İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Bu çalışma, içtihat, gerekçe ve kısa açıklamalar eklenerek yürürlükteki İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku alanındaki Kanunları, güncel bir şekilde öğrenci ve uygulamacılara sunmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Sadece mevzuatın derlenmiş olması, yapılan düzenlemelerin anlaşılması açısından yeterli olamamaktadır. Kanun hükümlerinin anlaşılabilmesi, onun genel gerekçe ve madde gerekçelerinin de göz önünde bulundurulmasını gerektirir. Bu nedenle çalışmada, temel kanunların genel gerekçe ve madde gerekçelerine yer verilmiş, maddenin anlaşılmasına katkı sağlamayan, maddedeki hükümlerin tekrarı niteliğinde bulunan gerekçeler konusunda ise çalışmanın hacmini aşırı derecede artıracağı kaygısıyla seçici davranılmıştır. Kanun maddelerinin yasalaşma amacını ortaya koyan ve anlaşılmasını kolaylaştıran madde gerekçelerinin yanı sıra, maddedeki değişikliklere neden ihtiyaç duyulduğunu belirten değişiklik gerekçelerine de yer verilerek konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlanmaya çalışılmıştır. Kanun hükümlerinin anlaşılmasında gerekçelerin yanı sıra Yargıtay içtihatları da oldukça önemlidir. Başka bir deyişle, hukuk kurallarının teorik yönü kadar, uygulamada anlaşılış biçimi de bilinmelidir. Bu nedenle ilk basıda değinilen Anayasa Mahkemesi Kararları ile Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararlarına ilave olarak, ikinci basıda, konu ile ilgili Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararları ve özel daire kararlarına da yer verilmiştir. Çalışmada yer alan Yargıtay ın özel daire içtihatları ile Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararlarının hem yeni tarihli olmasına özen gösterilmiş, hem de konunun anlaşılabilmesine katkı sağlayacak nitelikte bir içeriğe sahip olması aranmıştır. İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku alanında önemli görülen ve çok tartışı-
vi İş Kanunları Sosyal Güvenlik Kanunları lan hususlarda birden çok içtihada yer verilerek Yargıtay uygulamasının gösterilmesi kadar konunun açıklığa kavuşturulması da arzulanmıştır. Kitabın hacminin bir mevzuat derlemesi boyutunu çok aşmaması ve çalışmanın bir şerh haline dönüşmemesi için konu ile ilgili olarak ayrıca yorum yapılmamış ve ayrıntılı bilgi yöntemi tercih edilmemiştir. İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku gibi oldukça dinamik bir hukuk dalında, son yıllarda bu alandaki kanunlarda peşi sıra yapılan değişiklikler, güncel mevzuatın takip edilmesini zorlaştırdığı gibi anlaşılmasını da güçleştirmektedir. Örneğin, İş Kanunu nun 3. maddesinde bir işyerinin kurulması, faaliyetini değiştirmesi veya faaliyetine son vermesi halinde Bölge Çalışma Müdürlüğüne bildirim yapılması öngörülmektedir. Bir taraftan 5510 sayılı Kanun a eklenen bir madde ile Sosyal Güvenlik Kurumu na yapılan bildirimlerin Bölge Çalışma Müdürlüğüne yapılmış sayılacağı düzenlenmiş, diğer taraftan da yapılan bir diğer değişiklikle Bölge Çalışma Müdürlüğü kaldırılarak yerine Çalışma ve İşkur İl Müdürlüğü yapısı oluşturulmuştur. Bu tür konuların anlaşılabilmesini kolaylaştırma amacıyla, değişikliklere bir bütünlük içerisinde ilgili maddelerin altında değinilmiş ve kısa açıklamalar yapılmıştır. Bunun gibi değişiklik yapılan maddelerdeki önceki hükümlerin neler olduğu da kısa açıklamalarla belirtilmiştir. Aynı şekilde, maddenin uygulamasını göstermek üzere çıkarılan tüzük ve yönetmelik gibi düzenleyici işlemler varsa bunlar da açıklama bilgisinde yer almıştır. Bu tür açıklamalar (1) (2) gibi sıralama rakamları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada madde metninden sonra yapılan sıralama açısından, Anayasa Mahkemesi Kararı, Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu ve Özel Daire Kararları, maddeye ilişkin kısa açıklama bilgileri ve madde gerekçesi ile maddede değişiklik yapılmışsa değişiklik gerekçesi sıralaması tercih edilmiştir. 