ARAÞTIRMA Tunceli' de 2005-2015 Yýllarý Arasýnda Gerçekleþen Ýntiharlara Ýliþkin Epidemiyolojik Bir Ýnceleme An Epidemiological Examination of Suicides That Have Occurred in Tunceli During 2005-2015 Azad Günderci 1, Gülnaz Karatay 2, Seher Gökçe 3, Burcu Güler 4 1 Dr., Ýstanbul Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Ve Eðitim Araþtýrma Hastanesi, Psikiyatri Polikliniði, Ýstanbul 2 Doç. Dr., Tunceli Üniversitesi Saðlýk Yüksekokulu Hemþirelik Bölümü, Tunceli 3 Dr., Acýbadem Mobil Saðlýk Hizmetleri, Ýstanbul 4 Psk., Tunceli Halk Saðlýðý Müdürlüðü,Tunceli ÖZET Amaç: Bu çalýþmanýn amacý, Tunceli' de 2005-2015 yýllarý arasýnda meydana gelmiþ olan tamamlanmýþ intihar ve intihar giriþiminde bulunan olgulari bazý özellikler açýsýndan incelemektir. Yöntem: Bu çalýþmada 2005-2015 yýllarý arasýnda Tunceli' de intihar eden veya intihara teþebbüs eden toplam 435 vakaya ait dosya incelendi. Bulgular: Ýntihar vakalarý en fazla 24 yaþ altýndaki bireylerde saptandý. Ýntihar nedenleri deðerlendirildiðinde; bilinmeyen nedenleri (%51.5) ailevi sorunlar (%21.1) ve psikiyatrik hastalýklar (%18.2) takip etmiþtir. Ýntihar yöntemleri arasýnda ilaç intoksikasyonu, kesici/delici alet kullanýmý ve asý yöntemleri ilk üç sýrayý oluþturmaktaydý. Vakalarýn %91.3'ü intihar giriþimi, %8.7'si tamamlanmýþ intiharlardan oluþmaktaydý. Erkeklerde tamamlanmýþ intihar oranýnýn (%17.1), kadýnlarda ise intihar giriþiminin (%95.6) anlamlý olarak daha fazla görüldüðü bulundu (p<0.05). Ayrýca intihar vakalarýnýn en fazla ilkbahar ve yaz mevsimlerinde ve daha çok kentsel alanda görüldüðü bulundu. Sonuç: Tunceli'de gerçekleþen intihar olaylarýnýn yarýsýna yakýn kýsmýnýn nedenleri bilinmemektedir. Genç olmak, erkek cinsiyet, iþsizlik, kentsel alanda yaþýyor olmak, ruhsaðlýðý bozulmuþ olmak ve aile içi sorunlar yaþýyor olmak intihar için en önemli risk faktörü olarak saptandý. Tunceli'de intihar olaylarýný kapsamlý olarak deðerlendiren çalýþmalarýn yapýlmasý ve risk faktörlerine yönelik koruyucu önlemlerin alýnmasý uygun olacaktýr. Anahtar Sözcükler: Ýntihar, epidemiyoloji, kayýtlar, Tunceli () DOI: 10.5505/kpd.2017.86580 SUMMARY Objective: The study aims to investigate the phenomena in suicides and attempted suicides that have occurred in Tunceli during 2005-2015, with respect to certain characteristics. Method: The files for 435 suicides and attempted suicide incidents in total, which have been recorded in Tunceli during 2005-2015, have been examined in this paper. Results: The suicide incidents have been determined most frequently among individuals under 24 years of age. In the evaluation of the causes for suicide, unknown reasons (51.5%) have been followed by family problems (21.1%) and psychiatric disorders (18.2%). Drug intoxications, use of stabbing instruments and hanging methods have taken the top three ranks among the suicide methods. 91.3% of the incidents consisted of suicide attempts and 8.7% completed suicides. While the ratio of completed suicides has been determined to be meaningfully higher in males (7.1%), the ratio of attempted suicides has been determined to be higher in females (95.6%) (p<0.05). Furthermore, it has been determined that the suicide incidents were observed more frequently during the spring and summer seasons and more in urban zone. Conclusion: Our findings indicate that the causes of almost half of the suicide incidents in Tunceli are not known.the most important risk factors for suicide have been identified as young age, male gender, unemployment, urban life, impaired mental health and in-family problems. Further comprehensive studies are recommended as aimed to assess the suicide incidents in Tunceli and take protective measures for the risk factors. Key Words: Suicide, epidemiology, public records, Tunceli Makalenin geliþ tarihi: 26.01.2017, Yayýna kabul tarihi: 11.04.2017 121
