18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri

ARAŞTIRMA 18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri Nurdan DEMİRCİ *, Yılda Arzu ABA **, Filiz SÜZER ***, Fatma KARADAĞ ****, Hacer ATAMAN ***** ÖZET Bu çalışma, 18 yaş üstü kadınlarda sosyal, emosyonel ve hijyenik bir problem haline gelen inkontinansın prevalansını, risk faktörlerini ve bu durumun yaşam kalitesi üzerine etkisini belirlemek amacıyla planlanmıştır. Tanımlayıcı nitelikte olan çalışmamız, Uşak il merkezinde yaşayan 18 yaş üstü kadınlar arasından rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 259 kişiden oluşan örneklem grubu ile yapılmıştır. Verilerin toplanmasında araştırmacıların literatür bilgileri doğrultusunda geliştirdiği sosyo-demografik özellikleri sorgulayan soru formu ve İnkontinans Yaşam Kalitesi Ölçeği (I-QOL) kullanılmıştır. Araştırmaya katılan bireylerin fiziksel özellikleri incelendiğinde yaş ortalaması 35.69 ± 9,99 ve Beden Kitle İndeksi (BKİ) ortalamasının 25,46± 4,55 kg/m2 olduğu tespit edilmiştir. Obstetrik özellikleri incelendiğinde %37.8 inin iki gebeliği olduğu, %18.5 inin düşük yaptığı, %20.8 inin kürtaj olduğu, %43.2 sinin iki doğum yaptığı ve %59.8 inin hastanede normal doğum yaptığı bulunmuştur. Kadınların üriner inkontinans (Üİ) prevalansı %26.6 dır. BKI, eğitim, doğumu yaptığı yer, doğum süresi, ilk doğum yaşı, gebelikte ve ailede idrar kaçırma öyküsü, kabızlık, hemoroid varlığı, kronik hastalık ve üriner enfeksiyon varlığı ile Üİ görülme sıklığı arasında anlamlı ilişki tespit edilmiştir (p<0.05). I-QOL ölçeğinin toplam puan ortalaması 83.28±20.02 dir. Üİ bulunan kadınlarda ölçeğin toplam puan ortalaması 76.73±21.18 iken, inkontinans bulunmayan kadınlarda 94.86±13.56 olarak bulunmuştur. Bu çalışmada, her dört kadından birinde (%26.6) Üİ olduğu, üriner inkontinanslı kadınların psikososyal sağlıkları başta olmak üzere yaşam kalitelerinin de önemli ölçüde olumsuz etkilendiği görülmüştür. Üriner inkontinanslı kadınların yaşam kalitesi düzeyleri inkontinans olmayanlardan daha düşük olarak belirlenmiştir. * ** *** **** ***** Doç.Dr., Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü. Öğr.Gör., Uşak Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Uşak. Öğr.Gör., Düzce Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü, Düzce. Öğr.Gör., Dumlupınar Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü. Hemşire, Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kalite Departmanı, İstanbul.

24 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:7, Sayı:19 (2012) Üriner inkontinansın önlenmesi ve tedavisi için hizmet veren merkezlerin sayısının artırılması ve bu merkezlerde hemşirelerin de etkin rol alması önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Üriner inkontinans, yaşam kalitesi, üriner inkontinans prevalansı. Urinary Incontinance and Its Effects on Life Quality For Women Over 18 ABSTRACT This work is designed for defining the prevalence of the problem of social, emotional, and hygienic incontinance of the women who are over 18, the risk factors, and its effects on the quality of life Standard. This is a descriptive work and the universe is constructed with 259 people who are living in the city center of Uşak and whose age are over 18. The group is chosen simple random sampling. As for collecting data a questionnaire form that is designed by the researchers literature knowledge and Incontinence Quality of Life questionnare(i-qol) are used. When the physical features of the participants are formulated, it is found that the average age is 35.69 ± 9,99 and Body Max Index (BMI) is 25,46± 4,55 kg/m2. When the obstetric features are analyzed, it is found that 37. 8 % of them has their second pregnancy, 18.5 % of them abortion, 20.8 % of them D&C, 43.2 % of them has given birth twice, and 59.8 % of them has given a normal birth in the hospital. The Urinary Incontinence (UI) prevalence of the women is 26.6 %. It is observed that there is meaningful relation among BMI, education, the place of giving birth, the duration of the birth, the age of the first birth, the stories of urinary incontinence among the family, constipation, the existence of hemorrhoids, chronic illnesses, the existence of urine inflection, and the frequency of the existence of UI. I-QOL scale has average 83.28±20.02 points. While the women who have UI, the total points of the scale is average 76.73±21.18; the women who do not have UI are 94.86±13.56. In this work it is noted that every four women has UI 26.6 %. The psyco-social health and the quality of the life standards of the women who have Uİ are negatively affected. Life quality of women with urinary incontinence is worse than the women with no urinary incontinence.the number of medical centers should be increased for the prevention and treatment of urinary incontinance and then nurses should take an active role in these centers. Key Words: Urinary incontinence, life quality, urinary incontinence prevalance. GİRİŞ Üriner inkontinans (Üİ); Uluslararası Kontinans Derneği (ICS) tarafından istemsiz idrar kaçırma durumu olarak tanımlanmaktadır (Abrams ve ark.,

