DOĞUMDA KADIN / AİLE MERKEZLİ BAKIM VE MEMNUNİYET Yard.Doç.Dr. İlkay GÜNGÖR İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi
Hasta Merkezli Bakım Kadın Merkezli Bakım Aile Merkezli Bakım Kaynağını bireysellik ve hümanist bakım kavramlarından alan bir felsefenin ürünleridir. Merkezinde insan vardır.
Hasta Merkezli Bakım Kişisel tercihleri, kültürel gelenekler, değerler, aile ve yaşam tarzı dikkate alınır. Hastaların kendi öz bakım sorumluluğunu güçlendirir. Uygunsuz ya da gerekli olmayan sağlık müdahaleleri azaltır. İstenen ve ihtiyaç duyulan bakımın istenen ve ihtiyaç duyulan zamanda yapılmasıdır. Institute of Medicine, Committee on Quality of Health Care in America. (2001).
İnsan / Hasta Hakları Boyutu Medikolegal Boyutu Etik Boyutu Ticari / Pazar Boyutu
Ana Bileşenleri 1. Hastanın (kadının) ihtiyaçları önceliklidir 2. Benimle ilgili hiçbir şey bensiz olmaz 3. Her hasta (kadın) tek hastadır (kadındır) Berwick, D. M. (2009). What patient-centered should mean: confessions of an extremist. Health Affairs 28(4): w555-565.
1.BİLEŞEN Hastanın (kadının) ihtiyaçları önceliklidir Bebek 40+3 günlük oldu, seni doğurtalım artık. Kadın spontan doğumu beklemek istemektedir. Doğumun indüklenmesi için tıbbi bir endikasyon yoktur. Ancak beklenen doğum tarihine yakın günlerde doktoru /ebesi şehir dışında olacaktır. KİMİN İHTİYAÇLARI ÖNCELİKLİ? Dekker R, 2012. http://evidencebasedbirth.com
2.BİLEŞEN Benimle ilgili hiçbir şey bensiz olmaz Kadın doğumhaneye girdiğinden itibaren sıklıkla katı kurallarla karşılaşmaktadır. Bu kurallar birçok sağlık çalışanına göre tartışmaya açık değildir. Doğumdaki kadın yemek, içmek, hareket ve hatta bazen tuvalete gitmek dahil olmak üzere birçok temel vücut fonksiyonları ve doğurabilme yeteneği üzerinde kontrolünü kaybeder. Ona ve onun hakkında bir çok şey yapılmaktadır ama o olmadan Dekker R, 2012. http://evidencebasedbirth.com
Dayatılan bu kuralların bazıları kanıt temelli bile değildir. Koşullara göre değerlendirilebilir. Daha önce sezaryen olduğunuz için yine sezaryen olacaksınız. Her an acil sezaryen gerekebileceği için doğumda yiyip içmenize izin veremeyiz. Kolunuzu uzatın, acil durumlar için damar yolu açmam gerekiyor. Hem de aç kalacağınız için serum takacağım. Lavman yapmamız gerekiyor. Yataktan çıkmayın, tuvalete gitmeyin, yoksa yolda doğurursunuz. Doğuma kadar NST ye bağlı kalacaksınız. İlk doğumunuz olduğu için epizyotomi açmak zorundayız. Her doğum mutlaka anne ve bebek için yoğun bakım olanaklarının bulunduğu tam teşekküllü hastanelerde yapılmalıdır.
Dayatılan bu kuralların bazıları da sadece hastane politikasıdır veya çalışanların önyargı veya tercihidir. Eşinizin doğumhanede ne işi var. Bayılır kalır, bize de sorun çıkarır. Hem sonra cinsel yaşamınız olumsuz etkilenir. Eşiniz doğurunca size haber verilir, lütfen dışarıda bekleyin. Doğum uzun sürer, böyle sık sık gelip sormanıza gerek yok. Merak etmeyin. Biz ona iyi bakıyoruz.
