BİYOLOJİ Öğretim programında yaptığı son güncelleme doğrultusunda YENİDEN DÜZENLENMİŞTİR. Redaksiyon

9. Sınıf BİYLJİ Banu KARAAĞAÇ Bilgehan PERİ T. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı BİYLJİ Öğretim programında yaptığı son güncelleme doğrultusunda YENİDEN DÜZENLENMİŞTİR. Redaksiyon Metin ÖZDEMİR Elif EKER Sibel ÇETİN Z.Sibel KARADAVUT Fatma USLU Tolga ÇETİN PAL ME YA YIN I LIK Ankara,2 014 I

PALME YAYINLARI: 796 Biyoloji 9. Sınıf / Banu KARAAĞAÇ Bilgehan PERİ Yayın Editörü : emil AYAN Yayına azırlama : PALME Dizgi Grafik Tasarım Birimi: Sakin Çam Yayıncı Sertifika No : 14142 Palme Yayıncılık 2014 ISBN : 978 605 355 167 6 Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. A. Ş. Baskı Tarihi : 2014 Basımevi Sertifika No : 16102 Bu kitap 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanılamaz, teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. er hakkı saklıdır, PALME YAYINILIK a aittir. www.palmeyayinevi.com e-mail: bilgi@palmeyayinevi.com II

Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR M. Kemal ATATÜRK III

EDİTÖRʼDEN Son yıllarda ilk ve ortaöğretimde uygulanmaya başlanan öğretim programlarının ana felsefesi, yaşam temelli yaklaşımı esas almasıdır. Bu yaklaşımla, soyut gibi algılanan birçok fen kavramı gerçek yaşamla ilişkilendirilmiş, somut hale getirilmiştir. Bu yaklaşım okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir kafa gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle yetişen genç insanlar, ezberden uzak kalacak, sağlıklı iletişim kurabilme yetileri gelişecek; kendini iyi tanıyan, çevresiyle barışık bireyler olacaktır. Palme yayıncılığın hazırladığı bu kitap serisinin içeriği yukarıda belirtilen bakış açısı çerçevesinde oluşturulmuştur. Ayrıca bu kitaplar değişen yeni sınav sistemine (YGS LYS) uygun bir niteliğe sahiptir. Üniversite sınavlarında sorulacak soruların kapsamı ve ağırlık düzeyine uygun bir konu akışı sağlanmıştır. Bu kitapların hazırlanmasında büyük bir özveriyle bana destek veren Palme Yayıncılık'ın genel müdürü sayın İlhan Budak'a teşekkür ederim. Palme Yayıncılık'tan çıkan bu kitap serisinin tüm öğrencilere yararlı olması ve onların gelişimine bir katkı sağlaması dileğiyle... emil AYAN ayancemil@hotmail.com 2014 Ankara IV

ÖNSÖZ Sevgili Öğrenciler, Liselerde eğitimin 4 yıla çıkarılması ile biyoloji müfredatı yeniden düzenlenmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı'nın müfredatına bağlı kalarak hazırlanan bu kitabın öğrencilere yeni sistemde yardımcı olacağına inanıyoruz. Çünkü iyi bir eğitimin temeli okulda atılır. Bu ise kaynakların doğru seçilmesiyle sağlanır. Bu kitap hazırlanırken konu anlatımının, akıcı ve sade olması esas alınmıştır. Konu anlatımları resimlerle desteklenirken çözümlü örnekler ile pekiştirilmiştir. Değişen eğitim sistemine bağlı kalarak hazırlanan etkinlikler ise çalışırken öğrenmeyi, öğrenirken keyif almayı sağlamaktadır. Öğrencilerimizin gelecekte mutlu ve başarılı olabilmeleri, bilim ve teknolojideki gelişmelerin onlara doğru bir şekilde aktarılması ile mümkün olacaktır. Biyoloji, bilim alanındaki yenilikleri insan hayatına sunan bir bilim dalıdır. Bu kitap hazırlanırken hem teknolojik gelişmeler hem de merak uyandıran sorular göz önünde tutularak öğrencilerin araştırmaya yönelmesi, kaynaklara ulaşma becerisi kazandırılması düşünülmüştür. Konuların anlatımlarında açık, sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır. Uzun süre yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda Palme Yayıncılık kalitesiyle hazırladığımız bu kitapta Palme Yayıncılığın Genel Müdürü Sn. İlhan Budak'a, değerli editörümüz Sn. emil Ayan'a teşekkürlerimizi sunarız. Palme yayınlarını tercih eden tüm meslektaşlarımıza ve sevgili öğrencilerimize başarı dileklerimizle... Banu KARAAĞAÇ banu.karaagac@hotmail.com (0533 720 43 72) Bilgehan PERİ bilgehanperi1@hotmail.com (0532 763 40 26) 2014 Ankara V

İÇİNDEKİLER Sayfa No ÜNİTE 1 YAŞAM BİLİMİ BİYLJİ BİLİMSEL BİLGİNİN DĞASI VE ANLILARIN RTAK ÖZELLİKLERİ...........................................9 Bilimsel Bilginin Doğası ve Biyoloji..........................9 anlıların rtak Özellikleri.................................15 ANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER............30 İNRGANİK BİLEŞİKLER.......................................30 ENERJİ VEREN BESİNLER......................................45 Karbonhidratlar..........................................46 Yağlar..................................................51 Proteinler...............................................58 ENZİMLER VE VİTAMİNLER.....................................85 Enzimler................................................85 Vitaminler...............................................90 NÜKLEİK ASİTLER VE ATP.....................................111 DNA...................................................113 RNA...................................................114 ATP...................................................116 ÜNİTE 2 ANLILAR DÜNYASI ANLILIĞIN TEMEL BİRİMİ ÜRE..............................135 ÜRE ZARI VE MADDE GEÇİŞİ................................135 ÜRE RGANELLERİ VE ÇEŞİTLERİ...........................166 ANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI.................205 ANLILARIN SINIFLANDIRILMASI VE PRKAR YT ANLILAR......205 ÖKARYT ANLILAR VE VİRÜSLER............................243 Protista Âlemi..........................................243 Mantarlar Âlemi........................................247 Bitkiler Âlemi...........................................249 ayvanlar Âlemi........................................253 Virüsler..............................................265 VI

Sayfa No ÜNİTE 3 GÜNEL ÇEVRE SRUNLARI GÜNEL ÇEVRE SRUNLARI VE İNSAN.........................293 Çevre Kirliliği...........................................293 Erozyon...............................................300 rman Yangınları.......................................301 Ekolojik Ayak İzi........................................302 Karbon Ayak İzi.........................................302 DĞAL KAYNAKLAR VE BİYLJİK ÇEŞİTLİLİĞİN KRUNMASI................................................303 Doğal Kaynakların Sürdürülebilirliği........................303 Biyolojik Çeşitliliğin Önemi...............................305 Türkiyeʼdeki Biyolojik Zenginliğin Sebepleri.................306 Biyolojik Çeşitliliğin Korunması...........................307 VII

