Üniversite Öğrencilerinin Türk Dünyası Coğrafyasına İlişkin Tutumlarının Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi Investigating the Attitudes of University Students About Turkic World Geography in Terms of Several Variables Yusuf İNEL - Erhan TOPAL Özet Bu araştırmanın amacı, üniversite öğrencilerinin Türk Dünyası'na ilişkin tutumlarını farklı değişkenler açısından incelemektir. Tarama modelinde gerçekleştirilen araştırmanın çalışma evrenini 2013-2014 Eğitim-Öğretim yılında Uşak Üniversitesinde öğrenim gören öğrenciler; örneklemini ise Eğitim Fakültesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Mühendislik Fakültesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, İslami İlimler Fakültesi, İletişim Fakültesi, Güzel Sanatlar Fakültelerinden tabakalı oranlı örnekleme yoluyla seçilen 800 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak, Topal (2014), tarafından geliştirilen "Türk Dünyası Tutum Ölçeği" Kullanılmıştır. Ölçeğin cronbach alfa değeri.906 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen verilerin analizinde t-testi, One-Way ANOVA testleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre; Fen Edebiyat Fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin diğer fakültelerde öğrenim gören öğrencilere göre; sosyal bilimler alanında okuyan öğrencilerin, diğer alanlarda öğrenim gören öğrencilere göre, ikinci sınıf öğrencilerinin diğer sınıf düzeyindeki öğrencilere göre Türk Dünyasına ilişkin tutumlarının daha olumlu olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Diğer taraftan öğrencilerin mezun oldukları lise türü değişkenine göre Türk Dünyası tutum puanları arasında anlamlı bir farklılığın olmadığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk Dünyası Coğrafyası, Tutum, Üniversite Öğrencileri Abstract The purpose of this study is to investigate the attitudes of university students about Turkic World in terms of several variables. The study was designed by survey method. The corpus composed of students studying at Usak University. The sample includes 800 students chosen from faculties of Education, Science & Art, Engineering, Economy and Administration Sciences, Theology, Communication, and Fine Arts. As data collection tool, the Attitude Scale of Turkic World Geography was utilized by Topal (2014). The reliability coefficent is found to be.906. The data were analyzed by using independent t test, and one way variance analysis. The findings indicate that male students have more positive attitudes toward Turkic World Geography than those of female students. Also, students at faculty of science and art regard Turkic World Geography as more positive than those of students at faculties of Engineering, Education, and Economy and Administration. Furthermore, students studying at Social Sciences have positive attitude about Turkic World Geography than those of Science and Turkish-Math areas. On the other hand, the study proved that there is no significant difference in terms of the type of high school that they graduated. Key Word: Turkic World Geography, Attitude, University Students Bu çalışmada Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde yüksek lisans tezi olarak 2014 yılında kabul edilen "Üniversite Öğrencilerinin Türk Dünyası Coğrafyasına İlişkin Farkındalık Düzeylerinin Belirlenmesi" adlı çalışmanın verileri kullanılmıştır. Yrd. Doç. Dr., Uşak Üniversitesi, Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği ABD, ysf.inel@gmail.com Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Öğrencisi, erhan.topal.42@hotmail.com 977
I st International Research Congress on Social Sciences (04-05 May 2015) Sarajevo Giriş İnsanların çevrelerine uymasında onlara yol gösterici, uyumlarını kolaylaştırıcı bir rol oynadığı iddia edilen (Tufan ve Güdek, 2008) ve davranışları yönlendirici bir güce sahip olduğuna ilişkin genel bir kabul oluşan tutum, "yaşantı ve deneyimler sonucu oluşan, ilgili olduğu bütün obje ve durumlara karşı bireyin davranışları üzerinde yönlendirici ya da dinamik bir etkileme gücüne sahip duygusal ve zihinsel hazırlık durumudur" (Allport, 1965'den aktaran Tavşancıl, 2010, s.65) şeklinde tanımlanmaktadır. Benzer şekilde, Plotnik (2009), kişinin davranışı sergilemeye yatkın hale gelmesinde, tutumları temel faktörlerden olduğunu vurgulamıştır. Bilişsel, Duyuşsal ve davranışsal olmak üzere üç ögesi (Morgan, 1991, Keskin, 2003; Çetin, 2006; Tay ve Akyürek Tay, 2006; Plotnik, 2009; Tavşancıl, 2010) bulunan tutumlar, birçok psikolojik durum gibi doğrudan ölçülemeyen (Morgan, 1991, Özmenteş, 2006; Uğurlu ve Polat, 2011), kişinin sözel ifadelerinden ve sergilediği davranışlardan anlaşılabilen (Morgan, 