3.BİLEŞEN Her hasta (kadın) tek hastadır (kadındır). Hasta olmayan sadece doğurmakta olan kadınlar doğumhaneye girdikten sonra hasta önlükleri ve birçoğu kanıta dayalı olmayan rutin prosedürler ve hastane politikaları ile hasta sıfatı alarak etiketlenirler. Hatta, hastalık sıfatı (sezaryeni hazırlayın!, preeklampsiyi iyi takip edelim ) Kendi kültürü, değerleri ve bazı şeyleri bizden farklı yapmak için nedenleri olabileceği göz ardı edilir.
Göbek bağını kendi kesmek isteyen baba, bebeğin hemen götürülmesini istemeyen anne, doğumdan sonra inançlarına uygun ritüelleri yapmak isteyen aile Her zaman mutlaka böyle mi olmalı? Her kadın aynı mı? "Biz bu şekilde yapmak zorundayız. Kural böyle"
KİM KİME İZİN VERİYOR?
KADIN İÇİN EN İYİSİNİ KİM BİLİR? KADIN MI? UZMAN MI? KANIT MI? Merak etmeyin, benim uzmanlığıma ve kararlarıma güvenin. Sizin için en iyisini yapacağız
KADIN MI? UZMAN MI? İdeal olan kadın/aile ve uzmanların ortak kararlarıdır. Kararlara katılım doğumda kontrol duygusunu geliştiren en önemli unsurlardandır. Kadın ve ailenin bilinçli ve bilgilendirilmiş seçimler yapma hakkı vardır. Sağlık personeli uzmanlığı ile yardım için hazır bulunur ancak kadın/aile ve sağlık çalışanları bir ekip olarak hareket etmelidir. Tıbbi kararlar & tıbbi olmayan kararlar???
Annenin Sezaryen İsteği Neden normal doğum korkusu ise eğitim ve psikolojik danışmanlık yapılmalıdır. Yine de sezaryen istiyorsa sezaryen olmak hakkıdır. Doğal Sezaryen; anne ve aileye saygılı sezaryen! Smith J, Plaat F, Fisk NM. The natural caesarean: a woman centred technique. BJOG. 2008 Jul;115(8):1037-42
Kanıta Dayalı Bakım ve Kanıtlar Bu Kararların Neresinde? Kanıta dayalı bakımda en son, en yüksek kalitede kanıtlarla birlikte bireyin değerleri de dikkate alınır. Tek başına kanıt bir klinik karar vermek için yeterli değildir. Karar vericiler her zaman fayda ve riskleri, ilişkili rahatsızlıklar, maliyetleri, alternatif yönetim stratejileri, ve bireyin değerlerini dikkate alırlar. Introductıon: The Phılosophy Of Evıdencebased Medıcıne, 2002 by the American Medical Association.
Destekleyen uluslararası organizasyonlara örnekler; International Childbirth Education Association (1986) World Health Organization (1996) American College of Obstetricians & Gynecologists (1997) Association of Women s Health, Obstetric & Neonatal Nursing (1998) Health Canada (2000) American Academy of Pediatrics (2003)
Rehberler / Guidelines Health Canada. Family-Centered Maternity and Newborn Care: National Guidelines. (2000). Ottawa: Minister of Public Works and Government Services. World Health Organization. (1996). Care in Normal Birth: A Practical Guide. Report of a Technical Working Group. Publication no. WHO/FRH/MSM/96.24. Geneva: WHO.
