4/B L S GORTALILARIN 1479 VE 5510 SAYILI KANUNLARA GÖRE YAfiLILIK, MALULLUK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari Mustafa CER T* I. G R fi Bu yaz da 1479 say l yasaya göre yafll l l k, malullük ve ölüm ayl na hak kazanma flartlar ile 5510 say l yasaya göre yafll l k, malullük, ölüm ayl na hak kazanma flartlar ele al nacak, 5510 say l yasa ile olumlu/olumsuz getirilen yenilikler belirtilmeye çal fl lacakt r. II. 1479 SAYILI KANUNA GÖRE YAfiLILIK, MALULLÜK VE ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari A. Yafll l k Ayl na Hak Kazanma fiartlar 1479 say l yasan n 4447 say l yasan n 28. maddesi ile de iflik 35. maddesine göre 08.09.1999 tarihinden sonra ilk defa sigortal olan kad nlar 58, erkekler 60 yafl n doldurmufl olmak, yaz l talepte bulunmak ve borcu olmamak kofluluyla yafll l k ayl ba lanabilecektir. Yine ayn maddeye göre kad n ise 60, erkek ise 62 yafl n doldurup en az 15 tam y l prim ödemesi bulunan sigortal lara da k smi yafll l k ayl ba lanabilecektir. * SGK Müfettifli / SGK stanbul l Müdür Yard mc s 261
4447 say l yasan n 39 maddesi ile 1479 say l yasaya geçici 10. madde olarak eklenen düzenleme ile, sigortal lara 25 y l üzerinden yafll l k ayl ba lanabilmesi için 01.06.2002 tarihindeki prim ödeme gün say lar na, k smi yafll l k ayl ba lanabilmesi için 01.10.1999 tarihindeki 15 y l prim ödeme süresi ve belirli yafl doldurma durumlar na göre kademeli geçifl getirilmifl olup buna göre; 01.06.2002 itibar yla, kad n ise 20 tam y l, erkek ise 25 tam y l prim ödemifl olanlar ile prim ödeme sürelerinin dolmas na; a) 2 tam y l veya daha az kalan kad nlara 40 yafl n, erkeklere 44 yafl n, b) 3 tam y l veya daha az kalan kad nlara 41, 3 y l 6 ay veya daha az kalan erkeklere 45 yafl n, c) 3 tam y ldan fazla, 4 tam y l veya daha az kalan kad nlara 42 yafl n, 3 y l 6 aydan fazla, 5 tam y l veya daha az kalan erkeklere 46 yafl n, d) 4 tam y ldan fazla, 5 tam y l veya daha az kalan kad nlara 43 yafl n, 5 tam y ldan fazla, 6 y l 6 ay veya daha az kalan erkeklere 47 yafl n, e) 5 tam y ldan fazla, 6 tam y l veya daha az kalan kad nlara 44 yafl n, 6 y l 6 aydan fazla, 8 tam y l veya daha az kalan erkeklere 48 yafl n, f) 6 tam y ldan fazla, 7 tam y l veya daha az kalan kad nlara 45 yafl n, 8 tam y ldan fazla, 9 y l 6 ay veya daha az kalan erkeklere 49 yafl n, g) 7 tam y ldan fazla, 8 tam y l veya daha az kalan kad nlara 46 yafl n, 9 y l 6 aydan fazla, 11 tam y l veya daha az kalan erkeklere 50 yafl n, h) 8 tam y ldan fazla, 9 tam y l veya daha az kalan kad nlara 47 yafl n, 11 tam y ldan fazla, 12 y l 6 ay veya daha az kalan erkeklere 51 yafl n, ) 9 tam y ldan fazla, 10 tam y l veya daha az kalan kad nlara 48 yafl n, 12 y l 6 aydan fazla, 14 tam y l veya daha az kalan erkeklere 52 yafl n, j) 10 tam y ldan fazla, 11 tam y l veya daha az kalan kad nlara 49 yafl n, 14 tam y ldan fazla, 15 y l 6 ay veya daha az kalan erkeklere 53 yafl n, k) 11 tam y ldan fazla, 12 tam y l veya daha az kalan kad nlara 50 yafl n, 15 y l 6 aydan fazla, 17 tam y l veya daha az kalan erkeklere 54 yafl n, l) 12 tam y ldan fazla, 13 tam y l veya daha az kalan kad nlara 51 yafl n, 17 tam y ldan fazla, 18 y l 6 ay veya daha az kalan erkeklere 55 yafl n, 262
