HAYAT BOYU ÖĞRENME (Politika ve Uygulamalar/Kritik Faktörler) Sadrettin GÖNÜLTAŞ Genel Müdür Yardımcısı MEB Çıraklık k ve Yaygın n Eğitim E Genel MüdürlM rlüğü Konya 5 Mayıs 2010 1
I HBÖ POLİTİKA ve UYGULAMALAR 2
Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi (HBÖSB) 2009: Küreselleşme- AB Süreci ve Lizbon 2010 Ortak Eğitim-Öğretim Hedefleri kapsamında, 9. Kalkınma Planı ve 17. Millî Eğitim Şûrası nda HBÖ ye yer verilmiş ve 60. Hükümet Programı AB Müktesebatına Uyum Programı çerçevesinde de Bakanlar Kurulu kararınca Türkiye de MEB tarafından bir Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi hazırlanması öngörülmüştür. Belge hazırlıkları iki aşamalı gerçekleşmiştir: I. aşama: MEB tarafından, MEGEP projesi kapsamında ilgili sektörlerin katılımıyla hazırlanan HBÖ Politika Belgesi Taslağı (2007). II. aşama: Yine MEB tarafından ilgili sektörlerin katılımıyla oluşturulan özel bir komisyonca hazırlanan ve Başbakanlık YPK nın 05/06/2009 tarih ve 2009/21 No lu Kararı ile kabul edilerek hayata geçen Türkiye Hayat Boyu Öğrenme Stratejisi Belgesi ve eki Türkiye Hayat Boyu Öğrenme Stratejisi Eylem Planı (2009) 3
Amacı Türkiye de ortak bir anlayışa sahip bir HBÖ sistemi oluşturulması oluşan sistemin çalışır ve sürdürülebilir duruma getirilmesidir. ve Bu kapsamda bireyin yaşamı süresince edindiği tüm kazanımların (erken çocukluk dönemi aile içi öğrenmeler, okul öncesi öğrenmeler, örgün eğitimin tüm aşamaları, yaygın eğitim, iş yaşamında kazanılan öğrenmeler, hayatın herhangi bir döneminde kazanılan bilgi ve becerilerin tümü) nasıl ve nerede edinildiğine bakılmaksızın değerlendirilmesi, okul-iş hayatı arasında esnek geçişlerin sağlanması ve daha etkili bir istihdam politikasının oluşturulması önem kazanmıştır. 4
Öncelikleri HBÖ nün eşgüdümü için yasal düzenlemenin yapılması, Toplumsal farkındalıkartırılarak HBÖ kültürü oluşturulması, Veri toplama sisteminin güçlendirilmesi, Okuryazar oranında artış sağlanması, Tüm eğitim kademelerinde okullaşma oranlarının artırılması, Eğitim kurumlarının fiziki altyapı ve eğitici personel bakımından güçlendirilmesi, Öğretim programları sürekli güncellenmesi, Bireylerin bilgi ve iletişim teknolojilerini etkin kullanmalarının sağlanması, Dezavantajlı bireylere özel önem verilmesi, Mesleki rehberlik hizmetlerinin güçlendirilmesi, MYK sisteminin aktif hale getirilerek kalite güvence sisteminin kurulması, Öğretim programları arasında geçişler ile okuldan işe-işten okula geçişlerin kolaylaştırılması, İşgücünün niteliğinin rekabet edebilir seviyeye ulaştırılması, Finansmanının taraflarca paylaşılmasının sağlanması, Uluslararası işbirliği ve hareketliliğin artırılması, Yaşlıların sosyal ve ekonomik hayata etkin katılımlarının artırılması 5
Sorumlu ve İlişkili Kurumlar Sorumlu Kurumlar: MEB, ÇSGB, Maliye Bakanlığı, SHÇEK, İŞKUR, YÖK, TÜİK, RTÜK, MYK, AB Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı. İlişkili Kurumlar: MEB, Başbakanlık, DPT, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, ÇSGB, Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, ABGS, AB Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı, TUİK, YÖK, Üniversiteler, TÜRKAK, MYK, MYK nın yetkilendirdiği kurum ya da kuruluşlar, DPB, SGK, KOSGEB, İŞKUR, SHÇEK, KSGM, ASAGM, ÇASGEM, SYDGM, TRT, RTÜK, Medya, TSK, TESK, TOBB, STB, Medya, İşçi ve İşveren Sendikaları ve Konfederasyonları, Yerel Yönetimler, STK lar. 6
