YERFISTIĞI TARIMINDA UYGUN KÜLTÜREL İŞLEMLER VE HASTALIK YÖNETİM PRATİKLERİ İLE HASTALIK VE AFLATOKSİN OLUŞUMUNUN ÖNLENMESİ -1 * Control of Diseases and Aflatoxin Occurences with Proper Cultural and Disease Management Practices in Peanut Growing-1 Işılay LAVKOR Bitki Koruma Anabilim Dalı Mehmet Biçici Bitki Koruma Anabilim Dalı Zülküf KAYA Toprak Anabilim Dalı ÖZET Aflatoksin bulaşıklıkları yerfıstığı ve ürünlerinde rastlanan önemli sorunlardan biridir. Bu çalışmada Osmaniye ilinde 28 farklı yerfıstığı deposundan alınan yerfıstığı tanelerinin nem ve aflatoksin içerikleri belirlenmiştir. Örneklerdeki fungal floranın tanımlanması klasik tür teşhis anahtarı kullanılarak yapılmıştır. Toplam aflatoksin oluşumları CD-ELISA yöntemi ile belirlenmiştir. Depolardan alınan 28 örnekte 0.80 19.9 ppb seviyelerinde aftoksin bulaşıklığı ve %8.3 14.8 arasında nem içerikleri tespit edilmiştir. Osmaniye ilinde çeşitli yerfıstığı depolarından alınan yerfıstığı örneklerinin nem içerikleri %8 den daha yüksek, 5 örnekte 10 ppb nin üzerinde aflatoksin olduğu belirlenmiştir. Aflatoksin ve nem düzeylerinin depo döneminde yüksek olduğu saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Aspergillus, CD-ELISA, toplam aflatoksin, nem, yerfıstığı. ABSTRACT Aflatoxin contimination is one of the important problem on peanuts and products. In this study, 28 different peanut storage stores in Osmaniye grains of moisture and aflatoxin content of groundnuts were taken. Mycroflora is determined by using classical identification key of species on samples. Total aflatoxin formation on peanuts were analysed by CD-ELISA. 28 samples from the storage stores 0.80-19.9 ppb and %8.3-14.8 of aflatoxin contimination and moisture contents were determined. Moisture content of peanut samples were higher than %8, 5 samples were over the 10 ppb of aflatoxin taken from several peanut stores in Osmaniye Keywords: Aspergillus, CD-ELISA, total aflatoxin, moisture, peanut. Giriş İçerdiği değerli besin maddeleri nedeni ile insan beslenmesinde önemli bir yere sahip olan yerfıstığı (Arachis hypogaea L.) baklagiller familyasına ait tek yıllık bir bitki olup, tohumunda yüksek oranda yağ içermektedir. Yerfıstığı yağı yemeklik olarak katı ve sıvı halde kullanıldığı gibi, balık konservesinde, bisküvi, pasta, şekerleme, sabun yapımında ve biodizel üretiminde kullanılmaktadır. Yerfıstığı bitkisinin tohumları içerdiği yağ (%46), protein (%25), karbonhidrat (%16) ve * Doktora Tezi-Phd. Thesis - 34 -
