z lık k o n u s u b e le d iy e e n c ü m e n in d e g ö r ü ş ü le r e k s o n u ç la n d ır ılır 3.3.3. Üreticiler (Müstahsiller) H a ld e k i ü r e t ic ile r ( m ü s t a h s i l le r ) ; ü r e t t ik le r i m a lla r ın s a t ım ı iç in b a z ı k o m is y o n c u la r la m a lın d ü ş ü k f iy a t a s a t ılm a m a s ı v e a v a n s k o n u s u n d a a n la ş m a y a v a r ıp m a lın s a t ım ın ı k o m is y o n c u y a d e v re d e r. B u a n la ş m a y a g ö re ü r e t ic ile r ü r ü n le r in in e k im m a s r a f la r ın ı a v a n s 1 o la r a k v e d a h a s o n r a m a lın b e d e lin d e n d ü ş ü lm e s i k o ş u lu y la k o m is y o n c u d a n k a r ş ıla y a b ilir Ü r e t ic ile r in k o m is y o n c u s e ç im i v e d e ğ iş t ir m e le r i ç e ş it li y ö n e t m e lik h ü k ü m le r iy le k u r a la b a ğ la n m ış v e b ir a n la m d a s ı n ır l a n d ı r ılm ı ş t ı r ( A n o n im, 2 0 0 1 ). Ü r e t ic ile r, 4 3 6 7 s a y ı l ı K a n u n a g ö re m a lın ı k a y ıt d ış ı y a n i h a lin d ış ın d a v e f a t u r a s ız o la r a k s a t m a m a k la y ü k ü m lü d ü r A n c a k, k ü ç ü k ç a p ta ü r e t im y a p a n ü r e t ic ile r ; 2 0 0-5 0 0 k g a r a s ın d a k i m a h s u lle r in i, H a l M ü d ü r lü ğ ü n ü n g ö r e v le n d ir d iğ i z a b ıta d e n e t im in d e v e % 1 5 r ü s u m ö d e m e k s u r e t iy le h a lk p a z a r la r ın d a s a t a b ilir le r. 3.3.2. Hakem Kurulu T o p ta n c ı h a lle r d e k e n d is in e v e r ilm iş b u lu n a n görev ve y e t k ile r i k u lla n m a k, o r t a y a ç ık a n a n la ş m a z lık la rı ç ö z ü m le m e k v e k e n d is in e in t ik a l eden k o n u la rd a g ö rü ş b ild ir m e k ü z e re b ir h a k e m kuru lu o lu ş tu r u lu r. H a k e m k u r u lu n u n g ö r e v le r i, y e tk ile ri, ç a lış m a u s u l v e e s a s la r ı v b h u s u s la r S a n a y i ve T ic a r e t B a k a n lığ ın c a ç ı k a r ıla n y ö n e t m e lik le d ü ze n le n ir ( A n o n im, 2 0 0 1 ). T o p ta n c ı H a l D a ir e B a ş k a n l ı ğ ı n ı n, S a n a y i v e T ic a re t İ l M ü d ü rü v e y a g ö r e v le n d ir e c e ğ i b ir m e m u r ta ra fın d an y ü r ü tü le n h a k e m k u r u lu ; b e le d iy e e n cü m e n in ce h a l m ü d ü r ü d ış ın d a k a n u n u z m a n ı b e le diye p e rs o n e li a r a s ın d a n g ö r e v le n d ir ile c e k b ir üye, o y e r z ir a a t o d a s ın ın g ö r e v le n d ir e c e ğ i b ir ü y e, o yer ticare t o d a s ın d a n g ö r e v le n d ir ile c e k b ir ü y e, h a ld e fa a liy e t g ö s te re n k o m is y o n c u la r ın o lu ş tu r d u ğ u dem ek v e y a o d a la r ın k e n d i a r a la r ın d a n i k i y ı l iç in se çtik le ri b ir ü y e v e o y e r d e c n f a z la ü y e y e s a h ip o la n tü ketici ö rg ü tü n ü n g ö r e v le n d ir e c e ğ i b ir ü y e o lm a k Üzere a ltı k iş id e n o lu ş u r Ö z e l to p ta n c ı h a lle r d e hakem k u ru lu n d a h a l iş le t m e c is i v e y a t e m s ilc is i de üye o la ra k b u lu n u r. H a k e m k u r u lu n u n o y e r d e i l g i l i 3.3.4. Komisyoncular K o m is y o n c u ; ü r e t ic ile r in v e t ü c c a r la r ın g e t ir d iğ i m a lla n k e n d i k o m is y o n u n u k e s m e k k o ş u lu y la o