18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri 25 2002). İdrar kaçırmak insanlar tarafından kabul edilmesi zor bir durum olarak görüldüğü için yapılan çalışmaları sınırlamakta ve dolayısı ile bu sıkıntı verici sorunun gerçekte ne kadar çok kişi tarafından yaşandığı saptanamamaktadır (Küçük ve Dikencik, 2002). Dünya da 200 milyondan fazla bireyin inkontinans sorunu yaşadığı ve bunların çoğunluğunu kadınların oluşturduğu bilinmektedir (Norton ve Brubaker, 2006). Epidemiyolojik çalışmalarda, genel olarak kadınlarda Üİ prevalansı %15-55 arasında, yaşlılarda ise %11-80 oranında farklılık göstermektedir (Yip ve Cardozo, 2007). Ülkemizde yapılan çalışmalarda ise kadınlarda Üİ oranı %12-49.7 arasındadır (Turan ve ark, 1996, Güneş ve ark, 2000). Genel olarak kadınların tümü için Üİ prevalansının %25 olduğu kabul edilmektedir (Yalçın ve Özalp, 1997). Üriner inkontinans gelişiminde yaş, parite, doğumda yaşanan travmalar, obezite, sigara kullanımı, kronik öksürük, kabızlık, prolapsus, menopoz, ilaç kullanımı, tuvalet alışkanlıkları gibi pek çok risk faktörü belirtilmiştir (Beji, 2002). Üİ, yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen, tıbbi olduğu kadar sosyal bir problemdir. Yaşamı tehdit eden bir sorun olmasa da devamlı ıslak olma ve irritasyona bağlı rahatsızlık, bireye sıkıntı veren, yetersizlik duygusu hissettiren bir durumdur ve depresyona kadar varan emosyonel sorunlara neden olmaktadır (Küçük Dikencik, 2002). Üİ, tüm yaşlardaki kadınların %15 ile %30 unun sosyal, ruhsal, iş ve eve ait sorumluluklarını, fiziksel ve cinsel yaşamını etkileyen (Abrams ve ark., 2002) sıkıntı ve yetersizlik durumlarına sebep olan önemli bir sağlık problemidir (Kelleher, 1997). Üriner inkontinans ve beraberinde işeme sıklığı, sıkışma, noktüri, dizüri, subrapubik rahatsızlık gibi semptomlar yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir (Küçük Dikencik, 2002). Üriner İnkontinans semptomlarının çeşitliliği ve şiddeti arttıkça yaşam kalitesine de etkisinin artması kaçınılmazdır (Monz ve ark, 2005). Kadınlar inkontinansın meydana gelmesinden yıllar sonra profesyonel yardım aramakta ve bu yardım arayışının sebebi genellikle kadınların yaşamları üzerinde inkontinansın etkileri nedeniyle olmaktadır (Kelleher, 1997). Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesine Üİ nin etkileri (Sarı, 2007); Semptomlar: İşeme sıklığı, üriner inkontinansının ciddiyeti, noktürinin varlığı Üriner inkontinansın tipi: Sıkışma inkontinansının stres inkontinansa göre daha baskın olması