mineral maddeler (%5) ile insanlar ve hayvanlar için değerli bir besin kaynağıdır. Yerfıstığı zengin B vitamini kaynağı olup, ayrıca A, C, D ve E vitaminlerini bünyesinde bulundurmaktadır (Arıoğlu, 2000; Güneş ve ark., 2004). Dünyada en fazla yerfıstığı üretimi yapan ülkelerin başında Çin (%42), Hindistan (%15), Nijerya (%7) ve ABD (%5) gelmektedir. Türkiye, dünya yerfıstığı üretiminin yaklaşık %0.26'sını karşılamaktadır (Kadiroğlu, 2012). Türkiye de yıldan yıla değişmekle birlikte, 2010 yılı değerlerine göre yerfıstığı ekim alanı 274.500 da, üretimi 97.310 ton ve dekara elde edilen kabuklu yerfıstığı verimi ise ortalama 355 kg/da dır (TÜİK, 2010). Ülkemizde yerfıstığı üretimi en fazla Adana (39.715 ton) ilinde yapılmakta, bunu Osmaniye (38.996 ton), Kahramanmaraş (5.546 ton), Aydın (6.120 ton), Mersin (2.250 ton), Antalya (3.269 ton), Muğla (623 ton), Hatay (250 ton) ve Gaziantep (142 ton) illeri izlemektedir (TÜİK, 2011). Ürün hasadı ve depolanması dönemlerinde fungal hastalık etmenlerinin büyümesi için uygun koşullar yaratılması nedeniyle oluşan aflatoksin, özellikle çerezlik tüketimde ve hayvan yeminde önemli sorunlara neden olabilmektedir. Günümüzde, 150 fungus türü tarafından üretilen yaklaşık 400 mikotoksinin tanımlanmış olup, bunlara her yıl yeni tanımlamalar ile yenileri eklenmektedir (Gürsoy, 2004). Aspergillus türleri tarafından üretilen önemli mikotoksinlerden biri aflatoksinlerdir. Yerfıstığı ve ürünleri bütün dünyada aflatoksin açısından belki de en riskli olanıdır (Youssef ve ark., 2008). Aflatoksin kontiminasyonu yerfıstığı veriminin dışında insan ve hayvan sağlığı açısından ciddi sorunlar meydana getirmektedir (Craufurd ve ark., 2006, Youssef ve ark., 2008). Materyal ve Metot Materyal Örneklerin Toplanması Yerfıstığı örnekleri, 2010-2011 yıllarında, Osmaniye ilinde farklı yerfıstığı depolarından toplam 28 örnek alınmıştır. Örnekleme her depo ürününü temsil edecek şekilde 5.0 kg kadar alınmış ve bundan 1.0 kg kadar alt örnek çekilerek laboratuvara getirilmiştir. Yerfıstığı Tanelerin Nem İçeriklerinin Belirlenmesi Yerfıstığı tanelerinin nem içerikleri kabukları kırılmış yerfıstığı taneleri kullanılarak yapılmıştır. Yerfıstığı tanelerinin nem içeriklerinin belirlenmesinde etüv cihazı kullanılmıştır. Tane örneklerinin % nem içerikleri Pixton (1982) un bildirdiği yönteme göre belirlenmiştir. Mikolojik İzolasyonlarda Kullanılan Materyaller Yerfıstığı bitki ve tane örneklerinin yüzey sterilizasyonunda %1 lik NaOCl, distile su ve steril kurutma kağıtları kullanılmıştır. Bitki ve tane örneklerinin ekimi steril Petri lerde hazırlanmış olan PDA (Patates Dekstroz Agar) ortam üzerine yapılmıştır. İzolasyon çalışmalarının tamamı steril bench içerisinde yürütülmüştür. - 35 -
Fungal Tür Tanımlamalarında Kullanılan Materyal Aspergillus tür teşhisinde, Raper ve Fennel (1977), Samson ve Pitt (1990) tarafından geliştirilmiş spesifik tür teşhis anahtarları kullanılmıştır. CD-ELISA Testlerinde Kullanılan Materyal CD-ELISA testlerinde, Neogen Corporation, Veratox toplam aflatoxin kitleri kullanılmıştır. Örneklerin hazırlanması ve ekstraksiyonu Neogen Veratox un önerdiği yöntemler kullanılarak yapılmıştır. Örneklerin ekstraksiyonunda metanol ve distile su kullanılmıştır. ELISA sonuçları, ELISA okuyucusu, STAT-FAX cihazında 650 nm de okunarak