Dünya ve Türkiye Ekonomilerinde Yeni Kalkınma Modeline Doğru Dr. TEVFİK ALTINOK Hazine ve Dış Ticaret E. Müsteşarı Finans Kulüp Başkanı İZMİR EKONOMİ ÜNİVERSİTESİ 19.Kasım.2015
I. DÜNYA EKONOMİSİ 2
EKONOMİK DEĞERLENDİRMEDE ESAS Geniş Perspektiften Bakış Uzun Vadeli Değerlendirme 3
DÜNYA EKONOMİLERİNDE GSYİH CF (Cari Fiyat) - PPP-SAGP (Satın alma Gücü Paritesi) (Milyar Dolar) CARİ FİYATLA GSYH SATINALMA GÜCÜ PARİTESİ İLE GSYH Sıra Ülke 2012 2013 2014 2012 2013 2014 DÜNYA 74.041 76.123 77.868 86.118 101.887 108.464 AVRUPA BİRLİĞİ AB-19 12.664 13.225 13.461 12.731 12.905 13.235 1 ABD 16.163 16.768 17.419 16.155 16.663 17.348 2 ÇİN 8.461 9.490 10.360 12.268 16.157 18.030 3 JAPONYA 5.954 4.919 4.601 4.487 4.624 4.630 4 ALMANYA 3.533 3.730 3.852 3.557 3.630 3.748 5 İNGİLTERE 2.614 2.678 2.941 2.375 2.454 2.569 6 FRANSA 2.681 2.810 2.829 2.487 2.544 2.591 7 BREZİLYA 2.413 2.392 2.346 2.327 3.012 3.263 8 İTALYA 2.075 2.136 2.144 2.018 2.054 2.131 9 HİNDİSTAN 1.831 1.861 2.066 4.715 6.774 7.393 10 RUSYA 2.016 2.079 1.860 3.373 3.461 3.745 11 KANADA 1.832 1.838 1.786 1.483 1.519 1.566 12 AVUSTRALYA 1.534 1.560 1.453 1.015 1.051 1.095 13 G. KORE 1.222 1.305 1.410 1.540 1.664 1.732 14 MEKSİKA 1.186 1.262 1.282 2.022 2.014 2.125 15 ENDONEZYA 892 917 910 1.203 2.388 2.676 16 TÜRKİYE 788 823 799 1.357 1.421 1.459 17 SUUDİ ARABİSTAN 733 744 746 1.471 1.550 1.603 18 ARJANTİN 607 622 540 890 929 947 19 GÜNEY AFRİKA 397 366 349 659 683 704 Kaynak: World Bank/data IMF Gross Domestic Product, Purchasing Power Parity 4
DÜNYA EKONOMİLERİNE TOPLU BAKIŞ (2014 - SGP) DÜNYA GSMH TOPLAMI 2013 101.8 2014 108.4 İLK 20 EKONOMİ 76.4 % 75 81.4 %75 Euro Alanı (AB-19) 13.2 % 13 13.4 % 12 1. ÇİN (2007 de % 7) 16.1 %15.8 18.0 %16.6 2. ABD (2007 de % 29) 16.8 % 16.5 17.4 % 16.1 3. Hindistan 6.7 % 6.5 7.3 % 6.8 4. Japonya 4.6 % 4.5 4.6 % 4.3 6. Almanya 3.4 % 3.3 3.6 % 3.4 10. İngiltere 2.3 % 2.3 2.5 % 2.3 17. TÜRKİYE 1.4 % 1.3 1.4 % 1.3 ARTIK ÇİN 1.BÜYÜK EKONOMİ, İLK 20 EKONOMİ DÜNYA GSMH NIN % 75 ine SAHİP SABİT FİYATLARLA SIRALAMADA GÖRÜNTÜ DAHA DEĞİŞİK 5
KÜRESEL MALİ PİYASALARIN TOPLAM BÜYÜKLÜĞÜ (2013 YIL SON-Trilyon Dolar) MALİ PİYASALARININ TOPLAM BÜYÜKLÜĞÜ 286.6 KUZEY AMERİKA 80.9 AB 91.3 GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER 56.3 Ülkeler Bankalar Borsa Borçlanma TOPLAM ABD 15.9 22.2 34.4 72.5 Japonya 11.5 4.6 12.2 28.3 İngiltere 10.4 4.0 5.7 20.1 Fransa 9.1 2.1 4.7 15.9 Almanya 8.2 2.0 4.3 14.5 Asya 24.2 6.0 5.7 35.9 TÜRKİYE 0.9 0.2 0.2 1.2 TÜREV PİYASALARI TOPLAM BÜYÜKLÜĞÜ 710.6 Toplamda 1 KATRİLYON Dolar 6