Yaşam Bilimi Biyoloji ÜNİTE 11 YAŞAM BİLİMİ BİYLJİ Sayfa No BİLİMSEL BİLGİNİN DĞASI ve ANLILARIN RTAK ÖZELLİKLERİ.................... 9 Bilimsel Bilginin Doğası ve Biyoloji....................... 9 Bilim........................ 9 Bilimsel Çalışma Süreçleri........ 9 Biyoloji ve Tarih............... 12 Biyoloji ve ayat.............. 12 Biyolojinin Çalışma Alanları...... 14 anlıların rtak Özellikleri....... 15 ücresel Yapı................. 15 Beslenme.................... 15 Solunum ve ATP Üretimi........ 15 rganizasyon................. 16 Çevresel Uyarılara Tepki........ 16 Metabolizma................. 16 areket..................... 17 Üreme...................... 17 Boşaltım..................... 17 Adaptasyon.................. 17 Büyüme..................... 17 omeostasi.................. 17 Protein Sentezi............... 17 Etkinlikler.................... 20 Test....................... 23 Yazılıya azırlık Soruları........ 25 Bölüm evap Anahtarı.......... 27 Sayfa No ANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞİKLER............. 30 İNRGANİK BİLEŞİKLER...... 30 Su....................... 30 Asitler....................... 31 Bazlar....................... 32 Tuzlar....................... 33 Mineraller.................... 34 Etkinlikler.................... 36 Test....................... 38 Yazılıya azırlık Soruları........ 40 Bölüm evap Anahtarı.......... 42 ENERJİ VEREN BESİNLER........ 45 Karbonhidratlar............... 46 Monosakkaritler............... 46 Disakkaritler.................. 47 Polisakkaritler................ 49 Yağlar....................... 51 Yağ asitleri................... 52 Trigliseritler.................. 53 Fosfolipitler.................. 53 Steroitler.................... 54 kuma Metni................. 57 Proteinler.................... 58 Primer Yapı.................. 60 Sekonder Yapı................ 60 Tersiyer Yapı................. 61 Kuaterner Yapı................ 61 Proteinlerin anlılar için Önemi...................... 61 Düzenli ve Dengeli Beslenmenin Önemi...................... 63 Etkinlikler.................... 65 Test 1, 2 ve 3................ 71 Yazılıya azırlık Soruları........ 77 Bölüm evap Anahtarı.......... 80 Sayfa No ENZİMLER ve VİTAMİNLER........ 85 Enzimler..................... 85 Enzimlerin Yapısı.............. 85 Enzimlerin Özellikleri........... 86 Enzimlerin Çalışmasına Etki Eden Faktörler............ 88 Vitaminler.................... 90 kuma Metni................. 93 Etkinlikler.................... 95 Test 1 ve 2.................. 99 Yazılıya azırlık Soruları....... 104 Bölüm evap Anahtarı......... 108 NÜKLEİK ASİTLER ve ATP....... 111 DNA (Deoksiribonükleik Asit).... 113 RNA (Ribonükleik Asit)......... 114 ATP (Adenozin Trifosfat)....... 116 Etkinlikler................... 119 Test 1 ve 2................. 123 Yazılıya azırlık Soruları....... 127 Bölüm evap Anahtarı......... 130

BİLİMSEL BİLGİNİN DĞASI VE ANLILARIN RTAK ÖZELLİKLERİ I. BİLİMSEL BİLGİNİN DĞASI VE BİYLJİ 1. Bilim Bilim sözcüğü Latincede bilmek anlamına gelir. Bilim, bir öğrenme yolu olup doğal dünyayı anlamamıza katkı sağlar. Bilim, kendimiz, diğer yaşam formları ve gezegenimize duyduğumuz merakımız sonucu ortaya çıkmıştır. Anlamaya çalışmak temel içgüdülerimizden biridir. Bilimin kalbinde sorgulama yer alır. Sorgulama, bilgi ve açıklama getirmek için araştırma yapmaktır. Bu sırada sıklıkla özel sorulara odaklanılır. Sorgulama, Mendelʼi özelliklerin nesilden nesile nasıl aktarıldığını araştırmaya yöneltmiştir. Ve günümüzde sorgulama, biyolojik bütünlük ve çeşitliliği moleküler düzeyde anlamamıza yardım eden genomik analizin yürütülmesini sağlayan güçtür. Aslında, sorgulayıcı düşünce, biyolojideki bütün gelişmeleri yürüten bir motordur. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji Başarılı bilimsel sorgulamanın formülü yoktur. Araştırıcıların sıkı sıkıya izlemeleri gereken bir kural kitabı olan, tek bir yöntem yoktur. Bütün araştırmalarda olduğu gibi, bilim dikkatli planlama, nedenselleştirme, yaratıcılık, işbirliği, rekabet, sabır ve olumsuzlukların üstesinden gelmek için sürekliliğin yanı sıra zorluklara karşı koyma, macera ve şans öğelerini içerir. Sorgulamanın bu denli çeşitli öğelerinin bulunması bilimi, çoğu insanın anladığından çok daha az yapılandırmış hale sokmaktadır. Buna rağmen, bilimin, doğayı tanımlama ve açıklamanın diğer yollarından ayıran belirli özellikleri ayrıştırılabilir. Bilim insanları, bir sorgulama süreci kullanarak, doğal olayların nasıl çalıştığını anlamaya yeltenir. Bu sorgulama süreci, gözlem yapma, mantıklı bir hipotez kurma ve bunları sınanmasını içerir. Sürecin tekrarlanabilir olması gerekir: Bir hipotezin sınanması sırasında yapılan ek gözlemler, yeni bir hipotezin kurulmasına ya da orijinal hipotezin değiştirilmesini gerektirebilir. Böylece, bilim insanları, doğayı yöneten yasaların en iyi şekilde öngörülmesine giderek daha fazla yaklaşırlar. 2. Bilimsel Çalışma Süreçleri Bilim insanları, bilgi ve açıklama getirmek için araştırmalar yaparak yani bir sorgulama süreci kullanarak doğal olayların doğal nedenlerini anlamaya çalışır. Bu sorgulama süreci gözlem yapma, mantıklı bir hipotez kurma ve bunların sınanması gibi bir seri basamağı içerir. Bilimsel çalışma sürecinin başında çözümü aranacak problemin net bir şekilde ortaya konulması gerekir. Bilim insanları bu amaçla çeşitli gözlemler yapar ve konuyla ilgili alanda daha önceden yapılmış çalışmalardan yararlanırlar. Gözlem bilgi toplamak için algılarımızın kullanılmasıdır. Gözlem, ya doğrudan ya da mikroskop gibi algılarımızı arttıran araçların yardımıyla dolaylı olarak yapılır. Kayıt altına alınmış gözlemler veri olarak isimlendirilir. Veriler bilimsel sorgulamaya dayalı bilgi öğeleridir. Gözlemler, iyi kurgulanmış bir hipotezin kurulmasına yol göstericiliği yapar. Bilimde hipotez, bir soruya verilen geçici bir yanıttı r. Başka bir ifadeyle, bir soruya verilen denemeye bağlı gerçekçi açıklamadır. Bilimsel bir hipotez, ilave gözlemler ya da deneyler yapılarak test edilebilir özellikte kurulmalıdır. Günlük sorunlarımızın çözümünde hepimiz hipotezler kullanırız. Örneğin, kamp yaparken el fenerinizin söndüğünü düşünün. Bu bir gözlemdir. Bu durumda sorulacak soru açıktır. El feneri neden çalışmıyor? Deneyimlerimize dayanarak mantıklı iki hipotez ileri sürülebilir. Bunlardan birincisi, el fenerindeki piller bitmiştir; ikincisi ise el fenerinin am- 9

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji pulü yanmıştır. Birbirinin seçeneği olan her iki hipotez sizi denemelerle sınayabileceğiniz öngörülere götürecektir. Örneğin birinci hipotez, pillerin değiştirilmesinin sorunu çözeceğini öngörür. Gözlemler Soru ipotez #1: Piller bitmiş ipotez #2: Ampul yanmış Öngörü: Pilleri değiştirmek sorunu çözer Öngörü: Ampulü değiştirmek sorunu çözer Öngörünün sınanması Öngörünün sınanması Deney hipotezi doğrulamamıştır Deney hipotezi doğrulamıştır ipoteze dayalı sorgulama ile ilgili bir kamp yeri örneği. 10

