ANADOLU GÜZEL SANATLAR SPOR LİSESİ

ANADOLU GÜZEL SANATLAR SPOR LİSESİ DERS KİTABI YAZARLAR İlhan UÇAR Tahir EKİM Filiz TÜRKMEN DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI..., 2012

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 4846 DERS KİTAPLARI DİZİSİ...: 1437 12.?.Y.0002.3992 Her hakkı saklıdır ve Milli Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekillleri kısmen de olsa hiç bir suretle alınıp yayımlanamaz. Editör Emel UZUNER Dil Uzmanı Selma BİTMEZ Program Geliştirme Uzmanı Sedat DAĞ Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı İsmail ŞENER Rehberlik ve Psikolojik Danışma Uzmanı Özgen ŞİMŞEK DURAN Görsel Tasarım Uzmanı Nurdan DOĞAN ISBN978-975-11-3381-6 Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu nun 17.12.2009 gün ve 242 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19.03.2012 gün ve 3398 sayılı yazısı ile üçüncü defa 1.896 adet basılmıştır.

ATATÜRK'ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k ymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni, bu hazineden, mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî, bedhahlar n olacakt r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at lmak için, içinde bulunaca n vaziyetin imkân ve fleraitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan n, bütün kaleleri zapt edilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular da t lm fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâd! flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt r! Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asîl kanda, mevcuttur!

.. MUSTAFA KEMAL ATATURK

İÇİNDEKİLER ÖĞRENME ALANI : GRAFİK TASARIMIN TEMELLERİ 1. ÜNİTE: GRAFİK SANATLAR 9 10 19 1. Grafik Sanatlar ve Tarihi Gelişimi 2. Türkiye de Grafik Sanatlar ve Grafik Sanatçıları 29 46 42 34 30 24 3. Grafik Sanatların Diğer Sanat Dallarıyla İlişkisi 2. ÜNİTE : GRAFİK RESİM ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ 1. Geometrik Şekillerle Grafiksel Kompozisyonlar 2. Nokta, Çizgi ve Leke ile Grafiksel Düzenleme 3. Obje Etüt Çalışmaları 4. Grafiksel Soyutlama 53 54 68 78 3. ÜNİTE : TİPOGRAFİ 1. Grafik Sanatlarda Tipografi 2. Tipografik Düzenlemeler 3. Tipografinin Reklam Çalışmalarındaki Görsel Etkisi ÖĞRENME ALANI: GRAFİK TASARIM TEKNİKLERİ 83 127 105 96 84 1. ÜNİTE : ÖZGÜN BASKI RESİM TEKNİKLERİ 1. Şablon Baskı Tekniği 2. Monotipi Baskı Tekniği 3. Yüksek Baskı Tekniği 4. Çukur Baskı Tekniği 146 148 Terimler ve Kavramlar Sözlüğü Ölçme Değ. Soruları Cevap Anahtarı 149 150 Kaynakça Ünite Sonlarındaki Bulmacaların Çözümleri

ORGANİZASYON ŞEMASI Öğrencilerin ön bilgilerini harekete geçirmek ve konuya ilgilerini çekmek amacıyla ders öncesi öğretmen tarafından yapılan çalışmalar yer alır. Öğrencilerin sınıfta yapacağı bireysel çalışmalar ve grup çalışmaları yer alır. Öğrencilerin bireysel veya grup olarak daha geniş bir zamanda yapacağı çalışmalar yer alır. Öğrencilerin bilgilerini bir ürüne veya etkinliğe dönüştürmesi ve grafik tasarım becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalar yer alır. Konuyu destekleyen bilgi, olay, anı, makale ve bilimsel çalışmalar yer alır. Bilimsel nitelikli, konuyu destekleyici bilgiler yer alır. Konuyla ilgili İnternet, internet, kitap kitap vb. kaynaklardan vb. kaynaklardan yapı- yapılacak araştırmalar yer alır. yer alır. Konuyla ilgili öğrenilen bilgi ve kazanılan becerilerin ölçüldüğü çalışmalar yer alır.

GRAFİK TASARIMIN TEMELLERİ 1. ÜNİTE: GRAFİK SANATLAR 2. ÜNİTE: GRAFİK RESİM ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ 3. ÜNİTE: TİPOGRAFİ

1. ÜNİTE GRAFİK SANATLAR Konular Grafik Sanatlar ve Tarihi Gelişimi Türkiye de Grafik Sanatlar ve Grafik Sanatçları Grafik Sanatlarının Diğer Sanat Dallarıyla İlişkisi