Günderci A, Karatay G, Gökçe S, Güler B. GÝRÝÞ Ýnsanlýk tarihi boyunca bütün toplumlarda gözlenen bir davranýþ olan intihar, kiþinin toplumsal ya da ruhsal nedenlerle yaþamýna son vermesidir. Ýntihar giriþimiyse kiþinin kendini öldürme amacýyla gerçekleþtirdiði eylemdir (1). Her geçen gün sýklýðý artan intihar, tamamlanmýþ intihar, intihar giriþimi ya da intihar düþüncesi biçimlerinde de karþýmýza çýkabilmektedir (2,3). Yaþamýn her evresinde görülebilen intihar davranýþý ya da düþüncesi, psikiyatrik aciller içinde önemli baþvuru nedenleri arasýndadýr. Dünyada her 40 saniyede bir ölümün intihar nedeniyle gerçekleþtiði ifade edilmektedir. Dünya Saðlýk Örgütü verilerine göre dünyada intihar hýzý yüzbinde 11,4 (E:15,0, K: 8,0) düzeyindedir ve bu oran tüm dünyadaki ölümlerin %1,4'ünü oluþturmaktadýr (4). Geliþmiþ ülkelerde ise intiharlar, ölüm nedenleri arasýnda ilk on arasýnda yer almaktadýr. Özellikle%75'i düþük ve orta gelir grubundaki ülkelerde meydana gelen intiharlarýn, gençler arasýnda daha fazla görüldüðü dikkat çekmektedir (4). Türkiye'de ise Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK) verilerine göre intihar hýzý 2015 yýlýnda yüzbinde 4,11 olarak bildirilmiþtir (5). Ýntihar, psikososyal ve kültürel boyutlarý ve önlenebilir nitelikleri nedeniyle önemli bir toplum saðlýðý sorunudur. Ýntihar, intihar giriþimi ve intihar düþüncesi stresli yaþam olaylarýna bir tepki olabildiði gibi, aðýr ruhsal sorunlarda ortaya çýkabilen geniþ bir yelpazede görülebilir ve birçok nedeni bulunmaktadýr. Ýntihar olgusu bireysel faktörler yanýnda ekonomik, politik, kültürel, toplumsal ve ýrksal özelliklerle de iliþkilidir (6,7). Ekici ve arkadaþlarý bekarlarda (8), Güleç ve Aksaray iþsizlerde (9), Yip ve arkadaþlarý kýrsal kesimde yaþayan erkeklerde ve kentli kadýnlarda (10) daha fazla olduðunu bildirmektedir. Bununla birlikte intiharlarýn tek baþýna yaþama, boþanma/ayrýlma, yoksulluk ve göç gibi faktörlerle de iliþkili olduðu belirtilmektedir(8,4). Genel olarak bakýldýðýnda ise intihar olgusunun, cinsiyet ve cinsiyete iliþkin kodlar, yaþ, eðitim, inanç, ruhsal durum, toplumsal travmalar gibi hem bireysel hem de sosyal deðiþkenlerden etkilenen bir sonuç olduðu görülmektedir. Belirtilen risk faktörleri açýsýndan bazý gruplar daha fazla dezavantajlara sahiptir. TÜÝK verilerine göre, kaba intihar hýzýnýn illere göre daðýlýmýna bakýldýðýnda, 2014 yýlýnda en yüksek olduðu ilin yüz binde 11,63'lük deðer ile Tunceli olduðu görülmektedir (11). Ayný kurumun 2015 yýlý verilerine göre Tunceli, iller sýralamasýnda yüz binde 6,95'lik deðer ile dördüncü sýradadýr (5). TÜÝK (2014)'in "Ýl Düzeyinde Yaþam Memnuniyeti" verilerine göre de Tunceli en mutsuz il olarak gösterilmiþtir (11). TÜÝK verilerine göre en mutsuz (11) ve yalnýz yaþayan kiþi sayýsýnýn en yüksek olduðu (5) il olan Tunceli'de intihar oranlarý da daha yüksektir. Tunceli'deki yüksek intihar oranlarýnýn mutsuzluk ve yalnýzlýk gibi psikolojik faktörlerle baðlantýlý olabileceði ihtimali gözardý edilmemelidir. Ayrýca Tunceli'de intihar deðerlendirilirken bölgenin kendine özgü etnik-dilseldinsel özelliklerini, tarihsel, sosyal ve siyasal yapýsýný da göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Dolayýsýyla belirtilen riskler Tunceli'de intihar olgusunun sosyolojik ayaklarýný oluþturabilmektedir. Literatürde de stres yaratan toplumsal yaþam olaylarýnýn psikiyatrik hastalýk oluþturma riski nedeniyle intiharlarla yakýndan iliþkili olduðu yer almaktadýr (12). Ülkemizde intihar hýzlarý, dünya ortalamasýnýn altýnda seyrederken, Tunceli'de bu hýz dünya ortalamasýna yaklaþmýþtýr. Ayný zamanda iller sýralamasýnda da ilk sýralarda yer almasýna raðmen, iliþkili olabilecek risk faktörlerini araþtýran çalýþmalara rastlanmamýþtýr. Bu veriler göz önünde bulundurulduðunda Tunceli'de intihar olgusunu bilimsel olarak deðerlendirmek önemli hale gelmektedir. Dolayýsýyla bu çalýþmanýn amacý, Tunceli'de 2005-2015 yýllarý arasýnda meydana gelmiþ olan intihar vakalarýný bazý özellikler açýsýndan geriye dönük olarak incelemektir. GEREÇ ve YÖNTEM Çalýþmanýn türü: Retrospektif olarak gerçekleþtirilen kayýt araþtýrmasýdýr. Çalýþmanýn evreni ve örneklemi: Çalýþmaya, 2005-2015 yýllarý arasýnda Tunceli Ýli'nde intihar eden veya intihara teþebbüs eden toplam 435 vakaya ait dosya alýndý. Bu amaçla intihara iliþkin Tunceli Ýl Saðlýk Müdürlüðü tarafýndan tutulan kayýtlar incelendi. Örneklem seçimine gidilmeyip belirtilen tar- 122