26 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:7, Sayı:19 (2012) Sürekli ped kullanma gereksinimi Cinsel aktivitede başarısızlık Kendi ve baş etme becerileri hakkındaki duyguları Üriner inkontinansıyla ilişkili damgalanma ya da tabu Üİ nin etkilediği sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi alanları; Sosyal yaşamda kısıtlanma: Kaçma, izolasyon Psikolojik morbidite: Depresyon, anksiyete, kendini gerçekleştirmede başarısızlık İliskilerden kaçınma: Cinsel fonksiyonlarda değişim Günlük aktivitelerde kısıtlanma Çok boyutlu bir problem olan üriner inkontinansın, hastaların tedavi ve bakımlarında multidisipliner bir ekip yaklaşımı sağlanmalıdır. Bu ekibin içinde yer alan hemşirenin hastalığın yaşam kalitesi üzerindeki etkisine karşı duyarlı olması, durumun sosyal ve emosyonel boyutunu göz ardı etmemesi ve hastasına yaklaşımı bütüncül bakım anlayışı çerçevesinde olmalıdır (Özerdoğan, 2003). Ayrıca hemşireler, cinsiyet avantajı nedeniyle kadınlara daha yakın olmaları ve toplum içinde her düzeyde sağlık kurum ve kuruluşlarında görev yapmalarından dolayı kadınların sağlık problemlerini daha fazla paylaşabilmektedirler. Bu yüzden toplumda, Üİ tanılanması, değerlendirilmesi, izlemi ile Üİ'dan korunmada hemşirelere önemli sorumluluklar düşmektedir (Kök, Şenel & Akyüz, 2006). Bu çalışma, 18 yaş üstü kadınlarda sosyal, emosyonel ve hijyenik bir problem haline gelen inkontinansın prevalansını, risk faktörlerini ve bu durumun yaşam kalitesi üzerine etkisini belirlemek amacıyla planlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Tanımlayıcı nitelikte olan çalışmamız, Uşak ilinde 18 yaş üstü 89.919 kadın nüfusundan, çalışmaya katılmayı kabul eden kadınlar arasından seçilmiştir. Çalışmamız, basit rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 259 kişiden oluşan örneklem grubu ile yapılmıştır. Örneklem büyüklüğü, %5 kabul edilebilir hata payı ile hesaplanarak belirlenmiştir. Uşak ili merkezinde bulunan 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., ve 8. sağlık ocaklarının polikliniklerine herhangi bir sağlık sorunu nedeniyle başvuran kadınlar örneklem grubumuzu oluşturmuştur.

18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri 27 Poliklinik bekleme bölümünde araştırmacılar tarafından yüz yüze görüşme yöntemiyle veri toplama işlemi gerçekleştirilmiştir. Bir kişi ile görüşme ortalama 20-30 dakika arasında sürmüştür. Veriler 2 Mart-1 Mayıs 2009 tarihleri arasında toplanmıştır. Katılımcılara çalışmamızın amacı sözlü ve yazılı olarak açıklanmış ve araştırmaya katılımları konusunda onamları alınmıştır. Verilerin toplanmasında araştırmacıların literatür bilgileri doğrultusunda geliştirdiğimiz sosyo-demografik özellikleri sorgulayan soru formu ve İnkontinans Yaşam Kalitesi Ölçeği (I-QOL) kullanılmıştır. Soru formunda üriner inkontinans şikayeti olan ve olmayan kadınların sosyodemografik özelliklerine (eğitim, gelir gider durumu, medeni durum), üriner inkontinansını etkileyen etmenlere ilişkin özelliklerine (yaş, beden kitle indeksi (BKİ), doğum biçimi, doğum sayısı, epizyotomi uygulanması, vakumforsep kullanımı, iri bebek doğumu, menapoz durumu, hormon replasman tedavisi alması, prolapsus, sistosel, rektosel bulunması, sigara içme durumu, kronik konstipasyon tanısı alma) ve üriner inkontinansına ilişkin özelliklerine (klinik tanı, idrar inkontinans süresi, idrar inkontinans sıklığı, kullandığı koruyucu materyal) ait sorular yer almaktadır. İnkontinans Yaşam Kalitesi Ölçegi (I-QOL): Wagner ve arkadaşları tarafından 1996 yılında Üİ li hastaların yaşam kalitesini belirlemek amacıyla Amerika Birleşik Devletleri nde geliştirilmiştir. Ülkemizde, I-QOL ın geçerlilik ve güvenirliği Özerdoğan tarafından yapılmıştır. Özerdoğan ın çalışmasında (2003), I-QOL ın geneline ait Cronbach Alfa katsayısı 0.96, davranışların sınırlandırılması alt boyutu için 0.88, psikososyal etkilenme alt boyutu için 0.92 ve sosyal izolasyon alt boyutu için 0.88 olarak bulunmuştur. Ölçeğin örneklem grubumuzun için cronbach alfa katsayısı 0.90 olarak saptanmıştır. I-QOL üç alt alan ölçeğinden oluşmaktadır. Bunlar; davranışların sınırlandırılması, psikososyal etkilenme ve sosyal izolasyondur. I-QOL da, bütün maddeler beş kategorilik likert tipi ölçekle değerlendirilmekte (1= çok fazla, 2= oldukça, 3= orta düzeyde, 4= biraz, 5=hiç) ve hesaplanan toplam puan daha iyi anlaşılabilmesi için, 0 dan 100 e kadar olan ölçek değerine dönüştürülmektedir. Yüksek puanlar düşük puanlara göre yaşam kalitesinin düzeyinin daha iyi olduğunu göstermektedir (Wagner ve ark., 1996). Araştırma sonucu elde edilen veriler SPSS 14.0 paket programından yararlanılarak, tanımlayıcı veriler için aritmetik ortalama, standart sapma gösterimi kullanılmış, verilerin tüm dağılımını göstermek amaçlı ise yüzdelik