n la r ı ç ık a r la r ı d o ğ r u ltu s u n d a b a ş k a t ü c c a r la r a, p a z a r c ıla r a, m a n a v la r a v e s e b z e s a t ım ı y a p a n m a r k e t le r e s a t m a k la y ü k ü m lü d ü r. K o m is y o n c u n u n b u s a tış t a n ç ı k a r ı, to p ta n c ı h a l k a n u n la r ın a g ö re en f a z la % 8 o r a n ın d a o lm a k z o r u n d a d ır. K o m is y o n c u, y a p t ığ ı s a t ış la r a k a r ş ı l ı k o la r a k fa tu ra k e s m e k v e k e s t iğ i f a t u r a la r ı g ü n lü k b o rd ro h a lin d e h a l m ü d ü r lü ğ ü n e t e s lim e t m e k le y ü k ü m lü d ü r. İla v e o la r a k, s a t ış t u t a r ın d a n % 8 k o m is y o n, % 2 r ü s u m, % 2 s t o p a j; % 0,1 fo n v e % 0,5 K D V y i m ü s t a h s il m a k b u z u n d a b e y a n e d e r e k k e s m e k le d e y ü k ü m lü d ü r. B u k e s in t ile r in H a l r ü s u m u k ıs m ın ın H a l m ü d ü r lü ğ ü n e, d iğ e r k e s in t ile r in d e v e r g i d a ir e s in e ö d e m e s in i y a p a r. K e n d i k a z a n c ı o la n % 8 k o m is y o n u n / o l5 * in i g e lir v e r g is i o la r a k v e % 0, r i n i B a ğ k u r a ö d e m e k le y ü k ü m lü d ü r. B u ö d e m e le ri v e m ü s t a h s ille r a d ın a y a p t ık la r ı s a t ış la r ı b e lir li z a m a n la r d a k a p a t ır la r B u z a m a n la r m ü s t a h s il 1Komisyoncuların ekim masraflarını karşılamak için müstahsillerine verdikleri para 295

Türkiye Yaş Meyve ve Sebze Pazarlamasında Toptancı Hal Sisteminin Değerlendirilmesi: Antalya Büyükşehir Belediyesi Toptancı Hali örneği v e h a l r ü s u m u iç in 21 g ü n, d iğ e r k e s in t ile r iç in 1 a y d ır. 3.3.5. Tüccarlar H a ld e k i t ü c c a r la r, m a lı k o m is y o n c u d a n s a tın a la n v e iç v e y a d ış p iy a s a d a k e n d i a d ın a sa ta n g e rç e k v e ttlz e l k iş ile r d ir M a lın s a tış ın d a, sa ttığ ı k iş iy e ir s a l i y e 2 k e s m e k le y ü k ü m lü d ü r, M a lın tu ta rın ın 0/o O,] ini g e lir v e r g is i o la r a k T ic a r e t O d a s ın a Ö d e m e k z o r u n d a d ır. İh r a c a t ç ı tü c c a r la r ; ih r a c a t ç ıla r b ir liğ in d e n ih r a c a t ç ı b e lg e s i a la n m ü te ş e b b is le r o lu p, H a l M ü d ü rlü ğ ü n e v e r m e k le y ü k ü m lü o ld u ğ u h a rç ve v e r g ile r d e n m u a f t ır la r. A y m z a m a n d a a ld ığ ı m a lla r ı v e fa tu ra s ın ı H a l M ü d ü rlü ğ ü n e g ö s te rm e k le y ü k ü m lü d e ğ ild ir le r. Y a n i H a l M ü d ü rlü ğ ü n d e n b a ğ ım s ız b ir ş e k ild e ç a lış ır la r. 3.3.6. Örgütler (Halde Örgütlenme) H a ld e ç a lış m a la r ın ı a k t if o la ra k sü rd ü re n g e rç e k v e tü z e l k iş ile r, h a k la r ın ı s a v u n m a k a m a c ıy la ö r g ü t le n e b ilm e k te d ir le r. B u ö rg ü tle r Ü r e t ic ile r B i r l i k l e r i, K o m is y o n c u la r D e m e ğ i v e T ü c c a r la r D e m e ğ id ir. Ü r e t ic i B i r l i k l e r i : Z ir a a t O d a la r ı B ir l i ğ i K a n u n u u y a r ın c a k u ru lm u ş z ira a t o d a la rın a k a y ıt lı ü r e t ic ile r c e k u ru la n en a z 5 0 o rta k lı k o o p e r a tifle r v e üst k u r u lu ş la r ı ü r e t ic i b ir lik le r i o la ra k is im le n d ir ilm e k t e d ir. S a n a y