belirlenmiştir. Metot Yerfıstığı Tanelerinden Yapılan İzolasyonlar Osmaniye ilinde 28 farklı yerfıstığı deposundan alınan yerfıstığı tane örneklerinden mikolojik izolasyonlar yapılmıştır. Her bir 1.0 kg lık yerfıstığı tane örneğinden rastgele seçilen 50 g lık çalışma örneğinden tesadüfi olarak alınan, 100 adet yerfıstığı tanesi 1 dk. %2 lik sodyum hipoklorit (NaOCl) solüsyonunda 2 dakika süreyle yüzeysel olarak sterilize edildikten sonra 2 kez steril distile suda durulanmış ve ardından steril kurutma kağıtlarına aktarılıp, kurmaya bırakılmıştır. İzolasyonlarda Patates Dekstroz Agar (PDA) ortamı kullanılmıştır. Kurutma kağıdı üzerinden alınan kurutulmuş yerfıstığı taneleri, 10-12 ml PDA ortamı içeren 9 cm lik steril 20 adet Petri kabının her birine 5 er adet ekilmiştir. Ekimi yapılan Petri ler 24ºC sıcaklıkta, karanlık koşulda inkübe edilmiştir. İzolasyon işleminden 4 gün sonra, Petri lerde gelişen koloniler saflaştırılarak mikroskop altında incelenmiş, sayılmış ve bu fungusların izole edilme oranları hesaplanmıştır. Koloniler mikroskopta incelenerek gelişen fungusların kültürel ve genel morfolojik özellikleri kayıt edilmiştir. Fungal Tür Tanımlamaları Mikolojik izolasyonlar sonucunda, yoğun olarak belirlenen Fusarium, Penicillium, Sclerotium rolfsii, Rhizoctonia solani, Macrophomina phaseolina, Pythium, Rhizopus stolonifer gibi funguslar kültürde oluşturdukları miseliyal yapıları, koloni rengi ve sporlanmaları esasına göre tanımlanmıştır. Aspergillus Tanımlamaları Aspergillus tür teşhisinde, kültürel ve morfolojik özellikleri esasına göre klasik tür anahtarları kullanılarak yapılmıştır. Tanımlamada kullanılan izolatlar PDA ortamında 12 gün 25 0 C de inkübatörde muhafaza edilmiştir. İzolatların 4. günden başlayarak 12. güne kadar koloni gelişim oranlarının belirlenmesi amacı ile koloni çapı ve koloni özellikleri belirlenmiştir. Raper ve Fennel (1977), Samson ve Pitt (1990) tarafından geliştirilmiş spesifik tür teşhis anahtarları kullanılmıştır. Aspergillus tür tanımlamalarında koloni gelişimi, sterigma serilerinin uniserate veya biseriate sırlanma durumu, konidiyal başlığın çapı ve şekli, konidiyal - 36 -
başlığın rengi, kleistotesiyum, hülle hücreleri ve sklerotların varlığı ya da yokluğu, konidiyofor duvarının karakterleri ve renklenmesi dikkat edilmiştir. Aflatoksin Analizi İçin Yerfıstığı Örneklerinin Alınması Osmaniye ili yerfıstığı depolarından alınan her bir örnek için, ürün yığının farklı yön ve derinliklerinden yaklaşık 5 kg tane örneği oluşturmak üzere, yığın büyüklüğüne göre 5-15 noktadan birincil örnekler alınıp karıştırılmıştır. Bu karışımdan 1 kg elde edilecek miktarda alt örnek temiz plastik poşetlere konularak etiketlenip ve uygun koşullarda laboratuvara getirilmiştir. Örnekler, test aşamasına kadar etiketli bez torbalar içerisinde, 4 0 C de buzdolabında muhafaza edilmiştir. CD-ELISA ile Aflatoksin Seviyelerinin Belirlenmesi CD-ELISA da yerfıstığı örnekleri iki tekerrürlü olarak çalışılmıştır. Yerfıstığı tane örnekleri ekstraksiyonu, Neogen Vetarox un toplam aflatoksin için bildirdiği yönteme göre yapılmıştır. Laboratuvara getirilen yaklaşık 1.0 kg lık yerfıstığı tane örneğinden tesadüfî olarak alınan 50 g öğütme makinesi ile iyice öğütülmüştür. 