28 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:7, Sayı:19 (2012) hesaplaması yapılmıştır. İnkontinansa etkisi olabileceği düşünülen tüm değişkenler pearson ki-kare (χ2) analiziyle değerlendirilmiştir. Üriner inkontinansı olan ve olmayan kadınlarda yaşam kalitesi düzeyleri arasındaki farkları saptamak için Student T Testi kullanılmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılan bireylerin sosyo-demografik özellikleri incelendiğinde yaş ortalaması 35.69 ± 9,99 ve kadınların %49.8 inin BKİ inin 25 in üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Bireylerin %92.3 ü evli, %49.4 ü ilköğretim mezunu, %32 si çalışmaktadır. Kadınların %72.6 sı gelirlerinin gidelerine denk olduğunu ifade etmiştir. Tablo 1. Kadınların Sosyo-demografik Özelliklerine Göre Dağılımı (n=259). Sosyo-demografik Özellikler n % BKİ Χ=25,46± 4,55 kg/m2 < 24.99 128 50.2 25 131 49.8 Yaş 18-29 80 30.9 30-49 152 58.7 50 ve üstü 27 10.4 Medeni Durum Evli 239 92.3 Bekar 18 7.7 Eğitim Düzeyi Okuryazar değil 8 3.1 Okuryazar 21 8.1 İlköğretim Mezunu 128 49.4 Lise Mezunu 50 19.3 Üniversite Mezunu 52 20.1 Çalışma Durumu Evet 83 32 Hayır 176 68 Gelir Geliri Giderinden Az 18 6.9 Geliri Giderine Denk 188 72.6 Geliri Giderinden Fazla 53 20.5

18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri 29 Tablo 2 de kadınların obstetrik ve jinekolojik özellikleri verilmektedir. Kadınların %20.8 inin kürtaj olduğu ve %81.5 inin doğum sayısının 1-2 olduğu belirlenmiştir. Ortalama doğum sayısı 1.95±0.7 dir. Kadınların %74.6 sının normal doğum yaptığı, %23.9 unun menopoza girdiği belirlenmiştir. Tablo 2. Kadınların Obstetrik ve Jinekolojik Özellikleri (n=259) Obstetrik ve Jinekolojik Özellikler n % Kürtaj Olma Durumu Evet 54 20.8 Hayır 205 79.2 Doğum Sayısı Hiç Doğum Yapmamış 14 5.4 1-2 211 81.5 3 ve üstü 34 13.1 Doğum Şekli Vajinal 193 74.6 Sezeryen 53 20.5 Menapoz Evet 62 23.9 Hayır 197 76.1 Hormon Replasman Tedavisi Kullanımı Evet 56 20.5 Hayır 203 79.5 Tablo 3 te kadınların genel sağlık durumları ve alışkanlıklarına ilişkin veriler yer almaktadır. Kadınların %19.7 sinin kronik bir hastalığa sahip olduğu ve %24.3 ünün düzenli olarak ilaç kullandığı belirlenmiştir. Kadınların %22 sinin sigara içme alışkanlığı bulunurken, %52.1 i günde 5 porsiyondan fazla kafein içeren gıda almaktadır.kadınların %21.6 sında konstipasyon öyküsü ve %21.2 sinde üriner sistem enfeksiyonu öyküsü bulunmaktadır.

30 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:7, Sayı:19 (2012) Tablo 3. Kadınların Genel Sağlık Durumu ve Alışkanlıkları (n=259) Genel Sağlık Durumu ve Alışkanlıkları n % Kronik Hastalık Var* 51 19.7 Yok 208 80.3 İlaç Kullanımı Var** 63 24.3 Yok 196 75.7 Sigara Kullanımı İçiyor 57 22 İçmiyor 202 88 Kafein İçeren Gıda Alma (Günde 5 den fazla) Evet 135 52.1 Hayır 124 47.9 Konstipasyon Öyküsü Evet 56 21.6 Hayır 203 78.4 Ailede Üİ Öyküsü Evet 67 25.9 Hayır 192 74.1 Üriner Sistem Enfeksiyonu Öyküsü Evet 55 21.2 Hayır 204 78.8 *Kronik hastalıklar: DM, HT, kalp-damar sistemi hastalıkları, hemaroid, daha az oranlarda romatizmal hastalıklar, hipotiroid-hipertiroid, ülser, KOAH. **Kullanılan İlaçlar: Oral antidiyabetikler, insülin, antihipertansifler, kalp ilaçları, proton pompa inhibitörleri, kas gevşeticiler, tiroid ilaçları, oral kontraseptifler Tablo 4 de kadınlarda üriner inkontinans durumuna yönelik bulgular görülmektedir. Kadınlarda üriner inkontinans prevalansının %26.6 olduğu bulunmuştur. Kadınların %78.3 ü 1 yıl ve 1 yıldan az süreden beri idrar kaçırmaktadır. Gebelik döneminde idrar kaçıranların oranı %24.9 dır.