i v e T ic a r e t B a k a n lığ ı, ü r e t ic i b ir lik le r in i v e ta ş ım a s ı g e re k e n a s g a ri n it e lik le r i, ilg ile n d ir ile c e k le r! to p ta n c ı h a li, b e le d iy e y i v e s a t ış la r ın ın ta b i o la c a ğ ı u s u l v e e s a s la r ile ilg ilile r in s o r u m lu lu k la r ın ı İ ç iş le r i B a k a n lığ ı, T a r ım v e K ö y İş le r i B a k a n lığ ı, T ü r k iy e O d a la r ve B o r s a la r B ir liğ i v e T ü r k iy e Z ir a a t O d a la r ı B i r l i ğ i n in g ö r ü ş le r in i a la r a k te s p it v e ila n a y e t k ili k ılın m ış t ır ( A n o n im, 2 0 0 1 ). M a lla r ın ü r e tic i b ir lik le r in d e n sa tın a lın a ra k p e ra k e n d e s a tış a su n u ld u ğ u n u n b e lg e le n m e s i h a lin d e, m a lla r ın to p ta n c ı h a ld e n a lın d ığ ın ın b e lg e le n m e s i g e re ğ in i b e lirte n h ü k ü m le r u y g u la n m a z. A n c a k ü r e tic i b ir lik le r in in h a l d ış ın d a k i bu tü r s a tış la rın ın g e rç e k u s u ld e v e rg i m ü k e lle fi o la n p e ra k e n d e m a l s a ta n la ra y a p ılm ış o lm a s ı z o ru n lu lu ğ u b u lu n m a k ta d ır. A y r ıc a ü r e t ic i b ir lik le r i, bu tü r s a tış la rd a s a tış iş le m in in y a p ıld ığ ı g ü n ü iz le y e n iş g ü n ü s o n u n a k a d a r s a tıla n m a lın c in s, m ik ta r ve f iy a t ın ı en y a k ın to p ta n cı h a le b ild irm e k ve k a y ıt e ttirm e k z o ru n d a d ırla r. B u h ü k ü m ile ü re tic i k o o p e ra tifle rin e v e d o la y ıs ıy la ü r e t ic ile r le h in e 2 Faturaya esas, taşınan malın gideceği yeri, miktarı ve alıcısını gösteren Türk Ticaret Kanununda belirlenen unsurları taşıyan belge ö n e m li b ir is t is n a n ın g e tirild iğ i sö yle n e b ilir. Ancak ü re tic i ö rg ü tle n m e s i s a ğ la n a m a d ığ ı için üreticiler bu h a k ta n y a r a r la n a m a m a k t a d ır la r. A y r ıc a burada üretici b ir lik le r i t e rim in in k u lla n ılm a s ı ve kooperatif te rim in in k u lla n ılm a s ın d a n k a ç ın ılm a s ın ın gerekçesi a n la ş ıla m a m a k t a v e k a v r a m karm aşasına neden o lm a k t a d ır. Komisyoncular Derneği: Komisyoncular d e rn e ğ in in k u r u lm a s ın ın a s ıl a m a c ı kendi haklarını k o ru m a k, k e n d i a r a la r ın d a k i a n la şm a z lık la rı çözüme k a v u ş tu r m a k ve o n la r la a lış v e riş te bulunan diğer g ru p la rla (Ü r e t ic ile r, tü c c a rla r, vb.) ilişkilerinin d ü z e n li b ir ş e k ild e y ü rü tü lm e s in i sağlam aktır Bu n e d e n le, A n t a ly a B ü y ü k ş e h ir B e le d iy e si Toptancı H a lin d e iş g ö re n h e r k o m is y o n c u bu demeğe üye o lm u ş tu r. Tüccarlar Derneği : T ü c c a r la r D em eği, Antalya S e b z e v e M e y v e T ü c c a r la r S e v k iy a tç ıla r Dayanışma D e m e ğ i ( A N T E S E ) ad ı altın d a çalışmalarım s ü rd ü r m e k te d ir. 3 1 6 ü y e s i b u lu nan Tüccarlar D e m e ğ i, A n t a ly a i l i iç in d e se b ze ve m eyve ticaret y a p a n k iş ile r d e n o lu ş u r. D e m e k, ü yele rin in çıkarlar d o ğ ru ltu s u n d a ç a lış m a la r ın ı sürdürüp, kendi a r a la r ın d a y a ş a n a c a k u y u ş m a z lık la rı veya k o m is y o n c u la r v e ü r e t ic ile r