1. ÜNİTE: GRAFİK SANATLAR İletişim Süreci Gönderici Mesaj İletişim Aracı Geri Bildirim İnsan davranışlarında istendik değişimler yaratmak amacıyla yapılan planlı ve plansız etkinliklerin tümüne eğitim denir. İnsanın çevresiyle etkileşim sürecindeki eğitimin temelinde iletişim yatmaktadır. İnsanların iletişimini çeşitli ürünlerle karşılayan grafik sanatı, bu anlamda iletişimde önemli bir yere sahiptir. Özellikle günümüzde daha çok gereksinim duyulan iletişim, grafik sanatların önemini artırmıştır. Grafik tasarım, görsel bir iletişim sanatıdır. Grafik tasarım ürünleri; yazı, resim ve fotoğraflarla geniş halk kitlelerini bilgilendirirken estetik açıdan eğitmekte de etkin rol oynar. Günümüzde grafik tasarım ürünlerinin anlatım gücü, diğerlerini aşmıştır. Farklı dillerde konuşan veya okuma yazma bilmeyen insanlar, grafik simgeler aracılığıyla birbirini anlayabilmektedir. Alıcı Yandaki iletişim sürecini inceleyiniz. Sizce grafik sanatların bu iletişim sürecindeki rolü nedir? Örnekler vererek tartışınız. 1. GRAFİK SANATLAR VE TARİHİ GELİŞİMİ Tasarım İletişim Reklam grafiği Baskı grafiği Eskiz Taslak Amblem Sembol Logo Logotayp Arma Marka Tipografi 1. Yukarıdaki kavram ve terimler sizde ne gibi çağrışımlar yapıyor? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Günlük yaşamda karşılaştığınız grafik tasarım ürünlerinden ikisini fotokopiyle küçültüp aşağıdaki boşluklara yapıştırınız. 3. Çevrenizdeki yazılı ve görsel iletişim araçlarını inceleyerek bulduğunuz örnekleri dosyalayınız, sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. 10

A. GRAFİK SANATLAR Grafik sözcüğü Yunancada; yazmak, resim çizmek, işaret, desen anlamlarına gelen grafîkos sözcüğünden gelmektedir. Bu sözcük, sanat çalışmalarında çok kullanıldığı için sonuna graf eklenen tüm alanlar, grafik sanatları tanımlar. Örneğin; fotoğraf, serigraf, litograf vb. Grafik tasarıma, görsel iletişim tasarımı da denir. Grafik tasarımda eser, sanatçının elinden özgün biçimlendirmeyle çıkar ve özgün çoğaltmayla elde edilir. Bu eserler; bilgi iletmek, kitle iletişim araçlarında kullanılmak üzere hazırlanan düzenlemelerdir. Grafik tasarım, işlevi gereği bir mesajı görsel iletişim yoluyla hedef kitleye duyurur. Bunu güzel sanatların estetik nitelikleriyle resim ve yazıyı birbirini tamamlayacak biçimde kullanarak yerine getirir. Grafik sanatlar, çeşitli görsel ögeler aracılığıyla ortak bir iletişim dili oluşturmayı amaçlar. Afiş, amblem, logo, ilan, broşür, etiket, kitap, kitap kapağı, exlibris, illüstrasyon, animasyon, tipografi, görsel kimlik, ambalaj, süreli yayın, web sitesi, reklam, endüstri ürünleri, CD ve kaset kapağı tasarımları grafik sanatların alanına girer. 1) Tevfik Fikret Uçar, War Makes War elek baskı 2) Adnan Tepecik, Dağlar elek baskı Aşağıdaki grafik sanat ürünleri sizce neler olabilir. Adlarını altındaki boşluklara yazınız......................................................................... 11

B. TARİHSEL GELİŞİM Grafik sanatların gelişimini tarih şeridi üzerinde inceleyerek uygarlık tarihine etkisini tartışınız. Paleolitik Çağ (M.Ö. 2000000-10000) Paleolitik Çağda mağara duvarlarına yapılan el resimleri. Çin atı, Lascaux (Lasco) Mağarası, stilizasyon örneği. Paleolitik Çağda (Eski Çağ ve Kaba Taş Çağı) taşın araç olarak kullanıldığı görülür. Mağara duvarlarına yapılan veya kazınan resimler ilk iletişim örnekleridir. Bunlar ilk grafik sanatlar ürünleri sayılabilir. Altamira (İspanya, MÖ 15000) ve Lascaux (Lasco) (Fransa, MÖ 25000) Mağaralarında bulunan resimlerde hayvan ve insan figürleriyle günlük yaşamdan kesitler işlenmiş ve boyalı ellerin şablonları duvarlara çoğaltılmıştır. MÖ 1235 MÖ 1000 Bronz Tablet Çorum Boğazköy (Hattuşa), M.Ö. 1235 Hattuşa da 1986 yılı kazılarında ele geçen Hitit çivi yazısıyla yazılmış olan bu belge, Anadolu da bulunmuş tek bronz tablettir. M.Ö. 2000-1000 yıllarındaki Anadolu nun tarihi coğrafyasına ışık tutmaktadır. Hitit Büyük Kralı IV. Tuthaliya ile Tarhuntaşşa Ülkesi Kralı Kurunta arasında M.Ö. 1235 de yapılmış bir antlaşmadır. Mısır da 18. Hanedan (Amarna) Döneminde, günümüzden 3000 yıl önce, papirüslere yazılıp resimlenen Ölünün Kitabı ndan bir sahne. Tarihte ilk kağıt, Mısır da papirüs bitkisinin ince yapraklarından yapılmıştır. Yan yana getirilerek, ağırlık altında bekletilip, parlattıktan sonra bunlara hiyeroglif yazı yazılırdı. Eski Mısır da geliştirilen hiyeroglif 12