DÜNYA EKONOMİLERİNDEKİ SON GELİŞMELER Y I L L I K B Ü Y Ü M E O R A N L A R I Küresel Gelişmiş Gelişmekte olan Ekonomi Ekonomiler Ekonomiler 7
YENİ YÜZYILDA CİDDİ PROBLEMLER Dünya Liderlerinin 2000 yılının başında çözüm aradığı sorunlar 2015 yılında çözüm aranan Küresel Risk ve sorunlar Yoksulluk Terör Küreselleşme İklim değişimi Rekabet Enerji Güvenliği Büyüme İstihdam Bölüşüm Ekonomik Çevresel Toplumsal Teknolojik Jeopolitik İşsizlik Varlık balonları Finansal başarısızlıklar, dengesizlikler İklim değişikliğinin olumsuz etkileri Doğal felaketler Şehirleşmede kötü yönetim Su kullanım krizleri Toplumsal huzursuzluklar, terör Bulaşıcı hastalıkların yayılımı Siber atak Bilgi ve veri hırsızlığı Yanlış teknoloji kullanımı Ulusal yönetişim bozukluğu Devletler arası çatışma Terör Saldırıları 8
G-20 Türkiye Zirvesi (15-16.Kasım.2015) Dünya GSYH ları toplamının %75 ini sağlayan gelişmiş ve yükselen 20 ülke temsilcilerinin küresel ekonomik ve finansal işbirliğinin geliştirilmesi için yaptıkları G-20 Toplantılarına Katılanlar ve 2015 Türkiye Takvimi ÜYELERİ: ABD, Almanya, Arjantin, Avustralya, Brezilya, Çin, Endonezya, Fransa, Hindistan, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada, Meksika, Rusya, Suudi Arabistan, Güney Kore, Türkiye, Avrupa Birliği Ve Uluslararası Kuruluşlar (IMF, Dünya Bankası, OECD, BIS) TÜRKİYE ev sahipliğinde G20 2015 toplantıları: Maliye Bakanları Toplantıları: Şubat 9-10, 2015, İstanbul, TÜRKİYE Nisan 17, 2015- Washington, D.C., ABD Eylül 4-5, 2015- Ankara, TÜRKİYE Ekim 8, 2015- Lima, PERU Gıda ve Tarım Bakanları Çalışma Bakanları Turizm Bakanları Enerji Bakanları Ticaret Bakanları G20 Liderler Zirvesi Mayıs 6-8, 2015- İstanbul, TÜRKİYE Eylül 3-4, 2015- Ankara, TÜRKİYE Eylül 29-30, 2015, Ankara, TÜRKİYE Ekim 2, 2015-İstanbul,TÜRKİYE Ekim 5-6, 2015- İstanbul, TÜRKİYE Kasım 15-16 2015, Antalya, TÜRKİYE 9
DÜNYA EKONOMİLERİNDE BEKLENTİLER EKONOMİK KARAR OLUŞUMUNDA G-8 yerine G-20 SİYASİ GERGİNLİK yerine ANLAŞAN BİR DÜNYA TEK EKSEN yerine ÇOK EKSEN MEVCUT DENGE PLATFORMU yerine DAHA YÜKSEK BİR PLATFORM SERBEST PİYASA MEKANİZMASI yerine DEVLET MÜDAHALELİ BİR PİYASA ABD DOLARI yerine YENİ REZERV PARA ARAYIŞI ARTAN LİKİDİTE SORUNU yerine FAİZLİ ÇÖZÜM KUR SAVAŞI yerine EURONUN YAŞAM SAVAŞI AB DE ÖDENEMEYEN DIŞ BORÇLAR yerine HİBELİ ÇÖZÜM MEVCUT IMF yerine GÜÇLENDİRİLECEK YENİ BİR PARA OTORİTESİ OLUŞTURMA İHTİMALİ 10
II. TÜRKİYE EKONOMİSİ 11