2009-2013 HBÖ Faaliyet Planı Yüksek Planlama Kurulu nun 05/06/2009 tarih ve 2009/21 No lu Kararı ile kabul edilen HBÖSB ile kurulması öngörülen HBÖ Yürütme Kurulu nun Sekretaryasını yürütmekle MEB Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü (ÇYGM) yükümlü kılınmıştır. 7
Türkiye de Sosyal Tarafların n HBÖ Yaklaşı şımları Türkiye de HBÖ uygulamalarının beklenen şekilde hayata geçmesi; ilgili sosyal taraflar ve kamu kurumlarının daha düzenli ve sistematik bir yaklaşımla ve işbirliği halinde yapı, politika ve faaliyetler üretmesini gerekli kılmaktadır. Nitekim, hali hazırda yürütülen faaliyetler, HBÖ yaklaşımıyla planlanmış etkinlikler şeklinde değil kurumların kendi bağımsız çalışmaları şeklinde gerçekleşmektedir. 8
Türkiye de HBÖ ile ilgili mevcut yaklaşımlar, gelişmeler ve yapılan çalışmalar şöyledir: Mevcut Mevzuat Altyap Mevcut Mevzuat Altyapısı Kanunlar 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu 3797 sayılı Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu 5580 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu 5544 Sayılı Mesleki Yeterlilikler Kurumu Kanunu Yönetmelikler Yaygın Eğitim Kurumları Yönetmeliği, Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği, Açık İlköğretim Yönetmeliği, Açık Lise Yönetmeliği, Mesleki Açık Öğretim Yönetmeliği 9
Kalkınma Planları 8 inci BYKP ında, hayat boyu öğrenme uygulamalarına yön verecek nitelikte kararlar bulunmakta, özellikle 693. maddede, Toplumda hayat boyu öğrenme anlayışının benimsenmesini esas alan her türlü yaygın eğitim imkanı geliştirilecek, özellikle üniversiteye giremeyen gençlere kısa yoldan beceri kazandırma ve meslek edindirme faaliyetleri artırılacak, mahalli idarelerin, gönüllü kuruluşların ve özel sektörün bu konudaki faaliyetleri özendirilecektir ifadesi yer almaktadır. 9 uncu BYKP ında (2007-2013) ise kavramla ilgili olarak, bir HBÖ stratejisinin geliştirilmesi, ekonominin talep ettiği alanlarda insan gücünün yetiştirilmesinde HBÖ stratejisinin dikkate alınması şeklinde ifadeler yer almaktadır. 10
Milli Eğitim E Şuraları MEB tarafından bu güne kadar 17 Milli Eğitim Şurası yapılmış olup, bunlardan özellikle 6, 9 ve 13 üncü Milli Eğitim Şuralarında, yaygın eğitim dolayısıyla yaşam boyu eğitime yönelik kararlar alınmıştır. 6. Milli Eğitim Şurasında, Halk Eğitimi başlığı altında şura gündeminin 2 inci maddesinde yaygın eğitimin güçlendirilmesi ile ilgili kararlar ele alınmıştır. 9 uncu şurada süreklilik ve her yerde eğitim ilkeleri ile HBÖ ye vurgu yapmıştır. 13 üncü Milli Eğitim Şurası ise tamamen yaygın eğitime yöneliktir. 11
MEB Çalışma Programı MEB Çalışma Programının Sürekli Eğitim başlığı altında şu çalışma konularına yer verilmiştir: Kadınların gelir getirici faaliyetlere yönlendirilmesi, girişimcilik ve el emeğinin değerlendirilmesi amacıyla gerekli tedbirlerin alınması, Ülke genelinde zorunlu eğitim çağı dışında kalmış okuma yazma bilmeyen, okuryazar olup ilköğretim diploması olmayan yetişkin nüfusun okur-yazar duruma getirilmesi ve ilköğretim diploması almaları için çalışmaların sürdürülmesi, Çırak, kalfa ve ustaların sayı ve niteliklerinin artırılması ve çıraklık eğitiminin istihdam imkânı bulunan bütün mesleklere yaygınlaştırılması, 12
