SĠVAS ĠLĠ BĠYOKÜTLE ENERJĠ POTANSĠYELĠNĠN BELĠRLENMESĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

SĠVAS ĠLĠ BĠYOKÜTLE ENERJĠ POTANSĠYELĠNĠN BELĠRLENMESĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Murat Topal, E. Işıl Arslan Topal Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, 23, Elazığ mtopal@cumhuriyet.edu.tr; eiarslan@firat.edu.tr ÖZET Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olduğu illerden birisi olan Sivas da biyokütle atıklarının kullanılmasıyla biyokütle enerjisi elde etmek mümkündür. Bu çalışmada, - yılları arasında Sivas ili biyokütle enerji potansiyelini belirlemek için tarımsal ürünlerden elde edilebilecek biyokütle miktarları ve ısıl değerler hesaplanmıştır. Sivas ili merkez ve ilçelerine ait biyokütle enerji potansiyelleri ayrı ayrı hesaplanmıştır. Baklagiller, endüstriyel bitkiler, tahıllar, yağlı tohumlar, yem bitkileri ve yumru bitkilerinden sağlanabilecek biyokütle enerji miktarları sırasıyla, 2592 Mw, 6615,8 Mw, 287761 Mw, 27,77 Mw, 58469 Mw ve 327,39 Mw olarak tahmin edilmiştir. Sivas ilinin önemli bir biyokütle enerji potansiyeline sahip olduğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Sivas, biyokütle, ısıl değer, ürün, enerji DETERMINATION and ASSESSMENT of BIOMASS ENERGY POTENTIAL of SIVAS CITY ABSTRACT Obtaining biomass energy with usage of biomass wastes in Sivas which is one of the cities those have intensive agriculture and animal husbandary activities is available. In this study, biomass amounts and heating values those could be obtained from agricultural products were calculated to determine the biomass energy potential of Sivas city in the years of -. Biomass energy potentials of center and districts of Sivas city were individually calculated. Biomass energy amounts those could be obtained from leguminous seeds, industrial plants, soft commodities, fat seeds, feed plants and nodular plants were estimated as 2592 Mw, 6615,8 Mw, 287761 Mw, 27,77 Mw, 58469 Mw and 327,39 Mw, in that order. It was determined that Sivas city has an important biomass energy potential. Keywords: Sivas, biomass, heating value, crop, energy 1.GĠRĠġ Enerji eldesi, günümüz dünyasında kentleşme ve endüstrileşmenin artması nedeniyle baş edilmesi gereken önemli bir problem haline gelmiş durumdadır [1]. Enerji elde etmek amacıyla fosil yakıt kullanımı sonucu olumsuz etkiler ortaya çıkmakta ve özellikle fosil yakıt tüketiminden yayılan çevre kirliliği, dünyadaki hava, su, toprak ve diğer kaynakların bozulması, iklimlerin değişmesi, biyolojik ekosistemler ile insan sağlığını olumsuz yönde etkilemesi ve ürün kaybı gibi sonuçlar doğurmaktadır [2,3]. Bu durumu ortadan kaldırmak ve enerji üretimine katkı sağlamak amacıyla alternatif enerji kaynağı olan güneş, rüzgar, hidrolik, okyonus (gel-git), jeotermal ve biyokütle enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmek gerekmektedir. Dünyanın çoğalan nüfusu ve sanayileşmesi ile giderek artan enerji gereksinimini çevreyi kirletmeden ve sürdürülebilir olarak sağlayabilecek kaynaklardan birisi biyokütle enerjisidir [4,5]. Biyokütle insan aktivitelerinde en uzun süre kullanılan enerji kaynağıdır [6,7]. Biyokütle yetiştirilebilir olması, çevre korunmasına katkısı, elektrik üretimi, kimyasal madde ve motorlu araçlar için yakıt elde edilebilmesi nedeniyle, stratejik bir enerji kaynağı sayılabilir [3,8]. Biyokütleye örnek olarak, ağaçları, mısır, buğday gibi özel yetiştirilen bitkileri, otları, yosunları, evlerden atılan meyve ve sebze atığı gibi organik çöpleri, hayvan dışkılarını, gübre ve sanayi atıklarını saymak olanaklıdır [4,5]. Biyokütle, gelişmiş ülkelerde enerjinin başlıca kaynağıdır ve bazı gelişmiş ülkelerde enerjinin %9 dan fazlası biyokütle enerjisi ile sağlanmaktadır [9]. 15

Temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarından olan biyokütle enerji potansiyeli, dünya enerji tüketiminin yaklaşık %14 ünü oluşturmaktadır [9]. Yenilenebilir enerjinin faklı formları arasında olan biyokütle enerjisi Türkiye de önemli kaynaklardan biridir [1,11]. Türkiye iç enerji tüketimi toplam enerji tüketiminin yaklaşık %37 sini oluşturur. Bunun yaklaşık %52 si biyokütleye dayalı yakıtlardan oluşmaktadır [11,12]. Sivas ili merkez dahil 17 ilçeden oluşmaktadır. Bu ilçeler,,,,,,,,,,,,,,, ve dır. Sivas ili, 211 yılı Adrese Kayıtlı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre toplam nüfusu, 62756 kişi merkez nüfusu ise 31647 kişidir [13]. Türkiye nin yüzölçümü 814.578 km 2 dir. Sivas ili Türkiye yüzölçümünün yaklaşık olarak %35 ini kapsamakta olup Konya ilinden sonra en fazla yüzölçümüne sahip ikinci ildir. Sivas ili topraklarının büyük kısmı İç Anadolu'nun Yukarı Kızılırmak bölümünde diğer kısımları ise Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgesinde olup, 35 5 ve 38 14 doğu boylamları ile 38 32 ve 4 16 kuzey enlemleri arasında yer alır. Kuzeyden Giresun, Ordu ve Tokat; doğudan Erzincan; güneyden Malatya, Kahramanmaraş, Kayseri; batıdan Yozgat illeriyle çevrilidir [14]. Sivas ili coğrafi yeri Şekil 1 de verilmiştir. kuru fasülye, yeşil mercimek ve fig (dane), endüstriyel bitki sınıfında şeker pancarı, tahıl sınıfında, çavdar, yulaf (dane), tritikale (dane), buğday, arpa, mısır, sorgum, yağlı tohum sınıfında, ayçiçeği (yağlık), ayçiçeği (çerezlik), kolza (kanola), aspir, yem bitkileri sınıfında, yonca (yeşil ve kuru ot, tohum), korunga (yeşil ve kuru ot, tohum), mısır (hasil ve silajilik), fig (yeşil ve kuru ot), burçak (yeşil ve kuru ot), yumru bitkileri sınıfında, soğan, sarımsak, patates ve hayvan pancarı yetişmektedir. 2. MATERYAL VE METOT Sivas ilinde biyokütle enerji potansiyelinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla kullanılan veriler Türkiye İstatistik Kurumundan [15] temin edilmiştir. Verilerin elde edilmesi amacıyla Şekil 2 de belirlenen yol izlenmiştir. http://www.tuik.gov.tr Tarım Bitkisel Üretim İstatistikleri Veri Dinamik Sorgulama Bitkisel Üretim ISIV-Rev. 3 Ürün Sınıflaması Yıl seçimi Tarla Ürünleri Gruplar Baklagiller, Endüstriyel Bitkiler, Tahıllar, Yağlı Tohumlar, Yem Bitkileri, Yumru Bitkiler İlçe İl Seçimi İl çe Seçimi Rapor oluşturma Verilerin Elde Edilmesi Şekil 2. Verilerin elde edilmesi Şekil 1. Sivas ili coğrafi yeri Sivas ili ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bu nedenle tarımsal ürünlerin üretimi oldukça önemlidir. Sivas ta tarla ürünleri olarak baklagil sınıfında nohut, Bu çalışmada, Sivas ili biyokütle enerji potansiyelini belirlemek için - yılları arasında ekilen tarla ürünlerinin kapladığı alanlar hektar olarak alınmış ve her bir ilçe için ortalama kuru biyokütle miktarları ve ortalama ısıl değer miktarları hesaplanmıştır. Tarla ürünleri olarak baklagiller, endüstriyel bitkiler, tahıllar, yağlı tohumlar, yem bitkileri ve yumru bitkiler dikkate alınmıştır. Hesaplamalarda, bir hektar tarladan yılda 16