Tunceli Ýlinde 2005-2015 Yýllar Arasýnda Gerçekleþen Ýntihar Vakalarýna Ýliþkin Retrospektif Bir Ýnceleme ihler arasýndaki bütün dosyalar inceleme kapsamýna alýndý. Veri Toplama Araçlarý ve Uygulanmasý: Vakalara ait veriler, dosyalardan elde edildi. Veri toplama aþamasýnda dosyalarda bulunan intihar verilerinin 2005-2009 yýllarýnda farklý bir formla, 2011-2015 yýllarýnda ise farklý bir formla toplandýðý görüldü. Belirtilen veri formlarý farklý yapýlandýrýldýðý için, temel veriler araþtýrmacýlar tarafýndan hazýrlanan baþka bir forma aktarýldý ve birleþtirilmeye çalýþýldý. Ancak veri yapýsýnýn farklý olmasýndan dolayý veri birleþtirme iþlemi tam olarak gerçekleþtirilemedi, dolayýsýyla bulgularda vaka sayýlarý deðiþkenlik gösterdi. Birleþtirilemese de dosyalarda bulunan bütün veriler deðerlendirme kapsamýna alýndý. Ancak 2010 yýlýnda gerçekleþen intiharlara iliþkin verilere dosyalardan ulaþýlamadýðý için, bu yýla ait veriler deðerlendirme kapsamýna alýnamadý. Arþivlenen dosyalar üzerinden vakalarýn yaþ, cinsiyet daðýlýmý, intihar zamaný, intiharýn gerçekleþtiði yer, intihar yöntemi, nedenleri ve sonucu gibi deðiþkenlere iliþkin verilere ulaþýldý. Ýstatistiksel Analiz: Çalýþmada elde edilen veriler, bilgisayar destekli SPSS 17.0 paket programý kullanýlarak analiz edildi. Veri analizinde tanýmlayýcý veriler için sayý ve yüzdelikler kullanýldý. Ýntiharýn sonuçlanma biçiminin yaþ ve cinsiyetle iliþkisi kikare önemlilik testi kullanýlarak deðerlendirildi. Etik Boyut: Veriler toplanmadan önce Tunceli Ýl Saðlýk Müdürlüðünden kurumsal izin alýndý. Ayrýca veri toplama aþamasýnda konunun hassasiyeti göz önünde bulundurularak olgularýn kimlik bilgilerinin korunmasýna dikkat edildi. BULGULAR Çalýþmadan elde edilen bulgulara göre, vakalarýn bazý tanýmlayýcý özelliklerine bakýldýðýnda; %53,7'sinin erkeklerden, % 77,6'sýnýn 24 yaþ ve altý bireylerden, %77,6'sýnýn evli bireylerden, %24,0'ýnýn lise, %23,6'sýnýn ise ilkokul ve ortaokul düzeyinde öðrenime sahip bireylerden oluþtuðu görüldü. Ayrýca vakalarýn %45,3'ü çalýþmayan bireylerden oluþmakta olup, %31,1'ini ise öðrenciler oluþturmaktaydý (Tablo 1). Tablo 1. Vakalarýn Demografik Özellikleri (n=435) n % Cinsiyet* (n=434) Erkek Kadýn Yaþ (n=434) 24 ve altý 25-34 35-49 50 ve üstü Medeni Durum (n=226) Evli Bekar Dul/boþanmýþ Öðrenim Durumu (n= 225) Okur yazar deði l Okuryazar Ýlkokul/Ortaokul Lise Üniversite Bilinmiyor Ýþ Durumu(n=225) Çalýþýyor Çalýþmýyor Öðrenci Bilinmiyor *Kadýn/Erkek =0.86 233 201 337 55 24 18 86 135 5 8 51 53 54 47 12 29 102 70 24 53.7 46.3 77.6 12.7 5.5 4.1 38.1 59.7 2.2 3.6 22.7 23.6 24.0 20.8 5.3 12.8 45.3 31.1 10.6 Ýntihara iliþkin bazý özelliklere bakýldýðýnda; en az vaka 2005 yýlýnda (25) kaydedilirken en fazla vakanýn 2009 (52) ve 2015 yýlýnda (55) kaydedildiði görüldü. Ýntiharlar en fazla (%33.8) bahar aylarýnda gerçekleþmiþ olup, %84.5'inin ise kentsel bölgede gerçekleþtiði görüldü. Kentsel bölgede gerçekleþen intiharlarýn mahallere göre daðýlýmýna bakýldýðýnda intihar giriþiminin en fazla Alibaba (%38.1) ve Atatürk Mahallesi'nde (%18.6) gerçekleþtiði görüldü. Ýlçelere göre deðerlendirildiðinde ise Pertek (%43.8) ve Pülümür (14.1) ilçelerinde vaka sayýsý daha fazla iken, en az vakanýn Nazimiye (%6.2) ilçesinde olduðu görüldü. Ýntihar yöntemleri deðerlendirildiðinde ise, ilaç intoksikasyonu (%76.8), delici/ kesici alet ile (%9.2) ve asý (%5.9) yöntemlerinin en fazla kullanýlan yöntemler olduðu görüldü. Ýntihar nedenleri arasýnda bilinmeyen nedenler öne çýkarken (%51.5), bu sýralamayý ailesel nedenler (%21.1) psikiyatrik nedenler (%18.2) ve okul/sýnav sorunlarý (%3.4) gibi nedenlerin izlediði görüldü. Ayrýca vakalarýn %10.7'sinde tekrarlayan intihar giriþimi, %5.7'sinde ise tamamlanmýþ intihar gerçekleþtiði görüldü (Tablo 2). 123
