mali ÇÖZÜM 205 HRACAT filemler N N VERG KANUNLARI VE KAMB YO MEVZUATI YÖNÜNDEN DE ERLEMES : Zübeyir BAKMAZ * A- G R fi: 2 13 say l Vergi Usul Kanununun 215. maddesinde; bu kanuna göre tutulan defter ve kay tlar n Türkçe tutulaca, kay t ve belgelerde Türk para biriminin kullan laca hüküm alt na al nm flt r. Ayn maddede; belgelerin Türk paras karfl l gösterilmek flart yla yabanc para birimine göre de düzenlenebilece i ve yurtd fl ndaki müflteriler ad na düzenlenen (ihracat faturalar nda) belgelerde Türk paras karfl l gösterilme flart n n bulunmad ayr ca belirtilmifltir. hracat ifllemlerinde belgelerin döviz cinsinden düzenlenmesinde yukar da da belirtildi i üzere herhangi bir yasal sak nca bulunmamaktad r. Ancak döviz cinsinden olan sat fl bedellerinin, yasal defter kay tlar na intikalinde Türk para birimine çevrilmesi zorunludur. Bu zorunluluk ihracat bedellerinin hangi döviz kuru üzerinden defter kay tlar na intikal ettirilece i sorununu ortaya ç karmaktad r. Çünkü uygulamada TC Merkez Bankas Döviz Al fl Kuru, Gümrük Beyannamesinde yer alan kur ve cari kur gibi çeflitli kurlar üzerinden ifllem yap lmaktad r. Vergi Usul Kanununun 227. maddesinde defter kay tlar n n tevsikinin zorunlu oldu u belirtilmifltir. Söz konusu madde hükmü, ihracat bedellerinin tahsilatlar na ait kay tlar n hangi ka tlarla tevsik edilece i sorusunu ortaya ç karmaktad r. Yaz m z n afla daki bölümlerinde, bu sorular n cevaplar verilmeye çal fl lm fl ve ihracat ifllemlerinin vergi ve kambiyo mevzuat m z yönünden k sa bir de- erlendirilmesi yap lm flt r. * Vergi Denetmeni
206 mali ÇÖZÜM B- HRACAT filemler SONUCU ELDE ED LEN DÖV Z VE DÖV ZL ALACAKLARIN DÖNEM SONU DE ERLEMES : Yabanc para ve yabanc para cinsinden olan alacak ve borçlar n de erlemesi Vergi Usul Kanununun 280. maddesinde düzenlenmifltir. Söz konusu madde uyar nca yabanc paralar n kural olarak borsa rayici ile de erlenmesi gerekmektedir. Ancak yabanc paran n borsa rayici yoksa de- erlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanl nca tespit edilmektedir. Ülkemizde, yabanc para arz ve talebi, Türk Paras K ymetini Koruma Hakk nda 32 Say l Kararla serbest b - rak lm flt r. Buna ra men ülkemizde bir döviz borsas bulunmamaktad r. 32 say l karar uyar nca bankalar, PTT, döviz büfeleri, özel finans kurumlar serbestçe yabanc para al p satabilmekte ve kurlar kendileri belirleyebilmektedir. Ülkemizde döviz borsas bulunmad için yabanc paralar n Maliye Bakanl n n tespit ve ilan edece i kurlar üzerinden de erlenmesi gerekmektedir. Maliye Bakanl 31.12 tarihinde uygulanacak kurlar Vergi Usul Kanunu Genel Tebli leriyle ilan etmektedir. Bakanl k, mükelleflerin ihracat ifllemleri sonucunda elde ettikleri ve dönem sonunda mevcut bulunan döviz ve dövizli alacaklar n n de erlemesinde uygulayacaklar kuru aç kça belli etmektedir. Bu uygulamayla, iflletmelerde dönem sonunda mevcut bulunan yabanc paralar n ve dövizli alacaklar n de erlemesinde hangi kurun esas al naca konusundaki tereddütler ortadan kalkm flt r. Maliye Bakanl 31.12 tarihinde efektif al fl ve döviz al fl kuru olmak üzere 2 çeflit kur ilan etmektedir. hracat ifllemleri sonucu iflletme kasas nda nakit olarak bulunan yabanc paralar efektif al fl kuru ile dövizli alacaklar ve bankadaki yabanc paralar ise döviz al fl kuru ile de erlenecektir. De erleme sonucu lehte veya aleyhte meydana gelen kur farklar n n gelir veya gider yaz laca tabiidir. C- DÖNEM Ç NDE GERÇEKLEfiEN HRACAT filemler N N DE ERLEMES : hracat ifllemlerindeki