Bilim insanları kurdukları hipotezleri somut delillerle desteklemelidirler. Bu amaçla deney ve gözlemlere başvurulur. Deney, kontrollü şartlar altında ortaya konan hipotezi test etmek için gerekli verinin toplandığı araştırma sürecidir. Bu araştırma sürecinde kontrol ve deney grubu olarak adlandırılan iki grup oluşturulur. Kontrol grubu, deney grubunda yapılan uygulamanın etkilerinin karşılaştırılması amacıyla kullanılır. Kontrollü deneylerde ortam şartlarından bir tanesi değiştirilir. Deneyde etkisi araştırılan değişkene bağımsız değişken denir. Bağımsız değişkenin değiştirilmesi deneyin sonucunu da etkiler. Bağımsız değişkene bağlı olarak değişen değişkene bağımlı değişken denir. Örneğin ışık renginin fotosentez hızına etkisi araştırılırken diğer tüm şartlar sabit tutulur ve ışık rengi değiştirilir (bağımsız değişken). Kullanılan ışığın rengine göre fotosentez hızında meydana gelen değişim ise bağımlı değişkendir. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji Dikkatli göz lem ve öl çüm ler bi li me ham bil gi sağ lar. Kırmızı ışık 100 ml su 25 Tüm mineraller Kontrol grubu Mor ışık 100 ml su 25 Tüm mineraller Yeşil ışık 100 ml su 25 Tüm mineraller Deney grubu Sarı ışık 100 ml su 25 Tüm mineraller Deney ve kontrol grubunun şematik olarak gösterimi Kontrollü deney sonuçları hipotezi desteklemiyorsa hipotez terk edilir. Kontrollü deney sonuçları hipotezi destekliyorsa elde edilen çıkarımlar diğer bilim insanları ile paylaşılır. Bunun için bilim insanları çalışma sonuçlarını bilimsel dergi ve konferanslarda sunarlar. Bu sayede bilim insanları kendi alanlarındaki gelişmeleri takip ederler. Ayrıca yapılan araştırmaların sonuçlarının tekrar test edilmesi, yeni problemlerin tanımlanması, hipotezlerin kurulması ve araştırmaların yapılması için bu paylaşım çok önemlidir. harles Darwin doğal seçilim teorisini ileri sürmüştür. Bilimde Teoriler ve Kanunlar: Bilimsel teori ve bilimsel kanun kavramları birbirinden farklı anlamlara sahiptir. Bilimsel bir teori, hipoteze oranla çok daha geniş kapsamlıdır. Teoriler, doğada gerçekleşen olaylar hakkında yapılan ve arkasında güçlü deliller bulunan açıklamalardır. Bilimsel kanunlar doğal olayların nasıl gerçekleştiği sorusuna cevap verirken, teoriler kanunları açıklar ve neden sorusuna cevap vermeye çalışır. İnsanlar genel olarak hipotezlerin teoriye dönüştüğünü daha sonra teorilerin yeterli delillerle ispatlanması durumunda kanunlara dönüştüğünü düşünür. Ancak bu bir yanılgı olup, teoriler ve kanunlar arasında bu şekilde hiyerarşik bir ilişki yoktur. Çünkü teori ve kanun farklı bilimsel bilgi türleri olup, teoriler hiçbir zaman kanunlara dönüşmez. 11

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 3. Biyoloji ve Tarih Biyoloji ile ilgili elde edilen bilgiler, tarihsel süreç içerisinde diğer bilim dallarındaki ve özellikle teknolojideki gelişmelere bağlı olarak büyük değişim göstermiştir. Biyolojinin aşama kaydetmesinde iki önemli etken vardır. Bunlardan ilki teknolojinin gelişmesidir. Başta mikroskop olmak üzere, canlılarla ilgili çalşımalarda kesin sonuçların alınmasını sağlayan çeşitli aletlerin bulunması hem biyolojiden elde edilen bilginin kesinlik derecesini artırmış hem de biyolojinin daha hızlı ilerlemesinde etkili olmuştur. Mikroskobun gelişimine paralel olarak kesit almada kullanılan aletlerin ve boyama tekniklerinin gelişmesi biyolojik çalışmaların laboratuvar ortamına taşınmasını sağlamıştır. Bunun yanı sıra, bazı ölçü aletlerinin geliştirilmesi biyolojik araştırmaların daha verimli bir şekilde yapılabilmesine olanak sağlamıştır. Biyolojinin ilerlemesinde etkili olan ikinci önemli sebep ise 17. yüzyılda diğer bilimlerde kullanılmaya başlayan denyesel yöntemin biyolojide de kullanılmasıdır. Ayrıca fizik, kimya ve matematik gibi alanlardaki keşifler biyolojinin de etkileşim ve gelişimini hızlandırmıştır. Aşağıda biyoloji tarihindeki önemli kişilerden bazıları ve yaptıkları çalışmalar verilmiştir. Andreas Vesalius (1543): İnsan Vücudunun Yapısı adlı eserini yayımlamıştır. Bu çalışma anatomi biliminin akademik bir uğraş olarak kabul edilmesini sağlamıştır. William arwey (1628): Kalpten başlayan kan dolaşımını doğru olarak tanımlayan ilk bilim insanıdır. Buna göre kalpten pompalanan kan damarlar aracılığı ile vücuda girip, yine damarlar aracılığı ile kalbe dönmektedir. Anton Van Leeuwenhoek (1673): Basit yapılı mikroskobu geliştirerek bakterileri gözlemleyen ilk bilim adamı olmuştur. harles Darwin (1859): Türlerin Kökeni Üzerine adlı kitabını yayımlamıştır. anlıların ortak bir atadan evrimleşme yoluyla çeşitlendiği görüşünü ortaya atmıştır. Louis Pasteur (1881): Bilim ve insanlık tarihinde çok az bilim insanı Louis Pasteur (Luis Pastör) gibi insan hayatını büyük oranda etkileyen buluşlar ve icatlar yapmıştır. Öyle ki günlük yaşamda bile kullandığımız pastörizasyon sözcüğü onun yaptığı buluşlardan sadece birini göstermektedir. Kristaller için yaptığı kuramsal çalışmalarının yanında bazı hastalıklara bağışıklık sağlamak için yaptığı çalışmaları, özellikle de şarbon denilen diğer adıyla antraks olarak bilinen koyun ve sığırlarda bulaşıcı olan hastalıkla, kuduza karşı bulduğu aşı Pastörʼün dünyanın en ünlü bilim adamlarından biri olmasına katkıda bulunmuştur. James Watson ve Francis rick (1953): Birlikte DNA molekülünün yapısını keşfetmişlerdir. 4. Biyoloji ve ayat Dünya nüfusunun hızla artması ve buna paralel olarak gerçekleşen sanayileşme bir çok problemi (gıda sıkıntısı, küresel iklim değişikliği, sağlık sorunları, çevre kirliliği gibi) beraberinde getirmiştir. Biyoloji hayatı tehdit eden bu sorunların çözümüne katkı sağlayan bir bilim dalıdır. Genetik araştırmalar tıp ve eczacılık endüstrisine yeniden şekil vermiştir. Böylece hem hastalıkların teşhisi hem de eczacılık ürünlerinin geliştirilmesinde tıbbi yönden pekçok gelişim sağlamıştır. Bu süreçte genelde protein olmak üzere pek çok eczacılık ürünü elde edilmiştir. Şeker hastalığının tedavisinde kullanılan insülin hormonu ile mikrobik hastalıklara kaşı kullanılan antibiyotik ve interferonlar protein yapılı eczacılık ürünlerine örnek olarak verilebilir. 12