Günderci A, Karatay G, Gökçe S, Güler B. Tablo 2. Ýntihara Ýliþkin Bazý Özelliklerin Daðýlýmý (n = 435) N % Ýntihar yýlý (n=435) 2005 2006 2007 2008 2009 2011 2012 2013 2014 2015 Ýntihar mevsimi (n=435) Ýlkbahar Yaz Sonbahar Kýþ Ýntihar bölgesi (n=413) Kentsel bölge Kýrsal bölge Þehir merkezinde gerçekleþen vakalarýn mahallelere göre daðýlýmý (n= 349) Alibaba Mah. Atatürk Mah. Moðoltay Mah. Cumhuriyet Mah. Yeni Mah. Esentepe Mah. Ýlçelerde gerçekleþen vakalarýn daðýlýmý (n= 64) Pertek Pülümür Ovacýk Mazgirt Çemiþgezek Hozat Nazimiye Ýntihar yöntemi (n=423) Ýlaç intoksikasyonu Kesici/delici alet ile Asý Ateþli silah Yüksekten atlama Suda boðulma Ýntihar nedenleri(n=435) Veri yok Ailesel sorunlar* Psikiyatrik sorunlar Okul/sýnav sorunlarý Ýliþki sorunlarý Ýþsizlik/maddi sorunlar Daha önce intihar giriþimi varlýðý (n=225) Var Yok Veri yok Ýntiharýn Sonuçlanma Biçimi (n=435) Ýntihar giriþimi Tamamlanmýþ intihar Veri yok *Evlilik sorunlarý, aile içi geçimsizlik, aile içi þiddet 124 25 44 43 44 52 40 44 47 41 55 146 114 77 98 349 64 133 65 58 44 41 8 28 9 6 6 6 5 4 325 39 25 13 11 10 224 89 79 15 14 11 24 132 69 256 25 154 5.8 10.1 9.9 10.1 11.8 9.2 10.1 10.8 9.4 12.7 33.8 25.7 17.8 22.7 84.5 15.5 38.1 18.6 16.6 12.6 11.7 2.4 43.8 14.1 9.4 9.4 9.4 7.7 6.2 76.8 9.2 5.9 3.1 2.6 2.4 51.5 21.1 18.2 3.4 3.2 2.5 10.7 58.7 30.6 58.8 5.7 35.4 Ýntiharýn sonuçlanma biçiminin bazý deðiþkenlerle iliþkisine bakýldýðýnda; erkeklerde intiharýn ölümle sonuçlanma hýzýnýn (%17.1), kadýnlara göre (%6) daha fazla olduðu ve aradaki farkýn istatistiksel olarak anlamlý olduðu (x 2 =9.506, sd:1, p= 0.002) görüldü. Benzer þekilde yaþ arttýkça intiharda ölüm oranýnýn arttýðý (24 ve altý; %2.7, 25-49 yaþ grubu; %8.9, 50 yaþ ve üstü; %44.4) ve bu artýþýn istatistiksel olarak anlamlý olduðu görüldü (x 2 =33.912, sd:2, p= 0.001) (Tablo 3). TARTIÞMA Tunceli'de 2005-2015 yýllarýnda gerçekleþen intihar vakalarýný bazý temel deðiþkenler açýsýndan retrospektif olarak inceleyen bu çalýþmada elde edilen bulgularýn, bazý sýnýrlýlýklara raðmen önemli olduðu düþünülmektedir. Çalýþmada elde edilen bulgular, daha ayrýntýlý olarak planlanmasý gereken diðer çalýþmalara kaynaklýk edebilir, önleme programlarýna yön verebilir. Çalýþma bulgularýnda intihar vakalarýnýn cinsiyete göre daðýlýmýna bakýldýðýnda vakalarýn çoðunluðunun erkeklerden oluþtuðu görülmüþtür. Literatürde cinsiyet ve intiharlar arasýndaki iliþkiye bakýldýðýnda, coðrafik bölgelere, ülkelerin geliþmiþlik düzeylerine ve kadýnýn toplumsal statüsüne göre bir miktar deðiþkenlik gösterebildiði görülmektedir (4). TÜÝK'in 2013 yýlýndaki raporuna göre, intihar vakalarýnýn %72,7'si erkeklerden oluþurken (13), Sönmez ve arkadaþlarý'nýn çalýþmasýnda kadýn vaka sayýsýnýn daha fazla olduðu görülmektedir (14). Ancak genel olarak deðerlendirildiðinde, tamamlanmýþ intihar oranlarý tüm yaþlarda, erkeklerde kadýnlara göre daha fazladýr, ancak intihar giriþimlerinde bu oran tersine dönebilmektedir (2). Bu doðrultuda intihar yöntemleri de farklýlaþabilmektedir (15). Ancak erkek ve kadýnlarda intihar giriþimi farklý motivasyonlarla gerçekleþmektedir (16,17). Kadýnlarda intihar giriþimi öz-kýyým amacýndan çok yardým arayýþý, sýkýntýsýný anlatma yolu ve kendini ifade biçimi gibi amaçlarla gerçekleþtirebilmektedirler. Çalýþmada elde edilen bulgulara göre de tamamlanmýþ intihar, kadýnlarla karþýlaþtýrýldýðýnda erkeklerde daha fazladýr. Bu çalýþmada kadýn vaka sayýsýnýn erkeklere göre daha az olmasý, diðer bölge illeri ile kýyaslandýðýnda, Tunceli'de kadýnlarýn toplumsal statüsünün daha iyi
Tunceli Ýlinde 2005-2015 Yýllar Arasýnda Gerçekleþen Ýntihar Vakalarýna Ýliþkin Retrospektif Bir Ýnceleme Tablo 3. Ýntiharýn Sonuçlanma Biçiminin B azý Deðiþkenlerle Ýliþkisi (n=207) Ýntiharýn Sonuçlanma Biçimi Sað Sayý(%) Ölüm Sayý (%) Toplam Sayý(%) Önemlilik Testi Cinsiyet Erkek Kadýn Yaþ 24 ve altý 25-49 50 ve üzeri 58 (82.9) 131 (95.6) 107(97.3) 72(91.1) 10(56.6) 12(17.1) 6(4.4) 3(2.7) 7(8.9) 8(44.4) 70(33.8) 137(66.2) 110(53.1) 79(38.2) 18(8.7) Total 189(91.3) 18(8.7) 207(100.0) x 2 =9.506 SD:1 p=0.002 x 2 =33.912 SD=2 p=0.001 olmasý ile iliþkilendirilebilir. Çalýþmada, olgularýn büyük çoðunluðunu 24 yaþ ve altý bireyler oluþturmaktaydý. Dünya Saðlýk Örgütü'nün 2014 yýlý verilerine göre de intiharlar, 15-29 yaþ grubunda ölüm nedenlerinin ikinci sýrasýnda yer almaktadýr (4). TÜÝK'in verilerine göre 2015 yýlýnda intihar edenlerin %34,3'ünü 15-29 yaþ grubu bireyler oluþturmaktadýr (5). Bu son çalýþma ve diðer çalýþmalardan elde edilen sonuçlara göre 25 yaþ altý bireyler intihar açýsýndan riskli kesimi oluþturmaktadýr(5, 18, 19). Ancak yaþ ile intiharýn sonuçlanma biçimi arasýndaki iliþkiye bakýldýðýnda, yaþ ilerledikçe ölümle sonuçlanma olasýlýðýnýn arttýðý görülmüþtür. Bu durum intiharlarýn genç bireylerde dikkat çekme, sorun çözme gibi farklý motivasyonlarla