10. BEŞ YILLIK PLANIN EKONOMİK HEDEFLERİ İstikrar içinde büyüme Gelirin adil paylaşımı Küresel ölçekte rekabet gücüne kavuşma Bilgi toplumuna geçiş AB üyelik sürecinin tamamlanması Rekabet gücü İstihdam Eğitim Bölgesel gelişme Ekonomide Mali disiplinin Fiyat istikrarının Cari açığın sürdürülebilirliğini koruma 12
10. BEŞ YILLIK PLANIN ÖNCELİKLİ DÖNÜŞÜM PROGRAMLARI (I) Temel Yapısal Sorunlara Çözüm Bulmak amacıyla Birden fazla Bakanlığın sorumluluğunda Kurumlar arası etkin koordinasyon ve sorumluluk gerektiren Kritik reform alanlarında ÖNCELİKLİ DÖNÜŞÜM PROGRAMLARININ TASARLANMASI 13
10. BEŞ YILLIK PLANIN ÖNCELİKLİ DÖNÜŞÜM PROGRAMLARI (II) TASARLANACAK ÖNCELİKLİ DÖNÜŞÜM PROGRAMLARI Üretimde verimliliğin artırılması İthalata bağımlılığın azaltılması Yurtiçi tasarrufların artırılması ve israfın önlenmesi İstanbul Finans Merkezi çalışmalarının sürdürülmesi Kamu gelirlerinin kalitesinin artırılması İş ve Yatırım ortamının geliştirilmesi İşgücü piyasasının etkinleştirilmesi Kayıt Dışı ekonominin azaltılması İstatistiki bilgi altyapısının geliştirilmesi Kamu alımları yoluyla teknoloji geliştirme ve yerli üretimle ikame edilmesi Yerli kaynaklara dayalı enerji üretilmesi Tarımda su kullanımının etkinleştirilmesi Sağlık endüstrisi ve sağlık turizminin geliştirilmesi Taşımacılıktan lojistiğe geçişin sağlanması Nitelikli insan gücü yetiştirilmesi Ailenin ve dinamik nüfus yapısının korunması Uluslar arası işbirliği altyapısının geliştirilmesi Rekabetçi ve sosyal uyumu geliştiren kentsel DÖNÜŞÜM PROGRAMLARI 14
EKONOMİK GÖSTERGELER (I) 1. BÜYÜME Küresel Krizle birlikte büyüme oranlarının küçülmeye yönelmesi, Sabit gelirli halk kitlelerine yansıyan enflasyonist sıkıntılar, İşsizlik sorunu ve Büyüme yavaşlarken cari açığın devam etmesi Oysa Ekonomi ve büyümede yeni atılım beklentisi GSYH nın 1 trilyon TL yi geçmesi Fert başına milli gelirin yeniden 10 bin doların üzerine çıkışı 15
EKONOMİK GÖSTERGELER (II) 2. İSTİHDAM NÜFUS Nüfus artış hızı yavaşlarken, çalışma çağındaki nüfusun artmaya devam ederek yüksek değerlere ulaşması Demografik Fırsat Penceresi olarak anılmaktadır. Türkiye 2040 lı yıllara kadar bu dönemi geçirecektir. Yeni Büyüme modeli ile yüksek katma değerli alanlarda, yenilikçi, araştırma ve geliştirmeye dayalı gelir üreten yatırımlar teşvik edilmelidir. Özellikle; Genç nüfusta işsizlik artışı, Düşük katma değerli istihdam, Türkiye nin büyümesinde olumlu katkı yaratamayacaktır. 16
