DÜNDEN BUGÜNE BT SİSTEMLERİ VE TÜRKİYEDEKİ DURUM Tolga İNAL(M.Sc.) Uzman Medikal Fizikçi İÇERİK Son Yıllarda Yaşanan Gelişmeler BT Kullanımı BT Teknolojisinde Doz ve Görüntü Kalite Ölçüm Yöntemlerinde Doz Hesaplama/Tahmin Yöntemlerinde Standart, regülasyon ve önerilerde Yeni İnovatif BT Cihazları Türkiye deki Durum Son Söz ALARA 15. Ulusal Medikal Fizik Kongresi 16-19 Mayıs 2015, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, Türkiye 2/32 BT KULLANIMI BT Kullanımı (Milyon) Spiral BT Yıl Çok Kesitli BT 6.5 msv 1972İlk Beyin BT 1974İlk Tüm Vücut BT 3 ve 4 üncü Jenerasyon BT 1989 Spiral BT 1992 Çift Kesitli BT(yeniden) 1994 ma Modülasyonu 1995 Mega HU X-Işın Tüpleri 1997 Dört Kesitli BT subsec kardiyak 2000 8-40 Kesitli BT 200064 Kesitli BT 2004Çift Tüp BT 2006 Uçan Odak Noktası 2007 Adaptif Doz Kolimatörleri 2009 BT ile Epilasyon Yapıldı 2010 TG-220 2013 -Türk Radyoloji Derneğinin 2013 yılında yaptığı bir çalışmanın sonucu: Türkiye de ayda ortalama 800.000 BT uygulaması yapılıyor / Amerikada ayda 6 milyon civarı Kaynak: Patient Dosimetry in CT John M. Boone, ICTP/IAEA Training Course on Radiation Protection of Patients, 2013, Trieste, Italy 3/32 CTDI CTDI W CTDI VOL TG-111 TG-204 CTDI FDA Kaynak: Patient Dosimetry in CT John M. Boone, ICTP/IAEA Training Course on Radiation Protection of Patients, 2013, Trieste, Italy 4/32 Tüp Akım Modülasyonu ve Otomatik Işınlama Kontrolü İteratif Rekonstrüksiyon Algoritmaları (Bugünlerde çok moda!!!) Günümüze kadar kullanıma sunulmuş ürünler Organ Bazlı Tüp Akım Modülasyonu Radyo sensitif organların bulunduğu bölgede akımın azaltılması veya kapatılması prensibine dayanır Yüzeye yakın organ dozlarını azaltırken, diğer organ dozlarını arttırabilir. ÜRÜN KISALTMA ÜRETİCİ YAYINLANDIĞI YIL ASIR Adaptive statisticaliterativereconstruction GE 2008 VEO Model based iterativereconstruction GE 2009 idose - Philips 2009 IRIS İmage reconstruction in image space Siemens 2009 SAFIRE Affirmed iterativereconstruction Siemens 2010 AIDR Adaptive iterativedose reduction Toshiba 2010 FDA VEO ve SAFIRE i onayladı Kaynak: AAPM Computed Tomography Radiation Dose Education Slides www.aapm.org 5/32 Kaynak: Beister, Kolditz, Kalender. Iterative reconstruction in X-ray CT. Ejmp 2012; 28:94-108 6/32 1
İteratifRekonstrüksiyon Algoritmaları Malzeme Teknolojileri Gelişti: Görüntüde düşük artifakt veren Bizmut koruyucu zırhlar Gonad zırhları İyi konumlandırılmış bir gonad zırhının testis dozunu 95 % oranında azalttığını gösteren çalışmalar var Göz zırhları Meme ve tiroit zırhları FBP Kaynak: WilliA Kalender. New developments in CT technology. IAEA Conference, Bonn, 3-7.12.2012 IR 7/32 Kaynak: Radiation Protection in Pediatric CT Whal Lee, IAEA Conference, 2012, Bonn, Germany 8/32 - İleri teknoloji ve optimize protokollerle msv altı doz veren ışınlamalar günümüzde artık bir gerçek - Önümüzdeki dönemde yetişkin kardiyak ve pediatrik ışınlamalarda msv altı dozlara ulaşılabilir - Bu