MÖ 3500-1880 MÖ 1600 Çivi yazısıyla bir mektup ve zarf. (MÖ 1900) Sümerler, kil tablet ve silindirlere kazınan çivi yazısını bulmuşlardır. Kurutulan silindiri, yaş tabletler üzerinde yuvarlayarak bir çeşit imza ve çoğaltım tekniği geliştirmişlerdir. Bu da ilk baskı tekniği sayılabilir. Tarihteki ünlü Hammurabi Kanunları (MÖ 1930-1880) Akat dilinde, taş üzerine çivi yazısıyla yazılmıştır. Fenike alfabesiyle yazılmış bir tablet. 6000 yıllık süreçte Anadolu ve Mezopotamya da (MÖ 3500-1880) küçük mühür silindirler ve çivi yazısıyla hazırlanmış küçük zarflar, grafik çoğaltımların üç boyutlu ürünleridir. Bilinen ilk alfabe MÖ 1600. yy. da Fenikeliler tarafından icat edilmiş ve kullanılmıştır. MÖ 1000 MÖ 300-200 Eski Krallık Dönemindeki mezarlarda bulunan hiyeroglif kabartmalar. İlk Yunan alfabesi Altaylarda, Pazırık Kurganı ndan çıkarılan halıdan bir kesit. Halılar üzerindeki motiflerden bir tanesi (üstte solda). yazı, canlı ve cansız varlıkların stilize edilmiş biçimlerinden oluşur. Bu yazı tekniği, nesnelerin kolay ve anlaşılır biçimde sembollere dönüştürülmesidir. İlk kitap basım işlemi MÖ 868 de Çin de yapılmıştır. MÖ 300-200 döneminden günümüze ulaşan Pazırık Kurganı ndan çıkan eşyaların üzerindeki şekiller Türklerde grafik sanatların başlangıcına ışık tutmaktadır. 13

MÖ 200 4.yy. Taş tabletlerdeki Li üslubu yazılar, kare biçimli ve kalın hatlıdır. MÖ 200 de Çin de baskı işlemleri kullanılmaya başlanmıştır. Çin in önemli kişilerini belgelemek amacıyla taş ve sert tahta kalıplar üzerine oyulmuş, yüksek baskı biçiminde mühürler kullanılmıştır. Çin, grafik sanatlar tarihinde önemli bir yere sahiptir. Çin alfabesindeki her şekil bir harfi değil, bir sözcüğü ifade eder. Roma İmparatorluğu nda küçük harflere geçişin sağlandığı Uncial yazısı. Önceleri büyük harflerin (Üstte solda - MÖ 112-113 yılları arasında kazınan Trajan Sütunundaki Roma Kapital yazısından bir bölüm) kullanıldığı Roma İmparatorluğu nda Uncial yazısı ile küçük harflere geçiş olmuştur. 15.yy 16.yy 18.yy Gutenbeg in (Yohan Gutenberg in) harf döküm sistemi. Albrecht Dürer in (Albrıt Dürer) ağaç baskı tekniğiyle yapılmış bir kitap illüstrasyonu. Tipografi tekniğinin geliştirilmesi, Johannes Gutenberg in (Yohan Gutenberg in) baskıyı geliştirmesi. (15. yy.) Kanuni Sultan Süleyman ın Tuğrası. Osmanlı İmparatorluğu nda padişah tuğraları grafik sanatlar açısından önemli bir yere sahiptir. Robert Thorne (Rabırt Törn), kalın hatlı ilk yazılar. Endüstri ve Fransız Devrimlerinin güçlü etkileri, kitap ve diğer yayınların üretimi, basım alanında grafik tasarımın önemini artırmıştır. Günümüz (20.yy.) 1 Kasım 1928 tarihli Harf Devrimi nden sonra Başöğretmen Gazi Mustafa Kemal Kayseri de halka Latin alfabesini tanıtırken (20 Eylül 1928) TRT ve Ziraat Bankası amblemleri. Selahattin Sönmez ve İhap Hulisi ye Afiş Tasarımı ödülünü kazandıran tasarım. Sadık Karamustafa, Barış ve Dostluk Afiş yarışması 1.lik ödülü, 1982. Grafik tasarımında son aşama, tasarımların dijital ortamlarda gerçekleşmesidir. Bilgisayar destekli tasarımlar, yazılım 14

8.yy. 8.-9.yy. 13.yy 1896 yılında ortaya çıkarılan Orhun Yazıtları, Göktürklerin ünlü hükümdarı Bilge Kağan döneminden kalmıştır. Orhun Yazıtları, Göktürklerin ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır. Bunlardan 716, 732, 735 yıllarında dikilen üçü çok önemlidir. Kûfi yazısıyla yazılmış bir Kur an sayfası, 8.-9. yy. dolayları. Kûfi yazı, dik, yalın ve köşeli harflerle yazılan, Arapça hat sanatında yaygın olarak kullanılan bir yazı türüdür. 1260 yılında Selçuklu Veziri tarafından yaptırılan ince minareli medrese İnce Minareli Medresesi giriş kapısı üzerine kazınan yazı ve süslemeler, Selçuklularda yazı sanatının ulaştığı düzeyi göstermektedir. 19.yy Joseph Niepce (Yosep Nipce), fotolitografik baskı,1822 Louis Jacques Daguerre (Luis Jak Döger), Paris Bulvarı 1830 Ottmar Mergenthaler (Otmar Mergıntalır) linotipi dizgi makinesinin tanıtımını yapıyor, 1886 William Morris in (Wilyım Moris in) Canterburry (Kantırbur) Efsaneleri adlı kitabından bir sayfa tasarımı, 1896 Fotoğraf ve litografi tekniklerinin bulunuşu, grafik tasarımcılara bütün görsel ögeleri istedikleri gibi kullanabilme özgürlüğü sağlamıştır. Günümüz (21.yy.) Luc Parent (Luk Parent), afiş tasarımı. Rick Eiber (Rik Eyber), afiş tasarımı programlarıyla çok boyutlu ve değişik anlatım olanaklarına ulaşmıştır. Matbaanın gelişiminin Rönesans a ve grafik sanatların tarihi gelişimine etkilerini tartışınız. 15