1991, Bem, 1968'den akt. Baker, 1995; Özkal, 2002, Özmenteş, 2006) psikolojik bir değişkendir. Konunun anlaşılmasını kolaylaştırmak için bu noktada bahsi geçen üç bileşeni kısaca açıklamakta fayda vardır. Bilişsel öğe tutum nesnesiyle ilgili inançlar oluşturur. Duyuşsal öğe, inançlara dayalı tutumun nesnesi, kişisi ya da duruma ilişkin göreceli olarak olumlu veya olumsuz (heyecansal) duygulardan oluşur. Tutumun duyuşsal öğesi bilişsel öğesine oranla daha basittir ve tutumların ölçülmesinde daha ön plandadır. Üçüncüsü ise duygu ve inançlara uygun davranma eğilimi olarak ifade edilebilecek davranışsal öğedir (Morgan, 1991, Çetin, 2006). Davranışların ortaya çıkmasında tutumların etkisi olduğundan yukarıda da bahsedilmişti. Buradan hareketle tutumların ölçülmesi, ortaya çıkacak davranışlar hakkında öngörülebilirliği arttırmakta ve davranışta istenilen yönde bir değişiklik yaratılmak istenildiğinde öncelikle tutumları değiştirme fikrini öne çıkarmaktadır (Özmenteş, 2006). Ancak tutumlar değiştirilmesi zor ama imkânsız olmayan (Ralflinton'dan akt. Ülgen, 1997; Ajzen, 2005; Underwood, 2003'ten akt. Özmenteş, 2006) öğrenilebilir eğilimlerdir (Morgan, 2001; Senemoğlu, 2010; Ajzen 2005). Dolayısıyla, Senemoğlu (2010)'un, üçüncü düzey tutum grubu diye ifade ettiği, vatanını sevmek, toplumun amaçları ve ihtiyaçları ile ilgilenmek gibi vatandaşlık özelliklerine ilişkin tutumlarda öğrenilebilir tutumlar olarak değerlendirilebilir. Buradan hareketle, Türk kültürünü ve tarihini oluşturan temel öge ve süreçleri kavrayarak, millî bilincin oluşmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi gerektiğini kabul eden (MEB, 2005) vatandaşların yetiştirilebilmesi için Türk Dünyası Coğrafyasına ilişkin olumlu tutumların öğrenilmesini sağlamak oldukça önemlidir. Özellikle, Türkiye nin Türk Dünyası coğrafyasında yaşayan Türklerle ve Türk Cumhuriyetleri ile yapmış olduğu siyasi, kültürel ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi göz önünde bulundurulduğunda (Topal, 2014), yakın bir gelecekte ülke yönetiminde söz sahibi olması beklenen üniversite öğrencilerinin ortak tarih, dil, din ve kültür birlikteliği bulunan Türk Dünyası Coğrafyasına yönelik tutumlarının ölçülmesi, ortaya çıkacak davranışlar hakkında önceden fikir sahibi olunabilmesi ve bu temelde olumlu tutum kazandırmaya yönelik öğretim planlarının oluşturulması açısından önem arz etmektedir. Araştırmanın Amacı Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyası'na ilişkin tutumlarını "Cinsiyet", "Fakülte", Sınıf Düzeyi, "Bilim Alanı (Sosyal, Fen, Türkçe - Matematik)", "Mezun olunan lise türü" değişkenleri açısından incelemektir. Bu amaç doğrultusunda aşağıda verilen alt problemlere cevap aranmıştır. Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyasına ilişkin tutumları cinsiyet değişkenine göre farklılaşmakta mıdır? 978
Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyasına ilişkin tutumları fakülte değişkenine göre farklılaşmakta mıdır? "Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanları sınıf düzeyi değişkenine göre farklılaşmakta mıdır?" Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyasına ilişkin tutumları bilim alanları değişkenine göre farklılaşmakta mıdır? Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyasına ilişkin tutumları mezun oldukları lise türü değişkenine göre farklılaşmakta mıdır? Yöntem Bu araştırma nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli ile desenlenmiştir. Çalışma Evreni ve Örneklemi Çalışma evrenini, Uşak Üniversitesinde 2013-2014 Eğitim - Öğretim yılında öğrenim gören öğrenciler; Eğitim Fakültesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Mühendislik Fakültesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, İslami İlimler Fakültesi, İletişim Fakültesi, Güzel Sanatlar Fakültelerinden tabakalı oranlı örnekleme yoluyla seçilen 800 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama aracı Veri toplama aracı olarak Topal (2014), tarafından geliştirilen "Türk Dünyası Tutum Ölçeği" kullanılmıştır. 5'li likert tipinde derecelendirilen ölçek 1 (hiç), 2 (çok az), 3 (orta), 4 (oldukça), 5 (çok fazla) anlamına gelecek şekilde düzenlenmiştir. Tek boyutlu olan ölçeğin Cronbach alfa değeri.906 olarak hesaplanmıştır. Verilerin Analizi Elde edilen verilerin analizinde, anlamlılık testlerinden t-testi, One-Way ANOVA testleri kullanılmıştır. Bulgular Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular "Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanları cinsiyet değişkenine göre farklılaşmakta mıdır?" sorusu araştırmanın birinci alt problemini oluşturmaktadır. Problemin çözümüne ilişkin bağımsız gruplar için t - testi yapılmıştır. Tablo 1. Üniversite öğrencilerinin Cinsiyet değişkenine göre Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanlarına ait bulgular Cinsiyet N X S sd t p Kız 472 23,5593 6,79614 Erkek 287 26,6202 8,23807 757 5.545.000 979
