1 ÜNİTE İLETİŞİM VE İNSAN İLİŞKİLERİ 1.BÖLÜM: İLETİŞİM SANATI 1. Kazanım: İletişimi, olumlu olumsuz etkileyen tutum ve davranışları fark ederek kendi tutum ve davranışlarıyla karşılaştırır. 2. Kazanım: İnsanlar arasında kurulan olumlu ilişkilerde iletişimin önemini fark eder. 2.BÖLÜM: KİTLE İLETİŞİMİNDE ÖZGÜRLÜKLERİMİZ 3. Kazanım: İnsanlar arası etkileşimde kitle iletişim araçlarının rolünü tartışır. 4. Kazanım: Doğru bilgi alma hakkı, düşünceyi açıklama özgürlüğü ve kitle iletişim özgürlüğü arasındaki bağlantıyı fark eder. 5. Kazanım: Kitle iletişim özgürlüğü ve özel hayatın gizliliği kavramlarını, birbiriyle ilişkileri çerçevesinde yorumlar. 3.BÖLÜM: ATATÜRK ÜN İLETİŞİME VERDİĞİ ÖNEM 6. Kazanım: Atatürk ün iletişime verdiği öneme kanıtlar gösterir.
İLETİŞİM SANATI İletişim: İnsanlar arasındaki duygu ve düşünce alışverişine denir. İnsanlar var oldukları andan itibaren iletişim içindedirler. Çünkü insan toplumsal bir varlıktır. Gereksinimlerini karşılamak, bilgi almak, duygu ve düşüncelerini anlatmak gibi nedenlerle iletişim kurar. Sağlıklı bir toplum için bireylerin birbirleriyle etkili bir iletişim içinde bulunmaları şarttır. Böylece insanlar arasında oluşabilecek gerginlikler ve çatışmalar azalır. İnsanların topluma olan katkısı ve verimi artar. Etkili bir iletişim kurmak için dikkat etmemiz gereken ilkeler şunlardır: Konuşurken dikkatimizi karşımızdaki kişiye yöneltmeliyiz. Gerçekçi ve doğal davranarak abartıdan uzak durmalıyız. Farklı fikirlere açık olmalı, karşımızdakinin fikrini almalıyız. Ne istediğimizi, duygularımızı net ve açık bir şekilde söylemeliyiz. Akıcı bir dille ve göz teması kurarak konuşmalıyız. Beden dilini etkili kullanabilmeliyiz. Dış dünyayı karşımızdakinin penceresinden görmeye çalışmalıyız. Beden Dili Ýnsanlarýn birbirleriyle kurduklarý yüz yüze iliþkilerde sözsüz mesajlarýn (jest ve mimikler, göz ve baþ hareketleri, beden duruþu, yüz ifadeleri) etkisi % 90 oranýndadýr. Bu mesajlar güven, hoþlanma, sýkýntý, dostluk gibi duygu ve tavýrlarý yansýtmada önemli rol oynar. Aþaðýda günlük yaþantýda kullanýlan beden hareketlerinin anlamlarý ile ilgili bazý örnekler verilmiþtir: Ellerin sürtünmesi Beklenti Ayak bileklerinin kenetlenmesi Endiþe Gözlerin ovuþturulmasý Þüphe Elin yanakta olmasý Düþünme Eller cepte yürümek, omuzlar kambur Üzgün halde Ellerin kafanýn arkasýnda kenetlenmesi, Güven, Üstünlük bacaklarýn çapraz durmasý Kollar göðüste kenetlenmiþ hâlde Savunma durulmasý Çabuk, aktif ve dik durulmasý Güven 8 İletişim ve İnsan İlişkileri