Kadın / Anne / Aile Merkezli Bakım Doğum hizmetlerinde bir bakım felsefesidir. kadının istek ve ihtiyaçları önceliklidir, bilinçli seçim, bakımda süreklilik, kararlara katılım, klinik etkinlik, ihtiyaçlara duyarlılık ve erişilebilirlik kavramları vurgulanır RCM Professional Policy Committee, 2011
Doğum öncesi eğitim ve hazırlığın önemini vurgular Anne ve ailenin bakım verici ve karar verici roller almasını destekler Doğumda ailelerin bulunmasını destekler Doğumda kadının desteklenmesi ve rahatlatılmasına odaklanır Normalden sapmaları izler ve sadece anormal durumlarda müdahale eder
AİLE MERKEZLİ BAKIM (AMB) PRENSİPLERİ AMB aileler için bir hak, sağlık profesyonelleri için bir sorumluluktur. Doğum bir hastalık değil sağlıklı bir olaydır. Bakım, birey/ailenin yaşamındaki bu özel döneminde normal yaşam olaylarını olarak sürdürmeye yöneliktir.
AİLE MERKEZLİ BAKIM PRENSİPLERİ-Devam Prenatal bakım, her kadının ve ailesinin ihtiyaçlarına göre özelleştirilmelidir. Kapsamlı prenatal eğitim programları, aileleri kararlara ve doğuma aktif katılım için hazırlar. Sağlık ekibi; aileyi bilgilendirerek ailenin bilinçli tercihler yapmasını destekler.
AİLE MERKEZLİ BAKIM PRENSİPLERİ-Devam Baba ve/veya annenin seçtiği diğer destekleyici kişiler, tüm süreçlere aktif olarak katılır. Anne istediği sürece, doğum eylemi dahil annenin hastanede kaldığı her an aile ve arkadaşlarının yanında olabilmesi desteklenir.
AİLE MERKEZLİ BAKIM PRENSİPLERİ-Devam Sezeryan doğum gerekmedikçe, travay ve doğum aynı ortamda gerçekleşmesi sağlanır. Mümkünse postpartum bakım ve yenidoğan bakımı da aynı yerde aynı kişiler tarafından verilmelidir.
AİLE MERKEZLİ BAKIM PRENSİPLERİ-Devam Bebeğe bakım verecek kişi öncelikli olarak annesidir. Sağlık personelinin rolü bebek bakımını direkt olarak sağlamaktan çok, bakımın anne / aile tarafından sağlanmasına yardım etmeye yönelir. Anne ve bebek ayrı olsalar bile bir aile birimi olarak düşünülmeli ve aynı kişi tarafından bakım verilmelidir. Ebeveynler yüksek riskli yenidoğanı her zaman görebilme hakkına sahiptir ve yenidoğanın durumuna göre mümkün olan ölçüde bebeklerinin bakımına katılırlar.
TALEP DEĞİŞİM BİLİNÇ
Kadın / Aile Merkezli Bakım Nasıl Doğdu? İlk temellerini 1960 ve 1970 lerdeki kadın hareketleri ve tüketici hareketleri oluşturmuştur. Riskli olmayan doğumlar için alternatif doğum merkezleri kurulması, babaların doğumhaneye alınması, ve aileye yönelik prenatal eğitim sınıfları oluşturulması gibi hedeflerle yola çıkılan bu hareketler, dünyada doğum hizmetlerinde köklü değişimleri getirmiştir.
Kadınların bilgilenme isteği ve baş etme yöntemlerini uygulayarak, doğumu hissederek, anneliği bilinçli bir biçimde yaşamak isteği gündeme gelmiştir. Bu amaçla doğum öncesi sınıflar oluşturulmuş doğuma müdahalelerin mümkün olduğunca azaltılması, anne ve bebeğin bir arada tutulması ve babanın doğuma alınması gibi öneriler ortaya çıkmıştır.
Hastaneler ve sağlık çalışanları neden böyle bir değişime uyum göstermeye başladı? Özellikle son 20 yılda, gelişen teknoloji ve rekabet, kişilerin hak ve sorumluluklarına karşı bilinçlenmesi, sağlık hizmeti sektöründeki maliyet artışları ve bunu önlemek için başlatılan arayışlar, Kalite ve akreditasyon çalışmaları Toplam Kalite Yönetimi ve müşteri odaklılık ilkesi Kadınlar bebeklerini hemen hemen her yerde doğurabilir? Neden sizi seçsinler?