Eczane hayvanları olarak keçiler: Bu transgenik keçi antithrombin isimli bir insan kan proteini kodlayan bir gen taşımakta ve bu proteini sütünde salgılamaktadır. Bu proteini sentezleyemedikleri için nadir bir kalıtsal hastalıktan muzdarip hastaların kan damarlarında kan pıhtıları oluşmaktadır. Keçi sütünden kolayca saflaştırılan bu protein söz konusu hastaların tedavisinde kullanılmak üzere Birleşik Devletlerde ve Avrupaʼda ruhsatlandırılmıştır. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji Belirli mikroorganizmaların kimyasalları belirgin bir şekilde dönüştürebilme yetenekleri çevrenin temizlenmesinde giderek daha fazla kullanılmaktadır. Günümüzde bilim insanları mikroorganizmaların değerli metabolik yeteneklerden sorumlu genlerini diğer mikroorganizmalara aktarmaktadır. Bu değişime uğratılmış mikroorganizmalar daha sonra çevresel sorunların iyileştirilmesinde kullanılabilmektedir. Örneğin, pek çok bakteri çevreden bakır, kurşun, ve nikel gibi metalleri alabilir ve bu metalleri bakır sülfat ya da kurşun sülfat gibi bileşikler haline getirebilir. Bu tür bileşikler kolaylıkla elde edilebilir. Genetiği değiştirilmiş mikroorganizmalar hem minerallerin elde edildiği madencilikte (özellikle cevher rezervleri tükendiğinde) ve hem de oldukça zehirli maden atıklarının temizlenmesinde önemli olabilir. Biyoteknologlar aynı zamanda mikroorganizmaları kullanarak su, hava ve toprakta bulunan kirleticileri temizlemeye yönelik çalışmalarda yapmaktadır (biyoremediasyon). Bu organizmalar, atık suların arıtılması ve petrol kirliliğinin azaltılması gibi çalışmalarda kullanılmaktadır. Bir petrol kirlenmesinde biyoremediasyon: Alaskaʼdaki petrole bulanmış sahilde bir işçi, gübre püskürtme işlemini yürütüyor. Bu gübreler, bölgedeki bakterilerin üremesini uyararak, petrolün parçalanmasını (bazı durumlarda, doğal parçalanma süresini beş kata kadar hızlandırarak) başlatmaktadır. Bu teknik, sahillerdeki petrol kirlenmesinde şimdiye değin geliştirilmiş en hızlı ve ekonomik yöntemdir. 13

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji İnsanlar yüzyıllardan beri bitki ve hayvanları ıslah çalışmalarında kullanmışlardır. Böylece daha kaliteli meyve, daha fazla yumurta, daha fazla et ve süt veren canlı türleri elde etmişlerdir. Son yıllarda gelişen biyoteknolojik yönlemler ile bu tür çalışmalar hızlanmıştır. Bu durum hızla artan dünya nüfusunun besin ihtiyacını kaşılamak için önemli bir umut kaynağı olmuştur. 5. Biyolojinin Çalışma Alanları Biyoloji biliminin hem dünyada hem de ülkemizde geleceği son derece parlaktır. Araştırma destek programlarında birinci derecede önceliği olan bir alandır. Dünyada iş potansiyeli en fazla olan alanlardan birisidir. Ülkemizde ise biyologlara sunulan çalışma olanakları ve önerilen iş kalitesi her geçen yıl giderek artmaktadır. Biyoloji bölümünden mezun olan bireyler lisansüstü eğitim alarak gerek yurt içi gerek yurt dışındaki üniversitelerde akademik kariyer yapma olanağına sahiptir. Çok geniş bir alana sahip olan biyolojinin güncel çalışma alanları aşağıda verilmiştir: Sağlık hizmetleri veren kurum ve kuruluşlarda her türlü tıbbı analizin yapılmasında, tıbbi araştırma ve destek ünitelerinde, Çevre koruma, kontrol ve ekolojik planlama ile ilgili alanlarda, idrobiyoloji ve su ürünleri ile ilgili araştırma ve üretim faaliyetlerinde, Biyoteknolojik çalışma yapan kurum ve kuruluşlarda her türlü araştırma-geliştirme ve üretim faaliyetlerinde, Milli parklar, Doğa Koruma, Yaban ayatı Koruma ve Özel Çevre Koruma alanlarında, Eğitim sektöründe biyoloji veya fen bilgisi öğretmeni olarak, Tarım ve ormancılık alanlarında araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde, ÇED (Çevre Etki Değerlendirmesi) raporlarının hazırlanmasında, Gıda kontrol laboratuarlarında, Biyolojik ürünlerle ilgili standartların belirlenmesinde, Arıtma tesislerinde, Kriminoloji laboratuarlarında ve Adli Tıpla ilgili alanlarda, Biyomedikal çalışma alanlarında, İlaç ve hammaddelerin üretiminde, kalite kontrolünde, araştırma-geliştirme çalışmalarında kariyer yapma imkanları bulunmaktadır. 14

Sitoplazma Ökaryotik hücre Çekirdek Prokaryotik hücre rganeller Prokaryot ve ökaryot hücrelerin genel görünümü Bakteriler tek hücreli canlılardır. II. ANLILARIN RTAK ÖZELLİKLERİ Bir parka girdiğinizde canlı ve cansız birçok varlığı birlikte görebilirsiniz.üzerinde oynadığınız çimler, etrafınızda koşan köpekler, gökyüzüne doğru uzanan ağaçlar canlı varlıklara; yerlerde bulunan taşlar, sallandığınız salıncaklar ve havada uçuşan balonlar ise cansız varlıklara örnek olarak verilebilir. Peki anlıları cansızlardan ayıran özelilkler nelerdir? sorusuna nasıl cevaplayabiliriz. Varlıkların yalnızca bir özelliğine bakarak canlı olup olmadığına karar veremeyiz. Çünkü canlılar çok sayıda canlılık özelliği gösterirler. Aşağıda canlıların sahip olduğu ortak özellikler maddeler haline verilmiştir. 1. ücresel Yapı Tüm canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim olan hücre veya hücrelerden meydana gelir. anlılar hücre sayılarına ve yapılarına göre gruplandırılabilir. Bakteri, amip ve paramesyum gibi canlılar tek hücrelidir. Şapkalı mantar, ayçiçeği ve insan gibi canlılar ise çok hücrelidir. ücreler yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır. Prokaryot hücrelerde çekirdek ve zarla çevrili organeller bulunmaz. Bakteri ve arkebakteri âlemlerinde bulunan canlılar prokaryot hücre yapısına sahiptir. Ökaryot hücrelerde, yönetici molekül olan DNA çekirdek içinde bulunur. Bu hücrelerde mitokondri gibi zarlı organeller bulunur. Protista, mantar, bitki ve hayvanlar âleminde yer alan canlılar ökaryot hücre yapısındadır. 2. Beslenme Tüm canlılar metabolik aktivitelerini devam ettirebilmek için besin maddelerine ihtiyaç duyar. totrof organizmalar inorganik maddeleri kullanarak kendi besinlerini üretebilen canlılardır. Örneğin bitkiler güneş ışığını kullanarak ihtiyaç duydukları organik besinleri sentezler. Mantar ve hayvan gibi canlılar ise kendi besinlerini üretemezler. eterotrof olarak adlandırılan bu canlılar, besin ihtiyaçlarını diğer canlıları yiyerek karşılarlar. UYARI Tüm canlılar inorganik maddeleri yaşadığı ortamdan hazır alır. totrof canlılar organik besin monomerlerini inorganik maddeleri kullanarak üretebilirken, heterotrof canlılar diğer canlılardan karşılarlar. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji Çitalar çok hücreli bir canlılardır. 3. Solunum ve ATP üretimi Tüm canlılar besin monomerlerini solunum reaksiyonları ile parçalayarak ihtiyaç duydukları ATP'yi sentezler. ücrelerde oksijenli ve oksijensiz olmak üzere iki çeşit solunum gerçekleşir. Besin monomerlerinin oksijen kullanılmadan parçalanarak ATP'nin sentezlendiği reaksiyonlara oksijensiz solunum denir. Besinler tamamen parçalanamadığı için enerji verimi düşüktür. Besinlerin oksijen yardımıyla parçalanarak ATP'nin sentezlendiği reaksiyonlara oksijenli solunum adı verilir. Besin monomerleri daha küçük bileşenlerine parçalandığı için enerji verimi oksijensiz solunuma göre oldukça yüksektir. 15