m) 13 tam y ldan fazla, 14 tam y l veya daha az kalan kad nlara 52 yafl n, 18 y l 6 aydan fazla, 20 tam y l veya daha az kalan erkeklere 56 yafl n, n) 14 tam y ldan fazla, 15 tam y l veya daha az kalan kad nlara 53 yafl n, 20 tam y ldan fazla, 21 y l 6 ay veya daha az kalan erkeklere 57 yafl n, o) 15 tam y ldan fazla, 16 tam y l veya daha az kalan kad nlara 54 yafl n, 21 y l 6 aydan fazla veya 22 tam y l kalan erkeklere 58 yafl n, p) 16 tam y ldan fazla veya 17 tam y l kalan kad nlara 55 yafl n, Doldurmalar, kad n ise 20, erkek ise 25 tam y l prim ödemeleri flart yla ve talepte bulunmalar halinde, yafll l k ayl ba lanacakt r. 15 tam y l prim ödeme süresi ile kad n ise 50, erkek ise 55 yafl n doldurma koflulunu, 01.10.1999 dan itibaren, a) 2 tam y ldan fazla, 4 tam y l veya daha az süre içinde yerine getiren, kad nlara 51, erkeklere 56 yafl n, b) 4 tam y ldan fazla, 6 tam y l veya daha az süre içinde yerine getiren, kad nlara 52, erkeklere 56 yafl n, c) 6 tam y ldan fazla, 8 tam y l veya daha az süre içinde yerine getiren, kad nlara 53, erkeklere 57 yafl n, d) 8 tam y ldan fazla, 10 tam y l veya daha az süre içinde yerine getiren, kad nlara 54, erkeklere 57 yafl n, e) 10 tam y ldan fazla süre içinde yerine getiren, kad nlara, 56, erkeklere 58 yafl n, Doldurmalar ve talepte bulunmalar halinde, yafll l k ayl ba lanacakt r. B. MALULLÜK AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari 1479 say l yasan n malullük sigortas ile ilgili düzenlemelerine göre; çal flma gücünün en az üçte ikisini yitirdi i tespit edilen sigortal malul say lacak, ancak sigortal l n bafllad tarihte malul say lacak derecede hastal k veya ar zas bulundu u önceden veya sonradan tespit edilen sigortal, bu hastal k veya ar zas nedeniyle malullük sigortas yard mlar ndan yararlanamayacakt r. 263
Malullük ayl ba lanabilmesi için; sigortal n n, 1479 say l yasan n 28. maddesine göre malul say lmas yan nda, en az 5 tam y l sigorta primi ödemifl olmas, yaz l talepte bulunmas ve talep tarihi itibar yla prim ve prime iliflkin borçlar n ödemifl olmas flartt r. C. ÖLÜM AYLI INA HAK KAZANMA fiartlari 1479 say l yasan n 41. maddesine göre; a) Ölüm tarihinde en az befl tam y l sigorta primi ödemifl olan, b) Malullük veya yafll l k ayl almakta iken yahut yaz l olarak istekte bulunup malullük veya yafll l k ayl ba lanmas na hak kazand ktan sonra ölen, c) Ba lanm fl bulunan malullük veya yafll l k ayl klar kesilmifl olan sigortal lardan ölen, d) En az befl tam y l sigorta primi ödemifl olanlardan toptan ödeme talebinde bulunmakla beraber, toptan ödeme yap lmadan ölen, Sigortal n n hak sahibi kimselerine yaz l talepleri halinde ayl k ba lan r. Ancak, sigortal iken geçirdi i ifl kazas veya meslek hastal sonucu ölenler için prim ödeme süresi aranmaz. III. 5510 SAYILI YASADAN SONRA 4/B L S GORTALILARIN YAfiLILIK, MALULLÜK VE ÖLÜM AYLI I BAKIMINDAN DURUMU Bilindi i üzere 01.10.2008 öncesinde topluluk sigortas na prim ödeyen noter ve avukatlar, gerek SSK ya gerekse Ba -Kur a iste e ba l sigorta ödemesi yapanlar, 2926 say l (Tar m Ba -Kur) yasa kapsam nda sigortal olanlar ve 1479 say l yasaya tabi olanlar 01.10.2008 tarihinden sonra 4/b li olarak nitelendirilmifltir. 264
A. YAfiLILIK AYLI I BAKIMINDAN 5510 say l kanunun Yafll l k Sigortas ndan Sa lanan Haklar ve Yararlanma fiartlar bafll kl 28. maddesinin 5754 say l yasan n 16. maddesi ile de iflik ikinci f kras nda; lk defa bu Kanuna göre sigortal say lanlara; a) Kad n ise 58, erkek ise 60 yafl n doldurmufl olmalar ve en az 9000 gün malûllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi bildirilmifl olmas flart yla yafll l k ayl ba lan r. Ancak, 4 üncü maddenin birinci f kras n n (a) bendi kapsam nda sigortal say lanlar için prim gün say s flart 7200 gün olarak uygulan r. b) (a) bendinde belirtilen yafl flart ; 1) 1/1/2036 ilâ 31/12/2037 tarihleri aras nda