vergiyi do uran olay ile yurt içi ifllemlerindeki vergiyi do uran olay birbirinden farkl - d r. Yurt içi ifllemlerinde; verginin do mas için faturan n düzenlenmesi yeterliyken, ihracat ifllemlerinde faturan n düzenlenmesi verginin do mas için tek bafl na yeterli olmamaktad r. Maliye Bakanl n n bu konu hakk ndaki 20.01.1998 tarih ve 1626 say l özelgesi afla daki gibidir: 193 say l Gelir Vergisi Kanununun ticari kazanç konusunu teflkil eden 37. maddesinde, ticari s nai faaliyetlerden do an kazançlar ifadesi kulla-
mali ÇÖZÜM 207 n lm fl ve ticari kazançta vergiyi do- uran olay tahakkuk esas na ba lanm flt r. Tacirler aras ndaki faaliyetlerin belgelendirilmesi amac yla Vergi Usul Kanununda yer alan fatura da tahakkuk esas na ba l kal narak düzenlenmektedir. Vergi Usul Kanununun 229. maddesine göre; fatura sat lan emtia veya yap lan ifl karfl l nda müflterinin borçland mebla göstermek üzere emtiay satan veya ifli yapan tüccar taraf ndan müflteriye verilen ticari vesikad r. fleklinde tan mlanm flt r. Buna göre faturan n sat lan emtia veya yap lan ifl karfl l nda düzenlenmifl olmas zorunludur. Sat fl akdinin tekemmül edebilmesi için akdin unsurlar n n tamam n n yerine getirilmesi gerekir. Bu unsurlardan biri de mal n mülkiyetinin al c ya naklidir. Bu durumda, ihracatta mal fiilen ihraç edilmedikçe sat fl akdi tamamlanmam fl say lacak ve tahakkuk etmifl bir kazançtan söz edilemeyecektir. Genel kural olarak mal ve hizmet teslimlerine ait sat fl faturas n n, ait oldu- u dönem beyannamelerine dahil edilmesi gerekmektedir. Ancak ihracat ifllemlerinde, mal tesliminin gerçekleflmesinden önce (yani mal gümrük hatt n geçerek al c ya ulaflmadan - fiili ihraç tarihinden önce) fatura düzenlenmektedir. Bu durumda ihracata ait bedeller, faturan n düzenlendi- i tarihte de il, gümrük beyannamesinde yer alan fiili ihraç tarihinde yasal defter kay tlar na, beyannamelere ve mali tablolara dahil edilmelidir. Katma De er Vergisi istisnas da fiili ihracat n gerçekleflti i dönemde uygulanmaktad r. Dönem sonlar nda, iflletmelerde, faturas düzenlenmifl oldu u halde gümrük beyannamesi düzenlenerek fiili ihracat (teslimi) henüz gerçekleflmemifl mallar mevcut bulunabilmektedir. Fatura düzenlenmesine ra men mallar henüz teslim edilmedi i için vergiyi do uran olay gerçekleflmemektedir. Bu nedenle faturas düzenlendi i halde fiili ihracat gerçekleflmeyen mallar, iflletmenin dönem sonu stoklar aras nda gösterilmelidir. 130 s ra no lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i nde; Maliye Bakanl - nca döviz kurlar ile ilgili herhangi bir tespit yap lmad sürece, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas 'nca tespit ve ilân olunan döviz al fl kurlar - n n de erlemelerde esas al naca belirtilmifltir. Maliye Bakanl da sadece dönem sonlar nda kur ilan etti- i için söz konusu tebli e göre, dönem içinde gerçekleflen ihracatlara ait bedellerin, fiili ihracat n (teslimin) gerçekleflti i tarihteki TC Merkez Bankas Döviz Al fl Kuru ile kay tlara geçirilmesi gerekti i sonucu do maktad r. Katma De er Vergisi Kanununun 26. maddesindeyse; bedelin döviz ile