denenebildiðini düþündürmektedir. Bu çalýþmada intihar vakalarýnýn çoðunluðu bekarlardan, ilkokul ve lise düzeyinde öðrenime sahip olanlardan ve çalýþmayanlardan oluþmaktadýr. Literatürde de intiharlarýn bekârlarda, iþsizlerde ve orta gelir durumu ile karþýlaþtýrýldýðýnda yoksul kesimlerde daha yüksek olduðu ifade edilmektedir(20). TÜÝK'in 2015 yýlý verilerine göre intihar eden kiþilerin %23.7'si ilkokul mezunu olup, %50.5'i evli, %37.7'si hiç evlenmemiþ, %7.2'si boþanmýþ, %4.6'sý ise eþini kaybetmiþ kiþilerden oluþmaktadýr (5). Günay Aktaþ'ýn çalýþmasýnda ise, farklý olarak intihar vakalarýnda büyük oranýn evlilerden oluþtuðu görülmüþtür (21). Bu son çalýþmada vakalarýn çoðunluðunun bekarlardan oluþmasý, 24 yaþ ve altýnda yer almalarý ile iliþkili olabilir. Ýklim özellikleri ve koþullarý intiharlar üzerinde etkilidir. Bu çalýþmada intihar vakalarýnýn mevsimsel daðýlýmýna bakýldýðýnda en fazla ilkbahar ve yaz aylarýnda gerçekleþtiði görülmektedir. Ýntihar vakalarýnýn, ilkbahardan erken yaza doðru arttýðý ve sonbahar-kýþa doðru ise azaldýðý bazý çalýþmalarda yer almaktadýr (22,23). Kuzey yarýmkürede yer alan Türkiye'de intiharlar en fazla ilkbahar ve yaz aylarýnda gerçekleþmektedir (21). Daha melankolik bir ruh haline sahip kadýnlarda sonbaharda da vaka sayýsý azýmsanmayacak miktardadýr. Atay ve arkadaþlarýnýn çalýþmasýna göre ciddi intihar vakalarý daha çok yaz aylarýnda ortaya çýkmýþtýr (24). Ercan ve arkadaþlarýnýn çalýþmasýnda olduðu gibi bu çalýþmada da intiharlarýn en fazla ilkbahar ve yaz aylarýnda gerçekleþtiði görülmektedir (25). Ancak bazý çalýþmalarda ise intiharlarýn mevsimsel iliþkisi gösterilememiþtir (26,27). Tunceli'de son 10 yýlda intihar yöntemleri deðerlendirildiðinde, ilaç intoksikasyonu, kesici/delici alet kullanýmý ve asý yönteminin ilk sýralarda yer aldýðý görülmüþtür. Ankara'da Ercan ve arkadaþlarý tarafýndan yürütülen bir çalýþmada da en çok baþvurulan intihar giriþim yöntemi, % 96.2 ile ilaç/toksik madde kullanýmý olmuþtur (25). Atlý ve arkadaþlarýnýn Urfa'da yürüttükleri çalýþmada da en sýk görülen intihar þeklinin yüksek doz ilaç alma olduðu tespit edilmiþtir (28). TÜÝK'in 2011 yýlý verilerine göre ise Türkiye'de intiharlar sýrayla asý (%52.0), ateþli silah kullanarak (%26.1) yüksekten atlayarak (10.1), kimyevi madde kullanarak (%5.3) ve diðer yöntemlerle (6.5) meydana gelmektedir (29). TÜÝK verilerine göre asý oraný yüksek olmasýna karþýn bu çalýþmada diðer çalýþmalara benzer olarak ilaç intoksikasyonu ilk sýrada yerini almýþtýr (29). Bu çalýþmada intihar yöntemi olarak intoksikasyon seçeneðinin ön plana çýkmasý, intiharlarýn gençlerde daha fazla gerçekleþmiþ olmasý ile iliþkili olabilir. Çünkü intihar için kullanýlan yöntemler yaþ gruplarýna göre deðiþkenlik gösterebilmektedir. 125
Günderci A, Karatay G, Gökçe S, Güler B. Bu çalýþmada kýrsal bölge ile karþýlaþtýrýldýðýnda intihar vakalarýnýn kentsel alanlarda daha fazla meydana geldiði görülmektedir. Kentsel alanda meydana gelen intiharlar deðerlendirildiðinde Alibaba Mahallesi'inde yoðunlaþma olduðu dikkat çekmektedir. Alibaba Mahallesi, sosyoekonomik durumun görece daha düþük olduðu bir mahalledir. Ýlçeler bazýnda deðerlendirildiðinde ise, vaka sayýsýnýn en fazla Pertek Ýlçe'sinde olduðu görülmektedir. Ýntihar olgularýnýn belirtilen bölgelerde kümelenme göstermesinin nedenlerini anlamak için daha ayrýntýlý deðerlendirmeye ihtiyaç vardýr. açan stres faktörleri olarak saptanmýþtýr (25). Bu çalýþmada intihar nedenleri ile ilgili yapýlandýrýlmýþ baþlýklar Tunceli'de ki intihar olgusunun sosyolojik boyutlarýný anlamayý güçleþtirse de, genel olarak bakýldýðýnda literatürde ekonomik olarak baþkalarýna baðýmlýlýk (33), iþþizlik ve yoksulluk (34) yalnýz yaþama (33), sosyal açýdan dezavantajlý durumda olma (35) gibi risk faktörlerinin intiharlarla iliþkili olduðu dikkat çekmektedir. TUÝK'in verilerine göre 2013 yýlýnda intihar nedenleri arasýnda ilk sýrada hastalýk (%16,1) yer alýrken, bu sýrayý aile geçimsizliði (%9,3), geçim zorluðu (%6,8) gibi nedenler takip etmiþtir (36). Bu çalýþmada intihar ve intihar giriþimine iliþkin bazý demografik özellikler yanýnda intihar nedenleri de deðerlendirilmiþtir. Ancak intihar kayýtlarýnýn, veri yapýsý farklý olan birden