kad n için 59, erkek için 61, 2) 1/1/2038 ilâ 31/12/2039 tarihleri aras nda kad n için 60, erkek için 62, 3) 1/1/2040 ilâ 31/12/2041 tarihleri aras nda kad n için 61, erkek için 63, 4) 1/1/2042 ilâ 31/12/2043 tarihleri aras nda kad n için 62, erkek için 64, 5) 1/1/2044 ilâ 31/12/2045 tarihleri aras nda kad n için 63, erkek için 65, 6) 1/1/2046 ilâ 31/12/2047 tarihleri aras nda kad n için 64, erkek için 65, 7) 1/1/2048 tarihinden itibaren ise kad n ve erkek için 65, olarak uygulan r. Ancak yafl hadlerinin uygulanmas nda (a) bendinde belirtilen prim gün say s flart n n dolduruldu u tarihte geçerli olan yafl hadleri esas al n r. Düzenlemesi yer almakta olup, 4/b li sigortal lar için prim ödeme gün say - s zaten 9.000 gün oldu undan yafl düzenlemesinden 2036 y l nda etkilenmeye bafllayacaklar, tabloda görüldü ü üzere 2048 y l nda kad n ve erkekte yafll l k ayl ba lanma yafl 65 olarak eflitlenmifl olacakt r. 28. maddenin 4 ve 5. f kralar nda yer alan; Sigortal olarak ilk defa çal flmaya bafllad tarihten önce 25 inci maddenin ikinci f kras na göre malûl say lmay gerektirecek derecede hastal k veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük ayl ndan yararlanamayan sigortal lara, en az onbefl y ldan beri sigortal bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi bildirilmifl olmak flart yla yafll l k ayl ba lan r. 265
Kurumca yetkilendirilen sa l k hizmet sunucular n n sa l k kurullar nca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayana t bbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sa l k Kurulunca çal flma gücündeki kay p oran n n; a) % 50 ilâ % 59 aras nda oldu u anlafl lan sigortal lar, en az 16 y ldan beri sigortal olmalar ve 4320 gün, b) % 40 ilâ % 49 aras nda oldu u anlafl lan sigortal lar, en az 18 y ldan beri sigortal olmalar ve 4680 gün, malûllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi bildirilmifl olmak flart yla ikinci f kran n (a) bendindeki yafl flartlar aranmaks z n yafll l k ayl na hak kazan rlar. Düzenlemeleri, sigortal l n n bafllad tarihten önce özürlü oldu u halde 1479 say l yasada böyle bir imkan bulunmad ndan yafll l k ayl ba lanmas için 9000 günü doldurmaya çal flan 4/b li sigortal lar için yerinde bir düzenleme olmufltur. B. MALULLÜK AYLI I BAKIMINDAN 5510 say l yasan n 26. maddesine göre, malûllük ayl ba lanabilmesi için sigortal n n; a) 25 inci maddeye göre malûl say lmas, b) En az on y ldan beri sigortal bulunup, toplam olarak 1800 gün veya baflka birinin sürekli bak m na muhtaç derecede malûl olan sigortal lar için ise sigortal l k süresi aranmaks z n 1800 gün malûllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi bildirilmifl olmas, c) Malûliyeti nedeniyle sigortal olarak çal flt iflten ayr ld ktan veya iflyerini kapatt ktan veya devrettikten sonra Kurumdan yaz l istekte bulunmas, halinde malûllük ayl ba lanacakt r. 4 üncü maddenin birinci f kras n n (b) bendine göre sigortal say lanlar n kendi sigortal l nedeniyle genel sa l k sigortas primi dahil, prim ve prime iliflkin her türlü borçlar n n ödenmifl olmas zorunludur. Sigortal n n talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sa l k hizmeti sunucular n n sa l k kurullar nca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayana t bbî 266
