DERLEME Akciðer Embolisi Tanýsýnda Spiral BT Anjiyografisi Figen Baþaran Demirkazýk Hacettepe Üniversitesi Týp Fakültesi Radyoloji Ana Bilim Dalý ÖZET Spiral BT anjiyografi damarlarýn deðerlendirilmesinde kullanýlan bir görüntüleme yöntemidir. Bu yazýda, akciðer embolisi tanýsýnda son yýllarda kullanýlmaya baþlanan bu yöntemin tekniði, emboli bulgularý ve emboli tanýsýndaki yeri tartýþýlmýþtýr. Anahtar sözcükler: Akciðer, emboli, spiral BT Toraks Dergisi, 2001;2(1):69-73 ABSTRACT Spiral CT Angiography in Pulmonary Embolism Spiral CT angiography is an imaging modality used in evaluating vessels. In this paper, the technique, the findings and the role of spiral CT angiography in diagnosis of pulmonary embolism are discussed. Key words: Pulmonary, embolism, spiral CT Akciðer embolisi (AE) hasta mortalite ve morbiditesinin önemli bir nedenidir. Belirti ve bulgularýn spesifik olmamasý nedeniyle antemortem klinik tanýsý güçtür. Tedavisiz býrakýldýðý takdirde mortalite oraný %30 kadar yüksek olabilir, ancak tedaviyle bu oran %3-10 a düþmektedir [1]. Pulmoner anjiyografi, AE tanýsýnda altýn standart olarak kabul edilmektedir, duyarlýlýðý ve seçiciliði %95 in üzerindedir. Ancak, düþük mortalite (<%1) ve morbiditesine (%2-5) raðmen invazif bir yöntem olmasý nedeniyle, yalnýz ülkemizde deðil, yurtdýþýnda da rutin olarak tercih edilen bir yöntem deðildir [2]. Ayrýca, anjiyografi her merkezde ve hemen yapýlabilen bir tetkik deðildir. Ventilasyon perfüzyon sintigrafisi (V-Q sintigrafisi), AE þüphesi olduðunda yaklaþýk 30 yýldýr akciðer grafisinden sonra ilk tercih edilen yöntem olup AE tanýsýnda son derece yardýmcý olmuþtur. Ancak, V-Q sintigrafisi pýhtýyý direkt Yazýþma adresi: Doç. Dr. Figen Baþaran Demirkazýk Hacettepe Üniversitesi Radyoloji Ana Bilim Dalý 06100 Sýhhiye, Ankara Tel: (0312) 309 29 07 Faks: (0312) 311 21 45 olarak göstermeyip ikincil etkilerini ortaya koymaktadýr ve deðerlendirme olasýlýklara dayanmaktadýr. Bu nedenle AE sini doðrudan gösterecek ve pulmoner anjiyografi kadar invazif olmayan bir görüntüleme yöntemine ihtiyaç duyulmaktaydý. 1980 li yýllarda bazý durumlarda BT, anjiyografiye bir alternatif olarak önerilmiþ, ancak yaygýn olarak kabul görmemiþtir. 1990 lý yýllarda BT tekniðinin geliþmesiyle birlikte görüntü kalitesi düzelmiþ, tarama süreleri kýsalmýþ ve otomatik pompayla kontrast maddeyi hýzlý verme ve uygun zamanlama yapma olanaðý doðmuþtur. Bu tekniklerle pulmoner arterler içindeki emboliyi, nispeten daha az invazif bir þekilde doðrudan göstermek mümkün olmuþtur. Çeþitli çalýþmalarda, akut AE tanýsýnda spiral BT ve 50-100 msn de kesit alabilen, ancak daha pahalý olmasý nedeniyle tercih edilmeyen electron-beam BT nin yüksek duyarlýlýk ve seçiçiliðe sahip olduðu bildirilmiþtir [3-8]. SPÝRAL BT TEKNÝÐÝ Klinik olarak AE embolisi þüphesi olduðunda, nefesini tutabilen ve kontrast madde verilmesine engel alerji veya böb- TORAKS DERGÝSÝ CÝLT 2, SAYI 1 NÝSAN 2001 69