ortalama 25-3 ton kuru biyokütle elde edildiği ve kuru biyokütlenin ısıl değerinin 38-43 kcal/kg arasında değiştiği baz alınmıştır [16]. 1 kcal değeride 1-7 TEP 3. BULGULAR VE TARTIġMA Sivas ili merkez ve ilçelere ait - yılları arasında baklagil ürünlerinden elde edilebilecek ortalama kuru (ton eşdeğer petrol ) olarak; 1 TEP,1163 Mw olarak alınmış ve hesaplamalar yapılmıştır. biyokütle miktarları Tablo 1 de, ortalama ısıl değer miktarları ise Şekil 3 de verilmiştir. Tablo 1. Sivas ili baklagil ürünlerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarları (Ton) Yıllar Merkez DoğanĢar 47987,5 18837,5 75625 14575 24172,5 18722 14492,5 5875 17875 7975 132 23925 151893,75 1155 55577,5 37988,5 68,75 1346,25 68,75 15262,5 21175 1529 412,5 18562,5 3575 41,25 13612,5 27,5 7837,5 518,75 9625 412,5 17187,5 17737,5 929,5 44412,5 137,5 6798 66 11799 412,5 22275 2187,5 172,5 44181,5 6798 5445 15392,5 451 TOPLAM 212465 149996 2112 199212,75 233,75 64471 86336,25 721655,25 27731 Yıllar Ġmranlı SuĢehri ġarkıģla UlaĢ GENEL TOPLAM 253 825 176 43862,5 34732,5 247,5 3937,5 43395 548625 3437,5 5775 187 4455 3245 275 32752,5 8387,5 46491,25 55 43175 99 9487,5 325 2475 12375 13832,5 245159,75 825 8675 132 1725 66 1673,75 22 295391,25 65 58162,5 172,5 24475 66 325 275 35844 65 66495 1375 2145 715 47 33 35568 TOPLAM 19442,5 267932,5 8387,5 15455 72242,5 2997,5 99233,75 6842 (Ton) Tablo 1 değerlendirildiğinde, baklagiller açısından yılından yılına kadar geçen süre içerisinde en yüksek ortalama kuru biyokütle miktarı ilçesinde 721655,25 ton olarak belirlenmiştir. En düşük ortalama kuru biyokütle miktarı ise ilçesinde 233,75 ton olarak belirlenmiştir. Genel toplam göz önüne alındığında, yılında elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarı 548625 ton olarak hesaplanmıştır. yılında %25,91 oranında azalan ortalama kuru biyokütle miktarı 46491,25 tona gerilemiştir. yılında da gerileme devam etmiş ve yılından itibaren artarak yılında 35568 tona ulaşmıştır. ilçesinde ve yıllarında, ilçesinde, ve yıllarında, ilçesinde ise, ve yıllarında baklagil üretimi gerçekleştirilmemiştir. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Şekil 3. Sivas ili baklagil ürünlerinden elde edilebilecek ortalama ısıl değer miktarları 17

Şekil 3 e göre; yılında, Sivas ilinde baklagillerden elde edilebilecek toplam biyokütle enerji potansiyeli 22344 TEP olarak; yılında ise 144829,44 TEP olarak hesaplanmış ve %35,18 oranında bir azalma göstermiştir. - yılları arasında elde edilebilecek toplam ortalama ısıl değer miktarı ise 878536 TEP dir. Bu değer 1218 Mw lık bir enerjiye eşittir. Baklagiller açısından Mw olarak, en az biyokütle enerji potansiyelinden en fazla biyokütle enerji potansiyeline doğru bir sıralama yapılırsa; (3 Mw) < (25 Mw) < (35 Mw) < (98 Mw) < (226 Mw) < (323 Mw) < (75 Mw) < (796 Mw) < (84 Mw) < (14 Mw) < (1154 Mw) < (1744 Mw) < (1797 Mw) < (2317 Mw) < Merkez (2471 Mw) < (3116 Mw) < (8393 Mw) şeklinde sayılabilir. Sivas ili - yılları arasında endüstriyel bitkilerden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarları Tablo 2 de, ortalama ısıl değer miktarları ise Şekil 4 de verilmiştir. Tablo 2. Sivas ili endüstriyel bitkilerden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarları (Ton) Yıllar Merkez DoğanĢar 13172,5 1111 12237,5 61215 715 3833,5 13224,75 14225,75 8126 121 573,75 9358,25 4796 82172,75 22 7436 863 66 