18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri 31 Tablo 4. Kadınlarda Üriner İnkontinans Durumu (n=259). Üriner İnkontinans Durumu n % Üriner İnkontinans Var 69 26.6 Yok 190 73.4 İdrar Kaçırma Süresi* 1 yıl ve 1 yıldan 54 78.3 2-5 yıl 15 21.7 Gebelikte İdrar Kaçırma** Evet 61 24.9 Hayır 184 75.1 * İlgili soruları 69 kişi cevaplamıştır, yüzdeler 69 kişi üzerinden alınmıştır. ** İlgili soruları 245 kişi cevaplamıştır, yüzdeler 245 kişi üzerinden alınmıştır. Tablo 5 de kadınların bazı şikayetleri üriner inkontinans ile karşılaştırılmış; BKİ, eğitim, gebelikte idrar kaçırma, ailede idrar kaçırma, hemoroid, kabızlık ve üriner sistem enfeksiyonu ile üriner inkontinans arasında anlamlı ilişki olduğu görülmüştür (p<0.05). Tablo 6 da üriner inkontinansı olan ve olmayan kadınların I-QOL ölçeğinden aldıkları puan ortalamalarının dağılımları incelenmiştir. I-QOL toplam puan ortalaması 83.28±20.02 dir. Üriner inkontinans bulunan kadınlarda ölçeğin toplam puan ortalaması 76.73±21.18 iken, inkontinans bulunmayan kadınlarda 94.86±13.56olarak bulunmuştur. I-QOL nin tüm alt alanlarında puan ortalamalarının üriner inkontinansı olan kadınlarda olmayanlara göre daha düşük olduğu belirlenmiştir. Üriner inkontinansı olan ve olmayan kadınların I-QOL alt alan puan ortalamaları arasındaki farkın ileri derecede anlamlı olduğu saptanmıştır (p<0.001).

32 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:7, Sayı:19 (2012) Şikayetler Tablo 5. Kadınlarda BKİ, Eğitim Durumu, Gebelikte ve Ailede İdrar Kaçırma Öyküsü ve Bazı Kronik Hastalık Durumuna Göre Üriner İnkontinans Durumunun Karşılaştırılması (n= 259). Üriner İnkontinans Evet Hayır χ² N % n % P değeri BKİ Χ=25,46± 4,55 Χ=22.18±3.70 < 24.99 21 30.4 103 54.2 23.645 25 48 69.6 87 45.8 0.000 Eğitim Düzeyi Okuryazar değil 3 4.3 5 2.6 Okuryazar 8 11.6 13 6.8 İlköğretim Mezunu 37 53.7 91 47.9 35.838 0.012 Lise Mezunu 17 24.6 33 17.4 Üniversite Mezunu 4 5.8 48 25.3 Gebelikte İdrar Evet 25 44.6 38 18.7 26.900 0.000 Kaçırma Hayır 31 55.4 165 81.3 Ailede İdrar Kaçırma Evet 30 53.6 44 21.7 42.655 0.000 Hayır 26 46.4 159 78.3 Hemoroid Evet 16 28.6 33 16.3 21.432 0.037 Hayır 40 71.4 170 83.7 Kabızlık Evet 28 50.0 37 18.2 28.877 0.000 Hayır 28 50.0 166 81.8 Üriner Sistem Evet 26 46.4 31 15.3 46.019 0.000 Enfeksiyonu Hayır 30 53.6 172 84.7 * Üriner inkontinansın risk faktörleri ile ilişkisini belirlemek için Chi-Square testi kullanılmıştır.