le y aşa n acak sorunları ç ö z ü m le m e k le y ü k ü m lü d ü r. 3.4. Fiyatın Oluşumu Y a ş se b z e v e m e y v e le r in fiy a tı, her sabah T o p ta n c ı H a le g e le n m a lla r ın k a lite ve standardı ile a lıc ın ın ta le b i d o ğ ru ltu s u n d a fiy a t tespit komisyonu ta ra fın d a n b e lir le n ir. F iy a t te sp it komisyonu; K o m is y o n c u la r d e m e ğ in d e n 2 te m s ilc i, Tüccarlar d e m e ğ in d e n 2 te m s ilc i, T ü k e tic i Koruma D e m e ğ in d e n 1 t e m s ilc i, Z ira a t O d a sın d a n 1 temsilci, Ü r e t ic i B ir liğ in d e n 1 te m s ilc i, T ic a re t ve Sanayi O d a s ın d a n I t e m s ilc i, H a l M ü d ü rlü ğ ü n d e n I temsilci o lm a k ü z e re to p la m 9 k iş id e n o lu şu r. B u komisyon T o p ta n c ı H a P in a ç ık o ld u ğ u h e r gün saat 9.00 da Hal m ü d ü rlü ğ ü id a ri b in a s ın d a to p la n a ra k çalışmalarım y a p a r ( A n o n im, 2 0 0 1 ). T o p ta n c ı h a lle r in d e s a tış ; sabahın erken s a a tle rin d e b a ş la d ığ ı b ü y ü k b ir k ıs m ı iç in o gün sa tıla cak mallann sa b a h s a a tle rin d e kom isyoncu ve t ü c c a r la r ın s a tış s a h a la r ın d a h a z ır b u lu n u r. O günkü y a ş se b z e ve m e y v e a rz v e ta le b in e göre fiyat tespit k o m is y o n u n c a b e lir le n e n f iy a t la r d u yu ru lu r. Fiyatlar b e lir le n d ik t e n s o n ra h al müdürlüğünün g ö r e v le n d ir m iş o ld u ğ u p e rs o n e l bu fiy a tla rı listeleyip m ü d ü rlü ğ e te s lim e d e r K o m is y o n c u ve tüccarlar fiy a t lis t e s i d o ğ ru ltu s u n d a s a tış la rın ı yapmak z o r u n d a d ır la r F iy a t la r s a tış sü re si içerinde arz ve d e ğ iş ik liğ e u ğ ra y a b ilm e k te d ir. M a lla n n aynı kalitede 296

S. YILMAZ, t. YILMAZ olmaması ned eniyle yaş sebze ve m e y v e fiy a tla rı, Fiyat Tespit K o m isy o n u ta ra fın d a n b e lirle n e n y a ş sebze ve m eyve fiy a tla rın d a n % 2 0 d ü şü k yad a yüksek g ö ste rile b ilir. A y r ıc a, F iy a t T e sp it Kom isyonu tarafın dan b e lirle n e n fiy a tla r, m a lla rın arzına ve talebine b ağlı o la ra k gün iç e ris in d e % 10 artırılıp a z a ltıla b ilm e k te d ir. F iy a tla rd a k i g ü n lü k değişimin % 10 ile s ın ırla n d ırılm a s ı fiy a tla rd a k i a ş ırı dalgalanm aların ö n le n m e sin e y ö n e lik o la ra k uygulanm aktadır. Fiyat tespit k o m is y o n u her ne k ad ar 9 k iş id e n oluşm aktaysa da fiy a t b e lirle m e işle m i g e n e llik le kom isyoncular dem eğ i ve tü ccarla r dem eğ i tarafından b e lirle n e n te m s ilc ile ri a ra sın d a k i pazarlıkla ve hal m ü d ü rlü ğ ü te m s ilc is in in k a tılım ıy la g e rçekleştirilm ckte d ir. F iy a t tespit k o m isyo n u n d a üreticilerin ye te rin ce te m sil e d ile m e m e si ve k o n sin y e satış şe kli n e d e n iyle ü re tic ile r bu süreçte p a s iftirle r ve fıyatlan d ırm ad a söz h a k k ın a sahip d e ğ ild irle r. B u da üreticinin aleyhine o lm aktad ır. 4. ÜRETİCİ GÖRÜŞLERİ Sera se b ze c iliğ i yap a n işle tm e le r ç o ğ u n lu k la küçük işle tm e le rd ir. N ite k im in celenen işle tm e le rin ortalama b ü yü klü ğ ü 2 7,4 o la ra k b u lu n m u ştu r. B u m iktarın % 7 1,9 u ta rla b itk ile ri ü