İLETİŞİM SANATI Hepimiz bir topluluk içinde yaþar ve her gün tanýmadýðýmýz birçok insanla iletiþim kurarýz. İyi bir iletiþim için sadece konuþmak yeterli midir? Aþaðýda etkili ve doðru bir iletiþimin gerçekleþmesini saðlayan örnekler görüyorsunuz. Siz insanlarla olan iletiþiminizde verilenlerden hangilerini gerçekleþtiriyorsunuz? Konuþma becerimi geliþtirmek için her gün sesli bir þekilde ve düzgün Türkçe ile kitap okuyorum. Karþýmdaki insaný anlamak için onun rolüne girip dünyaya ve olaylara onun gözünden bakýyorum. Duygu ve düþüncelerimi karþýmdaki insanlara net bir þekilde ifade ediyorum. Baþkalarýnýn benim hakkýmdaki eleþtirilerini ve fikirlerini aldýktan sonra ayný fikirde olup olmadýðýmý test ediyorum. Arkadaþlarýmla sohbet ederken onlarýn sözünü kesmeden sabýrla dinliyorum ve olumlu olumsuz fikirlerimi açýkça dile getiriyorum. Etrafýmdaki her insaný farklý bir dünya olarak kabul ediyorum ve karþýmdakinin farklýlýklarýný anlamak için çaba gösteriyorum. Ýnsanlarla olan diyaloglarýmda evet ya da hayýr sözünü rahatlýkla kullanýyorum. Konuþmalarýmý beden dilini kullanarak destekliyorum. İnsanların kendilerini ifade etmelerinde en önemli araç olan dilin doğru kullanılması iletişimi olumlu etkilerken, yanlış kullanılması kişinin kendini doğru ifade etmesini engeller ve sorun yaşamasına neden olur. Aşağıdaki hikaye insanlar arası iletişimin en önemli aracı olan dilin doğru kullanılmasının önemi hakkında bizlere güzel bir mesaj vermektedir. Tatlı Dil Ezop, Sisam Adasý nýn Kralý Ladmon un kölesi olmadan önce, çaðýn tanýnmýþ bilginlerinden Ksantus un kölesi imiþ. Ksantus, bir gün Ezop a demiþ ki: Karþýya git, bu akþamki misafirlerime en iyi, en lezzetli yemekleri yapman için ne gerekiyorsa satýn al. Fakat Ezop un, Ksantus un misafirleri þerefine verdiði ziyafet için piþirdiði bütün yemekler, yaptýðý tatlýlar hep dil den yapýlmýþtý. Ksantus, Ezop a misafirleri önünde baðýrmýþ: Nedir bu kepazelik? Ben sana en lezzetli, en nefis, en tatlý yemekleri yap, dedim. Sen hepsini dilden yapmýþsýn. Ezop þu cevabý vermiþ: Evet efendim, en lezzetli yemekleri, en nefis tatlýlarý, hep dilden yaptým. Dünyadaki en güzel, en tatlý þey dildir. Ýnsanlar dilleriyle anlaþýrlar, dilleriyle dua ederler, diðerlerine karþý sevgilerini dille anlatýrlar. Dünyadaki en iyi, en tatlý, en güzel þey dildir. Dil olmasaydý, insanlarýn hâli ne olurdu? Aradan zaman geçmiþ, Ksantus dostlarýna yine bir ziyafet vermek istemiþ. Ama bu defa Ezop tan, en kötü yemekleri hazýrlamasýný istemiþ. Ezop, bir önceki ziyafet gibi, çorbadan tatlýlara kadar bütün yiyecekleri dilden yapmýþ ve sebebini þöyle anlatmýþ: Gerçi dünyadaki en iyi, en tatlý, en güzel þey dil ise de, zaman zaman en acý, en çirkin, en kötü þey de dildir. Ýnsanlarýn baþýna gelen felaketlerin sebebi, birçok defa onlarýn dilidir. Konuþmak Sanattýr / Sýrrý Er İletişim ve İnsan İlişkileri 9