899,25 46,75 6316,75 7642,25 6957,5 1931,5 11 9677,25 9966 5929 125834,5 99 TOPLAM 4559,75 59364,25 5745,75 548559 1311,75 Yıllar Ġmranlı SuĢehri ġarkıģla UlaĢ GENEL TOPLAM 8662,5 21835 4432,5 1792,5 35227,5 55 22693 8599,25 16522 5869 14918,75 28869,5 23949,5 5995 15336,75 5131,25 15375,25 15152,5 24781,5 6451,5 1652,75 52467,25 12212,75 19954 218743,25 55 17685,25 66888,25 18826,5 21686,5 26419,5 532,5 16445 68538,25 33126,5 31823 36471 TOPLAM 39745,75 14326,75 341566,5 112362,25 152713 55 (Ton) Tablo 2 ye göre;,,,, ve ilçelerinde endüstriyel bitki ekimi gerçekleşmediğinden ortalama kuru biyokütle miktarı hesaplanamamıştır. - yılları arasında en fazla ortalama kuru biyokütle miktarı ilçesinde gerçekleşmiştir. ilçesinde ortalama kuru 6 biyokütle miktarı yılında 61215 ton olarak yılında ise 125834,5 ton olduğu belirlenmiştir. En az ortalama kuru biyokütle ilçesinde toplam 55 tondur. Bu durum, ilçesinde yılında endüstriyel bitki ekimi yapıldığını, - yılları arasında ise herhangi bir ekim yapılmadığını göstermektedir. 5 4 3 2 1 Şekil 4. Sivas ili endüstriyel bitkilerden elde edilebilecek ortalama ısıl değer miktarları 18

Şekil 4 e göre, endüstriyel bitkiler açısından toplam biyokütle enerji potansiyeli en fazla olan ilçe 548559 TEP ile ilçesidir. yılında endüstriyel bitkilerden elde edilebilecek toplam ortalama ısıl değer miktarı 92422,4 TEP, yılında 9755 TEP, yılında 8341,92 TEP, yılında 8988,16 TEP, yılında 1661,76 TEP ve yılında 124817,28 TEP dir. Endüstriyel bitkilerden elde edilebilecek toplam biyokütle enerji potansiyeli Mw olarak değerlendirildiğinde sırasıyla, (2,6 Mw) < (6,2 Mw) < (188 Mw) < Merkez (215 Mw) < (24 Mw) < (494 Mw) < (532 Mw) < (723 Mw) < (1617 Mw) < (2598 Mw) dir. Endüstriyel bitkiler açısından yılından yılına kadar toplamda 69 Mw enerji üretimi söz konusudur. Sivas ilinin - yılları arasında tahıl ürünlerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarları Tablo 3 de, ortalama ısıl değerleri ise Şekil 5 de verilmiştir. Tablo 3. Sivas ili tahıl ürünlerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarları (Ton) Yıllar Merkez DoğanĢar 1686547,5 182517,5 526845 697867,5 1917,5 6251 17697,5 744397,5 632912,5 178157 183749,5 461518,75 666721 152385,75 432184,5 168885,75 733966,75 612683,5 1734664,3 125466 38136,75 174743,25 24741,75 517316,25 195643,25 676854,75 476261,5 1238748,5 124275,25 255497 149344,25 1656,25 549,25 15543 274554,5 369946,5 174417 1558,75 371186,75 263529,75 5539,5 496331 116311,25 441383,25 852453,25 1772193,5 157685 384956 242739,75 33764,5 358264,5 168643,75 437761,5 817418,25 TOPLAM 9884327,8 879274 238131,25 2194945,5 46746,25 292515,5 841934,5 338918,3 3761675,5 Yıllar Ġmranlı SuĢehri ġarkıģla UlaĢ GENEL TOPLAM 6699 1782275 264742,5 542877,5 1629815 427542,5 147887,5 985545 1226287,5 66178,75 173765 26169 527252 1356242,3 413666 133791 92539 11441446,5 27263,5 194853,8 1834,25 289473,25 7199,5 8164,75 17879,5 5843,25 98725,5 6987,75 18387,8 15779,75 12295,75 74561 469257,25 1544639,3 33684,75 87266,75 151448 173535,5 14526,5 24968,75 123913 53389,5 985129,75 454938 9725479,5 13363,25 1618149,5 9694,5 39328,25 935541,75 57157,75 11764,5 462976,25 9438852,5 TOPLAM 452471,25 161725 112381,5 241517,5 6369973,5 3167518,8 6691921,5 3667496,3 (Ton) Tablo 3 değerlendirildiğinde, en fazla ortalama kuru biyokütle miktarı ilçesinde 161725 ton olarak, en az ortalama kuru biyokütle miktarı ise ilçesinde 452471,25 ton olarak hesaplanmıştır. Genel toplam dikkate alındığında, yılında ortalama kuru biyokütle miktarı 1226287,5 ton olarak hesaplanmış ve yılında %23 oranında azalarak 9438852,5 tona gerilemiştir. En az ortalama kuru biyokütle miktarı ise yılında 87266,75 ton olarak hesaplanmıştır. Yıllar itibariyle oluşan kuru biyokütle miktarında farklılıklar olduğu belirlenmiştir. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 19