re tim in e, % 9,1 i açık tarla se b z e c iliğ in e, % 1 5,7 si sera se b ze c iliğ in e, % 3,3 ü m e yve ü re tim in e ta h sis e d ilm iştir. İşletm elerde cam sera v a rlığ ı 2,8 da, p la stik sera varlığı 1,5 d a d ır. C a m sera e k iliş le rin in % 8 5,3 ü domates, % 5,9 u h ıy a r, % 5,9 u b ib er ve % 2,9 u patlıcandır. A y r ıc a, ço k a z da o lsa fa su lye ü retim i söz konusudur. P la s tik sera a la n la rın ın ise neredeyse tam am ında dom ates ü re tim i y a p ılırk e n, ço k a z alanda da h ıyar ve b ib er e k iliş i y a p ılm a k ta d ır. A ç ık tarla sebzeciliği a la n la rın d a en fa z la k a vu n (% 3 2,0 ), karpuz (% 2 4,0 ) ve dom ates (% 2 4,0 ) yetiştirilm e k te d ir. B u ü rü n le ri s ıra s ıy la % 8,0 o ranıyla fa su lye, % 4,0 oram ile b ib er, p a tlıca n ve kabak ü retim i izle m e k te d ir. A ra ş tırm a a la n ın d a k i tüm işletm elerde ü re tile n se b ze le r öz tü ketim d e de ku lla n ılm a sın a k a rş ın, tam am en p azara y ö n e lik olarak y e tiş tirilm e k te d ir. A n ta ly a B ü y ü k ş e h ir B e le d iy e s i T o p ta n cı H a lin d e üretici b irliğ i b u lu n m a d ığ ın d a n, ü re tici ürününü kom isyoncu a ra c ılığ ıy la sa ta b ilm e k te d ir. H e r üretici belirli k u ra lla r çerçe v e sin d e k o m isyo n cu su n u seçmekte se rb esttir K o m is y o n c u seçm ede akraba, tam dık, ta v siy e, g ü v e n ilir g ib i fa k tö rle rin yan ın d a kom isyoncun un d e n e y im i, y a ş ı, e ğ itim i vb. n ite lik le ri de üretici iç in önem ta şım a k ta d ır. A n k e t y a p ıla n dönemde (H a z ira n a y ı) ü re tic ile rin % 5 7,8 in in domates, % 1 8,8 'in in b ib er, % 1 2,5 in ü ı p a tlıca n ve % 1 0,9 unun h ıy a r sattığ ı te sp it e d ilm iş tir. Ü re tic ile rin % 9 8,4 ü ü rü n ü n ü halde y e re l k o m is y o n cu y a te slim ed erken, % 1,6 sı ise bahçede tü ccara te slim etm ektedir. Se ra se b ze c iliğ in d e yoğun g ird i k u lla n ım ı n e d e n iyle ü re tic ile rin a yni ve n a k d i k re d iy e ih tiy a ç la rı o lm a kta d ır. B u ned enle, ü re tic ile rin % 4 6,9 u a va n s a lm a k ta d ır. A lın a n a va n sın % 9 6,9 'u ko m isyo n cu d a n a lın ırk e n, an cak % 3,1 i tü ccard a n a lın m a k ta d ır A y n i k re d i m ik ta rı 170 m ily o n ile 77 0 m ily o n T L arasın d a d e ğ işirk e n, n akd i k re d i m ik ta rı 50 m ily o n ile 750 m ily o n arasın d a d e ğ işe b ilm e kte d ir. A v a n s k u lla n a n ü re tic ile rin % 4 2,6 sı ö ze l g e re k s in im le ri iç in, % 2 6,4 ü fide iç in, 1 3,6 sı tohum iç in, % 9,4 ü gübre iç in, % 4,8 i tohum, gübre ve ö zel tü ketim iç in, % 3,2 si de hem tohum hem gübre iç in a va n s a lm a k ta d ır. A v a n s a lan ü re tic ile rin % 9 8,4 ü ürün sa tıld ığ ın d a b o rç la rın ı ö d e m ekted ir. A v a n s ala n ü re tic ile rin % 2 6,7 si a ld ık la rı a v a n sın y e te rli o lduğunu b ild irirk e n, % 7 3,3 ü a ld ık la rı ava n sın y e te rs iz o lduğunu ifad e e tm işle rd ir. A v a n s alan ü re tici sadece a va n s a ld ığ ı k o m is y o n c u y la v e y a tü ccarla ç a lışa b ilm e k te d ir. K o m is y o n c u ile ürün b edeli ile ilg ili an la şm a yap an ü re tic ile rin o ra n ın ın sadece % 3,8 olduğu tespit e d ilm iş tir. Ü re