18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri 33 Tablo 6. Üriner İnkontinans Olan ve Olmayan Kadınlarda I-QOL Puan Ortalamalarının Dağılımı (n=259). IQOL Ölçeğinin Alt Alanları Üriner İnkontinansı Olan n= 69 X±SS Üriner İnkontinansı Olmayan n= 190 X±SS İstatiksel Analiz Sonucu Davranışların Sınırlandırılması 77.60±18.30 93.76±7.55 t= -4.323 p<0.001 Psikososyal Etkilenme 80.21±25.96 98.62±13.15 t= -3.721 p<0.001 Sosyal İzolasyon 72.38±24.47 92.20±10.18 t= -3.125 p<0.001 Toplam 76.73±21.18 94.86±13.56 t= -4.626 p<0.001 TARTIŞMA Çalışma kapsamındaki üriner inkontinans bulguları olan ( İstemsiz idrar kaçırma şikayetiniz var mı? sorusuna verilen yanıtlar) kadınların prevalansı %26.6 olarak bulunmuştur. Benlioğlu nun 15 yaş ve üzeri 4506 kadın üzerinde yaptığı çalışmada Üİ prevalansı %18.8 olarak bulunmuştur (Benlioğlu, 2006). Koçak ve arkadaşlarının 18 yaş üzerindeki 1012 kadın üzerinde yaptıkları çalışmada Üİ prevalansı %27.6, Işıklı ve arkadaşlarının çalışmasında %31,4 (n=1023) olarak belirtilmiştir. Özerdoğan ve Beji nin 625 kadın üzerinde yaptıkları çalışmada üriner inkontinans prevalansı %25.6 (n=161) olarak bulunmuştur (Özerdoğan ve Beji, 2003). Benzer şekilde Lasserre ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, tüm çalışma grubu (n=2183) için belirlenen Üİ görülme sıklığının %26.8 olduğu, bu oranların bizim sonucumuza yakınlık gösterdiği belirlenmiştir (Lasserre ve ark, 2009). Çalışmamıza katılan kadınların gebelik döneminde idrar kaçırma şikayeti oranı %24.9 olarak belirlenmiştir. Salman ve arkadaşları literatürde gebelik sırasında stres inkontinans prevalansının %20-67 arasında olduğunu bildirmişlerdir. (Salman ve ark., 2005). Çalışmamızda üriner inkontinans bulgusu olan ve olmayan kadınlar karşılaştırıldığında üriner inkontinans bulgusu olan kadınların BKİ ortalaması

34 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:7, Sayı:19 (2012) (28,35±3.44), üriner inkontinans bulgusu olmayan kadınların BKİ ortalamasına (22.18±3.70) göre daha yüksek olarak bulunmuştur. Benlioğlu, Özerdoğan ve Beji, Koçak ve arkadaşları ve Botlero ve arkadaşları yaptıkları çalışmalarda bizim araştırma bulgularımıza benzer olarak BKİ ile birlikte üriner inkontinans prevalansının arttığını, özellikle stres ve miks Üİ tiplerinde yüksek risk faktörü olduğunu belirtmişlerdir (Koçak ve ark, 2005, Botlero ve ark, 2009). Ancak Peyrat ve arkadaşları Üİ ve obezite arasında anlamlı ilişki bulamamışlardır (Peyrat ve ark, 2002). Çalışma bulgularımıza göre eğitim düzeyi düşük olan kadınlarda Üİ bulgularının görülme oranı daha fazla bulunmuştur. Benlioğlu (2006), Özerdoğan ve Beji (2003) ve Koçak ve arkadaşlarının (2005) yaptıkları çalışmalarda da eğitim düzeyinin üriner inkontinansı olan grupta daha düşük olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmamızda gebelikte ve ailede idrar kaçırma öyküsü, kabızlık, hemoroid, üriner enfeksiyon şikayeti olan kadınlarda Üİ bulgularının anlamlı derecede fazla görüldüğü bulunmuştur. Koçak ve arkadaşları, kronik hastalığı olanlarda üriner inkontinansın görülme sıklığını yüksek bulmuşlardır (Koçak ve ark, 2005). Özerdoğan ve Beji yaptıkları çalışmada bizim araştırma bulgularımıza benzer olarak kronik kabızlık durumunun, sık üriner enfeksiyon geçirmenin üriner inkontinans için risk faktörü olarak belirtmişlerdir (Özerdoğan ve Beji, 2003). Üriner inkontinans yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen tıbbi olduğu kadar sosyal bir problemdir. Literatürde üriner inkontinansın yaşam kalitesini olumsuz etkilediği yönünde çalışmalar mevcuttur. Araki ve arkadaşları, Özerdoğan ve Beji, Patrick ve arkadaşları, Üİ olanların olmayanlara göre yaşam kalitelerinin daha düşük düzeyde olduğunu belirtmişlerdir. Patrick ve arkadaşları 281 Üİ olan kadınlar üzerinde I-QOL ölçeğini kullanarak yaptıkları çalışmada yaş dönemlerine göre I-QOL puan ortalamalarını, 18-44 arası 56.6±23.0, 45-60 arası 62.3±22.0, 61 ve üstü grubu 66.5±22.7 olarak bulmuşlardır. Özerdoğan ve Beji 20 yaş üstü kadınlarda IQOL ölçeğini kullanarak yaptıkları çalışmada, en olumsuz etkilen yaşam kalitesi alanı sosyal izolasyon yaşama durumu, daha sonra davranışların sınırlandırılması alanı olarak belirlenmiştir (Özerdoğan ve Beji, 2003, Araki ve ark., 2006, Patric ve ark, 1999). İnkontinansı olan kadınların ulaşım, fiziksel aktivite, yeme-içme, elbise seçimi gibi faaliyetlerde sınırlamalar getirdiği bilinmektedir (Beji, 2002). Sosyal izolasyon ise; bireyin kendisini tüm dünyadan ve diğer insanlardan ayrı hissettiği bir durumdur.