Şekil 5. Sivas ili tahıl ürünlerinden elde edilebilecek ortalama ısıl değer miktarları Şekil 5 e göre Sivas ilinin tahıl ürünlerinden elde edilebilecek toplam biyokütle enerji potansiyeli değerlendirildiğinde en fazla ısıl değerin ilçesinde 4324116 TEP olduğu, en az ısıl değerin ise ilçesinde 184279 TEP olduğu tespit edilmiştir. yılında 4971288 TEP olan ısıl değerin yılında 3844187,2 TEP e ulaştığı belirlenmiştir. İlçelerde oluşan kuru biyokütleden elde edilebilecek biyokütle enerji miktarları Mw olarak sırasıyla, (2143 Mw) < (2212 Mw) < (3987 Mw) < (4164 Mw) < ( 5221 Mw) < (9669 Mw) < (1396 Mw) < (11279 Mw) < (13854 Mw) < (153 Mw) < (15672 Mw) < (17371 Mw) < (17817 Mw) < (3171 Mw) < (31696 Mw) < Merkez (46817 Mw)< (5289 Mw) dır. Sivas ilinin - yılları arasında yağlı tohumlardan elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarı Tablo 4 de, ortalama ısıl değer miktarı ise Şekil 6 da verilmiştir. Tablo 4. Sivas ili yağlı tohumlardan elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarları (Ton) Yıllar Merkez DoğanĢar 316,75 1218,25 1375 121 5274,5 962,5 412,5 325 4488 74 2618 96,25 797,5 17,5 126,5 2648,25 734,25 66 123,75 TOPLAM 1845,5 962,5 1314,5 423,25 4471,5 25,25 Yıllar Ġmranlı SuĢehri ġarkıģla UlaĢ GENEL TOPLAM 935 935 948,75 7768,75 1174,25 412,5 3597 126,5 882,75 412,5 1628 1133 1892 16,5 613,25 8846,75 275 1375 797,5 35,75 173,25 6465,25 3572,25 TOPLAM 1449,25 292,5 817,25 178,75 1669,25 412,5 (Ton) Tablo 4 e göre; Sivas ilinde yağlı tohumlardan en fazla elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarı Merkez de 1845,5 ton olarak; en az ortalama kuru biyokütle miktarı ise ilçesinde 178,75 ton olarak hesaplanmıştır. Genel toplam dikkate alındığında, en yüksek ve en düşük ortalama kuru biyokütle miktarları sırasıyla ve yıllarında gerçekleştiği belirlenmiştir. yılında sadece ilçesinde, yılında Merkez,,, ve ilçelerinde ve yılında ise Merkez,, ve ilçelerinde yağlı tohumlardan biyokütle elde edilebileceği belirlenmiştir. 25 2 15 1 5 11

Şekil 6. Sivas ili yağlı tohumlardan elde edilebilecek ortalama ısıl değer miktarları Şekil 6 ya göre; yağlı tohumlardan elde edilebilecek ortalama ısıl değer miktarları baklagil ürünleri, endüstriyel bitkiler ve tahıl ürünlerine göre oldukça düşüktür. Yağlı tohum bitkisi açısından en fazla ortalama ısıl değer Merkez de toplamda 7349 TEP olarak, en az ortalama ısıl değer ise ilçesinde 72,8 TEP olarak hesaplanmıştır.,,, ve ilçelerinde - yılları arasında ekim yapılmadığından herhangi bir hesaplama yapılmamıştır. Yağlı tohumlardan elde edilebilecek biyokütle enerji potansiyeli Mw olarak sırasıyla, (,84 Mw) < (1,19 Mw) < (1,96 Mw) < (4,56 Mw) < (6,23 Mw) < 6,87 Mw) < (7,9 Mw) < (13,83 Mw) < (19,5 Mw) < (21,18 Mw) < (38,69 Mw) < Merkez (85,47 Mw) dır. Sivas ilinin - yılları arasında yem bitkilerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarı Tablo 5 de, ortalama ısıl değer miktarı ise Şekil 7 de verilmiştir. Tablo 5. Sivas ili