Baþaran Demirkazýk F. rek yetmezliði gibi bir durumu olmayan her hastaya spiral BT anjiyografi yapýlabilir. BT anjiyografinin tanýsal kalitede olabilmesi için ana pulmoner arterden subsegmenter dallara kadar arterlerin maksimum konsantrasyonda kon- trast maddeyle dolu olmasý gerekmektedir. Bunun için verilen kontrast madde miktarý, hýzý ve kontrast madde vermeye baþladýktan incelemenin baþlamasýna kadar geçen süre (gecikme zamaný) önemlidir. Maksimum damarsal opaklaþma kontrast maddenin verildiði yere, hastanýn yaþýna, kardiyak durumuna ve pulmoner hastalýðýna baðlý olarak deðiþebilir. Bu nedenle, inceleme öncesinde antekübital fossaya yerleþtirilen iðneden test enjeksiyonu yaparak en uygun gecikme zamanýný belirleyen merkezler mevcuttur. Bu yöntemle gecikme zamaný 11-25 sn arasýnda deðiþmektedir [3]. Test enjeksiyonu yerine ortalama bir gecikme zamaný kullanýmý (15-20 sn), klinik uygulamalarda daha kolay ve pratik olabilmektedir [4,5]. Remy-Jardin ve ark. sulandýrýlmýþ kontrast madde kullanarak, arkus aorta seviyesinden baþlayýp inferior pulmoner venlerin 2 cm altýna kadar çekim yapmayý tercih etmektedirler [6,7]. Goodman ve ark. ise kontrast maddeyi sulandýrmadan kullanýp, çekime diyafragma üzerinden baþlanýlmasýný önermektedirler [3,8]. yot konsantrasyonu yüksek olduðunda ve inceleme yukardan aþaðýya doðru yapýldýðýnda superior vena kava ve özellikle sað pulmoner arter üzerinde artefaktlar oluþabilmekte ve deðerlendirmeyi güçleþtirmektedir. ncelemenin akciðer bazalinden arkus aorta üzerine kadar yapýlmasý hem bu artefaktlarý engellemekte, hem de normal solunumda hareketin en fazla olduðu bazal kesimlerdeki artefaktlarý azaltmaktadýr [3]. Böylece subsegmenter dallarýn deðerlendirilmesi daha kolaylaþmaktadýr. Tablo 1 de belirtildiði gibi, yapýlan ilk çalýþmalarýn büyük kýsmýnda kesit kalýnlýðý 5 mm olup masa hareketi 5 mm/sn dir. Ancak daha sonralarý, rutin uygulamada 3 mm kesit kalýnlýðý ve 5 mm/sn masa hareketi kullanýlmýþtýr. Biz de hastanemizde, bu teknikle hemidiyafragma kubbelerinden baþlayýp arkus aorta üzerine kadar ortalama 18-20 sn. gecikme süresi uygulayarak, ortalama 150 ml, 300 mgi/ml konsantrasyonunda noniyonik kontrast maddeyi 4 ml/sn hýzla vererek çekim yapmakta ve 2 mm aralýklarla (rekonstrüksiyon indeksi) üst üste binen görüntüler almaktayýz. Remy-Jardin ve arkadaþlarý, 2 mm kesit kalýnlýðý ve 2 mm/sn masa hareketi ile inceleme yapýldýðýnda, 3 mm kesit kalýnlýðý ve 5 mm/sn masa hareketi tekniðine oranla daha fazla subsegmenter arteri deðerlendirmenin mümkün olduðunu belirtmiþlerdir [9]. Hýzla geliþen BT tekniði ile birlikte daha kýsa sürede daha ince kesitler almak mümkün olacaktýr. Bu da, özellikle subsegmenter dallarýn deðerlendirilmesinde BT anjiyografinin doðruluðunu artýracaktýr [10]. Son yýllarda, BT anjiyografi sýrasýnda, toraks kesitlerinin sonrasýnda alt ekstremite kesitlerinin alýnarak derin ven trombozuna yönelik inceleme yapýlabileceðini belirten yayýnlar bulunmaktadýr. Böylece, ayný seansta, ek kontrast madde verilmeden derin ven trombozu tanýsý koymak mümkün olmaktadýr. Alt ekstremite