4) Tolouse Lautrec (Tulus Lotrek), Ambassadeurs afiş 5) Aubrey Vincent Beardsley (Obre Vinsınd Bördsli), Isolde dört renkli gravür, 1899 Sayfadaki grafik çalışma örneklerinden hangisini kendinize daha yakın buluyorsunuz? 3) Gustav Klimt, Secession Sergisi Afişi renkli litografi, 1898. C. GRAFİK SANATLARDA AKIMLAR Bugünkü anlamda grafik sanatların doğuşu, 19.yy. sonu ile 20.yy. başlarında ortaya çıkan ve tüm sanat alanlarını etkileyen sanatsal hareket ve akımlarla olmuştur. Arts and Craft Akımı Endüstri Devrimi nin sanat ve tasarımdaki ticari belirleyiciliğine tepki olarak İngiltere de Arts and Craft Akımı ortaya çıktı. Akımın öncüsü William Morris (Wilyım Moris), ucuz ve kalitesiz kitlesel üretime karşı çıkıyor; daha kişisel ve elle üretilen bir tasarım anlayışını savunuyordu. William Morris, zarif el yazması kitaplar hazırladı, Roman ve Gotik üsluplardan esinlenen yazı karakterleri tasarladı. Art Nouveau Akımı Dekoratif sanat ve tasarım stili olan bu akım, 1890-1910 yıllarında özellikle illüstrasyon, kitap ve afiş alanlarında bütün dünyayı etkiledi. Jules Cheret (Jul Şeret) ile başlayan sanat afiş geleneği Toulouse Lautrec (Tulus Lotrek) ile devam etmiştir. 6) William Morris (Wilyım Moris), duvar kağıdı tasarımı, 1896. 16 7) Alexander Rodchenko (Aleksandır Rodşenko), bebek emziği için afiş tasarımı 8) Alexander Rodchenko (Aleksandır Rodşenko), Suprematist Composition 1918

Modern Sanat ve Tasarım Akımları 20. yy. başlarında ortaya çıkan Kübizm, Fütürizm, Dadaizm, Sürrealizm, De Stijl, Süprematizm, Konstrüktivizm gibi modern sanat akımları, dönemin grafik tasarımını da etkilemiştir. Kübizm, Rönesans sanat geleneğine karşı yeni bir görsel dil geliştirmiştir. Bu akımın habercisi, Pablo Picasso (Pablo Pikasso) nun 1907 de yaptığı Avignonlu Kızlar adlı tablosudur. Fütürist manifesto; bütün sanat dallarının, bilim ve endüstrinin yeni gerçeklerine uymaları gerektiğini savunur. Hız, makine, savaş ve modern yaşantı vb. kavramları yüceltir. Marinetti ve arkadaşlarının tipografi ve imlanın bütün kurallarını alt üst ederek geliştirdiği yeni tipografi anlayışına özgür tipografi adı verilir. Toplumda olumsuz ya da yıkıcı kabul edilen ögeleri, eserlerde kullanarak şaşırtıcı ve protestocu bir anlatım biçimine yönelen Dadacılar, hemen hemen bütün alışkanlık ve geleneklere karşı çıkarak sınırsız özgürlüğü savunmuşlardır. Bu akımın başlıca temsilcileri; Kurt Schwitters (Şivitters), John Heartfield Con Hartfild)ve George Grosz (Corç Kuroz) dur. Sürrealistler; eserlerinde düşlerden, bilinçaltından ve sezgiden yararlanmıştır. Sürrealizmin en çok kullanıldığı alanlar, fotoğraf ve illüstrasyondur. En önemli temsilcileri; Max Ernts (Maks Örnist), Joan (Can) Miro, Rene Magritte (Magrit) ve Salvador Dali dir. De Stijl sanatçıları, ilkel renkler ve basit geometrik biçimlerin ilişkilerini araştırmışlar; form ve renkleri basite indirgemişlerdir. Eserleri; sadece dik açıyla yatay-dikey çizgiler, üç ana renk (mavi, sarı, kırmızı) ve renk sayılmayan siyah, beyaz, griden oluşmaktadır. Önde gelen tasarımcıları; Theo Van Doesburg (Teo Van Dosburk), Vilmos Huszar ve Laszlo Moholy-Nagy (Lazlo Maholi Nagi) dir. Genelde çağdaş malzemeleri kullanan ve geometrik kompozisyon anlayışını benimseyen Konstrüktivizm; geçmişle tüm bağlarını koparmış, endüstriyel malzeme ve teknikleri yücelten bir biçimlendirme çabasındadır. Tatlin in önderliğinde ilk kez mimarlıkta ortaya çıkmışsa da tasarımdan öteye gidememiştir; uygulanmış örneği yoktur. Fakat Konstrüktivist tasarımların çoğu modern mimarlığın gelişiminde etkilidir. Konstrüktivizm, resim ve heykelde çok daha verimlidir. Alexander Rodchenko (Aleksandır Rotşenko)ve El Lissitzky (Lizitki) ünlü Konstrüktivistlerdendir. Serifsiz yazılar, geometrik kompozisyon ve bar adı verilen kalın şeritler, Konstrüktivist grafiğin temel biçimsel özellikleridir. Bauhaus Sanat ve tasarım alanında eğitim vermek için Weimar (Vaymar, 1919) da Walter Grapius (Voltır Gırapiyus) un kurduğu Bauhaus okullarının ortak ilkesi ölü bir endüstri ürününe nefes aldırmak biçiminde özetlenebilir. Bauhaus un amacı, bugünün sanatçısına üst düzeyde bir zanaatçı niteliği kazandırmaktır. 9) Pablo Picasso (Pablo Pikasso), Serbest Kalan Horoz 1944 10) Marcel Duchamp (Marşel Duşamp), Nude Descending a Staircase, No 11) Herbert Bayer, Evrensel Alfabe 1925 12) Fernand Leger, The Bargeman 1918 13) Kurt Schwiltters (Şivitters) - Theo Van Doesburg, Küçük Bir Dada Gecesi 17