18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri 35 Çalışmamızda Üİ bulguları olan kadınların olmayanlara göre I-QOL den aldıkları puanlar anlamlı olarak düşük bulunmuştur. En olumsuz etkilenen yaşam kalitesi alanı sosyal izolasyon alanı, daha sonra ise davranışların sınırlandırılması olarak belirlenmiştir. SONUÇ ve ÖNERİLER Bu çalışmada, ortalama her dört kadından birinde (%26.6) Üİ olduğu, üriner inkontinanslı kadınların psikososyal sağlıkları başta olmak üzere yaşam kalitelerinin de önemli ölçüde etkilendiği görülmüştür. Üİ bulguları olan kadınların olmayanlara göre yaşam kaliteleri anlamlı olarak düşük bulunmuştur. Sağlık ekibi içerisinde önemli bir yere sahip olan ve başvuran kadınlarla daha yakın iletişim kuran hemşireler, kadınlarda Üİ bulguları ve risk faktörlerinin değerlendirilmesinde, korunmasında ve danışmanlık hizmetlerinin verilmesinde etkin bir role sahiptir. Tıbbi tedaviyi destekleyecek nitelikte olan davranışsal tedavi yöntemlerinin hemşireler tarafından uygulanması normal yaşama dönüşü hızlandıracaktır. Üİ için davranışsal tedavi yöntemleri; diyet, mesane eğitimi, pelvik taban kas egzersizleridir. Üİ nin azalmasında yardımcı diğer stratejiler ise: içilen sıvı miktar ve türünde değişiklikler, ilaç tedavisinde değişiklik yapılması, mevcut üriner enfeksiyonun tedavisi, kronik solunum problemlerinin iyileştirilmesi, diyet ve kabızlık sorununa ilişkin çözümler, uygun araçlarla inkontinansı önlemektir (Demirci & Coşar, 2009). Aynı zamanda üriner inkontinansın önlenmesi ve tedavisi için hizmet veren merkezlerin sayısının artırılması ve bu merkezlerde hemşirelerin de etkin rol alması önerilmektedir. KAYNAKLAR Abrams, P., Cardoza, L., Fall, M., Griffiths, D., Rosier, P., Ulstem, U. et al. (2002). The Standardisation of Terminology of Lower Urinary Tract Function: Report from the Standardisation Sub-committee of the International Continence Society, Neurourology and Urodynamics, (21): 167-178. Arakı, I., Beppu, M., Kajıwara, M., Mıkamı, Y., Zakojı, H., Fukasawa, M., Takeda, M. (2006) Prevalence And Impact On Generıc Qualıty Of Lıfe Of Urınary Incontınence In Japanese Workıng Women: Assessment By Icı Questıonnaıre And Sf-36 Health Survey, Urology, 66: 88-93.