BT venografi için, i.v. enjeksiyonun bitiminden 2.5-3 dak sonra diyafram altýndan popliteal bölgeye kadar 3-5 cm aralýklarla 5 mm kalýnlýðýnda kesitler alýnmaktadýr. Alt ekstremite US ile karþýlaþtýrýldýðýnda, BT kesitlerinin derin ven trombozunu belirleme duyarlýlýðý %94-100 olarak bildirilmektedir [11]. AE DE BT ANJÝYOGRAFÝ BULGULARI Akut AE olgularýnda BT kesitlerinde en güvenilir bulgu, arter içinde çevresinden kontrast madde geçiþi olan santral dolum defektidir. Trombüs arter lümenini tamamen týkadýðýnda tam dolum defekti görülür. Damar duvarý ile dar açý yapan ve lümene projekte olan dolum defektleri de akut emboli lehinedir. Damar çapý normal veya normalden geniþ olabilir [3,7,8] (Resim 1 a-b, 2). Damar duvarý ile devamlýlýk gösteren ve geniþ açý yapan emboliler, trombüs içinde rekanalizasyon, arteriyel að ve damar çapýnda %50 den fazla küçülme kronik emboli bulgularýdýr [3,8]. Küçük segmenter dallarda akut-kronik emboli ayrýmýný yapmak mümkün deðildir [7]. Tablo 1. AE tanýsýnda spiral BT nin duyarlýlýðý ve seçiciliði Yýl Kesit Kalýnlýðý BT Duyarlýlýðý BT Seçiciliði (mm) % % Remy-Jardin [6] 1992 5 100 96 Goodman [8] 1995 5 63-86 89-92 Remy-Jardin [7] 1996 5.3 91 78 Drucker [18] 1998 5 53-60 81-97 Garg [16] 1998 3 67 100 70 TORAKS DERGÝSÝ CÝLT 2, SAYI 1 NÝSAN 2001
Akciðer Embolisi Tanýsýnda Spiral BT Anjiyografisi Resim 1a. BT anjiyografi kesitinde sað ve sol pulmoner arterlerde çevresinden kan akýmýna izin veren, eyer þeklinde dolum defektleri (oklar) mevcuttur. Resim 1b. Ayný olguda, sað alt lob arterini tam olarak týkayan ve geniþleten emboli saptanmýþtýr. Sol alt lob arterinde ise, santral emboli çevresinden akým mevcuttur. AE açýsýndan deðerlendirme yaparken öncelikle BT incelemesinin uygun teknikle yapýlmýþ ve tanýsal kalitede olmasýna dikkat edilmelidir. Yetersiz bir inceleme, mümkünse tekrarlanmalýdýr. Çekim kranyokaudal yönde yapýlýyorsa, gecikme zamanýnýn kýsa olmasý pulmoner arterlerin üst dallarýnýn opak maddeyle yeterince dolmamasýna neden olacaktýr. Gecikme zamanýnýn uzun olmasý ise, alt dallarýn opak maddeyle doluyken görüntülenmesini önleyecektir. Sistemik venlerde (superior vena kava sendromu gibi) týkanma varsa veya saðdan sol þantlarda kontrast maddenin pulmoner sisteme ulaþmasý gecikecektir. Pulmoner arter dallarýnýn yetersiz opaklaþmasý veya diðer teknik faktörler Resim 2. Sað alt lobda, segmenter dal içinde çizgisel (ince ok), sol alt lobda ise segmenter arter içinde, duvar ile dar açý yapan ve lümeni kýsmen týkayan (kalýn ok) dolum defekti gösterilmiþtir. nedeniyle BT incelemeleri %5-10 oranýnda tamamen veya bir bölgede tanýsal olmayabilir [3]. Segmenter pulmoner arterlere hemen her zaman bronþlarýn eþlik ettiði unutulmamalýdýr. Üst loblarda arter, bronþun medialinde iken orta lob, lingula ve alt loblarda arterler bronþlarýn lateralinde yer almaktadýr [3]. AE bulgularý olan olgularýn çoðunluðunda, dolum defektleri santral damarlarda, segmenter ve subsegmenter dallarda olmak üzere çok sayýdadýr. zole segmenter