14) A.M. Cassandre (Kasandıra), L intrans afış tasarımı, 1925 Fotoğraf ve tipografiyi görsel bir iletişim diliyle kullanan Laszlo Moholy-Nagy, yalın ve işlevsel bir tipografik tasarım anlayışı geliştiren Herbert Bayer ve Joost Schmidt (Yos Şimit), Bauhaus un grafik tasarım alanındaki başlıca temsilcileridir. Post-Modernist Akımlar Post-modernizm, düşünceleri anlatırken doğal biçimleri yalınlaştıran Modernizm ve modern düşünce kültürünün temel kavram ve bakış açılarına karşıdır. Bu akım, grafik tasarım dilinin biçimini ve çağımızdaki görsel iletişimi doğrudan etkilemiştir. Post-modernist tasarımcılar, eserlerinde ileti vermek yerine kendilerini anlatmayı seçmiştir.en önemli tasarımcısı,wolfgang Weingart tır. 16) Max Ernst, Oedipus 1933-1934 Almanya daki Bauhaus okullarının ortak ilkesi olan; ölü bir endüstri ürününe nefes aldırmak sözünü yorumlayınız. 15) Wolfgang Weingart, Didacta Eurodidac afiş tasarımı, 1981 Aşağıdaki görselleri biçim yönünden inceleyiniz. Etkilendikleri grafik sanat akımları hakkında neler söyleyebilirsiniz? Joan Miro, Hand Catching a Bird Laszlo Moholy-Nagy-Theo Van Doesburg, 1925 18

2. TÜRKİYE DE GRAFİK SANATLAR VE GRAFİK SANATÇILARI 1. Göktürk ve Uygur sanatından grafik örnekleri araştırınız. 2. Osmanlı Dönemindeki ilk Türkçe gazetelerin resimlemesini yapan, aynı zamanda pul ressamı Ebuzziya Tevfik hakkında araştırma yaparak eserlerinden örnekleri arkadaşlarınızla paylaşınız. 17) İbrahim Müteferrika, Cihannüma da yer alan dünya haritası 3. Litografi baskı tekniğini araştırınız. Bulduğunuz örnekleri sınıf panosuna asınız. Türklerde grafik sanatların tarihi gelişimi ve günümüzdeki durumu hakkında neler söyleyebilirsiniz. 19) Kültigin Anıtı, Orhun abideleri Türk grafik sanatlar tarihini Orta Asya dan Anadolu ya uzanan bir kültür coğrafyasında ele almak gerekir. Pazırık kazılarında çıkarılan eserler, Uygur ve Göktürk alfabelerinin kalıcı belgeleri Türk grafik sanatlarının başlangıç noktası sayılabilir. Uygurlar, Çinlilerle yazım ve baskı teknikleri konusunda bilgi paylaşımında bulunmuşlardır. Duvar resimlerinin pek çoğu günümüze ulaşmıştır. Baskı alanında da tahta kalıplar kullanmışlardır. Göktürkler in Orhun Yazıtları ve kaplumbağa heykeli üzerine oturtulan 3 m yüksekliğindeki kabartma yazıtlar, Moğolistan dadır. MS 9. yy. da Müslümanlığı kabul eden Türkler, Arap alfabesini kullanmaya başlamışlardır. Selçuklular Döneminde bu alfabeyle taş üzerine kaligrafik kitabeler yazılmıştır. Türk grafik sanatında asıl gelişim, Osmanlı Döneminde olmuştur. Matbaanın ilk kez 18. yy. da İbrahim Müteferrika tarafından kurulduğu bilinmekle birlikte matbaanın tarihi Fatih Sultan Mehmet Dönemine kadar uzanır. Türkiye deki ilk kâğıt fabrikası 1453 te İstanbul un Kâğıthane köyünde kurulmuştur. Kuruluş tarihi bilinmeyen Bursa daki kâğıt fabrikası ise 1520 ye kadar faaliyet göstermiştir. Bu işletmelerin üretimi daha çok hattatların kâğıt taleplerini karşılamaya yönelikti. Matbaanın ilk dönemlerinde basılan ürünlerin tasarımlarını genellikle hattat ve müzehhep denen süslemecileri yapardı. Tüm ürünlerde; başlık, yazı tipi, resim, pul ve sayfa düzenlemeleri meslek erbabı tarafından yapılırdı. Kanuni Sultan Süleyman Döneminde, Enderun mekteplerinde sanata önem verilmiş; İran, Özbekistan ve batıdan getirilen sanatçılar burada öğretmenlik yapmıştır. Bu okulda kitap resimleme ve sayfa tasarım çalışmalarına önem verilmiştir. Kanuni Döneminin ünlü minyatür sanatçısı Matrakçı Nasuh, Anadolu nun birçok kentinin resimlerini yapmıştır. Bu eserler, tarihi belge niteliğindedir. İbrahim Müteferrika, Yirmisekiz Mehmet Çelebizade Sait Efendi ile 1727 de III. Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa nın desteğiyle ilk baskı tesislerini kurmuştur. Türk grafik sanatı tarihinin modern başlangıcı bu dönem kabul edilir. İbrahim Müteferrika nın bastığı ilk kitaplar; Tarih-i Hind-i Garbi, Cihannüma adlı resimli bir kitap, Latin alfabesiyle basılan Grammaire Turque ve Kitab-ı Lügat-ı Van Kulu dur. 18) Selçuklu tarzı taş üzerine yazı tasarımı, 12. yy. 20) İnce Minareli Medrese, Konya, Selçuklu tarzı taş üzerine yazı tasarımı 21) Matrakçı Nasuh, Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Kanuni nin İran ve Irak seferi sırasında geçilen coğrafyayı (Haliçin iki yakası) gösteren minyatür, 1533-1536 19