300 ml distile su, 700 ml metanol kullanılarak, 1L %70 lik metanol hazırlanmıştır. Öğütülmüş örneklerden 25 g alınmış ve 125 ml %70 lik metanol içerisinde 2 dk. yüksek devirde blenderden geçirilmiştir. Bu karışım filtre kâğıdından geçirtilerek süzülmüştür. Filitrat lar etiketlenmiş ve deney tüpleri içerisine alınmıştır. Toplam Aflatoksin Aranması İçin CD-ELISA Testi Tüm çalışmalar oda sıcaklığı koşullarında yapılmıştır. Çalışmada kullanılmak üzere 4 0 C de korunan test kitleri uygulamadan 1 saat önce normal oda sıcaklığı koşullarına alınmıştır. Test karışım çukurları içerisine 100 µl konjugat eklenmiştir. Her defasında yeni bir pipet ucu kullanılarak yerfıstığı örneği süzüklerinden ve 0, 5, 15, 50 ppb hazır olarak temin edilen toksin standartlarından 100 er µl alınmış ve konjugat eklenmiştir. Karışımın homojen olması amacıyla 8 kanallı pipetör kullanılarak 3 kez çekilip bırakılmıştır. Karışımlardan 100 µl alınarak daha önce antibody ile kaplanmış çukurlara eklenmiş ve 2 dk oda sıcaklığında inkübe edilmiştir. İnkübasyondan sonra çukurlar boşaltılmış ve 5 defa distile su ile yıkanmıştır. Çok kanallı pipetör kullanılarak, her çukura 100 µl substrat eklenmiş ve 3 dk inkübe edilmiştir. Renk oluşumu meydana geldikten sonra 100 µl stok solüsyonu eklenmiş ve 20 dk içerisinde 650 nm de ELISA okuyucusunda 4 kez okuma yapılmıştır. Toksin seviyesi ppb olarak Neogen Log/Logit Software paket programı kullanılarak hesaplanmıştır. - 37 -
Araştırma Bulguları ve Tartışma Osmaniye Bölgesinde Çeşitli Yerfıstığı Depolarından Alınan Yerfıstığı Tanelerinden Yapılan İzolasyonlar 2011 yılında Osmaniye de yerfıstığı depolarında, 3 ay depolanan toplam 28 yerfıstığı örneğinden izole edilen fungal izolasyonların oranları Çizelge 1 de verilmiştir. Ayrıca 2010 2011 üretim dönemi depo ürün örneklerinden Aspergillus niger %12 29, Aspergillus flavus %1 13, Fusarium spp. %20-%47, Penicillium lar %4-%18, Rhizoctonia solani %1-%10 oranlarında izole edilmiştir. Macrophomina phaseolina en yüksek %10, Rhizopus stolonifer. %15-%33 oranlarında belirlenmiştir (Çizelge 1). Yağlı tohumlarda oluşan mikroflora, depo şartlarında değişkenlik göstermektedir (Kakde ve ark. 2012). Aspergillus niger ve A. flavus, Fusarium oxysporum, Macrophomina phaseolina Penicillium sp. depo funguları içerisinde dominant karakterdedir (Jogdand ve Talekar, 2010). Aspergillus, Penicillium ve Fusarium, mısır da yerfıstığı depo öncesi ve 3, 6, 12 aylık depo örneklerinden yapılan izolasyonlarda dominant fungal cins olarak belirlenmiştir (Youssef ve ark., 2008). Gonçalez ve ark. (2008), Brezilya