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 4. rganizasyon er canlı belirli bir organizasyona sahiptir. Tek hücreli canlılarda organizasyon, hücrenin farklı kısımlarının farklı görevleri üstlenmesiyle oluşur. Çok hücreli canlılarda ise belirli bir görev için özelleşmiş hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemlerde organizmayı oluşturur. ücre Atomlar 1 Molekül. Burada gördü ünüz klorofil molekülü, bilgisayarda çizilmifl bir modeldir. Bu molekül birçok atomdan oluflur. Bitkilerin yapraklar nda bulunan klorofil, fotosentezi sürdürecek enerjiyi sa lamak için, günefl fl n yakalar. 2 rganel. Fotosentez süreci, kloroplast ad verilen hücre organeli içinde organize olmufl birçok molekülü gerektirir (Mikroskopta çekilen bu mikrograftaki büyük yap, bir kloroplastt r). 3 ücre. ücre ad n verdi imiz canl birimin ifl görmesinde, birçok organel iflbirli i yapar. Burada, yaprak hücreleri içindeki kloroplastlar belirgin olarak görünmektedirler. 4 Doku. Çok hücreli organizmalarda hücreler genellikle dokular fleklinde organize olurlar. Dokular, benzer hücrelerin oluflturdu u ifllevsel birimlerdir. 5 rgan. Akçaa aç bitkisinin bir organ olan yaprak birçok farkl dokunun özgül olarak organize olmas yla oluflur. Bu dokular aras nda fotosentetik doku, epidermis ve köklerden yapraklara su ileten vasküler doku vard r. Bir bitki türü olan akçaağaçta organizasyon düzeyleri 6 rganizma. Akçaa aç bir biyolojik komünite üyesidir. Bir komünite çok say da farkl organizma türünü içerir. 5. Çevresel uyarılara tepki Tüm canlılar çevreden gelen uyarılara karşı tepki gösterirler. anlıların gösterdiği tepki biçimlerinde farklılıklar görülür. Örneğin tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir canlı olan öglena, fotosentez yapabilmek için ışığa yönelir. Bitki köklerinin suya yönelmesi, gözbebeklerimizin parlak ışıkta küçülmesi çok hücreli canlıların gösterdiği tepkilerden bazılarıdır. 6. Metabolizma ücrede meydana gelen yapım ve yıkım tepkimelerinin tamamına metabolizma denir. Metabolizma ikiye ayrılır. a) Anabolizma (Özümleme): Basit moleküllerin birleştirilerek daha karmaşık moleküllerin sentezlenmesidir. Bu olaylar sırasında ATP harcanır (endergonik). Fotosentez, protein sentezi ve glikojen sentezi anabolik reaksiyonlardır. 16

Tüm canlılarda olduğu gibi bitkilerde de anabolik ve katabolik reaksiyonlar meydana gelir. Fotosentez ile ürettikleri besinlerin bir kısmını oksijenli solunumla parçalayarak enerji üretirler. Bombacı böceğinin kendini savunmak için gösterdiği tepki. Bu böcek vücudunda bir karınca olduğunu fark ettiğinde, kaynama sıcaklığındaki bir sıvıyı karnındaki bezlerden doğrudan doğruya bu karıncaya püskürtür. Bulunduğu ortama uyum sağlayan bir kar tavşanı b) Katabolizma (Yadımlama): Kompleks moleküllerin daha basit moleküllere parçalanmasıdır. Sindirim, oksijenli solunum ve oksijensiz solunum katabolik reaksiyonlardır. Anabolizma n^ glikozh Glikojen+ ] n -1g Katabolizma 2 Anabolizma n] A min o asitg Pr otein + ] n -1g Katabolizma 2 Anabolizma 1Gliserol + 3Ya asiti Ya + 3 Katabolizma 2 7. areket Sünger ve mercan gibi bazı canlılarda yer değiştirme görülmez. Diğer bütün canlılar hareket edebilir. Bir hücreli canlılarda hareket için özelleşmiş farklı yapılar vardır. Öglenada bulunan kamçı ile paramesyumda bulunan siller buna örnek olarak verilebilir. Çok hücreli canlılarda ise hareket için özelleşmiş organlar bulunur. 8. Üreme anlıların sayılarını devam ettirebilmek için yeni bireyler oluşturmasına denir. Eşeysiz ve eşeyli üreme olmak üzere ikiye ayrılır. Eşeysiz üreme ile oluşan canlıların genetik yapıları ata canlı ile aynıdır. Bakterilerin bölünmesi, hidranın tomurcuklanması eşeysiz üreme örnekleridir. Eşeyli üreme ile oluşan canlıların genetik yapıları ise birbirlerinden ve ata canlıdan farklı olur. Böylece tür içi genetik çeşitlilik oluşur. 9. Boşaltım anlıların metabolik faaliyetler sonucunda oluşan atık maddeleri vücutlarından uzaklaştırmasına boşaltım denir. Tek hücreli canlılar boşaltım maddelerini hücre zarının üzerinden atarlar. Tatlı sularda yaşayan paramesyum ve öglena gibi canlılarda fazla su kontraktil kofulla atılır. Bitkilerde bulunan stoma (gözenek) ve lentisel (kovucuk) gibi yapılar farklı maddelerin atılımında görev alır. ayvanlarda ise bu olay için özelleşmiş sistemler bulunur. 10. Adaptasyon Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve üreme şansını arttıran kalıtsal özelliklerin tümüne adaptasyon denir. Çöl gibi kurak bölgelerde yaşayan kaktüslerin iğne yapraklı olması, bukalemunun bulunduğu ortama göre renk değiştirmesi adaptasyon örnekleridir. 11. Büyüme Tek hücreli canlılarda büyüme sitoplazmanın hacimce artması ile gerçekleşir. Çok hücreli canlılarda ise büyüme olayı hücre bölünmesi sonucu olur. Bitkilerde büyüme sınırsızken, hayvanlarda ise sınırlıdır. 12. omeostasi (İç Denge) Bir organizmanın kararlı bir iç çevre ve dengeye sahip olmasına homeostasi denir. Çevre şartlarının değişmesine rağmen, canlılar iç dengelerini sürekli olarak sabit tutmaya çalışır. Örneğin koşan bir bireyde, solunum sonucu açığa çıkan ısının fazlası terleme ile dış ortama atılır. Böylece vücut ısısının yükselmesi ve enzimlerin bozulması engellenmiş olur. 13. Protein Sentezi Prokaryot ve ökaryot hücrelerin tamamında ribozom organeli bulunur. Bu nedenle tüm canlılarda protein sentezi gerçekleşir. anlılar DNA'larındaki genetik bilgiye göre amino asitleri birleştirip, kendilerine özgü yapıda olan protein moleküllerini üretirler. UYARI İnorganik maddelerin organik maddeye dönüşümü sadece ototrof canlılarda gerçekleşir. Kendine özgü organik madde üretimi (protein sentezi) ise bütün canlılarda ortak olarak gerçekleşir. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 17