İbrahim Müteferrika, basımevi kurulduktan sonra bir kâğıt fabrikasının kurulması için girişimlerde bulunmuştur. 1746 da Yalova nın Elmalık köyü yakınında Yalakabat Kâğıt Fabrikası faaliyete geçti. Bu fabrika, kâğıt üretimini 19. yy. ortalarına kadar sürdürmüştür. Türk grafik sanatlar tarihinin önemli bir aşaması da, tiyatro sanatının gelişmesiyle afişin ön plana çıkmasıdır. Avrupa gazetelerinde varlığını sürdüren karikatür, 19. yy. sonuna doğru Osmanlı daki yerini almıştır. Ayrıca Servet-i Fünun ile Diyojen dergileri de Türk grafik sanatı tarihinde önemli bir yere sahiptir. 24) Büyük Mecmua Dergisi kapak düzeni, 1917 22) İbrahim Müteferrika, Tarih-i Hind-i Garbi illüstrasyon, ahşap gravür Ebuzziya Tevfik in Türk grafik sanatına katkıları hakkında neler söyleyebilirsiniz? 23) İhap Hulusi Görey ile ilgili dergi haberi Kurtuluş Savaşı sırasında Mustafa Kemal, Türk ordusunun moralini yüksek tutmak için basılı ilan ve yayınlar çıkarılmasını istemiştir. Matbaacılık, Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşu ve Latin alfabesinin kabulüyle ülkemizde hızla gelişmeye başlamıştır. Türkiye de grafik tasarım eğitimi 1933 te, Mithat Özer öncülüğünde Güzel Sanatlar Akademisi nin afiş atölyesinde başlamıştır. Akademi; sanat eğitimi, resim, heykel ve mimarlık gibi alanlarda yoğunlaşmıştır. 1957 de İstanbul da açılan Devlet Tatbikî Güzel Sanatlar Yüksek Okulu ise endüstriyel sanatlar ve tasarım alanında uzmanlar yetiştirmiştir. 1982 de çıkan Yüksek Öğrenim Kanunu yla güzel sanatlar ve tasarım alanında eğitim veren Güzel Sanatlar Akademisi ve Tatbikî Güzel Sanatlar Yüksek Okulu üniversite statüsü kazanmıştır. Bazı güzel sanatlar fakültelerinde grafik bölümleri açılmıştır.türk grafik tasarımcıları, 1978 den itibaren grafikerler, Meslek Kuruluşu adı altında mesleki bir yapılanmaya girmiştir; tasarımcı haklarının korunması, ücret belirlenmesi, sergi düzenlenmesi gibi konularda önemli çalışmalarını sürdürmektedir. 1860 ta çıkmaya başlayan ilk Türkçe gazete ve dergileri araştırınız. Bulduğunuz örnekleri sınıf ortamında tartışınız. Panoda sergileyiniz. 25) Sait Maden, İlyada kitap kapağı tasarımı 20 26) Yurdaer Altıntaş, Jean Vigo sergi afişi 27) Mengü Ertel, İsatanbul Festivali afiş, 1972 28) Mesut Manioğlu, BCG afiş

Aşağıdaki grafik tasarım ürünlerini inceleyiniz. Benzerlik ve farklılıklarını boşluğa yazınız. Sait Maden, Gösteri kapak tasarımı İhap Hulusi, Gislaved afiş tasarımı Sadık Karamustafa, Yolculuklar ve Ayinler afiş, 2002 Ebuzziya Tevfik, para tasarımı. Mengü Ertel, 1980 Moskova Olimpiyatları afiş, 1979................................................................................................ Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu amblemi 21