tic ile rin % 2 3, l i ürün b e d e lle rin i p eşin a ld ığ ın ı ifad e ed erken, % 1 9,2 si y irm i b ir gün iç e ris in d e, % 5 7,7 si ise daha uzun sü re li o la ra k ürün b e d e lle rin i a ld ık la rın ı ifade e tm iştir, H a lb u k i ürün b e d e lle rin in 21 gün içe ris in d e ödenm esi yasa l z o ru n lu lu k tu r. Sa tıştan önce p iy a sa ve fiy a t ko n u su n d a b ilg i edinen ü re ticile rin oranı % 6 5,6 o larak b e lirle n m iştir, S ö z ko n u su ü re tic ile rin % 4 0,5 i telefon ile, % 1 6,6 sı b iz za t hale g id e re k, % 9,5 i diğ er ü re ticile rd e n ve % 3 3,4 ü de her üç şe kild e p iyasa ve fiy a tla rı h a k k ın d a b ilg i e d in m e kte d ir. 5. KOMİSYONCU GÖRÜŞLERİ İn celen en k o m is y o n cu la rın ortalam a y a şı y a k la ş ık 40 o la ra k b u lu n m u ştu r. A n kete k a tıla n k o m is y o n cu la rın % 5 7,7 si 2 6-4 0, % 4 2,3 ü ise 4 0-5 5 yaş s ın ırı arasın d ad ır. K o m is y o n c u la rın % 3 0,8 i, ilk o k u l, % 5 3,8 i o rtaö ğ retim, % 3,8 i y ü k s e k o k u l v e % 1 1,5 i fakülte m ezu n u d u r. K o m is y o n c u la ra işletm e lerin d e p a za rla m a ko n u su n d a e ğ itilm iş p e rso n e lle ri o lup o lm a d ığ ı so ru ld u ğ u n d a, a n cak % 7,7 sin in o lu m lu ce vap v e rd iğ i g ö z le n m iş tir. T o p tan cı h a li iç e risin d e k o m is y o n c u la rın m e y v e sebze ticare ti ile ilg ili d e n e y im le ri 5 y ıl ile 40 y ıl arasın da d e ğ işe b ilm e kte d ir. A n kete k a tıla n ko m isyo n cu la rın ortalam a deneyim süresi 18,3 y ıld ır. 297

Türkiye Yaş Meyve ve Sebze Pazarlamasında Toptancı Hal Sisteminin Değerlendirilmesi: Antalya Büyükşehir Belediyesi Toptancı Hali örneği G ö r ü ş ü le n k o m is y o n c u la r ın % 8 0,8 i sa d e c e ü r e t ic ile r in ü r ü n le r in i s a ta rk e n, % 1 9,2 si d iğ e r k o m is y o n c u la r d a n, tü c c a r la r d a n v e b a h çe d e n ü rü n a lıp, s a ta b ilm e k te d ir. K o m is y o n c u la r ın d iğ e r k o m is y o n c u v e tü c c a r la r v e b a h çe d e n ü rü n a lm a la r ı y a s a k la n m ış o lm a s ın a ra ğ m e n bu d u ru m ile k a r ş ıla ş ılm a s ı y e te r li d e n e tim in y a p ıla m a d ığ ın ı g ö s te rm e k te d ir. A n k e t e k a tıla n k o m is y o n c u la r ın % 8 8,5 'i b e ra b e r ç a lış t ık la r ı ü r e t ic ile r e a v a n s v e r m e k te d ir le r. B u n la r ın b ir k ıs m ı s a d e c e ü rü n g a ra n tis i iç in ( % 5 7,7 ) a v a n s v e r ir k e n, b ir k ıs m ı k a lit e li ü rü n te m in i iç in ( % 7,7 ), b ir k ıs m ı h e m ü rü n g a ra n tis i h em de k a lit e li ü rü n te m in i iç in ( % 2 6.9 ), d iğ e r b ir k ıs m ı da ( % 7,7 ) ü r e t ic ile r in ih t iy a ç la r ım k a r ş ıla m a la r ı iç in a v a n s v e r d iğ in i b e lir t m iş t ir. K o m is y o n c u la r, ü r e t ic in i a v a n s ta le b i ile ilg ili b a z ı k o ş u lla n ö n e s ü re b ilm e k te d irle r. B u n la r ; Ü rü n ü n a v a n s a lm a n k o m is y o n c u y a s a t ılm a s ı, a v a n s ta le b in in ü rü n h a sa t z a m a n ın a y a k ın o lm a s ı, k o m is y o n c u n u n ü r e t ic iy e g ü v e n d u y m a s ı, ta le p e d ile n a v a n s m ik t a rın ın a z o lm a s ı o la ra k ifa d e e d ilm iş t ir. K o