fazla form ile tutulmasý ve kayýtlarda bilgilerin eksik olmasý çalýþmamýzýn en büyük sýnýrlýlýklarý arasýnda yer almaktadýr. Ülkemizde acil servise baþvuran veya tamamlanmýþ intihar olarak tespit edilen vakalarýnýn kayýtlarýnýn eksik tutulmasý, formlarýn uygun bir þekilde doldurulmamasý, ortak bir dilin kullanýlmamasý, son ölüm nedeninin yazýlmasý ve ölüm nedenini tespit etmedeki güçlük gibi nedenler intihar nedenlerinin tam olarak anlaþýlmasýný güçleþtirmektedir. Belirtilen nedenlerden dolayý intihar nedenlerinin çoðunluðu "bilinmeyen nedenler" olarak kaydedilmiþtir. Bu çalýþmada "bilinmeyen nedenler" olarak kodlanan parametre ekarte edildiðinde en fazla gözlenen nedenlerin psikiyatrik hastalýklar ve ailesel sorunlar olduðu görülmektedir. Vakalarýn %10.7'sinde ise tekrarlayan intihar giriþimi söz konusudur. Tekrarlayan intihar giriþimi varlýðý psikiyatrik hastalýklara iþaret edebilmektedir. Kübalý'nýn çalýþmasýnda, intihar giriþiminde bulunanlarýn %18,9'unun daha önce de intihar giriþiminde bulunduðunu bildirilmiþtir (30). Bu çalýþmada psikiyatrik ve ailesel nedenler intihar nedenleri bakýmýndan ilk sýralarda yer almasýna raðmen veri toplama formlarý yapýlandýrýldýðý için psikiyatrik ve ailesel nedenlerin hangi alt baþlýklarý kapsadýðý anlaþýlamamýþtýr. Yapýlan araþtýrmalarda da intihar edenlerde veya intihar giriþiminde bulunanlarda baþlýca nedenin psikiyatrik hastalýklar olduðu görülmektedir (31, 32, 7). Ercan ve arkadaþlarýnýn çalýþmasýnda, aile (% 16.0) ve ruhsal hastalýk (% 15.2) en çok intihar giriþimlerine yol TÜÝK verilerine göre en mutsuz (11), yalnýz yaþayan kiþi sayýsýnýn en fazla (5) ve intiharlarýn en yüksek olduðu (11) Tunceli üzerinden intiharý konuþurken sosyolojik baðlantýlarýný doðru kurmak gerekir. Tunceli'de diðer illere göre yüksek seyreden intihar oranlarýnýn mutsuzluk ve yalnýzlýk gibi psikolojik faktörlerle baðlantýlý olabileceði göz ardý edilmemelidir. Genel olarak bakýldýðýnda iþsizlik ve dýþa göç olgusunun fazla olmasý, genç nüfusun göç etmesinden dolayý ebeveynlerin yalnýz kalmasý, göç eden bireylerde inanç ve etnik kimlik üzerinden ayrýmcýlýða maruz kalmasý gibi sosyolojik faktörler, Tunceli'deki intiharlar üzerinde etkisi olabileceði düþünülen faktörlerdendir. Ayrýca Tunceli'de intihar deðerlendirilirken bölgenin kendine özgü etnik-dilsel-dinsel özelliklerini, tarihsel sosyal ve siyasal yapýsýný da göz önünde bulundurmak gerekmektedir. 1938'den bu yana yaþanan toplumsal travmalar, askeri darbeler döneminde doðu illerinde diðer bölgelere oranla daha fazla yaþanan maðduriyetler, olaðanüstü hal dönemlerinde uygulanan baskýcý politikalar, bölgede 30 yýldan fazla devam eden çatýþmalara baðlý yaþanan kayýplar ve göçler göz önünde bulundurulduðunda, bu olumsuz sonuçlardan Tunceli'nin yoðun bir þekilde etkilendiði bazý raporlarda yer almaktadýr (37, 38). Belirtilen sosyal ve toplumsal sorunlar psikiyatrik yakýnmalarý artýrabileceði gibi aile dinamiklerini bozucu iþlev de görebilir. Yapýlan araþtýrmalarda da, stres yaratan toplumsal yaþam olaylarýnýn psikiyatrik hastalýklara yatkýnlýðý artýrarak intihara yol açabileceði belirtilmektedir (12). Dolayýsýyla bu çalýþmada, veriler üzerinden nedensellik iliþkisi kurma olanaðý bulunamamakla birlikte, riski yüksek bir il üzerinde intihar olgusunu tartýþýrken sosyolojik boyutunu göz önünde bulundurmak bilim 126
Tunceli Ýlinde 2005-2015 Yýllar Arasýnda Gerçekleþen Ýntihar Vakalarýna Ýliþkin Retrospektif Bir Ýnceleme etiði açýsýndan kaçýnýlmazdýr. SONUÇ Tunceli Ýli'nin son 10 yýllýk intihar verilerini geçmiþe dönük epidemiyolojik olarak incelemek amacýyla planlanan bu çalýþmada elde edilen verilerin önemli olduðu düþünmektedir. Elde edilen veriler, hem ülkemizde sýnýrlý düzeyde çalýþýlan intihar olgusuna, hem de Türkiye'nin doðusunda yer alan, kimliksel ve inançsal aidiyetleri farklý olan Tunceli'nin intihar profilinin anlaþýlmasýna katký saðlamasý beklenmektedir. Çalýþmada elde edilen verilere göre; Tunceli'de intihar giriþiminin en fazla 24 yaþ ve altý bireylerde, kentsel alanda, ilkbahar ve yaz mevsiminde gerçekleþtiði görülmektedir. Ýntihar yöntemi olarak en fazla kesici/delici alet, ilaç intoksikasyonu ve asý yöntemleri kullanýlmýþtýr. Vakalarýn yaklaþýk 1/17'si ölümcül