3. Kamu Maliyesi EKONOMİK GÖSTERGELER (III) 2014-2015 MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ 2014 GSYH 2015 GSYH Eyl.15 FİİLİ Payı BÜTÇE DEĞİŞİM Payı FİİLİ Kullanım 1. M.Y. BÜTÇE GİDERİ 448,7 25,7 472,9 5,4% 24,3 367,6 77,7% i. FAİZ HARİÇ BÜTÇE GİD. 398,8 22,8 418,9 5,0% 21,5 322,8 77,1% ii. FAİZ GİDERLERİ 49,9 2,9 54,0 8,2% 2,8 44,8 83,0% 2. M.Y. BÜTÇE GELİRLERİ 425,3 23,4 440,9 3,7% 23,2 340,4 77,2% i. VERGİ GELİRLERİ 352,5 20,2 389,5 10,5% 20,0 298,2 76,6% 3.BÜTÇE DENGESİ -23,3-1,3-20,9-10,3% -1,1-13,4 64,1% 4.FAİZDIŞI DENGE 26,5 1,5 33,0 24,5% 1,7 31,3 94,8% Yeni Büyüme Modeli için, Kamu Maliyesinde tedbir alınması gerekli, Faiz Hariç Giderler, Bütçenin % 88 i olup işletme ve operasyon harcamalarıdır. Vergi Gelirleri, Bütçenin %87 si iken toplam vergilerin %72 si dolaylı, %28 ise dolaysız vergilerdir. Yeni Büyüme Modelinde, Merkezi Yönetim Borç Finansmanı ihtiyacını azaltmak üzere Kamu Maliyesinde sürdürülebilir büyüme için düzenlemeye ihtiyaç olacaktır. 17
EKONOMİK GÖSTERGELER (IV) 4. KAMU BORÇ STOKU İç borç stokunda 12 yılda 3 kata yakın büyüme ile 408.4 milyar TL borç stoku, Dış borç stokunda da 3 kata varan büyüme ile 386.8 milyar USD dış borç, Ancak bu büyümelere rağmen kamu borç stokunun AB standartlarında GSMH ya oranında düşüş, ( % 39) Özel sektör borçlarında 2014 yılı 1.Çeyreğinde 264.8 milyar dolara yükseliş 18
Türkiye Toplam Dış Borç Stoku (milyon USD) S E K T Ö R SEKTÖRLER İTİBARİYLE DIŞ BORÇ DAĞILIMI (milyar USD) Y I L L A R 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015/Ç1 KAMU 69,8 71,3 78,3 83,4 89,2 94,3 103,1 111,7 117,6 113,2 TCMB 15,7 15,8 14,1 13,3 11,7 9,6 7,7 5,7 2,4 2,1 ÖZEL 122,1 162,3 186,0 171,5 191,3 202,5 207,5 255,2 282,2 277,4 TOPLAM BORÇ 207,6 249,4 278,3 268,2 292,2 306,4 336,8 372,6 402,2 392,7 Mevcut büyüme stratejisi ile Dış Borçlarda, Kamu ve TCMB nin yükümlülüklerinin, toplam yükümlülükler içindeki payı yıllar içinde %42 den %30 a gerilerken, Özel sektör ve Bankacığın yükümlülükleri %59 dan %71 e yükselmiş, Küresel ve iç piyasadaki oynaklıklar, Büyüme için gerekli dış finansman imkanlarını etkilemekte ve Dış borçların kısa sürede artış riskini de peşinden sürüklemektedir. 19
EKONOMİK GÖSTERGELER (V) 5. Dış borç tanımlaması gereği; Türkiye nin toplam dış borcu, Hazine yi ilgilendiren bir borç 2002-2014 (1.Ç) döneminde Türkiye nin borçluluğu % 302.4 artışla 221.2 milyar USD dan 668.7 milyar USD a Geri ödeme bir yana, artış 447.5 milyar USD MY İç Borç 156,5 MY Dış Borç 82,0 Kamu 113,2 TCMB 2,1 Özel 277,4 20