m is y o n c u la r ın % 80,8 *1 ü r e t ic ile r in a v a n s a ld ık la r ın a d a ir ta h s ila t m a k b u z u k e s m e k te, ç e k a lm a k ta v e y a se n e t im z a la tm a k ta d ır. K o m is y o n c u la r ın a n c a k % 1 9,2 si k e n d is in d e n a v a n s a la n ü r e t ic in in ü rü n ü n ü b a ş k a s ın a s a ta m a y a c a ğ ım ifa d e e tm iş tir. N e d e n i s o ru ld u ğ u n d a % 8 4,6 sı g ü v e n in s a r s ıla c a ğ ın ı, % 1 1,5 i se n e t a lın d ığ ı iç in, % 3,8 in in ise c e v a b ı d iğ e r k o m is y o n c u n u n a lm a y a c a ğ ın ı s a v u n m u ş tu r. Ü r e t ic iy le ü rü n b e d e li iç in a n la ş m a y a p a n k o m is y o n c u la rın o ra n ın ın sa d e ce % 3,8 o ld u ğ u te sp it e d ilm iş t ir. K o m is y o n c u la r ın % 23,1 i ü rü n b e d e lle rin i p e ş in ö d e d ik le rin i, % 5 7,7 si ise v a d e li ç a lış t ık la r ın ı k a la n ı ise h e m p e şin h em de v a d e li ç a lış t ık la r ın ı ifa d e e t m iş le rd ir Ü rü n s a tış ı s ır a s ın d a ü r e tic in in h e rh a n g i b ir m ü d a h a le s i s ö z k o n u s u m u d iy e s o ru ld u ğ u n d a k o m is y o n c u la rın % 1 9,2 si e ve t dese de ö z e llik le fiy a t b e lirle m e d e ü r e t ic in in ç o k a z b ir k a t k ıs ın ın o ld u ğ u n u a ş a ğ ıd a k i v e r ile r a ç ık la m a k ta d ır. K o m is y o n c u la r a g ö re sa tışta ve fiy a tın b e lirle n m e s in d e e t k ili o la n k iş i ve g ru p la r; k o m is y o n c u % 5 7,7 ; ü re tic i ve k o m is y o n c u % 3,8 ; k o m is y o n c u ve tü c c a r % 3 0,8 ; k o m is y o n c u ve h a l y ö n e tim i % 7,7 ş e k lin d e d ir. A n t a ly a B ü y ü k ş e h ir B e le d iy e s i T o p ta n c ı H a lin d e de d iğ e r h a lle rd e o ld u ğ u g ib i, K o m is y o n c u k e s in t is i tü m ü re tic ile re a y n ı o ra n d a u y g u la n m a m a k ta d ır. Ü r e t ic in in k o m is y o n c u n u n a k ra b a s ı o lm a s ı ( % 8 0,8 ), d a h a ö n c e d e n a v a n s a lm a s ı (% 7,7 ), a r a la rın d a k i a n la ş m a ( 1 1,5 ) k o m is y o n o ra n ın d a e t k ili o lm a k ta d ır T o p ta n c ı H a lin d e a n k e te k a tıla n kom isyo n culara k a y ıt d ış ı iş le m le r o la b iliy o r m u d iy e sorulduğunda % 5 0 s in d e n e v e t c e v a b ı a lın m ış t ır. E v e t diyen k o m is y o n c u la r a g ö re k a y ıt d ış ı iş le m le rin % 57,6'sı ü rü n le rin h a le g irm e m e s in d e n, % 2 3,OT doğrudan b a h çe d e n ü rü n a lın m a s ın d a n, % 1 9,2 ü fatura k e s ilm e m e s in d e n k a y n a k la n m a k t a d ır. 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Y a s a l a ç ıd a n sis te m iç e ris in d e üretici ile k o m is y o n c u v e tü c c a r la r a ra s ın d a g enel b ir denge o lu ş tu r u lm a y a ç a lış ıld ığ ı s ö y le n e b ilir. A n c a k, mevcut h a l s is te m in d e ü r e t ic i ç ık a r la r ı yeterince k o ru n a m a m a k ta d ır. B u n d a, ü re tic in in kooperatifler ş e k lin d e ö rg ü tle n e m e m e s in in b ü yü k payı b u lu n m a k ta d ır. A y r ıc a, a v a n s sis te m in in de genel o la ra k ü r e t ic in in h a re k e t a la n ın ı d a ra lttığ ın ı, edilgen h a le g e tir d iğ in i s ö y le m e k o la n a k lıd ır. Ü retici e