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji (a) Dü zen. an lı lı ğın bü tün özel lik le ri, bu ya - kın çe kim ay çi çe ğin de gö rül dü ğü gi bi, orga ni zma nın sa hip ol du ğu üst dü zey de ki ya pı sal dü zen den kay nak la nır. (b) Üre me. r ga niz ma lar ken di benze ri olan bir can lı oluş tur mak üze re ço ğalırlar. anlılar sa de ce canlılardan türer. Bu ra da, Japon yaʼda ya şa yan bir ma kak ve yav ru su gö rül mekte dir. (c) Bü yü me ve ge liş me. DNA şek lin de ki kalıt sal prog ram lar, bir or ga niz ma nın ait oldu ğu tü re öz gü özel lik le ri oluş tu ra rak, onun bü yü me ve ge liş me şek li ni yö ne tir. Bu ra da os ta Ri caʼda ya şa yan bir kur ba - ğa tü rü ne ait emb ri yo la rı görülmektedir. (d) Ener ji kul la nı mı. r ga niz ma lar ener ji yi dı şa rı dan alır ve onu çok de ği şik iş ler yap mak üze re dö nüş tü rür ler. Bu ya ra sa sa gu aro k ak tü sü nün nek ta rı nı ya kıt olarak al mak ta dır. Ya ra sa uç mak ve di ğer işle ri ni yap mak için ge rek li gü cü, be sin de ki mo le kül ler de de po lan mış olan ener ji den sağ lar. (e) Ev rim sel uyum. Ev rim, or ga niz ma lar ile on la rın çev re le ri ara sın da ki et ki le şi min bir sonu cu dur. Ev ri min so nuç la rın dan bi ri si, or ganiz ma la rın çev re le ri ne uy um sağ la ma la rı dır. Kış lık tüy le ri ne bü rün müş bu be yaz kuyruklu orman tavuğunun be yaz tüy le ri, onu kar la kap lı çev re de he men he men gö rün mez kılmak ta dır. (f) Çevresel uyarılara tepki verme. Biraz sonra sindirilecek olan bu cırcır böceği, Venüs sinekkapanın kapan oluşturacak şekilde değişikliğe uğramış yapraklarının yüzeyindeki tüy hücrelerini uyardığında, kapana düşmüştür. Bitki bu çevresel uyarana, hızla kapanı kapatarak cevap vermiştir. anlılığın bazı özellikleri (g) o me os ta si. Dış or tam da ki de ğiş ken li ğe kar şı lık, or ga niz ma nın iç or ta mı nı be lir li sı nırlar içinde de ğiş mez tu tan dü zen le yi ci me kaniz ma lar var dır. Bu dü zen le me ho me os ta si ola rak ad lan dı rı lır. Bu ör nek te gö rü len si yah kuy ruk lu tav şa nın ge niş ku lak la rın da ki kan da mar la rın da akan kan mik ta rı nın dü zen lenme si, ısı kay bı nı sü re kli ola rak de net ler. ayva nın vü cut sı cak lı ğı nın ho me os ta si si ne bu şe kil de bir kat kı sağ la nır. 18

BAKTERİ ÂLEMİ a) Bakteri âleminin üyeleri, çok çeflitli ve yayg n olan prokaryotlard r. PRKARYT ARKELER ÂLEMİ b) Arkelerin birço u, tuz gölleri ve kaynar su kaynaklar gibi yeryüzünün olağanüstü koşullara sahip ortamlarında yafl arlar. Moleküler kan tlar, arkebakterilerin ökaryotlara (bakterilere oldu undan) daha yak n oldu unu göstermifl tir. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji PRTİSTA ÂLEMİ ÖKARYT MANTARLAR ÂLEMİ c) Protista Âlemi bir hücreli ökaryotlarla bunlar n nispeten basit çok hücreli akrabalar n içerir. Bu foto rafta havuz suyunda yaflayan protist örnekleri görülmektedir. Bilim adamlar evrim ve çeflitlili i daha iyi temsil edebilecek flekilde, protistleri birkaç âleme bölüp bölemeyeceklerini tart flmaktad rlar. BİTKİLER ÂLEMİ d) Fungi Âlemi k smen üyelerinin beslenme biçimine göre tan mlan r. Burada gördü ümüz mantarlar organik maddeleri parçalad ktan sonra, monomerlerini emerler. AYVANLAR ÂLEMİ e) Plantae (Bitkiler) Âlemi burada gördü ümüz lâleler gibi fotosentez yapan, çok hücreli ökaryotlar içerir. f) Animalia (ayvanlar) Âlemi di er organizmalar yiyen, çok hücreli ökaryotlar içerir. anlıların altı alemi 19

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji Etkinlik 1 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri Boşluk Tamamlama Soruları hipotez tümdengelim hücre katabolizma anabolizma ototrof teori tahmin metabolizma prokaryot ökaryot homeostasi adaptasyon ribozom eşeyli Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen ifadeler ile tamamlayınız. 1. Çekirdeği ve bir zarla çevrili organelleri olmayan hücrelere... hücre adı verilir. 2. Basit yapılı moleküllerin birleştirilerek daha kompleks moleküllerin sentezlenmesine... denir. 3. Bir organizmanın kararlı bir iç çevre ve dengeye sahip olmasına... denir. 4.... organizmalar inorganik maddeleri organik maddelere çevirerek kendi besinlerini sentezlerler. 5. Bir hücredeki yapım ve yıkım tepkimelerinin tamamına... denir. 6. Kompleks moleküllerin daha basit moleküllere parçalanmasına... adı verilir. 7. Bir soruya verilen denemeye bağlı gerçekçi açıklamaya... denir. 8. Prokaryot ve ökaryot canlıların tamamında... organeli bulunur. 9. Genel önermelerden yola çıkarak özel sonuçlara ilişkin çıkarımlar yapılması... yaklaşımını ifade eder. 10. Tüm canlılarda yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim... olarak adlandırılır. 11. Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerin tümüne... denir. 12. Protistalar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar âleminde bulunan canlılar... hücre yapısına sahiptirler. 13. Bilimsel bir..., hipoteze oranla çok daha fazla bulgu tarafından desteklenir ve geniş kapsamlıdır. 14. anlılarda gerçekleşen... üreme sonucunda genetik çeşitlilik ortaya çıkar. 15. Bir hipotezden mantık yoluyla çıkarılan sonuçlara... denir. 20

Etkinlik 2 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri Doğru Yanlış Soruları Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına "D", yanlış olanların yanına "Y" harfi yazınız. 1. Bitki hücrelerinin glikozun fazlasını nişasta olarak depolaması anabolik bir olaydır. 2. Bir hipotez eldeki verileri kapsamalı ve sınanabilir özellikte olmalıdır. 3. Veriler, kayıt altına alınmış gözlemlerdir. 4. İnorganik maddeler olan mineralleri ototrof canlılar üretebilirken, heterotrof canlılar dış ortamdan hazır alırlar. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 5. Biyoloji, diğer bilim dalları ve teknolojideki gelişmeleri takip eden dinamik bir bilimdir. 6. Ribozomda amino asitlerin birleştirilerek, protein molekülünün sentezlenmesi katabolik bir olaydır. 7. Tek hücreli canlılarda büyüme mitoz bölünme ile sağlanır. 8. ksijenli solunumda besin monomerleri, oksijensiz solunuma göre daha iyi parçalandığından üretilen ATP miktarı daha fazladır. 9. Eşeyli ve eşeysiz üremede genetik çeşitlilik ve birey sayısı artar. 10. Adaptasyonlar kalıtsal olmadığı için bir sonraki nesile aktarılamaz. 11. Fotosentez yapan ökaryot hücrelerde klorofil pigmenti kloroplast organelinde bulunur. 12. Tüm canlılar kendilerine özgü organik madde üretimini gerçekleştirir. Etkinlik 3 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri rtak Özellik Bulma Aşağıda canlılara ait bazı özellikler verilmiştir. anlılarda ortak olarak bulunan özelliklerin yanındaki kutulara ( ), ortak olmayan özelliklerin yanındaki kutulara (X) işareti koyunuz. a. İnorganik maddelerden organik madde sentezleme. b. Yönetici molekül olan DNA'nın çekirdekte bulunması. c. İnorganik maddeleri yaşadığı ortamdan hazır alma. d. Besin monomerlerini solunum reaksiyonları ile parçalayarak ATP üretimi. e. Belirli bir görev için özelleşmiş hücrelerden oluşan dokular içerme. f. Çevreden gelen uyarılara tepki gösterme. g. Aktif hareket ile yerdeğiştirme. h. Çok sayıda hücreden oluşma. 21

