İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVRE SORUNLARI HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLERE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 26, Sayfa 267-277, 2008 İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVRE SORUNLARI HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLERE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ Ali Meydan 1, Süleyman Doğu 2 1 S. Ü. Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı, alimeydan33@hotmail.com 2 S. Ü. Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı, sdogu@selcuk.edu.tr ÖZET Bu çalışmada, ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin çevre sorunları hakkındaki görüşlerinin ve bilgi düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç çerçevesinde, ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin görüşleri ile cinsiyetleri, öğrenim gördükleri sınıflar, üye oldukları çevre ile ilgili kurum ve vakıflar ve ailelerinin eğitim düzeyi arasında bir ilişkinin olup olmadığı ortaya konmaya çalışılmıştır. Araştırmada betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini Konya il merkezinde bulunan ilköğretim okulları oluşturmaktadır. Konya il merkezinde bulunan 18 ilköğretim okulu ikinci kademeden tesadüfi olarak seçilen 678 öğrenci örneklem olarak alınmıştır. Ancak, 606 öğrenciden dönüt alınabilmiş ve bunlar değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin çevre sorunlarına karşı görüşleri öğrenim görülen sınıflara ve yaşlarına göre farklılaşırken, cinsiyete göre ise farklılaşmadığı söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Çevre Sorunları, Çevre Eğitimi, İlköğretim Öğrencileri

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 26, Sayfa 267-277, 2008 EVALUATION OF THE VIEWS OF THE SECOND GRADE PRIMARY SCHOOL STUDENTS ON ENVIRONMENTAL PROBLEMS ACCORDING TO SOME Ali Meydan 1, Süleyman Doğu 2 1 Selçuk University Ahmet Keleşoğlu Education Faculty, alimeydan33@hotmail.com 2 Selçuk University Ahmet Keleşoğlu Education Faculty, sdogu@selcuk.edu.tr ABSTRACT In this study, it is aimed to evaluate the views and knowledge level of second grade primary school students on environmental problems according to different variables. In the frame of the study, it is aimed to determine whether or not there is a relation between the views of the second grade primary school students and their genders, the classes they are educated in, the organisations and associations they belong to, and the education levels of their families. Descriptive scanning method was used in this study. The primary schools in the city of Konya comprise the subjects of the study. 18 primary schools and 678 students chosen randomly were taken as samples. However, we were able to get feedback from 606 students, and they are evalulated. As a result, it can be said that the views of the second degree primary school students on environmental problems vary according to their genders, the classes they are educated in, and their ages; but their views do not vary according to their genders. Key words: Environmental Problems, Environmental Education, Primary School Students..

İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin 269 GİRİŞ İnsanoğlu çevresiyle ve çevresindeki diğer canlılarla yaşamak zorunda kaldığını anladığı günden beri kendi yaşantısında değişiklik yapmak zorunda kalmıştır. Aslında bu değişiklik onun bulunduğu ortama uyum sağlamasının zorunluluğuydu. Bu yüzden de çevresine genellikle kendi çıkarları doğrultusunda bakmıştır (Külköylüoğlu, 2006). Sanayileşmenin başlangıcı olan 1800 lü yıllara kadar insanın doğa üzerindeki tahribatı sınırlıyken, bundan sonra sanayileşme, fosil yakıtların bulunması ve yoğun olarak kullanılmaya başlanması, teknolojik gelişmeler ve dünya nüfusunun artması doğaya daha fazla müdahaleyi beraberinde getirmiştir. Yüzyıllar boyunca insanoğlu doğal kaynakları sınırsız olarak göz önüne almış ve maksimum fayda sağlamayı amaç edinmiştir. Son 200 yılda yapılan endüstri, tarım ve tıp alanlarındaki yenilikler büyük nüfus artışını ve beraberinde de çevre sorunlarını gündeme getirmiştir. Nüfusun hızla artması, denetimsiz kentleşme, küresel ısınma, doğal yaşamın bozulmaya yüz tutması, ozon tabakasının incelip delinmesi, sera etkisi, katı atıklardaki artış, nükleer kirlenmeler, yeşil alanların azalması, bitki ve hayvan türlerinin yok olmaya başlaması bugün söz konusu olan başlıca çevre sorunlarıdır (Mert, 2006, 2). Çevre sorunlarının ortaya çıkması sonucu insanlar çevrenin değerini anlamaya başlamışlardır. Çevre, uzun yıllar insanlığa bahşedilmiş sonsuz bir nimetmiş gibi düşünülmüştür (Boztaş, 2006, 114). Artık günümüzde çevre sorunları küresel bir boyut kazanmaya başlamıştır. Bu yüzden, çevre sorunları için yerel ve küresel önlemler alınmakta, ulusal ve uluslar arası toplantıların sayıları hızla artmaktadır. Bu çabalar yönetsel, hukuksal ve teknolojik önlemlerin planlanması ve kabul edilmesinde etkili de olmuştur. Ancak, toplumsal düzeyde, kişilerin birey olarak çevre sorunlarının varlığının farkındalığı konusunda yetersizlikler mevcuttur. Bu, çevre sorunlarıyla mücadelede, hem ülkemiz hem de diğer ülkeler için önemli bir sorundur (Özdemir ve diğ., 2004, s.117). Son yıllarda eğitim-öğretim ile çevre sorunları arasındaki ilişki tekrar irdelenmeye; öğretmenler ile ders programlarının çevre duyarlılığı ve bilinci yüksek bireyler yetiştirmeye uygunluğu tekrar gözden geçirilmeye başlanmıştır. Tüm bunların sonucunda erdem, ahlâk, değer, hoşgörü, denge, birliktelik, etik, kalkınma, ekonomi gibi kavramlar ekolojik açıdan yeniden tanımlanmaya başlanmıştır. Çevre için eğitimin gerekliliği, önemi, işlevi ve etkileri sorgulanırken, derslerin çevreselleştirilmesi ve okullarda öğrencilere yeterli çevre bilinci verilememesi konusu birçok ülkede tartışılmaya başlanmıştır (Atasoy, 2005, s.2). Çevre eğitiminin en büyük amacı sorumlu çevre davranışı gösteren duyarlı insanlar yetiştirmek olmalıdır. Günden güne artan ekolojik bozulma global bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır. Küresel ısınma, asit yağmurları, ozon tabakasının delinmesi, okyanus kirliliği ve daha lokalize çevre problemleri halen

270 A. Meydan, S. Doğu devam eden çevre sorunlarını oluşturmaktadır. Bu problemleri gerçekten çözmek için etkili önlemler bulmak son derece zordur. Teknoloji, hukuk, politika, ekonomi alanlarında mümkün olan bütün önlemler alınsa da, sürdürülebilir toplum kurulmadıkça ve dünyadaki insanların yaşam biçimlerinde önemli değişiklikler gerçekleştirilmedikçe global çevre problemlerinin çözülemeyeceği bilinmektedir. Bu nedenle çevre eğitiminin önemi artmıştır ve çevre eğitiminin geliştirilmesi, çevre tahribatını önlemede insan çabalarında önemli bir rol oynayacaktır (Kawashima, 1998). Çevre olgusu 1970 li yıllarda ele alınmaya ve üzerinde düşünülmeye başlanmasına rağmen, ülkemizde, 1994 yılında Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından hazırlanan Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu nda çevre eğitimi ana hatlarıyla ele alınmıştır (Akçay, 2006, s.17). 1982 yılı anayasasında çevre hakkının kabulü ve çevre konusundaki anlaşmalarla, ancak, 1980 li yılların sonlarına doğru ülkemizde çevre eğitimi gündeme gelmiştir. Buna rağmen, 1991 yılına kadar okul öncesi, ilk ve orta öğretimde çevre eğitiminden bahsedilmemiştir. 1992 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Çevre, Sağlık, Trafik ve Okuma derslerinin ilkokulun tüm sınıflarında uygulamaya koymuş, 1997 yılında ise bu uygulamayı kaldırmıştır (Alkış, 2002). Günümüzde gerek okul öncesi gerek ilköğretim ve gerekse lise eğitim programlarında çevre eğitimine yönelik bir ders olmamakla birlikte, çevre hakkında bilgilendirme, duyarlılık geliştirme konuları diğer derslerin programları içine dağıtılmaya çalışılmıştır. Ayrıca, son yıllarda Milli Eğitim Bakanlığına bağlı birkaç özel eğitim kurumu çocuklara çevre eğitimi vermeyi temel amaçlarından biri olarak ele almıştır ve eğitim uygulamalarında okul öncesinden üniversiteye kadar öğrencilere çevre koruma bilinci vermeye çalışmaktadırlar. Örneğin, İstanbul da bulunan Özel Çevre Okulları ve Özel Doğa Okulları gibi (Akçay, 2006). Ayrıca giderek yaygınlaşan ücretsiz dersler, programlar, kamp eğitimleri bu konuda ailelerin, çocukların ve çevre duyarlılığının artması hususunda önemlidir. TEMA nın her sene Aladağlarda (Bolu) düzenlediği yaz kampları, TÜBİTAK ın organize ettiği ve korunan alanlarda düzenlenen Ekoloji Temelli Doğa Eğitimi programları, diğer gönüllü kuruluşların destek verdiği konferans, seminer ve toplantılar önemli gelişmelerdir. Ülkemizdeki gibi bu tür küçük ve veya diğer ülkelerdeki bazı olumlu gelişmelere rağmen dünyada insanların neden olduğu doğal alanların ve kaynakların tahribatı ve yok edilmesi hızla devam etmektedir. Eğer en kısa zamanda önlem alınmazsa, gelecekte oluşacak çevre konusunda eğitimli insan ordusunun bile koruyacağı bir doğal alan kalmayacaktır (Külköylüoğlu, 2006).

İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin 271 Yaşanan olaylar çevre sorunlarının çözümünde eğitimin başlıca gereklilik olduğunu göstermektedir. Ancak, kökeninde toplumsal ve ekonomik etmenlerin yattığı çok karmaşık nitelikli çevre sorunları konusunda eğitimin tek çözüm olarak görülmesi toplumdaki değişim sürecinin devingenliğini kavrama ve bir üst yapı kurumu olarak eğitimin niteliğini belirleme bakımından aldatıcı olmaktadır. Bu yüzden bireyde düşünce, davranış, değer yargısı, bilgi ve beceri geliştirme süreci olarak eğitimden; çevre sorunlarının çözümünde de bireyleri bilinçlendirme aracı olarak yararlanılabilirse de, bu verilecek eğitimin amaçlarına, içeriğine ve özüne bağlıdır (Geray, 1992). Çevre bilincinin üniversiteye gelmeden bireylere kazandırılmış olması önemlidir. Ancak yüksek öğretimde özellikle öğretmen yetiştiren fakültelerde bu eğitimin devam etmesi faydalı olabilir. Eğitim fakültelerinde çevre içerikli derslerin yeterli olduğu söylenemez. Hatta, Eğitim fakültelerimizin öğretmen yetiştiren programlarında, konuya gerekli önemin verilmediği ve bu programlardan mezun olan öğretmen adaylarının gerekli donanım ve duyarlılığa sahip olmadıkları söylenebilir (Kaya ve Gündoğdu, 2007). En azından, tüm branşlarda öğretmen adaylarına etkili bir çevre eğitimi verilmeye gayret edilmelidir (Alım, 2007). Araştırmanın Amacı Bu çalışmada, ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin çevre sorunları konusundaki görüşleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu amaç çerçevesinde, öğrencilerin çevre sorunlarına ilgileri ile cinsiyetleri, öğrenim gördükleri sınıflar ve yaşları arasında bir ilişkinin olup olmadığı araştırılmıştır. Bu amaçla aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1. Öğrencilerin çevre sorunlarına ilişkin görüşlerinde cinsiyetlerine göre bir farklılık var mıdır? 2. Öğrencilerin çevre sorunlarına ilişkin görüşlerinde sınıflarına göre bir farklılık var mıdır? 3. Öğrencilerin çevre sorunlarına ilişkin görüşlerinde yaşlarına göre bir farklılık var mıdır? Sayıltılar 1. Araştırmada uygulanan anket sorularından elde edilen sonuçlar araştırma evrenini temsil etmektedir ve araştırma için yeterlidir. 2. Geliştirilen anket sorularının bu araştırma için gerekli verileri sağlayacağı varsayılmıştır. 3. Kontrol edilemeyen değişkenler, araştırmaya katılan bütün öğrencileri aynı ölçüde etkilemiştir. Sınırlılıklar 1. Araştırma, 2006-2007 öğretim yılında Konya il merkezinde bulunan ilköğretim okulları ve bu okullarda öğrenim görmekte olan ikinci kademe öğrencileri ile, 2. İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin çevre sorunları hakkındaki düşünceleri ile sınırlıdır.