da yerfıstığında Aspergillus, Penicillium ve Fusarium cinsi fungusların dominat karakter taşıdığını bildirmiştir. Osmaniye de yerfıstığı depolarından alınan yerfıstığı örneğinden izole edilen fungal izolasyonlar, yukarıdaki bulgularla uyum içerisindedir. Osmaniye ilinde Çeşitli Yerfıstığı Depolarından Alınan Yerfıstığı Tanelerinin Nem İçerikleri ve Toksin Seviyelerinin Belirlenmesi Osmaniye bölgesinde çeşitli yerfıstığı depolarından alınan toplam 28 yerfıstığı tane örneklerinin nem içeriği düzeyleri Çizelge 2 de verilmiştir. Depolardan toplanan yerfıstığı tanelerine ait nem içerikleri %8.3 14.8 arasında tespit edilmiştir. Osmaniye Bölgesinde çeşitli yerfıstığı depolarından alınan yerfıstığı tane örneklerinin CD-ELISA test sonuçları 0.80 19.9 ppb seviyeleri arasında aflatoksinle bulaşık olduklarını göstermiştir (Çizelge 2). Çizelge 2 de 10 ppb nin üzerinde aflatoksin kirliliği belirlenen depo örneklerinin nem içeriklilerinin %12.3 14.8 arasında değiştiği görülür. Bu nem düzeyi kabuklu yerfıstığı ürününün güvenli depolama seviyesi olan %10 11 nemden yüksektir. Türkiye de aflatoksin bulaşıklığı için belirlenmiş yasal tolerans değeri 10 ppb dir. Yerfıstığı depolarından alınan yerfıstığı tane örneklerinden 5 tanesinde toksin bulaşıklığı 10 ppb nin üzerinde saptanmıştır. Yerfıstığı depo örneklerinde saptanan en yüksek aflatoksin bulaşıklığı ise 19.9 ppb dir (Şekil 1.) Depolama esnasında, birçok ürünün uygun olmayan nem ve sıcaklıklarda bekletilmesi sonucunda aflatoksinler oluşur (Ayaz ve Yurttagül, 2008). Osmaniye de yerfıstıkları oldukça elverişsiz şartlarda, kontrolsüz depo koşullarında, bağıl nem ve sıcaklık kontrolü yapılmayan ortamlarda depolanmaktadır. Uygun olmayan depo koşullarında aflatoksin bulaşmaları oluşabilir ve depolama süresi arttıkça ürünlerde aflatoksin oluşumlarının da artabilmesi muhtemeldir. - 38 -
A. niger A. flavus Fusarium spp. Penicillium sp. Rhizoctonia solani Macrophomina phaseolina Rhizopus stolonifer Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl:2013 Cilt:29-3 Çizelge 1. Yerfıstığı depolarından toplanan yerfıstığı tane örneklerinden izole edilen funguslar ve izole edilme oranları Yerfıstığı Tanelerinden İzole Edilen Funguslar ve İzole Edilme Oranları (%) No 1 23 4 24 8 8 5 28 2 29 9 31 7 5 4 15 3 25 3 22 12 6 4 28 4 25 4 27 7 4 7 26 5 21 6 47 4 3 3 16 6 20 7 26 11 10 2 24 7 24 6 21 18 8 1 22 8 26 8 20 14 7 0 25 9 28 4 20 17 8 3 20 10 23 4 33 9 5 2 24 11 21 3 35 11 3 0 27 12 25 7 29 9 5 8 17 13 27 5 28 6 2 7 25 14 23 2 32 11 10 3 19 15 26 2 30 6 8 10 18 16 20 2 31 12 5 5 25 17 20 2 26 17 7 2 26 18 26 2 29 11 3 0 29 19 18 2 28 12 8 4 28 20 14 2 34 10 7 3 30 21 17 1 35 9 5 0 33 22 26 13 28 4 4 5 20 23 20 2 34 7 1 6 30 24 12 1 36 18 2 0 31 25 14 3 31 16 2 3 31 26 19 6 30 8 5 0 32 27 19 8 37 9 3 1 23 28 22 5 28 6 4 3 32 Ort 21.89 4.9 29.71 10.32 5.29 3.25 25.14-39 -