yem bitkilerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarları (Ton) Yıllar Merkez DoğanĢar 82225 16665 38967,5 6995 1155 33 71775 7325 6677 117287,5 467,5 48642 616 1375 473 122,5 95837,5 7535 2955 28476,25 972 43183,25 869 88412,5 3112,5 4975 12437,5 157437,5 42831,25 67925 44825 5637,5 46475 2912,5 419375 86682,75 188375 85387,5 69635,5 198962,5 89375 53275,75 6862,5 349261 15268 195112,5 16342,5 74387,5 198412,5 67237,5 53275,75 24832,5 356427,5 187951,5 TOPLAM 949987,5 32571 396577,5 67978,25 19624 318769 233997,5 173856 671871,75 Yıllar Ġmranlı SuĢehri ġarkıģla UlaĢ GENEL TOPLAM 11137,5 73947,5 94435 1584 1714 155127,5 118937,5 4917 177917,5 2525 15875 35158,75 18975 1375 7533,25 136262,5 187 1199951,5 79392,5 131557,25 7637,5 138187,5 146575 19287,5 228112,5 297 236581,75 63525 173662,5 12425 43312,5 112161,5 13695 221551 32767,5 212996,5 27248 11429 96827,5 6936 127836,5 165184,25 348562,5 374412,5 2821412 263958,75 1342 13812,5 74951,25 127242,5 133672 351257,5 384175 2837249,25 TOPLAM 713286,75 733532,25 53296,25 3632,25 72133,5 858324,5 144683,5 1619365 (Ton) Tablo 5 değerlendirildiğinde, Sivas ilinde - yılları arasında yem bitkilerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarı en fazla olan ilçe 173856 ton ile ilçesi, en az olan ilçe ise 19624 ton ile ilçesidir. Sivas ilinde yem bitkileri üretmek amacıyla ilçelerin tamamında ekim yapılmıştır. Genel toplam dikkate alındığında, en yüksek ortalama kuru biyokütle miktarı yılında 2837249,25 ton olarak, en düşük ortalama kuru biyokütle miktarı ise yılında 111917,5 ton olarak belirlenmiştir. 18 16 14 12 1 8 6 4 2 111

Şekil 7. Sivas ili yem bitkilerinden elde edilebilecek ortalama ısıl değer miktarları Şekil 7 ye göre Sivas ilinde yem bitkilerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle ısıl değer miktarı en fazla olan ilçeler, ve ilçesidir. ilçesinde toplamda 693934 TEP, ilçesinde 659523 TEP ve ilçesinde 57289 TEP ısıl değer oluşmaktadır. yılında Sivas ilinde yem bitkilerinden elde edilebilecek toplam ortalama ısıl değer miktarı 4396 TEP olarak, yılında ise 1155534 TEP olarak gerçekleşmiş ve %163 oranında bir artış meydana geldiği belirlenmiştir. Bu durum ekilen yem bitkilerindeki artışı göstermektedir. Yem bitkilerinden elde edilebilecek biyokütle enerji potansiyeli Mw olarak sırasıyla, (929 Mw) < (118 Mw) < (159 Mw) < (1542 Mw) < (176 Mw) < (1878 Mw) < (2511 Mw) < (2879 Mw) < (3182 Mw) < (3378 Mw) < (3416 Mw) < (3474 Mw) < (465 Mw) < Merkez (4499Mw) < (6653 Mw) < (767 Mw) < (87 Mw) dür. Sivas ilinin - yılları arasında yumru bitkilerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarı Tablo 6 da, ortalama ısıl değerler ise Şekil 8 de verilmiştir. Tablo 6. Sivas ili yumru bitkilerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarları (Ton) Yıllar Merkez DoğanĢar 2737,5 11 55 962,5 44 2695 357,5 742,5 385 41717,5 1375 275 275 65 4125 412,5 687,5 797,5 34237,5 825 313,5 11 836 412,5 36575 962,5 11 137,5 4248,75 412,5 4287,5 55 412,5 1375 137,5 1174,25 412,5 29425 325 165 1174,25 137,5 53,25 TOPLAM 2955 325 65 5676 143 41577,25 77 1567,5 2923,25 Yıllar Ġmranlı SuĢehri ġarkıģla UlaĢ GENEL TOPLAM 11 6875 262,5 36712,5 27,5 962,5 198 8327 1237,5 6875 262,5 37125 962,5 1952,5 1485 9625 158,75 2777,5 53625 1925 22 275 115744,75 6875 1375 4262,5 495 22 1375 55 19573,75 825 1237,5 165 55 1512,5 31762,5 55 154211,75 99 165 5423 55 65 869 632,5 