t k in liğ in in a r t ır ılm a s ı, a n c a k ü re tic ile rin a k tif olarak k a t ıla c a k la r ı ü r e t ic i k o o p e ra tifle ri şeklindeki ö rg ü tle n m e le r ile g e r ç e k le ş t ir ile b ilir. A n c a k, bugüne k a d a r k i u y g u la m a la rd a n, bu y ö n d e k i çabalardan so n u ç a lın a m a d ığ ı o rta y a ç ık m a k ta d ır. B u konuda k a m u y a ö n e m li g ö r e v le r d ü şm e k te d ir. A ncak k a m u n u n ü r e t ic i ö rg ü tle n m e s in i iste m e si konusunda c id d i ş ü p h e le r b u lu n m a k ta d ır. Y a s a d a üretici b ir lik le r i t e r im in in k u lla n ılm a s ı ve kooperatif te rim in in k u lla n ılm a s ın d a n k a ç ın ılm a s ın ın gerekçesi a n la ş ıla m a m a k t a v e k a v r a m k a rm a ş a sın a neden o lm a k ta d ır K o m is y o n c u la r ile y a p ıla n a n k e t sonuçları, u y g u la m a d a y a s a l ç e rç e v e d e n ö n e m li sapm aların o ld u ğ u n u g ö s te rm e k te d ir. Y a s a d a önemli y a p t ır ım la r ın b u lu n m a s ın a ra ğ m e n bu so n ucun ortaya ç ık m a s ı, d e n e tim u y g u la m a la r ın ın yete rin ce etkin y a p ıla m a d ığ ın ı o rta y a k o y m a k ta d ır K A YN A KLA R Anonim, 1960 6 Mayıs 1960 tarih 10605 sayılı Resmi Gazete Anonim, 1992 Türkiye de Hal Sistemi ile (Iğılı Rapor ve Kanun Tasarısı önerisi Devlet Planlama Teşkilaiı, Ankara Anonim, 1995. 27 Haziran 1995 tarih vc 22326 sayılı Resmi Gazete Anonim, 1998 14 haziran 1998 tarih ve 23372 sayılı Resmi Gazete Anonim, 2001. Antalya Büyükşehir Belediyesi Toptancı Hal Kompleksinde İş Yeri Tahsisleri Çalışma İlke ve Esasları Hakkında Yönetmelik, AnLalya Demirbaş, N, 2001 Türkçe'de Toptancı Halleri İle İlgili YısaJ Düzenlemelerin Meyve Sebze Üretim ve Pazarlama Politikalarının Başarısı Üzerine Etkileri: İzmir İli Ûmefcı TZOB Yayınları, ISBN: 975-93976^7-6, İzmir Giray, F 11,1998 Yeni Hal Yasası Gerçekten yeni Bir Yasa mı9 Ekin Dergisi, Yıl:2, Sayı: 5, Tcmmuz-Eyllll 1998, s: 52-56, Ankara. 298

S. YILMAZ, I. YILMAZ Gümüş, S., 1997.Yaş Meyve ve Sebze Pazarlama KanaJIarındaki Sorunlar ve Çözüm önerileri. Tarım ve Köy Dergisi, Sayı; 114, Ankara Güneş, T., 1982 Türkiye nin Yaş Meyve ve Sebze Dış Pazarlaması MPM Yaş Meyve ve Sebze ile İlgili Baklagiller İhracatı ve Sorunları Semineri, Yayın No: 265, Ankara Güneş ve Ark., 1986 Adana İçel İllerinde Üretilen ve Ankara'ya Gönderilen Önemli Yaş Meyve ve Sebzelerin Pazarlamasının Düzenlenmesi ve Masrafların Düşürülmesi Araştırması (Kesin Rapor) Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Tarım vc Ormancılık Araştırma Grubu, Proje No: TOAG-550, Ankara Hatırlı, S A ve Yurdakul, O, 1992 Mersin'de Örtüaltı Sebzeciliğinin Pazarlama Yapısı vc Sorunları. Çukurova Üniv, Z F. Dergisi 7, (2): 159-172, Adana, Kaptangil, M K., 1980 Toptancı Meyve, Sebze Halleri vc Kooperatifçilik. Ziraat Ekonomisi Dergisi, sayı: 30-31, s: 3, Ankara. Özkan, B ; Yılmaz, S., Yılmaz, 1, 1999 Türkiye de Yaş Meyve vc Sebze Pazarlaması: Sorunlar ve Çözüm önerileri Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1: 157-168, Antalya Vural, H., 1983 Ankara Şehri Yaş Meyve vc Sebze Toptancı Halinin Ekonomik Analizi vc Düzenleme Tedbirleri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, No:5, Ankara 299