Çizelge 2. Yerfıstığı depolarından alınan yerfıstığı tanelerinin nem ve aflatoksin içerikleri Depo Örnekleri Nem (%) Aflatoksin İçerikleri (ppb) 1 10.8 8.6 2 13.4 16.2 3 10.6 8.9 4 12.3 11.8 5 10.2 6.0 6 10.2 5.9 7 10.10 6.2 8 12.7 11.4 9 9.8 4.7 10 9.3 4.1 11 9.10 4.9 12 12.9 11.4 13 10.5 4.9 14 9.7 3.1 15 9.2 2.9 16 9.5 2.1 17 9.4 2.2 18 9.8 3.4 19 9.4 2.6 20 9.3 1.6 21 9.1 1.2 22 14.8 19.9 23 9.7 2.5 24 8.3 0.8 25 9.1 2.5 26 11.1 5.8 27 10.4 5.1 28 10.6 5.3-40 -
Şekil 1. Depo örneklerine ait ELISA pleytlerinde toksinle bulaşık olan örneklerde renk gelişimi Hasattan sonra depolama için nem içerikleri kabuklu yerfıstıklarında %10 11, kabuksuz yerfıstıklarında %7-8 dir (Biçici, 2008). Fungusların gıda maddeleri üzerinde gelişebilmeleri ve toksin oluşturmaları atmosferin bağıl nem oranı arttıkça kolaylaşır (Tunail, 2000). Güvenli depolama için kritik maksimum nisbi nem 30 0 C de %84+1 dir (Biçici, 2008). Aflatoksin oluşumunda ya da artışında sıcaklık, nem gibi iklim koşullarının yanı sıra, böcek zararları ürün bulaşıklığında önemli bir faktördür (Necsi ve ark., 2010). Sonuçlar Osmaniye de yerfıstığı depolarında alınan toplam 28 yerfıstığı örneğinden A. niger, A. flavus, Fusarium spp., Penicillium sp., Rhizoctonia solani, Macrophomina phaseolina ve Rhizopus stolonifer izole edilmiştir. Osmaniye Bölgesinde, çeşitli yerfıstığı depolarından alınan yerfıstığı örneklerinin nem içerikleri %8 den daha yüksek, 5 örnekte 10 ppb nin üzerinde aflatoksin olduğu belirlenmiştir. Türkiye de uygulanan aflatoksin bulaşıklığı için yasal değer 10 ppb dir. Osmaniye de yerfıstıkları oldukça elverişsiz şartlarda, kontrolsüz depo koşullarında, bağıl nem ve sıcaklık kontrolü yapılmayan ortamlarda depolanmaktadır. Uygun olmayan depo koşullarında aflatoksin bulaşmalarının olduğu ve depolama süresi arttıkça ürünlerdeki aflatoksin oluşumlarının da arttığı görülmüştür. Aspergillus lar için en iyi ürün yağlı tohumlulardır. Nitekim yerfıstığında yüksek oranda Aspergillus izole edilmiştir. Aspergillus türlerinin ürünlerde hastalık oluşturarak zarar vermelerinin yanı sıra, sahip oldukları toksik metobolit üretme özellikleri nedeniyle de canlılarda sağlık sorunlarına ve kimi zaman ise ölümlere neden oldukları bilinmektedir. Bu çalışma ile yerfıstığı tane örneklerinde A. flavus un, Türkiye nin çoğu tarım alanlarında bulunan ve mikotoksijenik risk taşıyan fungal bir tür olduğu bir kez daha kanıtlanmıştır. Aflatoksinler bilinen en karsinojen (kanser yapıcı) mikotoksindir ve uluslararası ürün ticaretinde üzerinde sıkı bir şekilde durulmaktadır. Nitekim ihraç edilen yerfıstığı, fındık gibi birçok ürün içerdikleri yüksek aflatoksin seviyeleri nedeniyle geri gönderilmektedir. Aflatoksin bulaşıklığının ekonomik etkilerinin yanı sıra canlılarda ciddi karsinojen etkileri, akut ya da kronik zehirlenmeleri çok sayıda - 41 -