272 A. Meydan, S. Doğu Yöntem Bu araştırmada, survey (tarama) yöntemi kullanılmıştır. Survey yöntemi, geçmişte veya halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır (Karasar, 2000). Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı ilköğretim okulları ikinci kademede öğrenim görmekte olan öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise 2006-2007 öğretim yılında Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı 15 İlköğretim Okulundan tesadüfi olarak seçilen 678 öğrenci oluşturmuştur. Ancak, 606 öğrenciden dönüt alınabilmiş ve bunlar değerlendirilmiştir. Veri Toplama Aracı Bu araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacılar geliştirilen 25 adet anket sorusu ilköğretim okulları ikinci kademede öğrenim gören 606 öğrenciye uygulanmıştır. Anket formu geliştirilirken; çevre bilimi ile ilgili yayınlar incelenmiş ve program geliştirme ve değerlendirme ile ilgili literatür taranmıştır. Ayrıca, olası anket maddeleri için uzman görüşlerine başvurulmuştur. Hazırlanan anket, çevre eğitimi ve eğitim bilimciler tarafından incelenerek araştırmanın amacına uygun olduğuna ve araştırma konusunu kapsadığına, yani kapsam geçerliliği olduğuna karar verilmiştir. Araştırmanın başlangıcında 37 soru olarak hazırlanan anket, çalışma grubuna uygulanmadan önce, örnekleme uygun bir alt gruba uygulanarak anketin güvenilirlik katsayısı Cronbach alfa formülünden yararlanılarak 0.78 olarak bulunmuştur. Böylece, anket formu 25 madde olarak son şeklini almıştır. Likert tipinde bir forma dönüştürülen ölçekte 5 tane cevaplandırma seçeneği vardır. Bunlar; tamamen katılıyorum (1), katılıyorum (2), kararsızım (3), katılmıyorum (4), hiç katılmıyorum (5) seçenekleridir. Araştırmanın Uygulanışı Milli Eğitim Bakanlığından gerekli izinler alınarak Konya ilindeki örneklem olarak alınan ilköğretim okullarına gidilmiş, okul idaresi ve öğretmenlerle görüşülmüş, ikinci kademe öğrencilerine anketle ilgili bilgi verilmiştir. Anket aynı gün uygulanıp aynı gün toplanmıştır. Böylelikle uygulanan anketin geri dönmesi kolaylaşmıştır. 678 ikinci kademe öğrencisinden 606 tanesi ankete tam olarak cevap vermiştir. Ankete isim yazılmaması, soruların yazılı sorulması, tereddüt edildiği takdirde anket uygulayıcısının bilgi verebilmesi anketi daha anlaşılır kılmıştır. Verilerin Analizi Araştırma verilerinin çözümlenmesinde SPSS bilgisayar programından yararlanılmış, istatistiksel teknik olarak da betimsel analiz kullanılmıştır (Balcı, 2004). Analizde, aritmetik ortalama ( X ), yüzde, frekans ve tek yönlü varyans analizi (One-way Anova) kullanılırken, gruplar arası anlamlılık testlerinde 0.05 anlamlılık düzeyi esas alınmıştır.

İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin 273 BULGULAR VE SONUÇLAR Tablo 1. Cinsiyet değişkenine göre ilköğretim öğrencilerinin çevre problemleri ile ilgili görüşlerini gösteren dağılım Cinsiyet N Ortalama Ss t değeri p değeri Kız 316 63,8861 9,14 Erkek 290 65,2414 9,02-1,834 0,759 p>0.05 Tablo 1 incelendiğinde cinsiyet değişkeni açısından öğrencilerin çevre problemleri ile ilgili görüşleri arasında anlamlı düzeyde bir farklılaşma bulunmamıştır (p>0.05). Buradan kız ve erkek öğrencilerin çevre konusundaki görüşlerinde benzerlik bulunduğu sonucuna ulaşabiliriz. Tablo 2. Sınıf değişkenine göre ilköğretim öğrencilerinin çevre problemleri ile ilgili görüşlerini gösteren anova testi Sınıf N ortalama Standart sapma F p değeri 6 sınıf 210 62,5762 9,85038 7 sınıf 248 65,5000 8,74284 8 sınıf 148 65,6959 8,15801 7,615,001 p>0.05 Tablo 2 incelendiğinde sınıf değişkenine göre öğrencilerin çevre problemleriyle ilgili görüşleri arasında anlamlı düzeyde bir farklılaşma olduğu görülmüştür. Farklılaşmanın kaynağını belirlemek için Tukey testi yapılmış ve anlamlı çıkan sonuçlar tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Sınıf Değişkenine Göre Tukey Testi Sonuçları (I) SINIF (II) SINIF Ortalamalar Arası Fark Standart Hata p değeri 6 7-2,9238,845,002 8-3,1198,967,004 Tablo 3 incelendiğinde 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin çevre problemleri ile ilgili görüşleri puan ortalamaları 6. sınıf öğrencilerinden anlamlı düzeyde yüksektir. Tablo 4. Yaş değişkenine göre ilköğretim öğrencilerinin çevre problemleri ile ilgili görüşlerini gösteren Anova Sonuçları yaş N ortalama Ss F p değeri 11 63 56,3333 9,72692 20,923,000 12 151 63,5629 8,67992 13 222 65,1351 7,96370 14 101 67,3663 8,98301 15 69 68,0725 8,39523 Tablo 4 incelendiğinde yaş değişkenine göre öğrencilerin çevre problemleriyle ilgili görüşleri arasında anlamlı düzeyde bir farklılaşma olduğu görülmüştür. Farklılaşmanın kaynağını belirlemek için Tukey testi yapılmış ve anlamlı çıkan sonuçlar tablo 5 de verilmiştir.

274 A. Meydan, S. Doğu Tablo 5. Yaş Değişkenine Göre Tukey Testi Sonuçları (I) YAŞ (II) YAŞ Ortalamalar Standart Hata p değeri Arası Fark 11 12-7,2296 1,284,000 12 13-8,8018 1,222,000 14-11,0330 1,374,000 15-11,7391 1,492,000 14-3,8034 1,100,005 15-4,5095 1,244,003 Tablo 5 incelendiğinde 12, 13, 14 ve 15 yaşındaki öğrencilerinin çevre problemleri ile ilgili görüşleri puan ortalamaları 11 yaşındaki öğrencilere göre; 14 ve 15 yaşındaki öğrencilerin görüşlerinin puan ortalamaları da 12 yaşındaki öğrencilere göre anlamlı düzeyde yüksektir. TARTIŞMA VE ÖNERİLER Çevrenin korunması ve sürdürülebilirliği için gerekli olan faktörlerin en önemlilerinden birisi çevre eğitimidir. Eğitim çevreyi ilgilendiren konuların başında yer alması gerekirken, ancak son on-onbeş yıl içinde ele alınmaya başlamış olması düşündürücüdür. Önemli olan hususlardan birisi de çevre eğitimi denilince akla öncelikle çevre mühendisliğinin geliyor olmasıdır. Elbette çevre mühendisliğinin önemi tartışılmaz ama, çevre eğitimi bir bütündür ve sosyoloji, hukuk, ekonomi, edebiyat, tarih, arkeoloji gibi disiplinlerle ve her düzeyde ele alınması gerekmektedir. Okul öncesi eğitimden başlamak üzere, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim olarak sıralanan örgün eğitimde, çevre eğitimine yönelik programlar bütünleşmiş bir anlayışla hazırlanmalıdır. Çevre eğitimi konularının her sınıf ve her dersin programında aşamalı ve öğrencilerin gelişimine paralel olacak biçimde yer alması sağlanmalıdır. Çalışmada da çevre kavramına yönelik konuların sadece ilköğretim 7. sınıf müfredatında yer alması dolayısıyla bu sınıftaki öğrencilerin test sonuçlarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Müfredat programlarında doğrudan çevre içerikli ders sayısı yeterli olmayabilir. Bu konuda bütün öğretmenlere önemli bir sorumluluk düşmektedir. Temelinde insan ve çevresi arasındaki ilişkiler olan hayat bilgisi, sosyal bilgiler ve fen bilgisi derslerinde, yeri geldikçe çevre bilincine katkı sağlayacak konulara ve etkinliklere yer verilmelidir. Okul öncesi eğitimden başlamak üzere, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim olarak sıralanan örgün eğitimde, çevre eğitimine yönelik programlar bütünleşmiş bir anlayışla hazırlanmalıdır. Çevre eğitimi konularının her sınıf ve her dersin programında aşamalı ve öğrencilerin gelişimine paralel olacak biçimde yer alması sağlanmalıdır.

İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin 275 Son yıllarda arttığı gözlenen konu ile ilgili araştırmalara devam edilmeli, Lisans üstü öğrenciler çevre ve çevre sorunları ile ilgili çalışmalara yönlendirilmelidir. Çevre eğitiminin, ailede başlayan, okulda sürdürülen ve ömür boyu devam eden bir süreç olduğu unutulmamalıdır. Son yıllarda başta TEMA Vakfı ve TÜBİTAK ın öncülüğünü yaptığı doğa ve çevrenin tanıtımı ve sürdürülebilir kullanımının sağlanmasına yönelik olarak yürütülen faaliyetlere diğer bilimsel ve sivil toplum kuruluşlarının destek vermesi gerekmektedir. Son olarak, yazılı ve görsel medya ile toplumun her kesimine ulaşılmalı, çevre sorunlarının siyasi sınırları tanımayan özelliği de dikkate alınarak, komşu ülkeler başta olmak üzere diğer ülkelerle işbirliği yapılmalı ve çevre sorunları ile mücadele seferberliği başlatılmalıdır. YAZAR NOTU VII. Ekoloji ve Çevre Kongresinde (10-13 Eylül 2007 Malatya) Sözlü Bildiri olarak sunulmuştur.

276 A. Meydan, S. Doğu KAYNAKLAR Akçay, İ. (2006). Farklı Ülkelerde Okul Öncesi Öğrencilerine Yönelik Çevre Eğitimi. Uludağ Ün. Sosyal Bilimler Ens. Basılmamış YL. Tezi. Bursa. Kaya, İ. Ve Gündoğdu, Y. (2007). Coğrafya Öğretmenlerinin çevre Bilincini Oluşturma ve Geliştirmedeki Rolü: Diyarbakır Örneği. Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:18, Sayfa.201, Konya. Alım, M. (2007). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına İlgileri. III. Sosyal Bilimler Kongresi. Adana: Çukurova Ün. 18-20 Haziran 2007 Alkış, S. (2002). İlköğretimde Tarihi Çevre Eğitimi. Uludağ Ün. Sosyal Bilimler Ens. Basılmamış YL. Tezi. Bursa. Atasoy, E. (2005). Çevre İçin Eğitim: İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Çalışma. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış DR Tezi. Bursa. Boztaş, D. (2006). Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Toplumlarda Çevre Sorunsalı. Cumhuriyet Ün., Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Sivas. Çepel, N. ve diğ. (2006). Erozyon, Doğa ve Çevre. İstanbul: Tema Vakfı Yay. Karasar, N. (2000). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yay. Kawashima, M. (1998). Development of Teaching Materials. A Focus on Lakes/Rivers in Environmental Education. Tokyo. 33-50 s. Külköylüoğlu, O. (2006). Çevre ve Çevre (İnsan Doğa İlişkisi). Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Vakfı Yay. Mert, M. (2006). Lise Öğrencilerinin Çevre Eğitimi ve Katı Atıklar Konusundaki Bilinç Düzeylerinin Saptanması. Hacettepe Ün. Fen Bilimleri Ens. Basılmamış YL. Tezi. Ankara. Özdemir, O. Ve diğ., (2004). Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Çevre Sorunları Konusundaki Farkındalık ve Duyarlılıkları. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası Cilt:57, Sayı:3, Sayfa:117, Ankara. Sproull, N. L. (1988). Handbook of Research Methods: A Guide for Practioners and Students in the Social Sciences. London: The Scarecrow Press.

İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin 277 TÜSİAD. (2002). Coğrafya (Ed: Prof. Dr. Füsun ÜSTEL). İstanbul: Tüsiad Y Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (1999). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yay. Dikmen, S. (1993). İlköğretim Kurumlarında Çevre İçin Eğitim. Çevre Eğitimi. Türkiye Çevre Vakfı Yayını. Ankara. Geray, C. (1992). Çevre İçin Eğitim. İnsan Çevre Toplum. Haz: Ruşen Keleş. Ankara: İmge Kitabevi

278 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 26, 2008