127715,5 TOPLAM 1347,5 484 9446,25 8795,5 213152,5 8167,5 4796,5 (Ton) Tablo 6 ya göre, Sivas ilinde yumru bitkiler açısından elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarı en fazla ilçesinden (213125,5 ton) sağlanabilmektedir. ilçesinde, ve yıllarında, ilçesinde yılında, ilçesinde - yılları arasında, ilçesinde - yılları arasında, ilçesinde - yılları arasında, ilçesinde yılında, ilçesinde ve yıllarında yumru bitkisi ekilememiştir. Bu nedenle, bu ilçelerde belirtilen yıllarda ortalama kuru biyokütle miktarları hesaplanamamıştır. Genel toplam dikkate alındığında, yılında yumru bitkilerinden elde edilebilecek ortalama kuru biyokütle miktarı 8327 ton olarak gerçekleşmiş ve yılında 1485 tona yükselmiştir. yılında tekrar artan kuru biyokütle miktarı 115744,75 tona ulaşmış, yılında ise 19573,75 tona gerilemiştir. yılında 154211,75 tona yükselen ve yılında tekrar gerileyerek 127715,5 tona azalan kuru biyokütle miktarı yıllara göre farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir. 112

25 2 15 1 5 Şekil 8. Sivas ili yumru bitkilerinden elde edilebilecek ortalama ısıl değer miktarları Şekil 8 e göre; Sivas ilinde yumru bitkilerinden elde edilebilecek en fazla ortalama ısıl değer miktarının ilçesinde 86811 TEP olduğu, en az ortalama ısıl değer miktarının ise 314 TEP ile ilçesinde gerçekleştiği belirlenmiştir. yılında toplam ortalama ısıl değer 33914 TEP olarak gerçekleşmiş ve yılında 5215 TEP e ulaşmıştır. Hesaplamalara göre yumru bitkisi atıkları biyokütle enerjisi olarak değerlendirildiğinde Mw olarak sırasıyla, (3,65 Mw) < (6,4 Mw) < (6,78 Mw) < (7,42 Mw) < (9,5 Mw) < (13,9 Mw) < (14,3 Mw) < (26,9) < (28,65 Mw) < (38,7 Mw) < (44,7 Mw) < (196,33 Mw) < (227,16 Mw) < (229 Mw) < (416 Mw) < Merkez (992 Mw) < (19 Mw) dır. 4. SONUÇ Sivas ilinde biyokütle enerji potansiyelini belirlemek ve değerlendirmek amacıyla, - yılları arasında elde edilen verilerden yararlanılarak yapılan hesaplama sonucunda, tahıllardan elde edilebilecek toplam ortalama kuru biyokütle miktarlarının ortalama ısıl değeri 112.451.94 TEP, yem bitkilerinin 22.851.525 TEP, endüstriyel bitkilerinin 2.696.321 TEP, yumru bitkilerinin 1.278.98 TEP, baklagillerin 878.536 TEP ve yağlı tohum bitkilerinin 81.196 TEP olduğu belirlenmiştir. Görüldüğü gibi en fazla tahıl ürünlerinden biyokütle enerjisi elde edilebilmektedir. Bu durum Sivas ilinde tahıl ürünlerine verilen önemi ortaya koymaktadır. Tablo 7 de Sivas ili merkez ve ilçelerine ait biyokütle enerji potansiyeli özetlenmiştir. Tablo 7. Sivas iline ait - yılları arasında oluşan toplam biyokütle enerji potansiyelleri (Mw) (Mw) Merkez DoğanĢar Baklagiller 2471 1744 25 2317 3 75 14 8393 323 Endüstriyel Bitkiler 215 24 2598 6,2 Tahıllar 46817 4164 11279 1396 2212 13854 3987 15672 17817 Yağlı Tohumlar 85,47 4,56 6,23 19,5 21,18 1,19 Yem Bitkileri 4499 1542 1878 2879 929 159 118 87 3182 Yumru Bitkiler 992 14,3 28,65 26,9 6,78 196,33 3,65 7,42 13,9 TOPLAM 5579,47 7468,86 13456,88 15637,95 315,78 18928,51 618,85 32143,61 21335,9 Ġmranlı SuĢehri ġarkıģla UlaĢ GENEL TOPLAM Baklagiller 226 3116 98 1797 84 35 1154 796 2592 Endüstriyel Bitkiler 188 494 1617 532 723 2,6 6615,8 Tahıllar 2143 5289 5221 9669 3171 153 31696 17371 287761 Yağlı Tohumlar 6,87 13,83 38,69,84 7,9 1,96 27,77 Yem Bitkileri 3378 3474 2511 176 3416 465 6653 767 58469 Yumru Bitkiler 6,4 229 44,7 416 19 38,7 227,16 9,5 327,39 TOPLAM 5753,4 5732,87 7874,7 1495,83 3791,69 19674,54 4461,6 25851,6 381415,96 113