İLETİŞİM SANATI Etkin Dinleme Ýletiþim sürecinin en önemli unsurlarından birisi etkili dinlemedir. Karşımızdakini can kulaðýyla ve sabýrla dinlemek onun duygu ve düşüncelerine aynen katılmak veya onaylamak değil, karşımızdaki insanla baðlantý kurabilmektir. Bu nedenle karþýmýzdakinin duygularýný paylaşarak dinleyebilmek onu anlayabilmek için de gereklidir. Dinleme sürecinin en önemli noktası iletişim esnasında dikkatimizi karþýmýzdaki kiþiye yöneltmektir. Birisi ile konuþurken onunla ilgilenmiyormuş gibi davranmak, ilgimizi ona yöneltmemek ve çevreyi gözden geçirmek gibi davranýþlar olumsuz bir izlenim býrakýr. Ayný þekilde karþýmýzdaki kiþinin konuþurken sürekli sözünü kesmek ve konuyu deðiþtirmek de yanlýþ bir tutumdur. Karþýsýndaki insanýn İyi bir dinleyicinin özellikleri Dikkatini karşısındaki kişiye verir. Konuşmacıyı sözünü kesmeden dinler. Konuşmacıyla göz teması kurar. Son sözü söylemek için çabalamaz. Dinlerken vereceği cevabı düşünmez. Yargılamadan, suçlamadan dinler. Konuşmacının duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışır. Dinlerken başka bir işle meşgul olmaz. kendisini gerçekten dinlediðini gören bir insan kendisini önemli ve deðerli hisseder. Etkili bir dinlemede dinleyen kiþi yalnýzca sessiz kalmaz. Karþý tarafa çözüm önerileri sunar ve ona doðru düþünmesi için yol gösterici ve yardýmcý olma çabasý ile hareket eder. Etkili dinlemeyi baþarabilen bireyler toplumsal iliþkilerinde saygý gördükleri gibi karþýlarýndaki insanlarýn da güven ve sevgisini kazanýr. Aþaðýda etkili dinleme ile ilgili olumsuz ve olumlu örnek diyaloglar verilmiþtir. Çocuk : Anne bugün okulda çok üzücü bir olay yaþadým. Anne : Eve gelirken almaný istediklerimi getirdin mi? Çocuk : Evet aldým. Söylediðimi duymadýn mý? Bugün moralim çok bozuk. Anne : Evet. Dinliyorum seni anlatabilirsin. Çocuk : Futbol maçýnda bir çocukla çarpýþtým. Anne : Sen iyisin deðil mi? Çocuk : Evet ama çarptýðým çocuðun bacaðý sakatlandý ve bilerek yaptýðýmý düþündü. Anne : Akþama teyzenin ve senin en sevdiðin pastayý yaptým. Çocuk : Ondan özür diledim, daha baþka ne yapabilirim? Benimle ilgilenmiyorsun anne, konuþmaktan vazgeçtim. Çocuk : Anne bugün okulda çok üzücü bir olay yaþadým. Anne : Evet caným seni üzen olay nedir? Dinliyorum. Çocuk : Futbol maçýnda bir çocukla çarpýþtým. Anne : Peki sana ve ona bir zarar geldi mi? Çocuk : Bende bir þey yok, fakat onun bacaðý sakatlandý ve bunu bilerek yaptýðýmý düþündü. Anne : Hemen telefonla onu arayýp nasýl olduðunu öðrenebiliriz ve ona yaþanan durumun bir kaza olduðunu tekrar anlatabilirsin. Hatta onu ziyarete bile gidebiliriz. Çocuk : Evet o zaman kendimi daha iyi hissedebilirim. 10 İletişim ve İnsan İlişkileri
İLETİŞİM SANATI İletişim Engelleri Günlük hayatta insanlar arasýnda yaþanan anlaþmazlýklarýn temelinde iletiþimsizlik yatar. Ýnsanlarýn kendilerini doðru ifade edememeleri ve karþý tarafýn olaylara yalnýzca kendi bakýþ açýsý ile yaklaþmasý çatýþmalara yol açar. Anlaþmazlýða düþülen durumlarda insanlarýn sinirlenmesi ve Buna üzüleceðine, oturup dersine çalýþsan daha iyi olur. Olumlu iletişimi engelleyen cümle örnekleri: karþý tarafa suçlamalar yöneltmesi, yalan ve