OVP- Temel Ekonomik Gösterge Öngörüleri (2016-2018) GSYH NÜFUS İSTİHDAM 2014 2015 2016 2017 2018 GSYH Reel Büyüme (%) 2,9 3,0 4,0 4,5 5,0 GSYH (milyar TL) 1.747 1.928 2.141 2.376 2.640 GSYH (milyar USD,SAGP) 1.460 1.516 1.596 1.697 1.818 Nüfus (bin kişi, yıl ortası) 76.903 77.738 78.559 79.366 80.159 GSYH (Kişi Başı) (USD,SAGP) 19.054 19.506 20.313 21.377 22.680 İşsizlik oranı (%) 9,9 10.5 10.3 10.2 9.9 ENFLASYON Yılsonu TÜFE artış (%) 8,2 7,6 6,5 5,5 5,0 ÖDEMELER DENGESİ İhracat (FOB) (milyar USD) 157,6 143,0 150,0 170,0 192,5 İthalat (CIF) (milyar USD) 242,2 208,4 216,3 239,6 265,6 Dış Ticaret Dengesi (milyar USD) -84,6-65,4-66,3-69,6-73,1 Cari İşlemler Dengesi (milyar USD) -46,5-36,7-34,0-34,4-35,2 Cari Denge / GSYH (%) -5,8-5,2-4,9-4,7-4,4 MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ Gelirler (milyar TL) 425,4 478,5 525,4 571,4 619,3 Harcamalar (milyar TL) 448,7 503,0 540,9 586,2 630,4 Faiz Dışı Harcamalar (milyar TL) 398,8 449,0 485,9 527,2 567,4 Bütçe Dengesi (milyar TL) -23,3-24,5-15,4-14,8-11,1 Faiz Dışı Fazla (FDF) (milyar TL) 26,6 29,5 39,6 44,2 51,9 Bütçe Dengesi / GSYH (%) -1,3-1,3-0,7-0,6-0,4 Faiz Dışı Fazla / GSYH (%) 1,5 1,7 1,8 1,9 2,0 21
SONUÇ 2008 Dünya mali piyasalarında oluşan krizin etkileri Türk ekonomisi ve mali piyasaları açısından zorlu geçen 2009 yılı Ardından 2010 ve 2011 yıllarında ekonomide TAKDİRE ŞAYAN hızlı bir toparlanma süreci ve büyüme trendi Ancak 2013, 2014 yıllarında bozulan dengeler, kırılganlıklar ve 2023 hedefinin gerçekleşme olasılığında kaygı ve sapmalar Terör İŞİD Siyasal Gerginlik Kamu Finansman Dengesi Reformlarda gecikme Ekonomide Yavaşlama Cari Açık 2015 yılında yaşanan seçim süreci sonrası devam eden bozulmalar Artan terör Artan siyasi gerginlik Bozulan ekonomik dengeler Dış yatırımcılar için cazibe artış eğilimine karşın kredilendirme notu 22
Ekonomik açıdan çözüm Yolları Siyasi açıdan Öncelikle Siyasi istikrar Siyasi gerginliğin bitirilmesi Terörün önlenmesi Seçimlerle kaybedilen 2014-2015 ve 2016 yılları Anayasa ve Hukukun üstünlüğü Ekonomik Açıdan Üretim şartı SONUÇ Yeni bir kalkınma stratejisi için uzun vadeli ekonomi programı şartı Teknoloji üretimi ve katma değer İstihdam yaratılması Mevcut ekonomi politikalarının sürdürülebilirliği Para Politikası, Faiz-Kur dengesi ve Merkez Bankası Maliye Politikalarında vergi dahil reform Dış ödemeler dengesinde Cari açık Kur riskli özel sektör dış borçları Kırılganlıkların giderilmesinde atılacak adımlar (Dönüşüm Programları) Eğitim AB Üyeliği 23
TEŞEKKÜRLER 24