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji Etkinlik 4 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri Kavram Sıralama Aşağıdaki şemada canlılar arasındaki organizasyon küçükten büyüğe doğru sıralanmıştır. Bu şemada verilen anahtar kelimelerden yararlanarak boş olan kutuları uygun şekilde doldurunuz. rganizma e :... d :... c :... b :... a :... Atom Etkinlik 5 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri Eşleştirme Aşağıdaki tabloda altı farklı âleme ait bazı canlılar verilmiştir. Fotoğrafların altındaki boşluklara, ilgili canlıların hücre yapısını prokaryot ya da ökaryot olarak yazınız. a) b) c) d) e) f) 22

1. Aşağıdakilerden hangisi bilim insanlarının sahip olduğu özelliklerden biri değildir? A) Sorgulayıcı olma B) toriteye bağlı kalma ) İyi bir gözlemci olma D) Tarafsız olma E) Meraklı ve şüpheci olma TEST 1 5. Aşağıdaki özelliklerden hangisi tüm canlılarda ortak olarak görülmez? A) Çevresel uyarılara tepki gösterme B) Metabolik aktiviteye sahip olma ) Solunumla ATP üretimi D) Nükleik asit içerme E) İnorganik maddeyi organik maddeye çevirme 6. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji Saf su Ba rsak torba 2. ücre zarı (I) Sitoplazma (II) Çekirdek (III) Ökaryot bir hücrenin temel kısımları yukarıda numaralandırılarak verilmiştir. Bunlardan hangileri prokaryot hücrelerde de bulunur? A) Yalnız I B) Yalnız III ) I ve II D) I ve III E) II ve III 3. Aşağıdaki alemlerden hangisinde bulunan canlılar prokaryot hücre yapısına sahiptir? A) Mantar B) Bitki ) Protista D) Bakteri E) ayvan Yukarıdaki deney düzeneğinde saf suya bırakılan, I. kalsiyum, II. nişasta, III. protein moleküllerinden hangileri bağırsak torbanın içine geçebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II ) Yalnız III D) I ve II E) I ve III 7. Bir bilim insanı Eğer Trypanosoma paraziti uyku hastalığının nedeni ise, bu hastalığa yakalanmış insanların tümünde Trypanosoma paraziti bulunmalıdır. görüşünü ileri sürmüştür. Bilim insanı bu görüşü ileri sürmeden önce, I. kontrollü deneyler düzenleme, II. hipotez kurma, III. veri toplama sorgulama süreçlerinden hangilerini gerçekleştirmiş olmalıdır? A) Yalnız I B) Yalnız III ) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 4. Aşağıdaki gözlemlerden hangisi sayısal bir veri örneği değildir? A) Su 100 de kaynar. B) Çam ağaçları iğne yapraklıdır. ) Bitkinin boyu bu yıl 25 santimetre daha uzamıştır. D) Enzimler % 15ʼin altında su içeren ortamlarda etkinlik gösteremez. E) Mide özsuyunda bulunan Iʼnin pʼsı 1ʼdir. 8. Tüm canlılarda, I. fotosentez ile besin üretimi, II. ribozomda protein sentezi, III. üyelerini kullanarak yer değiştirme olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir? A) Yalnız I B) Yalnız II ) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 1) B 2) 3) D 4) B 5) E 6) A 7) D 8) B 23

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 9. Miktar Genç birey Miktar Yafllı birey Yukarıda iki farklı bireye ait anabolizma ve katabolizma miktarlarının grafikleri verilmiştir. Buna göre; I. Metabolik faaliyetler yaşam boyu devam eder. II. Yaşlı bireylerde katabolik olaylar daha fazladır. III. Genç bireylerde yapım olayları, yıkım olaylarından fazladır. yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız III B) I ve II ) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 10. Bilimsel bir teori ile ilgili, I. Doğruluğu kesin olarak kanıtlanmıştır ve çürütülemez. II. ipoteze oranla daha geniş kapsamlı ve açıklama gücü daha yüksektir. III. Sadece kanıtlanmış hipotezlerden oluşur ve yeni hipotezlere açık değildir. IV. ipoteze oranla çok daha fazla kanıt tarafından desteklenir ya da doğrulanır. yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III ) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 11. Bilimsel sorgulama sürecinde kullanılan tümdengelim yaklaşımı ile ilgili, I. ipotezler kurulduktan sonra hipotezleri test etmek için kullanılır. II. Gözlemlerin toplanması ve analiz edilmesine dayanan mantığa dayalı genellemelerdir. III. ipotezlere dayalı yapılan deney ve gözlemlerden nasıl sonuçlar beklenmesi gerektiği konusunda tahminler yapmayı sağlar. ifadelerinden hangileri doğrudur? Anabolizma Katabolizma A) Yalnız I B) I ve II ) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 12. I Glikoz ATP Yukarıda bir bitki hücresinin gerçekleştirdiği bazı metabolik aktiviteler verilmiştir. Bunlardan hangileri katabolik olaylardır? A) Yalnız II B) Yalnız III ) I ve II D) I ve III E) II ve III 13. ipotez kavramı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Deney ve gözlemlerle sınanabilir olmalıdır. B) Probleme özgü geçici çözüm yolu oluşturmalıdır. ) Eldeki tüm verileri kapsamalıdır. D) Tahminlerin yapılmasına imkân tanımalıdır. E) Diğer tüm hipotezler tarafından desteklenmelidir. 14. Bitki ve hayvanlar ile ilgili, I. ökaryot hücrelerden oluşma, II. güneş enerjisini kullanarak besin üretme, III. kendine özgü organik madde sentezleme, IV. çok sayıda hücreden oluşma özelliklerinden hangileri ortaktır? Niflasta A) I ve II B) I ve III ) I, III ve IV III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV 15. Bilimsel sorgulama sürecinde bir bilim insanının yapması gereken ilk iş aşağıdakilerden hangisi olmalıdır? A) Gözleme dayalı soru sorma B) ipotez kurma ) Tahminde bulunma D) Teori geliştirme E) Kontrollü deneyler düzenleme II 24 9) E 10) D 11) 12) B 13) E 14) 15) A