kaçamak sözler Yoruluyorum diye yakýnacaðýna geceleri erken yat. Sulugöz! Bir arkadaþýnla bile oynamayý bilmiyorsun. kullanýlmasý sonuca varýlmayý zorlaþtýrýr. Bu yüzden insanlar Paylaþmayý bilmezsen yalnýz kalýrsýn tabi. aralarýndaki yanlýþ anlaþýlmalarý Bu kadar düzensiz çalýþýrsan iþlerini yetiþtiremezsin. düzeltmek için birbirlerine karþý Sen zaten hep kolaya kaçarsýn. sabýrlý ve hoþgörülü davranmak Bebek gibi davranýyorsun. durumundadýr. Olumlu Ýletiþimi Engelleyen Etmenler Kendi düþüncelerimizi tek doðru olarak kabul etmek Baþkalarýnýn düþünce ve duygularýný önemsememek ve saygý göstermemek Sözünden dönmek, alay etmek, oyalamak Yargýlayýcý ve suçlayýcý davranmak Ön yargýlý davranmak Ýnsanlarý olduklarý gibi kabul etmemek Dinleme becerisine sahip olmamak Çatışma Nedir? Çatışma, bireylerin herhangi bir konu üzerinde anlaşamadığı zaman ortaya çıkar. İnsanların gereksinimleri, istekleri birbirleriyle ters düştüğü zaman çatışma yaşanır. Farklı bakış açıları ve farklı algılamalar da çatışmaya yol açar. Bu çatışma ortamını gidermek için empati kurmak gerekir. En çok çatýþma yaratan konular: Siyaset Futbol Kültürel farklýlýklar Kuþak çatýþmasý İnanç ayrýlýklarý Empati: Bir insanýn kendisini karþýsýndakinin yerine koyarak onun duygularýný ve düþüncelerini doðru olarak anlamasýdýr. İletişim ve İnsan İlişkileri 11
Alıştırma : İletişim ve Tepkiler Aþaðýda A, B ve C baþlýklarý altýnda verilen durumlarýn sonuçlarýnda gösterilecek tepkilerin hangileri olduðunu bulun ve altlarýna uygun gelen harfleri yazýn. A Ýnsanlar, hiç çatýþma yaþamamýþ gibi sorunlarýný görmezden gelerek çatýþmalardan tümüyle uzaklaþabileceklerini sanýrlar. Taraflardan birisi boyun eðip, uyma davranýþý göstererek, kendi gereksinimlerini gözardý ederek çatýþmadan kaçabilir. Bazen de birey çatýþmaya son vermek için kendi çýkarlarýna uygun olmayan çözümleri kabul ederek yaþanan çatýþmayý geçiþtirir. B Taraflar birbirlerine düþmanca duygular beslediklerinde kavga ederler. Taraflarýn birbirleri üzerinde güç kullanmalarý söz konusudur. Taraflardan birisi üstünlük ve ayrýcalýk kazanmak istemektedir. Bu davranýþ genellikle taraflar sorunlarý üzerinde konuþmak istemediklerinde ya da birbirlerinin gereksinimlerine önem vermedikleri zaman ortaya çýkar. Kiþiler konuþmak, birbirlerini anlamaya çalýþmak yerine dayatmacý bir tutum içinde davranýrlar. C Çatışma yaşayan taraflar birbirlerini suçlamadan ve birbirlerine zarar vermeden sorunların üzerinde odaklaşır. Bu tür bir yaklaşımı benimseyen kişiler iş birliğine yatkındırlar. İş birliğinin sağlanabilmesi için aralarında iletişim kurulmasının gerek olduğuna inanırlar. 12 İletişim ve İnsan İlişkileri TEHDİT İNKAR ETME ÖFKE SALDIRI ANLAYIŞ ETKİLİ DİNLEME EMPATİ KURMA SAYGI GÖRMEZDEN GELME