sadece teknoloji ve donanım işi değil, aynı zamanda eğitim işi - Hastanın maruz kaldığı radyasyon dozu üreticiler tarafından ilk defa bu kadar ciddiye alındı; - Yeni ve daha akıllı AEC algoritmaları geliştirildi -Dozu sadece göstermekle ve DICOM akaydetmekle kalmayan, dozu yeni doz tahmin yöntemlerine göre hesaplayan yazılımlar BT konsollarına entegre edildi - Pediatrik incelemeler için bir üretici 70 kv opsiyonunu sundu - Cihaz teknolojisinde kesit sayısı savaşları yerini etkin BT sistemlerine bıraktı - Gantryrotasyon hızında mekanik olarak sınıra ulaşılması sebebiyle rekonstrüksiyon algoritmaları ve çift tüplü çözümlere gidildi - Dedektörteknolojisinde malzeme anlamında çok kayda değer gelişmeler olmasa da, daha iyi geometriler ve hafif/küçük DAS çözümleri üretildi - Rekontrüksiyonalgoritmaları CPU yerine GPU larda koşularak yıllardır iyi bilinen iteratif algoritmalar klinik BT deyeniden hayat buldu, gürültü ve doz azaltıldı - Flat-panel BT teknolojileri kliniklerde kullanılmaya başlandı Kaynak: New Developments in CT Technology and Their Impacts on Patient Protection Willi A. Kalender, IAEA Conference, 2012, Bonn, Germany 9/32 10/32 - Herşey John M.Boone un aşağıdaki makalesi ile başladı DOZ HESAPLAMA YÖNTEMLERİNDE - AAPM Rapor 96 yı 2008 yılında yayınladı - MC simülasyonları ile 400 mm ye kadar geniş z kolimasyonlarında mevcut 100 mm lik iyon odasının dozu % 85 oranında hatalı ölçeğini gösterdi - 100 mm lik iyon odasının piyasadaki tüm 64 kesitli BT lerin ölçümlerinde yeterli olacağını - Demetin iyon odasının merkezinden + 20 mm yani toplam 40 mm lik alana düşürülmesi ile tüm saçılmış radyasyon bilgisinindeölçümün içinde kalacağını gösterdi - Peki 64 kesitten fazla kesiti olan BT lerin testlerinde ne yapıcaz? 11/32 12/32 2
- AAPM 2010 yılında Rapor 111 i yayınladı - 256 ve üstü kesit sayısına sahip BT lerde doz ölçüm denemeleri 34,5 kg 13/32 14/32 DOZ HESAPLAMA YÖNTEMLERİNDE - AAPM 2011 yılında 204 nolu raporu yayınladı DOZ HESAPLAMA YÖNTEMLERİNDE - AAPM 2014 yılında 220 nolu raporu yayınladı 15/32 16/32 - ACR, AAPM desteği ile klinikler için BT de akreditasyon programını başlattı (2002) STANDART REGÜLASYON VE ÖNERİLERDE Ekim 2009 17/32 Nam-ı değer Terminator Arnold Schwarzeneger Ekim 2010 da BT doz takibi düzenlemesi imzalandı 18/32 3
STANDART REGÜLASYON VE ÖNERİLERDE STANDART REGÜLASYON VE ÖNERİLERDE - BT perfüzyon ile başlayan çalışma tüm ışınlama protokolleri ve üreticilerine genişletildi Image gently 2006 imagegently.org - Halen pediatrik inceleme ler için çalışmalar devam ediyor(madem Rehani Pediatride DRL projesi) Image wisely(www.imagewisely.org) 2010 - Halen CTA gibi özel uygulamalar için çalışmalar devam ediyor European Guidelines for Computed Tomography 19/32 20/32 Meme BT YENİ İNOVATİF BT CİHAZLARI - Ufuk Üniversitesi ve TAEK kurumu arasında imzalanan protokol ile Türkiye de BT de Referans Doz Seviyelerinin belirlenmesi çalışmaları başladı - Çalışma ışınlama protokollerinin optimizasyonu konusunda ACR yöntemi kullanılarak geliştirildi ve sonuçlar; International Conference on Radiation Protection in Medicine Setting the Scene for the Next Decade 3-7 November 2012 Bonn, Germany Clinical trials of our concept for High-resolution CT of the breast at very low dose at two study sites in Germany are currently in preparation and expected to start in the second half of 2015. 