ve subsegmenter dolum defektine karar vermek güç olabilir. Solunum artefaktlarý, görüntüleme gürültüsü ve dallanma noktalarýndaki kýsmi hacim etkisi yalancý görüntüler oluþturabilir. Bu durumlarda, defekt birden fazla kesitte görülüyorsa artefakt olmadýðý sonucuna varýlabilir ve emboli kararý verilebilir. Sað orta lob ve lingula segmentlerinde olduðu gibi kesit düzlemine paralel seyreden küçük dallarýn deðerlendirilmesi, kýsmi hacim etkisi nedeniyle güçtür. Eðer bir damar bir kesitte opasifiye olmamýþ, ancak bir sonraki kesitte normal görünüyorsa, yalancý görüntünün nedeni solunuma baðlý hareket artefaktý olabilir. Monitör üzerinden deðerlendirme, deðiþik pencere ayarlarýnda inceleme ve gerektiðinde diðer düzlemlerde elde edilen iki boyutlu görüntüler, bu durumlarda yardýmcý olabilir [3,6-9]. BT anjiyografilerin deðerlendirilmesinde dikkat edilmesi gereken bir nokta da lenfatik doku ve bað dokusudur. Lenfatik doku hiluslarda, akciðerlerde ve mediastende olduðu gibi kapsüllü olmayýp, pulmoner arter ve komþu bronþ arasýnda amorf doku þeklinde bulunur. Bazý durumlarda, bu doku yalancý dolum defekti görünümüne neden olabilir [3,10-12]. En sýk sað hilusta, sað pulmoner arter çatallanma TORAKS DERGÝSÝ CÝLT 2, SAYI 1 NÝSAN 2001 71
Baþaran Demirkazýk F. Resim 3. Sað akciðer hilusundaki lenf nodu (oklar), emboli ile karýþtýrýlmamalýdýr. noktasýnda bu yanýltýcý görünüm saptanmaktadýr (Resim 3). Ardýþýk kesitlerin incelenmesiyle bunun damar lümeni dýþýnda olduðu saptanabilir [3]. Segmenter bronþtaki mukus týkacý bazý durumlarda arterde tam dolum defekti olarak yorumlanabilir. Anatominin bilinmesi, ardýþýk kesitlerin incelenmesi ve akciðer parenkim penceresi ile birlikte deðerlendirme sonucu mukus týkacýemboli ayrýmý kolayca yapýlabilir. AE TANISINDA BT ANJÝYOGRAFÝNÝN YERÝ Yýllardýr kullanýlmakla birlikte V-Q sintigrafisi AE yi araþtýran indirekt bir yöntem olmasý nedeniyle bazý durumlarda yetersiz kalmaktadýr. PIOPED çalýþmasý V-Q sintigrafisinin normal veya düþük olasýlýkla AE olarak deðerlendirdiði ve klinik þüphenin düþük olduðu olgularda, AE prevelansýnýn %4, yüksek olasýlýkla AE olarak deðerlendirilen ve klinik þüphenin yüksek olduðu olgularda AE prevalansýnýn %96 olduðunu belirlemiþtir [13]. Bu nedenle çoðunlukla, normal veya düþük olasýlýklý incelemelerde AE klinik olarak dýþlanabilirken, yüksek olasýlýkla AE bildirilen olgularda antikoagülan tedavi verilebilir. Ancak, olgularýn yaklaþýk dörtte üçü bu kategorilere girmemektedir. Ayrýca, orta ve düþük olasýlýklý sintigrafileri deðerlendirmede yorumcular arasý uyumsuzluðun %25-30 olduðu düþünülürse, tanýsal güçlük artmaktadýr [2]. Sostman [14] tarafýndan yapýlan çalýþmada, V-Q sintigrafisinden sonra 600 olgunun %72 sinde AE þüphesi açýklýða kavuþmamýþtýr ve bunlarýn ancak %12 sine pulmoner anjiyografi yapýlmýþtýr. AE lerinin büyük kýsmýnýn alt ekstremite venlerinden kaynaklanmasý nedeniyle venlerin invazif olmayan görüntülemeleri V-Q sintigrafisine ek bir yöntem olarak kullanýlmaktadýr. Ancak, anjiyografi