Aşağıda adı verilen sanatçıların grafikle ilgili eserlerinden seçtiğiniz birini arkadaşlarınızla paylaşınız. Küçülterek verilen boşluklara yapıştırınız. Kenan Temizan Mengü Ertel Yurdaer Altıntaş Bülent Erkmen Devrim Erbil Hayati Misman Mesut Manioğlu Sabri Berkel Sadık Karamustafa 22

Aşağıda verilen anıyı okuyarak grafik sanatlar ve eğitim ilişkisini değerlendiriniz. İHAP HULUSİ GÖREY İN ESKİŞEHİR YOLCULUĞU 1920 li yıllardan sonra ülkemizde yeni bir heyecan rüzgârı esmektedir. Büyük Önder Atatürk le başlayan yenileşme çabaları her alanda görülmektedir. Güzel yurdumuzu işgal eden yabancı güçler kovulmuş, Cumhuriyet ilan edilmiştir. 1930 yaz aylarıdır. Ulu Önder Atatürk, yurt gezilerinden birinde, Eskişehir dedir. O yıllarda afiş alanında Almanya da eğitim gören İhap Hulusi iyice ünlenmiş ve birçok kurumun afişi onun elinden çıkmıştır. O günkü afiş siparişlerini gece geç saatte bitirmiş, atölyesi yanındaki yatak odasında derin uykudadır. Sabahın ilk ışıklarıyla güneş yüzünü göstermeye başlarken kapı tokmağı hızla birkaç kez çalınır. İhap Hulusi uykudan zar zor uyanır. Kim o! Tok bir ses: Kapıyı açar mısınız? Uykulu gözlerle açar. Karşısında iki polis durmaktadır. Şaşırmıştır, bir anlam veremez. Polislerden biri, Cumhurreisimiz sizi istiyor, beyefendi, der. Resmî plakâlı bir otomobille doğruca Haydarpaşa Garı na götürülür, bir polis eşliğinde trenle Eskişehir e doğru yola çıkar. Kısa bir yolculuktan sonra kendini Büyük Önder Atatürk ün huzurunda bulur... Gazi yi o güne dek halkın arasından, otomobille geçerken ancak bir iki kez görmüştür. Gel bakalım üstadım, der Gazi. Araştırdım, memleketin bütün afişlerini sen yapıyormuşsun, usta sanatkârmışsın. O yüzden seni buraya çağırdım, der. O sıralarda ülkede okuma yazma seferberliği başlatılmış, hızla sürdürülmektedir. Ama kitlelere; okullarda, kışlada, evde yeni yazıyı öğretmek ancak alfabeyle gerçekleşebilirdi. Bunu da en güzel, ünlü afiş sanatçımız İhap Hulusi yapabilirdi. Ulu Önder, İhap Hulusi den sevimli bir alfabe kapağı yapmasını ister. Hatta küçük Ülkü ile poz bile verir. Kapağın sevimli olmasını özellikle tembih eder. İhap Hulusi eskizler alır, saygıyla huzurdan ayrılır. Birkaç gün sonra alfabe kompozisyonunu hazırlayıp yaveriyle, Atatürk e ulaştırır. Beğenilmiştir. Takdirnameyle ödüllendirilir. Böylece yeni Türk harfleriyle basılan ilk alfabenin kapağı hazırlanmış olur. Yrd. Doç. Yaşar Serin den alınmıştır. İhap Hulusi. Alfabe, Kapak Tasarımı İhap Hulusi. İhap Hulusi, Köy Halk Kıraatı kitap kapağı İhap Hulusi, Bursa afiş tasarımı İhap Hulusi, afiş tasarımı 23

3. GRAFİK SANATLARIN DİĞER SANAT DALLARIYLA İLİŞKİSİ 1. Çeşitli sanat alanlarında verilen grafik sanat ürünlerine örnekler araştırınız. Bulduğunuz ürünlerden bir dosya hazırlayınız. Sinema, opera, tiyatro vb. afiş tasarımları, kitap, CD kapağı tasarımları, televizyon program ve reklamlarında kullanılan grafik tasarım unsurlarına örnekler verebilir misiniz? Grafik sanat ürünleri incelendiğinde edebiyat, tiyatro, sinema, opera, bale vb. sanat dallarıyla etkileşimde olduğu görülür. Bununla birlikte her sanatsal ürünün diğer sanat dallarıyla ilişkisi vardır. Grafik sanatlarda üretilen her tasarım, çoğaltım teknikleri kullanılarak diğer sanatlarda ve farklı alanlarda görsel iletişim amacına hizmet eder. Aşağıdaki grafik ve resim sanatı örneklerini kompozisyon, renk, doku ve diğer tasarım ögeleri açısından inceleyiniz ve sonucu özetleyiniz. Değerlendirmelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. William Morris (Vilyım Moris) Piet Mondrian (Piet Modria) Otto Eckmann (Otto Ekmın) Salvador Dali Amedeo Modigliani (Amedo Modigliyani) Milton Glaser (Milton Glesır) Jean Carlu (Cin Karlo) Rene Magritte (Rin Magrit)......... 24

Aşağıdaki görselleri inceleyerek grafik sanatların diğer sanatlarla ilişkisi hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşıp noktalı yerlere yazınız. Edebiyat;................................. Tiyatro;................................. Sinema;................................. Müzik;................................. Bale;................................. Fotoğraf;................................. Endüstriyel Tasarım;.............................. Opera;................................. 25