I st International Research Congress on Social Sciences (04-05 May 2015) Sarajevo Üniversite öğrencilerinin Türk dünyası Coğrafyasına yönelik tutumları cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermektedir [ t (757) =5.545, p<.05]. Erkek öğrencilerin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumları ( X =26.62), kız öğrencilere ( X =23.55) göre daha çok anlamlıdır. Bu bulgu, Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumlar ile cinsiyet arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu şeklinde de yorumlanabilir. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular "Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanları fakülte değişkenine göre farklılaşmakta mıdır?" sorusu araştırmanın ikinci alt problemini oluşturmaktadır. Problemin çözümüne ilişkin One-way Anova testi yapılmış, bulgular aşağıda verilmiştir. Tablo 2. Üniversite öğrencilerinin Fakülte değişkenine göre Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanlarına ait bulgular Grup İçi Toplam 34,422 3 11,474 476,586 736,648 511,008 739 17,719,000 1-2 1-3 1-4 (1) Fen Edebiyat Fakültesi, (2) Eğitim Fakültesi, (3) Mühendislik Fakültesi, (4) İİBF Analiz sonuçları, öğrencilerin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumlarının fakülte değişkeni bakımından anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (3-736) =17.719, p<05]. Başka bir ifadeyle öğrencilerin tutum puanları öğrenim gördükleri fakülteye bağlı olarak anlamlı bir şekilde değişmektedir. Tutum puanları arası farkların hangi fakülteler arasında olduğunu tespit etmek amacıyla scheffe testi yapılmıştır. Elde edilen bulgular sonucunda Fen Edebiyat Fakültesinde ( X =3,0925) öğrenim gören öğrencilerin tutum puanları, Eğitim Fakültesinde ( X =2,7325), İİBF nde ( X =2,6450), Mühendislik Fakültesinde ( X =2,4595) öğrenim gören öğrencilere göre çok daha olumlu olduğu belirlenmiştir. Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular: "Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanları sınıf düzeyi değişkenine göre farklılaşmakta mıdır?" sorusu araştırmanın üçüncücü alt problemini oluşturmaktadır. Problemin çözümüne ilişkin One-way Anova testi yapılmış, bulgular aşağıda verilmiştir. Tablo 3 te verilen analiz sonuçlarına göre, Üniversite öğrencilerinin Türk dünyası coğrafyası tutum puanları, sınıf düzeyine göre anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (3-754)=4.024, p<.05]. Başka bir deyişle öğrencilerin tutum puanları öğrenim görülen sınıf düzeyine göre anlamlı bir şekilde değişmektedir. Tutum puanları arası farkların hangi sınıf düzeyleri arasında olduğunu bulmak amacıyla scheffe testi yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, 2. sınıfta öğrenim gören öğrencilerin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumlarının ( X =25,7978), 1. sınıf ( X =23,8485) ve 4.sınıf ( X =23,7786) öğrencilerinin tutum puanlarına göre daha olumlu olduğu belirlenmiştir. 980
Tablo 3. Üniversite öğrencilerinin sınıf düzeyi değişkenine göre Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanlarına ait bulgular 673,719 3 224,573 Grup İçi 42080,752 754 55,810 Toplam 42754,471 757 4,024,007 2-1 2-4 Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular: "Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanları (Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik) değişkenine göre farklılaşmakta mıdır?" sorusu araştırmanın dördüncü alt problemini oluşturmaktadır. Problemin çözümüne ilişkin One-way Anova testi yapılmış, bulgular aşağıda verilmiştir. Tablo 4. Üniversite öğrencilerinin (Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Türkçe-Matematik) değişkenine göre Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanlarına ait bulgular Grup İçi 4107,202 2 2053,601 38734,102 757 51,168 Toplam 42841,304 759 40,135,000 1-2 1-3 (1) Sosyal Bilimler (2) Fen Bilimleri (3) Türkçe-Matematik Analiz sonuçları, üniversite öğrencilerinin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutum puanları ile okudukları alan arasında anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir [F (2-757)=40.135, p<.05]. Diğer bir ifadeyle öğrencilerin tutum puanları okumuş oldukları alana bağlı olarak anlamlı bir şekilde farklılık göstermektedir. Tutum puanları arası farkların hangi alanlar arasında olduğunu bulmak için scheffe testi yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre sosyal bilimler alanında ( X =27,4026) öğrenim gören öğrencilerin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutum puanları Türkçe- Matematik alanında ( X =23,8213) öğrenim gören öğrencilere ve Fen Bilimleri alanında ( X =21,7474) öğrenim gören öğrencilere göre daha olumludur. Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgular: "Üniversite öğrencilerinin Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanları mezun olunan lise türü değişkenine göre farklılık göstermekte midir?" sorusu araştırmanın beşinci alt problemini oluşturmaktadır. Problemin çözümüne ilişkin One-way Anova testi yapılmış, bulgular aşağıda verilmiştir. Tablo 5 de verilen analiz sonuçlarına göre, üniversite öğrencilerinin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutum puanları mezun olunan lise değişkenine göre anlamlı bir fark 981
I st International Research Congress on Social Sciences (04-05 May 2015) Sarajevo göstermemektedir [F (4-793) =, 749, p>05]. Başka bir ifade ile üniversite öğrencilerinin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumları mezun olunan lise türüne göre değişmemektedir. Tablo 5. Üniversite öğrencilerinin mezun olunan lise türü değişkenine göre Türk Dünyası coğrafyasına ilişkin tutum puanlarına ait bulgular 167,901 4 41,975 Grup İçi 44468,185 793 56,076,749,559 Toplam 44636,086 797 Sonuç Araştırmadan elde edilen bulgular ışığında, üniversite öğrencilerinin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumlarının cinsiyet değişkene göre anlamlı bir fark olduğu ve bu anlamlılığın erkek öğrencilerin lehine olduğu; Fen edebiyat fakültesinde okuyan öğrencilerin diğer fakültelerde okuyan öğrencilere göre Türk Dünyası Coğrafyasına ilişkin daha olumlu tutuma sahip olduğu; fakültelerin 2.sınıfında öğrenim gören öğrencilerin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumlarının, diğer sınıf düzeylerine göre Türk Dünyası Coğrafyasına ilişkin daha olumlu tutuma sahip olduğu; sosyal bilimler alanında öğrenim gören öğrencilerin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumlarının, diğer alanlarda öğrenim gören öğrencilere göre daha olumlu olduğu ve son olarak üniversite öğrencilerinin Türk dünyası coğrafyasına yönelik tutumları mezun olunan lise türüne göre değişmediği sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu sonuçlara bağlı olarak, özellikle öğrencilerin tutum puanlarında gözlenen düşük değerler dikkate alındığında, İlk, orta ve lise düzeyinde ilgili olabilecek (tarih, coğrafya vb.) derslerde Türk Dünyası Coğrafyası'na ait kazanımların arttırılması; Türk Dünyası Coğrafyası adlı bir dersin üniversite programlarında yer alması ve Türk Dünyası Coğrafyasına yönelik etkinlikler düzenlenmesi önerilebilir. Kaynakça Ajzen, I. (2005). Attitudes, Personality and Behavior. New York: Open University Press. Baker, C. (1995). Attitudes and Language. Clevedon: Multilingual Matters. Çetin, Ş. (2006). Öğretmenlik mesleği tutum ölçeğinin geliştirilmesi (Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması). Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 28-37. Keskin, A. (2003). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin İngilizceye yönelik tutumları ile akademik başarıları arasındaki ilişkiler. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. MEB. (1998). Sosyal Bilgiler Öğretim Programları (4, 5, 6, 7). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Morgan, C. T. (2011). Psikolojiye Giriş. (S. Karakaş ve R. Eski Çev. Ed.). Konya: Eğitim Kitabevi. 982
Özkal, N. (2002). Sosyal bilgiler dersine yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 124(27), 52-55. Özmenteş, G. (2006). Müzik dersine yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi. İlköğretim Online, 5(1), 23-29. Plotnik, R. (2009). Psikolojiye Giriş. (T. Geniş, Çev.). İstanbul: Kaknüs. Senemoğlu, N. (2010). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Tavşancıl, E. (2010). Tutumların Ölçülmesi ve Spss ile Veri Analizi. 4. Basım. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Tay, B. ve Tay, B.A. (2006). Sosyal bilgiler dersine yönelik tutumun başarıya etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(4). Topal, E. (2014). Üniversite öğrencilerinin Türk dünyası coğrafyasına ilişkin farkındalık düzeylerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tufan, E. ve Güdek, B. (2008). Müzik öğretmenliği mesleğine yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(1), 25-40. Uğurlu, C. T. ve Polat, S.(2011). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine ilişkin tutumları. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1(35), 68-74. Ülgen, G. (1997). Eğitim Psikolojisi: Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Kuramlar ve Uygulamalar (3. Basım). İstanbul: Alkım Yayınları. 983