ile kanýtlanan AE olgularýnýn yarýsýndan daha azýnda ultrasonografi (US) veya pletismografi ile proksimal derin ven trombozu gösterilmiþtir. Bu nedenle, US de derin ven trombozu bulgularýnýn olmamasý AE sini dýþlamaz [2]. Ayrýca, AE þüphesi olan olgularda yapýlan bir çalýþmada, derin ven trombüsü semptomu olmayan 89 olgunun hiçbirinde alt ekstremitede US ile trombüs gösterilememiþtir. Risk faktörleri bulunan olgularýn %25 inde, semptomu olan olgularda ise %24 oranýnda US ile alt ekstremitelerde trombüs saptanmýþtýr [15]. Bu nedenle, alt ekstremite US ancak semptomu olan veya risk faktörleri olanlarda AE algoritmasýnda yararlý olabilir. Spiral BT ile AE tanýsýna yönelik ilk çalýþma 1992 yýlýnda Remy-Jardin ve arkadaþlarý tarafýndan yayýnlanmýþ olup, spiral BT nin AE tanýsýndaki duyarlýlýðý %100, seçiciliði %96 olarak bildirilmiþtir [6]. Ayný yazarlar 1996 yýlýnda yayýnladýklarý bir çalýþmada, BT nin duyarlýlýðýný %91, seçiciliðini %78 olarak bildirmiþlerdir [7]. Anjiyografi ile BT yi karþýlaþtýran baþka iki çalýþmada ise duyarlýlýk %63 ve %67, seçicilik %89 ve %100 olarak bildirilmiþtir [8,16] (Tablo 1). Spiral BT de önemli sýnýrlamalardan biri, subsegmenter dallarýn deðerlendirilmesinde yetersiz kalmasýdýr. zole subsegmenter embolilerin sýklýðý tartýþmalý bir konu olup, çeþitli çalýþmalarda %5-17 oranýnda bildirilmiþtir [7,13,17]. Klasik anjiyografi subsegmenter dallardaki emboliyi daha doðru olarak göstermektedir. Ancak, subsegmenter dallarýn deðerlendirilmesinde yorumcular arasý fikir birliði düþük olup, %13 ile %66 arasýnda deðiþebilmektedir. [18-20]. Hayvan çalýþmalarýnda pulmoner anjiyografi küçük periferik dallardaki pulmoner emboliyi %25 oranýnda göstermemiþtir [21]. Klinik uygulamalarda pulmoner anjiyografi %1-9 oranýnda yanlýþ negatif olabilmektedir. Bu durum, Tablo 2. AE tanýsýnda spiral BT ve V-Q sintigrafisinin duyarlýlýk ve seçicilikleri Spiral BT V-Q Sintigrafisi Duyarlýlýk Seçicilik Duyarlýlýk Seçicilik Yýl % % % % Mayo [4] 1997 87 95 65 94 Van Rossum [22] 1998 75 90 49 74 Kim [23] 1999 92 96 72 94 72 TORAKS DERGÝSÝ CÝLT 2, SAYI 1 NÝSAN 2001
Akciðer Embolisi Tanýsýnda Spiral BT Anjiyografisi subsegmenter embolilerin gösterilmesinin güç olduðunu, pulmoner anjiyografinin ancak segmenter dallara kadar güvenilir olduðunu ortaya koymaktadýr. Bu nedenle, subsegmenter emboliler için BT nin duyarlýlýk ve seçiciliðini belirlemek, segmenter ve daha büyük emboliler için belirlemekten daha zordur [20]. Ayrýca izole subsegmenter embolilerin klinik önemi tartýþmalýdýr. Akciðerin normal fonksiyonlarýndan birinin, arteriyel dolaþýma girdiði takdirde vahim durumlara neden olabilecek küçük pýhtýlarý temizlemek olduðu düþünülürse, küçük periferik pulmoner embolilerin atlanmasý sanýldýðý kadar önemli olmayabilir. Ancak, aðýr kardiyopulmoner hastalýðý olan kiþilerde subsegmenter emboliler solunum yetmezliðine neden olabilir [11-21]. Spiral BT ve V-P sintigrafi ile yapýlan çalýþmalarda BT nin duyarlýlýðý %75-92 olarak bulunurken, ikinci incelemenin