2011 yılında kabul edilen 6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, İş Kanunları yanı sıra ağırlıklı olarak Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık
Önsöz Sigortası Kanununda değişiklik yapmış ve Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda pek çok maddeyi değiştirmiştir. Bu ve bunun gibi 2011 ve 2012 yıllarında kabul edilen kanunlarla İş Kanunlarında ve özellikle Sosyal Güvenlik Kanunlarında pek çok değişiklik yapılmıştır. 2012 yılında ise, ikisi Bireysel İş Hukuku biri de Toplu İş Hukuku alanında olmak üzere üç önemli Kanun yürürlüğe girmiştir. Bireysel İş Hukuku alanında 30 Haziran 2012 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kabul edilirken, Kanun un yürürlüğü, biri yayımlandığı tarih olmak üzere dört farklı tarihe yayılmıştır. Bireysel İş Hukuku alanındaki diğer önemli yenilik, 1926 tarihli 818 sayılı Borçlar Kanunu nun yerini 1 Temmuz 2012 tarihinden itibaren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu na bırakmasıdır. Türk Borçlar Kanunu nun İş Hukukunu ilgilendiren hükümleri ile sözleşme, genel işlem şartları ve haksız fiil alanındaki yeniliklerinin anlaşılabilmesi için önemli görülen madde gerekçeleri bu çalışmaya eklenmiştir. Genel nitelikli bu Kanun un doğrudan İş Hukukuna ilişkin olan Hizmet Sözleşmeleri başlıklı altıncı bölümünde Genel Hizmet Sözleşmesi, Pazarlamacılık Sözleşmesi ve Evde Hizmet Sözleşmesi konuları düzenlenmiştir. Pek çok yenilik getiren ve ibraname gibi bir konuyu yasal düzeyde ilk kez ele alan bu Kanun un İş Hukukunu doğrudan ilgilendiren maddelerine gerekçeleriyle birlikte bu çalışmada yer verilmiştir. Toplu İş Hukuku alanında ise, 7 Kasım 2011 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kabul edilmiştir. Sözü edilen Kanun, çalışma hayatındaki 2821 sayılı Sendikalar Kanunu ile 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu nu yürürlükten kaldırmıştır. Bu çalışma, 3 Aralık 2012 tarihi itibariyle günceldir. Çalışmada, mevzuatın gelişim seyrini izleyebilmek için parantez içerisinde değişiklik yapılan madde, fıkra, bent, cümle ve ibare gibi hükümlerin, ne tür değişikliğe uğradığı belirtilmiş, değişiklik yapan kanunların sayısı, maddesi ve Resmi Gazete de yayımlandığı tarih yönüyle bir sıralama yöntemi tercih edilmiştir. Örneğin, madde metninin yazıldığı puntodan daha küçük ve vii
viii İş Kanunları Sosyal Güvenlik Kanunları italik olarak belirtilmiş (Mülga fıkra, 6331/37, RG., 30.06.2012, S. 28339) şeklindeki bir açıklama notu, söz konusu fıkranın yürürlükten kaldırıldığını, bu fıkrayı kaldıran hükmün 6331 sayılı Kanun un 37. maddesi olduğunu ve bu Kanun un 30 Haziran 2012 tarihli ve 28339 sayılı Resmi Gazete de yayımlandığını ortaya koymaktadır. Eğer maddenin tümü değişmişse, başına değişik madde ibaresi konmuş, sadece fıkrada veya bentte değişiklik yapılmışsa, her fıkra veya bent başında bu hususa işaret edilmiş; ibare değişikliği söz konusu ise, bu da yerinde ifade edilmiş; yürürlükten kalkan hükümler de ayrıca vurgulanmıştır. Bu değişikliklerin kolayca izlenebilmesi açısından italik formunda ve daha küçük puntolarla yazılmasına dikkat edilmiştir. Bu çalışmanın öğrenci ve uygulayıcılara, kısaca tüm kullananlara yararlı olmasını diler, Detay Yayıncılık Ltd. Şti. yetkililerine teşekkür ederim. Kayseri/Talas Aralık, 2012 Prof. Dr. Murat ŞEN