Tablo 7 ye göre, tarımsal atıklardan elde edilebilecek enerji miktarları ilçelere göre değerlendirildiğinde en fazla biyokütle enerji potansiyeli sırasıyla, baklagiller açısından ilçesinde 8393 Mw, endüstriyel bitki açısından ilçesinde 2598 Mw, tahıllar açısından ilçesinde 5289 Mw, yağlı tohum açısından Merkez de 85,47 Mw, yem bitkileri açısından ilçesinde 87 Mw ve yumru bitkileri açısından ilçesinde 19 Mw dır. ilçesinin hem baklagiller hem de yem bitkileri açısından en yüksek biyokütle enerji potansiyeline sahip olduğu görülmüştür. Tahıllar açısından, ilçesinin yanı sıra, Merkez, ve ilçeleri de yüksek biyokütle enerji potansiyeline sahip olduğu belirlenmiştir. Yem bitkileri açısından, ve ilçeleri, yumru bitkileri açısından ise ilçesi ve Merkez yüksek biyokütle enerji potansiyeline sahip olduğu görülmüştür. Sonuç olarak, Sivas ilinin biyokütle enerji potansiyeli açısından ülkemiz için oldukça önemli bir konuma sahip olduğu bu çalışmayla belirlenmiştir. KAYNAKLAR 1. Arslan, E.I, Aslan, S., Topal, M. Biyokütle Atıklarının Değerlendirilmesi, Ulusal Çevre Sempozyumu, Mersin Üniversitesi, 18-21 Nisan (), Mersin. 2. Sancar, M.S. Avrupa Topluluğu nda Enerji Arzı-Çevre Dengesinin Optimizasyonu ve Türkiye deki Uygulanabilirliği, DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No: DPT: 2294 ATGM:28, (1992). 3. Aslan, S., Topal, M., Arslan, E.I. Tükenen Enerji Kaynaklarına Bir Çözüm: Biyokütle Enerjisi, VI. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu (UTES ), 25-27 Mayıs, Isparta. 4. TÜGİAD, Türkiye nin enerji sorunları ve çözüm önerileri. Ajans-Türk Basın ve Basım A.Ş., Batıkent, Ankara, (24). 5. Topal, M., Arslan, E.I. Biyokütle Enerjisi ve Türkiye, VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu (UTES ), 17-19 Aralık, İstanbul. 6. Hall, D.O., Overend, R.P. Biomass- Regenerable Energy, John Wiley and Sons Ltd., (1987). 7. Topal, M., Arslan, E.I., Kılınç, F. Dünya ve Biyokütle Enerjisi, 17. Ulusal Isı Bilimi ve Tekniği Kongresi, 24-27 Haziran, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, (). 8. Ünal, H. ve Alibaş, K. Biyokütle Enerji Kaynağı Olarak Ayçiçeği Sapının Yakılması ve Baca Gazı Emisyonlarının Belirlenmesi, Uludağ Üniv., Zir.Fak.Derg., 16 (2), 113-128, (22). 9. Öztürk, M., Bezir, N.Ç., Özek, N. Hydropower-water and renewable energy in Turkey: Sources and policy, Renewable and Sustainable Energy Reviews 13, 65-615, (). 1. Başçetinçelik, A., Karaca, C., Öztürk, H.H., Kacıra, M., Kaya, D., Ekinci, K., Barns, I., Baban, A., Nieminen, M., Komioti., First progress report of exploitation of agricultureal residues in Turkey. LİFE 3 TCY/TR/61, (). 11. Demirbaş, A. Importance of biomass energy sources for Turkey, Energy Policy 36, 834-842, (). 12. Demirbaş, A. Energy balance, energy sources, energy policy, future developments and energy investments in Turkey. Energy Conversion and Management 42, 1239-1258, (21). 13. TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu), Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, http://www.tuik.gov.tr, (212). 14. Anonim, (212), http://tr.wikipedia.org/wiki/sivas_(il) 15. TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu), http://www.tuik.gov.tr, (211). 16. Kurt, G. ve Koçer, N.N. Malatya ilinin biyokütle potansiyeli ve enerji üretimi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 26 (3): 24-247, (). 114