duyarlýlýðý %49-72 olarak bildirilmiþtir [4,22,23] (Tablo 2). Spiral BT ile pulmoner arterlerin yaný sýra akciðer parenkimi, mediasten ve toraks duvarý da deðerlendirilebilmektedir. Bu nedenle, tanýsal olmayan incelemelerin oraný düþüktür: klinik belirti ve bulgularýn akciðer embolisi dýþý nedenleri %11-33 oranýnda saptanabilmektedir [18,22]. Ayrýca, BT yorumcularý arasý uyum (k=0.85), sintigrafi yorumcularý arasý uyumdan (k=0.61) daha iyidir [4]. Bu nedenlerle, birçok araþtýrmacý BT anjiyografinin AE þüphesi olanlarda ilk görüntüleme yöntemi olarak kullanýlmasýný önermektedir. Özellikle hastanede yatan hastalarda ve kronik obstrüktif akciðer hastalýðý olanlar gibi sintigrafinin orta olasýlýk (intermediate) olduðu bilinen vakalarda ilk yöntem olarak BT tercih edilebilir [4]. Spiral BT, özellikle V-P sintigrafisinin orta olasýlýk olarak deðerlendirdiði olgularda doðru taný koyabilmektedir ve pulmoner anjiyografiye gerek kalmamaktadýr [4,19]. Bizim yaptýðýmýz bir çalýþmada 37 olgunun 6 sýnda V-Q sintigrafisi orta olasýlýklý olarak bildirilmiþtir. Bunlarýn 2 sinde spiral BT anjiyografide emboli tespit edilmiþtir. lk yöntem olarak hangi incelemenin tercih edileceði hastane koþullarýna da baðlý bir durumdur. Gece acile baþvuran hastalarda, her zaman V-Q sintigrafisi yapmak mümkün olmayabileceði ve spiral BT yapýlabileceði için, ilk yöntem olarak BT nin tercih edilebileceði kanýsýndayýz. lk tetkik olarak V-Q sintigrafisi yapýldýðýnda, düþük olasýlýkla veya yüksek olasýlýkla AE olarak deðerlendirilen olgularda, sonuçlar klinik deðerlendirme ile uyumluysa ek incelemelere gerek yoktur. Ancak, sonuçlar klinik deðerlendirme ile uyumsuzsa veya orta olasýlýklý ise, spiral BT anjiyografi yararlý olacaktýr. Klinik olarak derin ven trombozu bulgularý olan olgularda alt ekstremite dupleks US, AE algoritmasýnda kullanýlabilir. Bu durumda pulmoner anjiyografi, sadece klinik þüphenin yüksek olduðu, spiral BT ve alt ekstremite dupleks US si normal olan hastalarda gerekli olacaktýr [24]. KAYNAKLAR 1. Carson JL, Kelley MA, Duff A et al. The clinical course of pulmonary embolism. N Eng J Med 1992;326:1240-45. 2. Goodman LR, Lipchik RI. Diagnosis of acute pulmonary embolism: Time for a new approach. Radiology 1996;199:25-7. 3. Kuzo DS, Goodman LR. CT evaluation of pulmonary embolism: Technique and interpretation. AJR 1997;169:959-65 4. Mayo JR, Remy-Jardin M, Müller NL et al. Pulmonary Embolism: Prospective comparison of spiral CT with ventilation-perfusion scintigraphy. Radiology 1997;205:447-52. 5. Hartmann IJ, Lo RT, De Monye W et al. Acute pulmonary embolism: The optimal scan delay for contrast medium injection in spiral CT angiography (abst) 1999;213(P):472. 6. Remy-Jardin M, Remy J, Lionel W et al. Central pulmonary thromboembolism:diagnosis with spiral volumetric CT with the single breath hold technique- comparison with pulmonary angiography. Radiology 1992; 185:381-7. 7. Remy-Jardin M, Remy J, Deschildre F et al. Diagnosis of pulmonary embolism with spiral CT: comparison with pulmonary arteriography and scintigraphy. Radiology 1996;199:699-706. 