olup, büyük çoðunluðunu intihar giriþimi oluþturmaktadýr. Ýntihar nedenleri deðerlendirildiðinde ise, çoðunluðunun kayýtlara "bilinmeyen nedenler" olarak girdiði görülmektedir. Yapýlandýrýlmýþ bir þekilde kaydedilen nedenler içerisinden ise "psikiyatrik nedenler" ve "ailesel sorunlar" en fazla öne çýkan nedenler arasýndadýr. Elde edilen bu sonuçlar doðrultusunda, Tunceli'de birinci basamak koruyucu ruh saðlýðý hizmetlerinin güçlendirilmesi, intihar kayýtlarýn düzenli tutulmasý, gençler baþta olmak üzere risk grubunda yer alan bireylere ulaþabilmek amacýyla psikolojik danýþma ve rehberlik birimlerinin kurulmasý önerilmektedir. Özellikle büyük bir tarihsel travma geçmiþi bulunan Tunceli'de, travmayla saðlýklý yüzleþebilmek için, terapi merkezlerinin kurulmasý ve iyileþme süreçlerinin hýzlandýrýlmasý gerekmektedir. Diðer yandan, Tunceli'de iþsizlikle mücadele için kamusal fonlardan istihdam olanaklarý yaratýlmasý ve dýþa göçün azaltýlmasý, dolayýsýyla ailenin temel dinamiklerinin sarsýlmasý ve bütünlüðünün bozulmasý önlenmelidir. Ayrýca Tunceli'de intihar olgusunu daha ayrýntýlý anlamak için analitik ve ya niteliksel türden çalýþmalar planlanmasý önerilmektedir. Yazýþma adresi: Dr. Azad Günderci, Ýstanbul Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ve Eðitim Araþtýrma Hastanesi, Psikiyatri Polikliniði, Ýstanbul drazadgunderci@yahoo.com 1. Hirschfeld RMA, Davidson L. Risk factors for suicide. Review of Psychiatry. In: Frances AJ-Hales RE, eds. Washington: American Psychiatric Press; 1988: 307-33. 2. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Understanding Suicide 2015.https://www.cdc.gov/violenceprevention/pdf/suicide_factsheet-a.pdf Eriþim Tarihi: Ocak 11, 2017. 3. Pelkonen M, Marttunen M. Child and adolescent suicide: epidemiology, risk factors, and approaches to prevention. Paediatr Drugs 2003;5:243-65 4. World Health Organization (WHO). Preventing Suicide: A Global Imperative, Available from 2014: http://www.who.int/mental_health/suicideprevention/world_report_2014/en/ Eriþim Tarihi: Ocak 11, 2017. 5. http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.doid=21516 Eriþim Tarihi: Kasým 07, 2016. 6. Qin P, Agerbo E, Mortensen BP. Suicide risk in relation to socioeconomic, demographic, psychiatric and familial factors: a national register-based study of all suicides in Denmark, 1981 1997. Am J Psychiatry 2003; 160: 765-772. 7. Þevik AE, Özcan H, Uysal E. Ýntihar giriþimlerinin incelenmesi: Risk faktörleri ve takip. Klinik Psikiyatri Dergisi 2012; 15: 218-225. KAYNAKLAR 8. Ekici G, Savaþ AH, Çýtak S, Ýntihar Riskini Artýran Psikososyal Etmenler (Sosyal Güvence Yokluðu, Göç ve Diðer Stresörler). Anadolu Psikiyatri Dergisi 2001; 2: 204-12. 9. Güleç G, Aksaray G. Ýntihar giriþiminde bulunan gençlerin sosyodemografik-sosyokültürel ve aile özelliklerinin deðerlendirilmesi. Yeni Symposium 2006; 44: 141-150. 10. Yip PS, Callanan C, Yuen HP. Urban/rural and gender differentials in suiciderates: east and west. J Affect Disord. 2000; 57(1-3): 99-106. 11. Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK), Ýntihar Ýstatistikleri, 2014. www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.doid=18626 Eriþim Tarihi: Aralýk 20, 2016. 12. Eskin M, Akoðlu A, Uygur B. Ayaktan tedavi edilen psikiyatri hastalarýnda travmatik yaþam olaylarý ve sorun çözme becerileri: Ýntihar davranýþýyla iliþkisi. Türk Psikiyatri Dergisi 2006; 17(4): 266-75. 13. Türkiye Ýstatistik Kurumu(TÜÝK). Ýntihar istatistikleri 2013. www.tuik.gov.tr [15.12.2014]. Eriþim Tarihi: Haziran 19, 2015. 14. Sönmez Ý, Akbirgün A, Bozkurt A. Kuzey Kýbrýs'ta ilaçla özkýyým giriþimi üzerine bir araþtýrma: 2002-2012 yýllarýnýn veri analizi. Anadolu Psikiyatri Derg 2015; 16: 173-179 15. Öner S, Yenilmez C, Ayrancý U, Günay Y, Özdamar K. Sexual differences in the completed suicides in Turkey. Eur 127