YAZILIYA AZIRLIK SRULARI 1. Çok hücreli canlılara ait aşağıdaki organizasyon düzeylerini kutucukların içine numaralar yazarak basitten karmaşığa doğru sıralayınız. ücre rganel rgan ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji rganizma Molekül Doku 2. Aşağıda verilen metabolik olaylardan anabolizma örneği olanların yanındaki kutucuğa A harfi, katabolizma örneği olanların yanındaki kutucuğa K harfi koyunuz. 1. Fotosentez 2. ksijenli solunum 3. Glikojen sentezi 4. ksijensiz solunum 5. Nişasta hidrolizi 6. Yağ sentezi 3. Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda bazı canlı örnekleri verlimiştir. Kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Kurbağa 2. Bakteri 3. Öglena 4. Şapkalı mantar 5. Amip 6. Kaktüs a) Numaralandırılmış canlıların hangisi ya da hangilerinde yaşamsal olayların tümü bir hücrede gerçekleşir?... b) Numaralandırılmış canlıların hangisi ya da hangileri ökaryot hücre yapısına sahiptir?... c) Numaralandırılmış canlıların hangisi ya da hangilerinde büyüme, mitoz bölünme ile sağlanır?... d) Numaralandırılmış canlıların hangisi ya da hangileri organlara sahiptir?... 25

ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 4. Aşağıdaki bilim insanlarının bilime katkılarını ve buluşlarını araştırarak görsellerin altındaki boşluklara yazınız. Robert KE Anton Van LEEUWENEK......... Louis PASTEUR......... Gregor MENDEL......... Theodor SWAN......... harles DARWİN.................. 26

EVAPLAR Etkinlik 1 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri Boşluk Tamamlama Soruları 1. Çekirdeği ve bir zarla çevrili organelleri olmayan hücrelere prokaryot hücre adı verilir. 2. Basit yapılı moleküllerin birleştirilerek daha kompleks moleküllerin sentezlenmesine anabolizma denir. 3. Bir organizmanın kararlı bir iç çevre ve dengeye sahip olmasına homeostasi denir. 4. totrof organizmalar inorganik maddeleri organik maddelere çevirerek kendi besinlerini sentezlerler. 5. Bir hücredeki yapım ve yıkım tepkimelerinin tamamına metabolizma denir. 6. Kompleks moleküllerin daha basit moleküllere parçalanmasına katabolizmaadı verilir. 7. Bir soruya verilen denemeye bağlı gerçekçi açıklamaya hipotez denir. 8. Prokaryot ve ökaryot canlıların tamamında ribozom organeli bulunur. ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 9. Genel önermelerden yola çıkarak özel sonuçlara ilişkin çıkarımlar yapılması tümdengelim yaklaşımını ifade eder. 10. Tüm canlılarda yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim hücre olarak adlandırılır. 11. Bir canlının bulunduğu ortamda yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerin tümüne adaptasyon denir. 12. Protistalar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar âleminde bulunan canlılar ökaryot hücre yapısına sahiptirler. 13. Bilimsel bir teori hipoteze oranla çok daha fazla bulgu tarafından desteklenir ve geniş kapsamlıdır. 14. anlılarda gerçekleşen eşeyli üreme sonucunda genetik çeşitlilik ortaya çıkar. 15. Bir hipotezden mantık yoluyla çıkarılan sonuçlara tahmin denir. Etkinlik 2 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri Doğru Yanlış Soruları D D D Y D Y Y D Y Y D D 1. Bitki hücrelerinin glikozun fazlasını nişasta olarak depolaması anabolik bir olaydır. 2. Bir hipotez eldeki verileri kapsamalı ve sınanabilir özellikte olmalıdır. 3. Veriler, kayıt altına alınmış gözlemlerdir. 4. İnorganik maddeler olan mineralleri ototrof canlılar üretebilirken, heterotrof canlılar dış ortamdan hazır alırlar. 5. Biyoloji, diğer bilim dalları ve teknolojideki gelişmeleri takip eden dinamik bir bilimdir. 6. Ribozomda amino asitlerin birleştirilerek, protein molekülünün sentezlenmesi katabolik bir olaydır. 7. Tek hücreli canlılarda büyüme mitoz bölünme ile sağlanır. 8. ksijenli solunumda besin monomerleri, oksijensiz solunuma göre daha iyi parçalandığından üretilen ATP miktarı daha fazladır. 9. Eşeyli ve eşeysiz üremede genetik çeşitlilik ve birey sayısı artar. 10. Adaptasyonlar kalıtsal olmadığı için bir sonraki nesile aktarılamaz. 11. Fotosentez yapan ökaryot hücrelerde klorofil pigmenti kloroplast organelinde bulunur. 12. Tüm canlılar kendilerine özgü organik madde üretimini gerçekleştirir. 27

EVAPLAR ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji Etkinlik 3 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri X a. İnorganik maddelerden organik madde sentezleme. X b. Yönetici molekül olan DNA'nın çekirdekte bulunması. c. İnorganik maddeleri yaşadığı ortamdan hazır alma. d. Besin monomerlerini solunum reaksiyonları ile parçalayarak ATP üretimi. X e. Belirli bir görev için özelleşmiş hücrelerden oluşan dokular içerme. rtak Özellik Bulma X X f. Çevreden gelen uyarılara tepki gösterme. g. Aktif hareket ile yerdeğiştirme. h. Çok sayıda hücreden oluşma. Etkinlik 4 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri Kavram Sıralama Atom Molekül rganel ücre Doku rgan rganizma Etkinlik 5 Bilimsel Bilginin Doğası ve anlıların rtak Özellikleri Eşleştirme a) Ökaryot b) Ökaryot c) Prokaryot d) Ökaryot e) Ökaryot f) Prokaryot 28

EVAPLAR 1. YAZILIYA AZIRLIK SRULARI ücre rganel rgan rganizma Molekül Doku 3 2 5 6 1 4 ÜNİTE 1 Yaşam Bilimi Biyoloji 2. A 1. Fotosentez K A K K A 2. ksijenli solunum 3. Glikojen sentezi 4. ksijensiz solunum 5. Nişasta hidrolizi 6. Yağ sentezi 3. 1. Kurbağa 2. Bakteri 3. Öglena 4. Şapkalı mantar 5. Amip 6. Kaktüs a) Numaralandırılmış canlıların hangisi ya da hangilerinde yaşamsal olayların tümü bir hücrede gerçekleşir? (2, 3 ve 5) b) Numaralandırılmış canlıların hangisi ya da hangileri ökaryot hücre yapısına sahiptir? (1, 3, 4, 5 ve 6) c) Numaralandırılmış canlıların hangisi ya da hangilerinde büyüme, mitoz bölünme ile sağlanır? (1, 4 ve 6) d) Numaralandırılmış canlıların hangisi ya da hangileri organlara sahiptir? (1, 4 ve 6) 4. Robert ooke: Mikroskopta incelediği mantar kesitinde gördüğü yapılara hücre adını vermiş ve hücre kavramını ilk kez tanımlamıştır. Anton Van Leeuwenhoek: Basit yapılı mikroskobu geliştirerek bakterileri ilk keşfeden ve mikroskobik canlıları ilk inceleyen bilim insanıdır. Louis Pasteur: Mayalanma olayından ve bulaşıcı hastalıklardan mikroorganizmaların sorumlu olduğunu kanıtlamış; kendiliğinden türeme (abiyogenez) hipotezini çürütmüş; pastörizasyon yöntemi, kuduz ve şarbon aşısını bulmuştur. Gregor Mendel: Bitkiler üzerinde yaptığı incelemelerle kalıtımın temel yasalarını ortaya koymuş ve kalıtım biliminin öncüsü olmuştur. Theodor Schwann: Tüm hayvan dokularının hücrelerden oluştuğunu belirlemiştir. Ayrıca bitki ve hayvan hücrelerinin temelde aynı yapıda oldukları sonucuna ulaşarak hücre teorisinin temelini atmıştır. harles Darwin: anlıların ortak bir atadan evrimleşme yoluyla çeşitlendiği görüşünü ileri sürerek evrim teorisinin temellerini atmıştır. 29