çalışmada bildirilmiş olup, Uluslararası Kanser Araştırma Enstitüsü (IARC) tarafından 1. sınıf kanserojen olarak sınıflandırılmıştır (IARC, 1993). Sonuç olarak, tüm bu bilgiler çerçevesinde yerfıstığı depolama, gıda maddelerinin işlenmesinden, tüketime sunulma aşamalarına kadar üzerinde durulması gereken bazı önemli konular aşağıda açıklanmıştır. Aflatoksin oluşumu için özellikle hassas olduğu bilinen yerfıstığı hasadında üreticilerin toksin üretici mantar bulaşmaları için son derece önemli olan meyve olgunluğu, nem içeriği ve kurutma konularında bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Yerfıstıkları kontrollü depo koşullarında, bağıl nem ve sıcaklık kontrolü yapılan ortamlarda depolanmalıdır. Toksin oluşumu için kritik olan kurutma ve depolama aşamalarında gıda güvenliğini sağlamak amacı ile fungal kirlilik, yabancı madde içeriği, zarar görmüş tane miktarı, olgunlaşmamış tane miktarı ve aflatoksin aranması gibi çeşitli analizler yapılmalıdır. Ürünlerdeki böcek zararı yine fungus gelişimi ve aflatoksin oluşumlarının artışında önemli rol oynamaktadır. Entegre mücadele yöntemleri kullanılarak, üründe meydana gelen zararların kontrol altına alınması üzerinde dikkatle durulması gereken bir konudur. GAP/GMP uygulamaları HACCP (Kritik Kontrol Noktalarında Tehlike Analizleri) ile entegre kullanılarak ürünlerin çeşitli aşamalarında analizleri yapılarak, gıda güvenliği değerlendirilmedir. Türkiye de ilk olarak, 1995 yılında, tüm tarım ürünlerinde, HACCP uygulamaları zorunlu hale getirilmiş olmasına rağmen, uygulamaya yönelik ciddi çalışmaların eksikliği hissedilmektedir. Fungal bulaşmanın kaçınılmaz olduğu durumlarda ve bu ürünlerin zorunlu olarak insan ve hayvanlarda gıda maddesi olarak kullanılması söz konusu olduğunda, hasat sonrası toksin oluşumları için ürünler depolarda tutulduklarında ya da marketlerde tüketime sunulma aşamasında iken, dikkatle izlenme ve zararları düzeltme stratejileri uygulanmalıdır. Bunun için tarım ürünlerinin tüketicilere sunulmadan önce mutlaka aflatoksin analizleri rutin hale getirilmelidir. Bu analizler sonucu tolerans seviyelerinin üzerinde aflatoksin bulaşmasına sahip olan gıda ve yemlerin insan ve hayvanlar üzerinde tüketimi engellenmelidir. KAYNAKLAR ARIOĞLU, H. H. 2000. Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Notları, Yayın No: A-70, Adana. AYAZ, A., YURTTAGÜL, M., 2008. Besinlerdeki Toksik Öğeler-I. Hacettepe Üniversitesi-Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı, Sağlık Bakanlığı Yayın No: 727, Ankara. - 42 -
BİÇİÇİ, M., 2008. Yerfıstığında Hastalık ve Aflatoksin Sorunları. 