Obstetri bilimindeki ilerlemelerin doğum olayını hem anne, hem de bebek açısından daha güvenli hale getirmesi ile birlikte doğum sürecinde bakımın odağı, yalnızca anne ve bebek için güvenli bir doğum sağlamak değil, aynı zamanda olumlu ve memnun edici bir doğum yapma deneyimi oluşturmaya yönelmiştir.
Olumsuz bir doğum deneyimi kadında postpartum depresyon, posttravmatik stres bozukluğu, istenmeyen gebeliklerde kürtaj, sonraki doğumlarda sezaryen isteği, cinsel disfonksiyon, anne-bebek bağlanmasında yetersizlik, emzirme sorunları, bebeği ihmal gibi durumlara neden olabilmektedir.
AİLE MERKEZLİ BAKIM VEREN MERKEZLERLE İLGİLİ MİTLER Mit 1: "Bu tip hastanelerde yeni doğan ünitesi yoktur" Gerçek: Hastanede anne veya bebeğin ihtiyaç duyduğu durumlar için her zaman yenidoğan ünitesi bulunur.
Mit 2: "Bu tip hastanelerde hemşireye daha az ihtiyaç duyulur" Gerçek: Hemşire ihtiyacı değişmez. Standart 4 aile için 1 hemşiredir.
Mit 3: "Bebekler yenidoğan ünitesinde kaldığında daha güvende olurlar" Gerçek: Çoğu durumda bebekler en çok annelerinin yanında güvendedir.
Mit 4: "Yeni doğum yapmış lohusa anne bebeğin yanında olmasını istemez" Gerçek: İstatistiksel olarak çoğu anne ve aile bebeklerinin yanlarında olmasını ve bakımına katılmayı talep etmektedir.
Mit 5: "Bebek ile aynı odada bulunan anne iyi uyuyamaz" Gerçek: Bebeğini yanında hisseden anne daha güvende uyur. Hastanede kalan annenin uykusu bebekten çok çalışanlar tarafından bölünür. Anne yanında kalan bebek daha az ağlar.
Mit 6: "Bebek annesini tanımaz" Gerçek: Bebek annesinin sesini ve kokusunu tanır. Annesinin yanında daha huzurludur.
Mit 7: " Anne / aile merkezli bakım eğitim araştırma hastanelerinde uygulanamaz." Gerçek: Gayet iyi uygulanabilmektedir.
Mit 8: "Babaların hastanede bebek ile fazla zaman geçirmesine gerek yoktur" Gerçek: Anne bebek bağlanması kadar babanın da bebekle bağlanması önemlidir. Bebek bakımında deneyim kazanmasını sağlar.
Mit 9: "Yalnızca anneler bebek bakımı eğitimine ihtiyaç duyar" Gerçek: Bebek anneye değil aile içine doğar. Anne yardıma ihtiyaç duyacaktır. Baba ve bakıma katılan diğer aile üyeleri eğitilmelidir.
Mit 10: "Aile merkezli bakım kanıta dayalı bir uygulama değildir" Gerçek: Klinik araştırmalar ve kanıtlar tüm aile merkezli bakım prensiplerini desteklemektedir.
NASIL BAŞLANIR? Hasta ve aile merkezli bakım basit bir girişim değildir. Tek bir reçete veya formül yoktur. Kurum kültüründe esaslı bir dönüşüm gerektirir Değişim hizmet verilen bölüm, klinik, çalışan ve hasta/birey düzeylerinde bir bütün olmalıdır. Ancak, hizmet sunumunda politika ve program geliştirmeye, tesis tasarımına ve karar vermeye kılavuz olacak bir yaklaşım geliştirilerek başlanmalıdır. Hasta ve aile merkezli bakım yaklaşımı günümüzde hızla gelişmektedir.
Doğal Doğum Her Kadının Hakkıdır