MEB Çalışma Programı Yaygın eğitim faaliyetlerinde koordinasyon sağlanarak, kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütlerinin, çıraklık ve yaygın eğitime katılmalarının teşvik edilmesi, ortak faaliyetlerin gerçekleştirilmesi, Aile eğitiminde anne-baba eğitimin etkinliğinin artırılması ve anne çocuk eğitimi programının yaygınlaştırılması, Zorunlu eğitim çağı dışında kalan ve ilköğretimini tamamlayan herkese, Açık İlköğretim Okulu aracılığıyla ulaşılması ve bu uygulamanın öğrenme merkezleri ile desteklenmesi, Açık öğretim Lisesi, Genel Lise ve Mesleki ve Teknik Açık öğretimin geliştirilmesi, Eğitimin her kademesinde teknolojinin sağladığı imkânlardan özellikle bilgisayar teknolojisinden yararlanılması, uzaktan eğitim ve ileri teknolojileri kullanan yeni eğitim yöntemlerinin belirlenip uygulamaya konulması 13
Proje ve Diğer Uygulamalar Türkiye de Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP): MEB tarafından AB destekli 2002 yılında hayata geçirilen proje; HBÖ ve mesleki eğitim konusunda, ilgili tüm tarafların kamu/özel kurumlar ile STK lar) süreçle ilgili tüm çalışmalarda yer alması konusunda disiplin sağlaması bakımından önemli bir ilktir. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumları Mezunlarının İzlenmesi Projesi (E-MEZUN): 2007 yılından itibaren MEB e bağlı faaliyet gösteren mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları mezunlarının web tabanlı olarak izlenmesi, istihdam durumlarının belirlenmesi, bu kurumlarda verilen eğitimin hedefe ulaşma düzeyinin belirlenmesi ve eğitim programlarının güncelliğinin değerlendirilip önerilerde bulunulması amacıyla hayata geçmiş bir projedir. 14
Avrupa Hayat Boyu Rehberlik Politikası Ağı Altyapısının Güçlendirilmesi için Ulusal HBÖ Rehberliği Forumunun Kurulması Projesi: 2008 yılında hayata geçen projede, ülke düzeyinde HBÖ konusunda, kavramsal altyapı oluşturmak, akran öğrenme faaliyetleri yapmak, konuyla ilgili bir rehber kitapçık oluşturmak ve katılımcı ulusal bir forum şeklinde kurumsal bir altyapı sistemi oluşturarak AHBRPA nın geliştirilmesini sağlamaktır. 15
MEB Açık İÖO ve Açık Lise Uygulaması: HBÖ kapsamında Yenilenmiş İstihdam Strateji sinin (YİS), okuma-yazmada başarısızlık oranının en az % 20 azaltılması hedefine ulaşmada AİÖO uygulaması; okulu erken terk oranının % 10 u geçmemesi ile 22 yaş üstü nüfusun (gençlerin) en az % 85 inin lise mezunu olması hedefine ulaşmada ise AL uygulaması önem taşıyan uygulamalardır. Türkiye de İnformal Öğrenme Üzerine Ortak Bir Anlayış Geliştirme ve Farkındalık Oluşturma Projesi: MEB tarafından HBÖ Kapsamında 2002 yılında AB destekli hayata geçirilen projedir. 16
AB de HBÖ 10 yıllık stratejik bir hedefle Lizbon HBÖ yü şöyle tanımlamaktadır: HBÖ; Sadece rekabet edebilirlik, istihdam edilebilirlik ve ekonomik refah için değil aynı zamanda bilgiye dayalı ekonomide çalışan ve yaşayan insanların kişisel gelişim ve tatminleri, aktif vatandaşlık ve sosyal bütünleşme için zaruridir. Ayrıca HBÖ; Lizbon 2010 da öne çıkan dört temel kavramdan (istihdam; sosyal politika; HBÖ ve mesleki eğitim) istihdamla ilişkili olarak gelişen ve Lizbon öncesi hayata geçmiş bulunan AİS in (Avrupa İstihdam Stratejisi) de uygulama araçlarının başında gelmektedir. 17