36 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:7, Sayı:19 (2012) Beji Kızılkaya, N. Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Hemşirelik Yaklaşımı. Emek Matbaacılık.İstanbul.2002 Benlioğlu, C. (2006). Kahramanmaraş İl Merkezli 15 Yaş Üzeri Kadınlarda Üriner İnkontinans Prevalans Çalışması, Uzmanlık Tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi. Üroloji Anabilim Dalı, Kahramanmaraş. Botlero, R., Davis, S., Urquhart, D.M., Shortreed, S., Bell, R.J. (2009). Age-Specific Prevalence Of, And Factors Associated With, Different Types Of Urinary İncontinence İn Community-Dwelling Australian Women Assessed With A Validated Questionnaire, Maturitas, 62: 134-139. Demirci, N., Coşar, F. (2009). Üriner İnkontinans Tedavisinde Davranışsal Tedavi Yöntemleri, S.D.Ü. Tıp Fak. Derg. 16(3): 35-40 Güneş, G., Güneş, A., Pehlivan, E. (2000). Malatya Yeşilyurt Sağlık Ocağı Bölgesindeki Erişkin Kadınlarda Üriner İnkontinans Prevelansı ve Etkili Faktörler, Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi, 7(1): 54-57. Işıklı, B., Yenilmez, A., Kalyoncu, C. (2011). Eskişehir Alpu İlçesi 18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans, Risk Faktörleri ve Yaşam Kalitesine Etkisi: Bir Toplum Tabanlı Çalışma, Nobel Medicus, 7(2): 34-39. Kelleher, C.J., Cardozo, L.D., Khullar, V. et.al. (1997). A New Questionnaire to Assess The Quality of Life of Urinary Incontinent Women, British Journal of Obstetrics and Gynaecology, 104: 1374-1379. Koçak, İ., Okyay, P., Dundar, M., Erol, H., Beser, E. (2005). Female Urinary Incontinence in thewest of Turkey: Prevalence, Risk Factors and Impact on Quality of Life, European Urology, 48: 634 641. Kök, G., Şenel, N., Akyüz, A. (2006). GATA Jinekoloji Polikliniğine Başvuran 20 Yaş Üstü Kadınların Üriner İnkontinans Açısından Farkındalık Durumlarının Değerlendirilmesi, Gülhane Tıp Dergisi, 48: 132-136. Küçük Dikencik, B. (2002). Üriner İnkontinansın epidemiyolojisi ve risk faktörleri, yaşam kalitesi üzerine etkisi, Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Hemşirelik Yaklaşımı, Kızılkaya Beji N. (Edt.), İstanbul Üniversitesi F. N. Hemşirelik Yüksekokulu, İstanbul, 29-50, 51-60. Lasserre, A., Pelat, C., Gue roult, V., Hanslik, V., Chartier-Kastler, E., Blanchon, T., Ciofu, C., Montefiore, E., Alvarez, F., Bloch, J. (2009). Urinary Incontinence in French Women: Prevalence, Risk Factors, and Impact on Quality of Life, European Urology, 56: 177-183.

18 Yaş Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesine Etkileri 37 Norton, P., Brubaker, L. (2006). Urinary Incontinence in Women, Lancet, 367: 57-67. Monz, B., Pons, M.E., Hampel, C., Hunskar, S., Quail, D., Samsioe, G., et all. (2005). Patient-reported impact of urinary incontinence - Results from treatment seeking women in 14 European countries, Maturitas 52S: 24-34. Özerdoğan, N. (2003). Kadınlarda Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesi, Hemşirelik Dergisi, 51: 87-92. Özerdogan, N., Beji Kızılkaya, N. (2003). Eskisehir, Bilecik, Afyon, Kütahya İllerinde 20 Yas ve Üstü Kadınlarda Üriner İnkontinansın Prevelansı, Risk Faktörleri, Yaşam Kalitesine Etkisi, Hemşirelik Dergisi, 13(51) :37-50. Patrick, D.L., Martin, M.L., Bushnell, D.M. (1999) Cultural adaptation of qııality of life measure for urinary incontinence, Eur Urol., 36(5): 427-435. Peyrat, L., Haillot, O., Bruyere, F., Boutin, J.M., Bertrand, P., Lanson, Y. (2002). Prevalence and risk factors of urinary incontinence in young and middle-aged women, BJU Int, 89: 61-66. Salman, C., M., Özyüncü, Ö., Durukan, T. (2005). Gebelik, Doğum ve Pelvik Taban Bozuklukları, Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği Dergisi, Cilt:2, Sayı:5, Sayfa:37-42. Sarı, D. (2007). Pelvik Taban Kas Egzersizlerinin Üriner İnkontinans ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi, Doktora Tezi. Ege Üniveritesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 42-43. Turan, C., Zorlu, C., Ekin, M. (1996). Urinary Incontinence in Women of Reproductive Age, Gynecologic and Obstetric Invest, 41: 132-134. Wagner, T.H., Patrick, D.L., Bavendam, T.G., Martin, M.L., Buesching, D.P. (1996). Quality of Life of Persons With Urinary İn-continence: Development of a New Measure, Urology, 47: 67-71. Yalçın, Ö.T, Özalp, S., Yıldırım, A., Şener, T. (1997). Kadınlarda Üriner İnkontinans, Jinekoloji ve Obstetrik Bülteni, 1(6): 118-127. Yip, S.K., Cardozo, L. (2007). Psychological Morbidity and Female Urinary Incontinence, Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol., 21: 321-329.