8. Goodman LR, Curtin JJ, Mewissen MW et al. Detection of pulmonary embolism in patients with unresolved clinical and scintigraphic diagnosis: helical CT versus angiography. AJR 1995;164:1369-74. 9. Remy-Jardin M, Remy J, Artaud D et al. Peripheral pulmonary arteries: Optimization of the spiral CT acquisition protocol. Radiology 1997;204:157-63. 10. Patel S, Kazerooni EA, Gross BH. Optimization of small pulmonary artery visualization for pulmonary embolism detection with multidetector CT. Radiology 1999;213(P):471. 11. Goodman LR, Liphick RJ, Kuzo RS et al. Subsequent pulmonary embolism: Risk after a negative helical CT pulmonary angiogram- prospective comparison with scintigraphy. Radiology 2000;215:535-42. 12. Beigelman C, Chartrand-Lefevre C, Howarth N, Grenier P. Pitfalls of pulmonary embolism with helical CT angiography. AJR 1998;171:579-85. 13. The PIOPED Investigators. Value of ventilation/perfusion scan in acute pulmonary embolism. JAMA 1990;263:2753-9. 14. Sostman HD, Ravin CE, Sullivan DC et al. Use of pulmonary angiography for suspected pulmonary embolism: influence scintigraphic diagnosis. AJR 1982;139:673-7. 15. Sheiman RG, McArdle CR. Clinically suspected pulmonary embolism: use of bilateral lower extremity US as the initial examination a prospective study. Radiology 1999;212:75-8. 16. Garg K, Welsh CH, Feyerabend AJ et al. Pulmonary embolism: Diagnosis with spiral CT and ventilation-perfusion scanning-correlation with pulmonary angiographic results or clinical outcome. Radiology 1998;208: 201-8. 17. Oser RF, Zuckerman DA, Guneriez FR et al. Anatomic distribution of pulmonary emboli at pulmonary angiography: implications for cross-sectional imaging. Radiology 1996;199:31-5. 18. Drucker EA, Rivitz SM, Shepard JO et al. Acute pulmonary embolism: Assessment of helical CT for diagnosis. Radiology 1998;209:235-41. 19. Ferretti GR, Bosson JL, Buffaz PD et al. Acute pulmonary embolism: Role of Helical CT in 164 patients with intermediate probability at ventilation-perfusion scintigraphy and normal results at duplex US of the legs. Radiology 1997;205:453-8 20. Diffin DC, Leyendecker JR, Johnson SP et al. Effect of anatomic distribution of pulmonary emboli on interobserver agreement in the interpretation of pulmonary angiography. AJR 1998;171:1085-9. 21. Gurney JW. No fooling around: Direct visualization of pulmonary embolism. Radiology 1993;188:618-9. 22. van Rossum AB, Pattynama PMT, Mallens WMC et al. Can helical CT replace scintigraphy in the diagnostic process in suspected pulmonary embolism? A retrolective-prolective cohort focusing on total diagnostic yield. Eur Radiol 1998;8:90-6. 23. Kim K, Müller NL, Mayo JR. Clinically suspected pulmonary embolism: Utility of spiral CT. Radiology 1999;210:693-7. 24. Remy-Jardin M, Remy J. Spiral CT angiography of the pulmonary circulation. Radiology 1999;212:615-36. TORAKS DERGÝSÝ CÝLT 2, SAYI 1 NÝSAN 2001 73