belgelerin incelenmesi sonucu, sigortal lar için çal flma gücünün veya ifl kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60' n kaybetti i Kurum Sa l k Kurulunca tespit edilen sigortal malûl say lacakt r. C. ÖLÜM AYLI I BAKIMINDAN 4/b li sigortal n n hak sahiplerine; en az 1800 gün yafll l k, malullük ve ölüm sigortas primi bildirilmifl olmas, malullük veya yafll l k ayl almakta iken veya malullük yada yafll l k ayl na hak kazan p henüz ifllemi tamamlanmam fl, ba lanm fl bulunan malûllük veya yafll l k ayl, sigortal olarak çal flmaya bafllamalar sebebiyle kesilmifl durumda iken ölen sigortal n n hak sahiplerine, yaz l istekte bulunmalar halinde ölüm ayl ba lanacakt r. 4 üncü maddenin birinci f kras n n (b) bendine göre sigortal say lanlar n hak sahiplerine ayl k ba lanabilmesi için ölen sigortal n n genel sa l k sigortas primi dahil kendi sigortal l ndan dolay prim ve prime iliflkin her türlü borcunun olmamas veya ödenmesi flartt r. IV. SONUÇ 01.10.2008 öncesinde Ba -Kur lu, SSK l veya Emekli Sand mensubu olarak çal flmas olanlar için 2829 say l hizmet birlefltirme yasas yürürlükte oldu undan, di er taraftan 01.10.2008 tarihinden önce SSK ya iste e ba l sigorta primi ödeyenlerle, avukat ve noterlerden topluluk sigortas ödemesinde bulunanlar n 01.10.2008 tarihinden sonraki ödemeleri 4/b kapsam nda say laca ndan bu kiflilerin durumlar n gözden geçirmeleri, yafll l k ayl ba lanabilmesi için eksik gün say lar 1260 günün üzerinde ise 1260 günden fazla iste e ba l sigorta primi ödemeden eksik gün say lar n hizmet akdiyle çal flarak (4/a l olarak) tamamlamalar lehlerine olacakt r. Aksi takdirde 9000 prim ödeme gün say s ile karfl karfl ya kalmalar veya 4/a l statüden emekli olabilmek için tekrar 3,5 y l 4/a l olarak çal flmak durumunda kalabileceklerdir. 267
4/b li sigortal lar için yafll l k ayl yönüyle 5510 say l yasa ile getirilen en önemli düzenleme, daha önce SSK l larda olan ancak Ba -Kur sigortal lar nda olmayan, ifle girmeden önce var olan özürlülük durumunun yafll l k ayl ba lan lmas nda dikkate al nmas uygulamas d r. Sigortal olarak ilk defa çal flmaya bafllad tarihten önce, malûl say lmay gerektirecek derecede hastal k veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük ayl ndan yararlanamayan sigortal lara, en az onbefl y ldan beri sigortal bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi bildirilmifl olmak flart yla yafll l k ayl ba lanacakt r. Kurumca yetkilendirilen sa l k hizmet sunucular n n sa l k kurullar nca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayana t bbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sa l k Kurulunca çal flma gücündeki kay p oran n n; a) % 50 ilâ % 59 aras nda oldu- u anlafl lan sigortal lar, en az 16 y ldan beri sigortal olmalar ve 4320 gün, b) % 40 ilâ % 49 aras nda oldu u anlafl lan sigortal lar, en az 18 y ldan beri sigortal olmalar ve 4680 gün, malûllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi bildirilmifl olmak flart yla yafl flartlar aranmaks z n yafll l k ayl na hak kazanacaklard r. Malullükle ilgili olarak 1479 say l yasada çal flma gücünün üçte ikisinin kayb (%66,6) flart var iken 5510 say l yasa ile çal flma gücünün veya ifl kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60' n n kayb arand ndan gerek orandaki %6,6 l k düflüfl, gerekse ifl kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gücünün ibarelerinin eklenmifl olmas da 4/b li sigortal lar için olumlu yönde de erlendirilmesi gereken de iflikliklerdir. KAYNAKÇA T.C.Yasalar (14.09.1971). 1479 say l Esnaf ve Sanatkarlar ve Di er Ba- ms z Çal flanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (13956 say l ) T.C.Yasalar (16.06.2006). 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel sa l k Sigortas Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26200 say l ) 268