İÇİNDEKİLER A. ANAYASA (Başlangıç ve İlgili Maddeler).... 1 B. TÜRK CEZA KANUNU (İlgili Maddeler)... 17 C. BİREYSEL İŞ HUKUKUNA İLİŞKİN KANUNLAR... 21 1. Türk Borçlar Kanunu (İlgili Maddeler)... 21 2. İş Kanunu... 68 3. 1475 Sayılı İş Kanunu... 166 4. Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun... 172 5. Deniz İş Kanunu... 186 6. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu... 202 7. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun... 238 8. Türk Soylu Yabancıların Türkiye de Meslek ve Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine, Kamu, Özel Kuruluş veya İşyerlerinde Çalıştırılabilmelerine İlişkin Kanun... 248 9. Mesleki Eğitim Kanunu... 250 10. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (İlgili Maddeler)... 267 11. Hafta Tatili Hakkında Kanun... 269 12. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun... 271 13. Öğle Dinlenmesi Kanunu... 273 14. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanun... 275 15. Devlet ve Ona Bağlı Müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması ve 6452 Sayılı Kanunla 6212 Sayılı Kanunun 2 nci Maddesinin Kaldırılması Hakkında Kanun... 277 16. Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Kanunu (İlgili Maddeler)... 280 17. Terörle Mücadele Kanunu (İlgili Maddeler)... 284 18. Özel Öğretim Kurumları Kanunu (İlgili Maddeler)... 287 19. Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun (ilgili Maddeler)... 291 20. Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (İşçi Buluşları İle İlgili Maddeler)... 293 21. Türkiye İş Kurumu Kanunu... 300
x İş Kanunları Sosyal Güvenlik Kanunları D. TOPLU İŞ HUKUKUNA İLİŞKİN KANUNLAR... 321 1. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu... 321 2. Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu... 373 E. SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNA İLİŞKİN KANUNLAR... 399 1. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu... 399 2. Sosyal Sigortalar Kanunu... 589 3. Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu... 594 4. Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu (Bağ-Kur)... 615 5. Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu... 617 6. İşsizlik Sigortası Kanunu... 623 7. Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun... 643 8. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu... 649 9. Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu... 669 F. İŞ MAHKEMELERİ KANUNU... 701
İçindekiler xi KISALTMALAR AYM : Anayasa Mahkemesi AYMK : Anayasa Mahkemesi Kararı TBK : Türk Borçlar Kanunu TMK : Türk Medeni Kanunu E : Esas HD : Hukuk Dairesi HMK : Hukuk Muhakemeleri Kanunu İİK : İcra ve İflas Kanunu İşK : İş Kanunu K : Karar KHK : Kanun Hükmünde Kararname m. : madde RG : Resmi Gazete s : sayfa S : Sayı SSGSSK : Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu T.C. : Türkiye Cumhuriyeti Y3HD : Yargıtay 3. Hukuk Dairesi Y9HD : Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Y10HD : Yargıtay 10. Hukuk Dairesi Y11HD :Yargıtay 11. Hukuk Dairesi Y12HD : Yargıtay 12. Hukuk Dairesi Y13HD : Yargıtay 13. Hukuk Dairesi Y21HD : Yargıtay 21 Hukuk Dairesi Y22HD : Yargıtay 22. Hukuk Dairesi YHGK : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu YİBK : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı YK : Yargıtay Kararı