ÇENGEL BULMACA Aşağıdaki soruları, soldan sağa ve yukarıdan aşağıya olmak üzere uygun kutucuklara cevaplayınız. 26

KELİME BULMACA Harf kümesinin içinde yatay, dikey ve çapraz olarak yer alan aşağıdaki kavram ve terimleri bulunuz. 27

Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1) Aşağıdakilerden hangisi yazı, resim ve fotoğrafla geniş halk kitlelerini hem bilgilendiren hem de estetik açıdan eğitmekte etkin rol oynayan sanat dalıdır? A) Heykel B) Grafik Tasarım C) Resim D) Tiyatro E) Müzik 2) Aşağıdakilerden hangisi grafik sanatların gelişiminde daha etkili olmuştur? A) Yazı B) Elektrik C) Matbaa D) Radyo E) Televizyon 3) Grafik sanatların gelişiminde etkisi görülmeyen sanatsal anlayış aşağıdakilerden hangisidir? A) Klasizm B) Art Nouveau C) Arts and Crafts D) De Stijl E) Bauhaus 4) Atatürk ün emriyle yeni Türk alfabesinin tanıtım çalışmalarını yapan grafik sanatçımız kimdir? A) Murat Dorkip B) Aydın Erkmen C) Mesut Manioğlu D) Mengü Ertel E) İhap Hulusi 5) Aşağıdakilerden hangisi grafik tasarım alanlarından biri değildir? A) Kitap tasarımı B) Tipografi C) Afiş tasarımı D) Çevre tasarımı E) Logo ÖZ ELEŞTİRİ TABLOSU Grafik sanatlar hakkında Bu bölümde grafik sanatlarla ilgili Neler biliyordum? Neler öğrendim? Neleri kavrayamadım? Kavrayamadıklarımı nasıl öğrenebilirim? 28

GRAFİK RESİM ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ Konular Geometrik Şekillerle Grafiksel Kompozisyonlar Nokta, Çizgi ve Leke İle Grafiksel Düzenleme Obje Etüt Çalışmaları Grafiksel Soyutlama 29

2. ÜNİTE: GRAFİK RESİM ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ Grafik tasarım uygulamalarında ünitede bilgi notu içeriğinde verilen öge ve ilkeler kullanılmalıdır. Grafik tasarım öge ve ilkeleri, tüm tasarımlarda yol göstericidir. 1. GEOMETRİK ŞEKİLLERLE GRAFİKSEL KOMPOZİSYONLAR GRAFİK TASARIM ÖGELERİ İllüstrasyon Stilizasyon Deformasyon Soyutlama Ex-libris Bir grafik tasarım ürününü oluşturan ögeler 1. Geometrik form kullanılarak yapılmış tasarım örneklerini veya belgelerini sınıfa getirerek arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Grafik tasarım ürünlerinde geometrik ögeleri kullanan sanatçıları araştırınız. ÇİZGİ RENK DOKU ÖLÇÜ TON YÖN BİÇİM Doğada her şey küreye, koniye ve silindire dayanır. Paul Cezanne (Pol Sezan) özdeyişini yorumlayınız. Çizgilerin nasıl kullanılacağı objenin çizimine başlarken fark edilir. Sanat eserlerinde her zaman şekil verme endişesi söz konusudur. Yapılacak çalışmada konu veya obje olmasa da şekil daima vardır. Çevremizde canlı veya cansız her nesnenin bir şekli vardır. Çizim yaparken oluşan şekiller, birbirleri ve çevreleriyle bir bütünlük sağlayarak objenin hacmini oluşturur. Tüm şekiller, bütünün parçaları gibi farklı büyüklük ve formdadır. Kişi veya objeye benzemeyen daire, kare vb. soyut şekilllerin sınırsız kullanımıyla farklı kompozisyonlar oluşturulabilir. Geometrik formlarla kompozisyonlar hazırlayınız. Kullanılacak malzemeler: Resim kalemi, silgi, resim kağıdı, geometrik formlar, guaj boya. Geometrik formlarla yüzey düzenlemesi yapmak için bunları daha net algılamak gerekir. Geometrik objeleri, değişik görüntüler oluşturacak biçimde farklı yönlerde yerleştirerek birkaç eskiz çalışması yapınız. Melike Yılmaz, Geometrik formlarla yapılan eskiz çalışmaları öğrenci projesi ÇİZGİ Çizgi, mağara resimlerinden bu yana görsel iletişimde büyük rol oynamıştır. Grafik tasarımda birlik ve dengenin temel ögesi çizgidir. Doğadaki her varlık, tasarım açısından bir çizgi olarak ele alınırsa nesnenin ayıklama, sadeleştirme ve stilizasyon gibi tasarım ögelerini çizgi üstlenir. Tasarımda çizgiyi kullanırken çizginin neyi simgelediği bilinmelidir. Çizgiler; düz-kıvrımlı, kalın-ince, sürekli-kesik, keskin olabilir. Karakter ve konumlarına göre bazı mesajlar iletirler. Yatay çizgi: Ufuk çizgisine paraleldir, durgunluk, sükûnet ve durağanlık ifadesi verir. Düşey çizgi: Saygınlık, keskinlik ve kararlılık ifade eder. Diyagonal çizgi: Canlılık ve hareket ifadesi verir. Kıvrımlı çizgi: Zarafet ifadesi verir. 30