01.04.2008. www.cu.edu.tr/merkezler/tyhm/2008-04.html. CAST, 2003. Mycotoxins: Risks in Plants, Animals and Human Systems. he Council for Agricultural Sciences and Technology (CAST) Released a Scientific Task Force Report No: 139. CRAUDFURD, P., Q., PRASARD, P.V., WALIYAR, F., TAHERI, A., 2006. Drought, Pod Yield, Pre-Harvest Aspergillus Infection and Aflatoxin Contamination on Peanut in Niger. Field Crops Research 98 (2006) 20 29. GACHOMO E.W., MUTITU, E.W., KOTCHONI, O.S., 2004. Diversity of Fungal Species Associated with Peanuts in Storage and the Levels of Aflatoxins in Infected Samples. Int. J. Agri. Biol., Vol. 6, No. 6. GONÇALEZ, E., NOGUEIRA, J.H.C., FONSECA, H, FELICIO, J.D, PINO, F.A, CORRÊA, B., 2008. Mycobiota and Mycotoxins in Brazilian Peanut Kernels from Sowing to Harvest. Int J Fd Microbiol 123:184-190. GÜRSOY, N., 2004. Mısır ve Buğday Tanelerinde Oluşan Mantarların ve Toksinlerinin Araştırılması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Bitki Koruma Anabilim Dalı. Yüksek Doktora Tezi. HELL., K., CARDWELL, K.F., SETAMOU, M., POEHLING, H.-M., 2000. The Infuence of Storage Practices on Aflatoxin Contamination in Maize in Four Agroecological Zones of Benin, West Africa. Journal of Stored Products Research 36 365 382. IARC, 1993. International Agency for Research on Cancer (IARC), Monograph On The Carcinogenic Risks To Humans, Vol. 56. IARC, Lyon, pp 257 263 (1993). JOGDAND, S.K., TALEKAR, S.M., 2010. Fungal Population on Seeds of Arachis Hypogea L. Journal of Ecobiotechnology 2/6: 11-13. KADİROĞLU, A., 2008. Yerfıstığı Yetiştiriciliği. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstütüsü Müdürlüğü, Antalya. KAKDE, R.B., BADAR, K.V., PAWAR, S.M. AND CHAVAN, A.M., 2012. Storage Mycoflora of Oilseeds: a Review. International Multidisciplinary Research Journal, 2(3): 39-42. NAKAI, V.K., ROCHA, L.O, GONÇALEZ, E., FONSECA,H., ORTEGA, E.M.M., CORREA, B., 2008. Distribution of Fungi and Aflatoxins in a Stored Peanut Variety. Food Chemistry. 106 (2008) 285 290. NESCI, A., MONREMARANI, A., ETCHEVERRY, M., 2010. Assessment of Mycoflora and Infestation of Insects, Vector of Aspergillus Section Flavi, in Stored Peanut from Argentina. Mycotox Res (2011) 27: 5 12. PIXTON, S.W., 1982. The Importance of Moisture and Equilibrium Relative Humidity in Stored Products. Trpo. Stored Prod. Inf., 43: 16-29. Plants. Chap 7 in Robson, A.D. (ed) Zinc in Soils and Plants, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht. pp 90 106. RAPER, B.K., FENNEL, D.I., 1977. The Genus Aspergillus. ROBERT, E. Krieger Publishing Company Hustington, New York, 686 pages. - 43 -
SAMSON, R.A., PITT, I.J., 1990. Modern Consepts in Penicillium and Aspergillus Classification. NATO ASI Series, Plenum Pres, New York and London. Vol. 185: 478 pages. TUNAİL, N., 2000. Funguslar ve Mikotoksinler. Gıda Mikrobiyolojisi ve Uygulamaları, Genişletilmiş 2. Baskı; Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü yayını. Sim Matbaası, Ankara 522 s 03. Bölüm, 13. kısım. TÜİK, 2010. Türkiye İstatistik Kurumu. Tarım İstatistikleri Özeti. ISSN 1300 1213. YOUSSEF, M.S., EL- MAGHRABY- EL, O. M. O., IBRAHIM, Y. M., 2008. Mycobiota and Mycotoxins of Egyptian Peanut (Arachis hypogeae L.) Seeds. International Journal of Botany 4 (4): 349 360, 2008. ISSN 1811 9700. - 44 -