Alıştırma : Olumlu mu, Olumsuz mu? Olumlu ve olumsuz iletiþim örneði olan cümleleri ( ) iþareti ile belirtin. olumlu iletiþim olumsuz iletiþim Canýný sýktýðýna deðmez elbette bir çýkar yol buluruz. Sen de herþeyi ciddiye alýyorsun, espri anlayýþýndan þüpheliyim. Çok sulugözsün, her þeye aðlayarak tepki veremezsin. Demek iþler yolunda gitmiyor. Farklý bir iþ bulmak konusunda yardým edebilirim. Çok ayýp bir daha bu sözleri senden duymayacaðým. Kendini rahat hissetmeni saðlayan bir hobi bulabilirsin. Anlaþýlan arkadaþlarýnla bazý sorunlar yaþýyorsun, çözüm için ne yapmak niyetindesin? Düþ kýrýklýðýna uðruyorum. Arkadaþýn Ayþe ne kadar baþarýlý sen ise yeterince çalýþmýyorsun. Senin fikirlerin benim için çok önemli, bu konuda ne düþündüðünü merak ediyorum? Meslek seçimi konusunda ilgi ve yeteneklerini göz önünde bulundurmalýsýn. Senin gibi kötü bir çocuðun babasý olmak istemiyorum. Daha sistemli bir çalýþma programý uyguladýðýnda bu dersten baþarýlý olabileceðine eminim. Ne güzel bir kýyafet bu böyle! Sana da çok yakýþmýþ. İletişim ve İnsan İlişkileri 13
Kazanım Pekiştirme Testi Zorluk Seviyesi İletişim Sanatı 1. Ýnsanlar arasýnda kurulan iletiþimin olumlu olduðu toplumlar için; I. Gerginlik ve çatýþmalar azalýr. II. Toplumsal huzur saðlanýr. III. Hoþgörü ve saygý ortamý oluþur. ifadelerinden hangileri doðrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III 2. Ýletiþimsizliðin Sonuçlarý 4. Ýnsanlar arasýnda iletiþimde söze dökülmeyen bazý mesajlarla duygu ve tavýrlarý yansýtmak, söylenen kelimelerden çok daha önemli rol oynar. Aþaðýdakilerden hangisi verilen ifadeyle iliþkilendirilir? A) Doðru bir iletiþimde jest, mimik, yüz ifadeleri gibi beden dili ögeleri önemli bir yere sahiptir. B) Ýnsanlar arasý iliþkilerde kullanýlan sözcüklere dikkat edilmelidir. C) Dilin doðru kullanýlmasý iletiþim için öncelikli koþuldur. D) Kullandýðýmýz sözcüklerin yerini ve zamanını iyi ayarlamak gerekir. Ýnsanlar arasýnda meydana gelen iletiþimsizliðin yol açtýðý sonuçlar arasýnda aþaðýdakilerden hangisi yer almaz? A) Ayrýmcýlýk ortadan kalkar. B) Þiddet olaylarýnda artýþ yaþanýr. C) Korku ve güvensizlik ortamý oluþur. D) Ýþ birliði ve dayanýþma duygularý azalýr 5. Bir insanýn kendisini karþýsýndakinin yerine koyarak onun duygularýný ve düþüncelerini doðru olarak anlamasýdýr. Tanýmý verilen kavram aþaðýdakilerden hangisidir? A) Saygı B) Hoşgörü C) Empati D) Dinleme 3. Aþaðýdakilerden hangisi düzgün bir iletiþimin saðlanmasý için yapýlmasý gerekenler arasýnda yer almaz? A) Kitap okuma alýþkanlýðý kazanmak B) Baþkasýný olduðu gibi kabul etmek C) İnsanlara karþý net ve açýk davranmak D) Baþkalarýnýn fikirlerini her zaman kabul etmek 6. Aþaðýdakilerden hangisi dinleme becerisine sahip bir insanýn davranýþlarýndan deðildir? A) Söylenenlere ilgi gösterir. B) Sessiz kalarak yorumda bulunmaz. C) Söylenenleri anlayýp anlamadýðýný kontrol eder. D) Konuþtuðu kiþi ile göz temasý kurar. 14 İletişim ve İnsan İlişkileri