21/32 22/32 - Tüm Türkiye ye elle doldurulan BT doz formları dağıtıldı, 1607 merkezden cevap geldi - Kıymetlendirilebilir veri 167 hastaneden geldi - Sorunlar: DLP den büyük CTDI yazılması, eksik veri, yanlış alana yanlış bilgi girilmesi - 2013 yılında Turkrad kongresinde radyasyon farkındalık anketi yapıldı, 278 katılım(düşük), sonuçlar ECR 2014 de Viyana da sunuldu - Turkrad 2013 kongresinde 2 adet çağrılı konuşma yapıldı 23/32 24/32 4
- 2013 yılında Türk Medikal Radyoteknoloji kongresinde 2 adet çağrılı konuşma yapıldı Pratikte Karşılaşılan Sorunlar(Teknikerler/Hekimler) Hastanın Gantri Merkezine Yerleştirilmesi - Çoğu TAM sistemi için hayati önem taşımaktadır Görüntü Kalite Referans Parametresinin Doğru Seçimi - Gör.Kal.Ref. parametresi değişiminin doza etkisi üretici spesifiktir!!! - Küçültülmesi ile doz artarken, büyütülmesi ile doz azalır, hasta spesifik uyumlandırılmalıdır 25/32 Kaynak: AAPM Computed Tomography Radiation Dose Education Slides www.aapm.org 26/32 Pratikte Karşılaşılan Sorunlar(Teknikerler/Hekimler) - Çoğu abdomen incelemesinde taranacak alan hedef alandan büyük seçilmektedir(%95 i) - Çalışma kapsamında geliştirilen bir yazılım ile BT hasta doz hesabını otomatik hale getirildi - Yazılım ile yapılan hesaplamaların ilk sonuçları Atina da düzenlenen European Congress of Medical Physics 2014 de sunuldu Kaynak: Imaging Physician s Role In CT Protocol Design and Review Mannudeep K.Kalra(MD), AAPM 2011 Summit on CT Dose, Denver, USA 27/32 28/32 BT HASTALARIN RADYASYONDAN KORUNMASI POSTERİNİN TÜRKÇESİ IAEA WEB SİTESİNDE YAYINLANDI(2014) - 2014 yılında Turkrad kongresinde 2 adet çağrılı konuşma yapıldı Kaynak: http://www.unicaen.fr/services/imogere/pdf/r12-236.pdf 29/32 30/32 5
1607 hastaneden gelen veriden 167 si kullanılarak öncül DRL leri belirlendi ve DIR da yayına kabul edildi SON SÖZ Türkiye de ilk sonuçlar yetişkin ışınlama protokollerinde özellikle kafa ışınlamalarında optimizasyon gerektiğini işaret ediyor Tüm pediatrik ışınlama protokollerinde optimizasyon ihtiyacı var!!! Değerli meslektaşlarım; Kliniğinizdeki doz farkındalığını arttırın: hastanın, teknikerlerin, klinisyenlerin ve radyologların Teknisyen eğitimi, hekim eğitimine önem verin, bilgiyi kendinize saklamayın paylaşın Hakem pediatride neden dozlarınızın bu seviyede olduğunu araştırmalı ve optimize etmelisiniz şekliden yorum verdi 31/32 BT Cihazını iyi tanıyın, cihaz satın alım sürecinde etkin olmaya çalışın BT deki teknoloji gelişimini yakından takip etmeye özen gösterin 32/32 TEŞEKKÜRLER tinal@eng.ankara.edu.tr 6