Günderci A, Karatay G, Gökçe S, Güler B. Psychiatry 2007; 22(4): 223-238. 16. Nock MK, Borges G, Bromet EJ. Suicide and suicidal behavior. Epidemiol Rev 2008; 30(1): 133-154. 17. Hawton K. Sex and suicide. Gender differences in suicidal behaviour. Br J Psychiatry 2000 Dec; 177: 484-485. 18. Harmancý P. Dünya'daki ve Türkiye'deki Ýntihar Vakalarýnýn Sosyodemografik Özellikler Açýsýndan Ýncelenmesi 2015. Hacettepe University Faculty of Health Science Journal, http://www.sbfdergi.hacettepe.edu.tr/article/view/5000113831/50 00105921 Eriþim Tarihi: Ocak 09, 2017. 19. Devrimci Özgüven H. Ýntihar Davranýþýnýn Epidemiyolojisi, Türkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics 2008; 1(3). 20. Asoðlu M, Bülbül F, Altýndað A. Bir üniversite hastanesi acil servisine baþvuran intihar giriþimi vakalarýnýn deðerlendirilmesi. Düþünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 2013; 26(4): 376-380. 21. Günay Aktaþ S. Türkiye'de Ýntiharlar (2000-2011) http://www.academia.edu/20214374/t%c3%9crk%c4%b0y EDE_%C4%B0NT%C4%B0HAR Eriþim Tarihi: Ocak 09, 2017. 22. Öztop BH, Özdemir Ç, Ünalan D, Akgül H, Þahin N. Ýntihar giriþiminde bulunan 6-16 yaþ grubuna ait 2002-2006 yýllarý baþvuru kayýtlarýnýn deðerlendirilmesi. Fýrat Saðlýk Hizmetleri Dergisi 2009; 4 (11): 159-173. 23. Woo JM, Okusaga O, Postolache TT. Seasonality of suicidal behavior, Int. J. Environ. Res. Public Health 2012; 9: 531-547. 24. Atay ÝM, Yaman GB, Demirdaþ A, Akpýnar A. Bir üniversite hastanesi acil servisinde intihar giriþimi olgularýnýn sonuçlarý. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2014; 15(2): 124-131. 25. Ercan S, Aksoy M, Yalçýn A, Þimþek AÇ, Acar R, Ercin Þahin R. Sociodemografic and Clinical Characteristics of Suicidal Cases who Attempted to Emergency Services in Ankara. Biliþsel Davranýþçý Psikoterapi ve Araþtýrmalar 2016; 5(1), http://www.scopemed.org/?jft=77&ft=77-1441266140 Eriþim Tarihi: Ocak 11, 2017. 26. Çam B, Karlýdere T, Aytekin S. Ýntihar giriþimi, sosyodemografik özellikler ve mevsimsellik. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2012; 22 (Ek Sayý 1): 158. 27. Toklucu MÖ, Akova S, Aydoðdu S, Yazar AS. 2010-2012 Yýllarý arasýnda Ümraniye Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi Çocuk Acil Servisi'ne baþvuran intihar giriþimlerinin demografik özellikleri. JOPP Derg 2012; 4(3): 119-123. 28. Atlý A, Uysal C, Kaya MC, Bulut M, Güneþ M, Karababa ÝF, Bez Y, Beþaltý S, Sýr A. Acil ünitesine intihar giriþimi nedeniyle baþvuran olgularýn deðerlendirilmesi: Þanlýurfa örneklemi. Journal of Mood Disorders 2014; 4(3): 110-114. 29. Türkiye Ýstatistik Kurumu (TÜÝK), Ýntihar Ýstatistikleri, 2011. http://www.tuik.gov.tr/kitap.do?metod= KitapDetay& KT_ID=11&KITAP_ID=23 Eriþim Tarihi: mayýs 02, 2017. 30. Kübalý Z. Ankara Ýlinde Bir Kamu Hastanesi Acil Bölümünde Ýntihar Giriþim Vakalarýnýn Ýncelenmesi. Gazi Üniversitesi Saðlýk Bilimleri Enstitüsü. Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi 2007. 31. Nordentoft M. Prevention of suicide and attempted suicide in Denmark. Epidemiological studies of suicide and intervention studies in selected risk groups. Dan Med Bull 2007; 54: 306-369. 32. Erþan EE, Kýlýç Ç. Sivas Numune Hastanesi acil servisine baþvuran intihar giriþimlerinin deðerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri 2013; 16(2): 98-109. 33. Stack S. Suicide: a 15-year review of the sociological literature. Part II: modernization and social integration perspectives. Suicide Life Threat Behav 2000; 30: 163-176. 34. Agerbo E, Nordentoft M, Mortensen PB. Familial, psychiatric and socioeconomic risk factors for suicide in young people: nestedcase-controlstudy. BMJ 2002; 325: 7355-7374. 35. Beautrais Al. Methods Of Youth Suicide Ýn New Zealand: Trends And Implications For Prevention. Australian And Newzelland Journal Of Psychiatry 2000; 3: 413-419 36. Türkiye Ýstatistik Kurumu (TUÝK). Ýl Düzeyinde Yaþam Memnuniyeti, 2013. http://www.tuik.gov.tr/ PreHaberBultenleri.doid=18507 Eriþim Tarihi: Haziran 12, 2015. 37. Ýnsan Haklarý Derneði.Tunceli Ýlinde Gerçekleþen Farklý Ýnsan Haklarý Ýhlalleri Ýddialarýný Araþtýrma - ÝncelemeRaporu, 2005. http://192.185.144.190/~wwwihdor/index.php/raporlarmainmenu-86/el-raporlar-mainmenu-90/127-tuncelde-gerklenfarkli-san-haklari-lallerdlarini-arairma-celeme-raporu.html Eriþim Tarihi: Ocak 11, 2017. 38. CHP Dersim Raporu: "Hukuk ve Ýnsan Haklarý Gidiyor, 1990'larýn 'Kirli Devlet'i Geri Geliyor, 2015. http://inadinahaber.org/2015/08/chp-dersim-raporu-hukuk-ve-insan-haklarigidiyor-1990larin-kirli-devleti-geri-geliyor/ Eriþim Tarihi: Ocak 11, 2017. 128