Bu anlamda, daha etkili HBÖ politikalarının uygulanması bakımından; istihdam edilebilirliği artırmak, girişimciliği geliştirmek, uyum sağlama yeteneğini artırmak ve fırsat eşitliğini sağlamak şeklinde dört temel dayanağa sahip daha da geliştirilmiş bir AİS ve her üye/aday ülkeye ait UİS lerin (Ulusal İstihdam Strateji) geliştirilmesi özel önem taşımaktadır. HBÖ ye ilişkin önemli prensipler geliştirilmesi bakımından AB; yayımladığı bildirge ve deklarasyonlar, Avrupa Komisyonu çalışmaları ve tüm Avrupa Konseyi zirvelerinde (Bologna, Lizbon, Stockholm, Barselona, Kopenhag, Maashricht ve Helsinki gibi) bazı somut hedeflere vurgu yapmıştır. 18
Son yıllarda AB de HBÖ ile ilgili mevcut yaklaşımlar, gelişmeler ve yapılan çalışmalar şöyledir: 2003-2006 2006 Yenilenmiş İstihdam Stratejisi 10 önceliği bulunan stratejinin, HBÖ ye özel vurgu yapanlar sunlardır: Genç işsizlere ve uzun dönemli işsizlere yönelik danışmanlık ve eğitim hizmetlerinin artırılması, Girişimciliğin ve istihdam yaratmanın teşvik edilmesi, Eğitim yatırımlarının nicelik ve nitelik olarak artırılması, Okulu erken terk edenlerin oranının % 10 u geçmemesi, 22 yaş üstü nüfusun (gençlerin) en az % 85 inin lise mezunu olması, Yetişkinlerin en az % 12,5 inin HBÖ ye katılmış olması 19
Lizbon 2010 Ortak EğitimE itim-öğretim Hedefleri AB eğitim ve öğretim sistemlerinin kalitesinin ve etkililiğinin artırılması, Eğitim ve öğretim sistemlerinin herkes için ulaşılabilirliğinin sağlanması, Eğitim ve öğretim sistemlerinin daha geniş bir dünyaya açılması şeklinde belirlenen üç temel stratejik hedefle ilgili olarak, şu AB ölçütleri belirlenmiştir: Okuma-yazmada düşük başarı düzeyine sahip 15 yaş grubu öğrenci sayısının 2000 yılına göre en az % 20 oranında azaltılması, 22 yaş grubunun en az % 85 inin üst seviye orta öğrenimini tamamlaması, Matematik, fen bilgisi ve teknoloji bölümlerinden mezun öğrenci sayısının % 15 oranında artırılması(cinsiyet dengesi sağlanarak), HBÖ ye katılım oranının, çalışan yetişkin nüfusun (25-64 yaş) en az % 12,5 ini kapsayacak seviyeye getirilmesi, Okul eğitimini tamamlamadan ayrılan öğrenci oranının % 10 u geçmeyecek seviyeye getirilmesi 20
II HBÖ Ö NÜN N UYGULANMASINDA KRİTİK K FAKTÖRLER 21
HBÖ UYGULAMALARINDA 8 KRİTİK K FAKTÖR Avrupa Komisyonunca belirlenen bu kritik faktörler şunlardır: 1. İşbirli birliği i ve uzmanlaşma yoluyla paydaşlar ların n ilgilerini yakalamak: 2. Yeterli finansman mekanizmalarının n tasarımı ve uygulanması: 3. HBÖ için in elverişli li altyapı oluşturmak: 4. İnsanları öğrenme aktivitelerine çekmek: 22
HBÖ UYGULAMALARINDA 8 KRİTİK K FAKTÖR 5. Sürekli S iyileştirme için i in geri besleme döngd ngüsünü temin etmek: 6.. HBÖ sağlay layıcılarının n kurumsal kapasitelerinin desteklenmesi: 7. Son kullanıcılara lara ulaşmak için i in etkin stratejilerin tasarımı: 8. Öğrenme uygulamalarının n farklı tasarımlar mların n teşviki: 23
SON SÖZ Daha etkin ve verimli bir HBÖ Sistemi Yönetimi (Uygulaması) için; sistemle ilişkili tüm alt bileşenlerin bütüncül bir yapıyla ele alınması gözden kaçırılmaması gereken bir gerekliliktir. 24