208 mali ÇÖZÜM hesaplanmas halinde dövizin vergiyi do uran olay n meydana geldi i andaki cari kur üzerinden Türk paras - na çevrilece i hüküm alt na al nm flt r. Madde hükmüyle mükelleflerin cari döviz kuru yani aralar nda anlaflt klar kur üzerinden ifllem yapmalar - na olanak tan nm flt r. Bu durumda Vergi Usul Kanunu ve Katma De er Vergisi Kanunu aç s ndan 2 farkl uygulama ortaya ç kmaktad r. Günlük hayattaki uygulamada ise, ihracat bedelleri, genel olarak Gümrük Beyannamesindeki kur üzerinden kay tlara intikal ettirilmektedir. Bu aç klamalardan sonra bir ihracat iflleminde sat fl bedelinin hangi kur üzerinden yasal defter kay tlar na intikal ettirilece i sorusu akla gelmektedir. Çünkü karfl m za fatura düzenleme tarihindeki TC Merkez Bankas döviz al fl kuru, Gümrük Beyannamesindeki döviz kuru, fiili ihracat (teslim) tarihindeki TC Merkez Bankas döviz al fl kuru ve fiili ihracat (teslim) tarihindeki cari kur olmak üzere 4 farkl kur ç kmaktad r. Vergi Kanunlar aras nda uygulama farkl l klar n n bulunmas, vergi mevzuat m zda konu hakk nda net bir düzenlemenin mevcut bulunmamas ve Gümrük Beyannamesindeki rakamlar ile KDV beyannameleri aras nda bir tutars zl k olmamas gibi nedenlerden dolay Gümrük Beyannamesinde yer alan kur üzerinden ifllem yap lmas en do ru yöntem gibi gözükmektedir. hracat iflleminin vadeli olarak gerçekleflmesi halinde, her bir taksit tutar n n tahsilinde, dövizin bozduruldu u cari (fiili) kur üzerinden de erleme yap lmal d r. hracat iflleminden do an alacak, döviz olarak gelmifl ve bir süre banka veya kasada kald ktan sonra bozdurulmuflsa, yabanc para öncelikle tahsil edildi i tarihteki TC Merkez Bankas Döviz Al fl Kuru üzerinden, bozduruldu u zaman da fiilen ele geçen tutar üzerinden kay tlara intikal ettirilmelidir. D- HRACAT filemler LE LG L KAMB YO MEVZUATINDA YER ALAN DÜZENLEMELER: Türk Paras K ymetini Koruma Hakk nda 32 Say l Kararla, 03.09.2005 tarihinden itibaren 100.000 dolar n üzerindeki ihracat ifllemlerinde sat fl bedelinin fiili ihraç tarihinden itibaren en geç 180 gün içinde yurda getirilerek; döviz ise sat lmas (Döviz Al m Belgesine ba lanmas ), Türk paras ise tevsiki mecburi tutulmufltur. Ancak ihracat bedelinin en az %70 inin fiili ihraç tarihinden itibaren 90 gün içerisinde yurda getirilerek Döviz Al m Belgesine ba lanmas halinde bakiye %30 una tekabül eden k sm üzerinde ihracatç serbestçe tasarruf edebilmektedir.
mali ÇÖZÜM 209 Kambiyo mevzuat na göre, 100.000 dolara kadar olan ihracat ifllemlerinde sat fl bedelinin yurda getirilme zorunlulu u yani Döviz Al m Belgesine ba lanma mecburiyeti bulunmamaktad r. Vergi mevzuat m za göre, yukar da belirtilen her üç durumda da, ihracat bedellerinin tahsil edilip bozdurulmas na kadar kur de erlemesinin yap lmas ve ortaya ç kan kur fark n n gelir veya gider yaz lmas gerekmektedir. Ayr ca Vergi Usul Kanununun 227. maddesinde; bu kanuna göre tutulan ve üçüncü flah slarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kay tlar n tevsikinin mecburi oldu u belirtilmifltir. Buna göre, yukar daki her üç duruma iliflkin olarak yap lan dövizli tahsilatlara ait defter kay tlar n n tevsiki, Döviz Al m Belgesi/Döviz Beyan Tutana ile sa lanmal d r. E- SONUÇ: Dönem içinde gerçekleflen ihracat ifllemlerinde, hangi kur üzerinden de- erleme yap laca hakk nda vergi mevzuat m zda aç k bir düzenlemenin bulunmamas, uygulamada kar - fl kl a yol açmaktad r. Farkl uygulamalar n anlat ld bu yaz da; 1- hracat bedelinin Gümrük Beyannamesinde yer alan kur üzerinden kay tlara geçirilmesi, 2- hracat iflleminin vadeli yap lmas halinde, tahsil edilen taksit tutarlar - n n, bozdurulduklar cari kur (fiili kur) üzerinden kay tlara geçirilmesi, 3- Tahsil edilen ihracat bedelinin döviz olarak banka veya kasada bir süre tutulmas halinde, yabanc para, öncelikle TC Merkez Bankas Döviz Al fl Kuru üzerinden, daha sonra bozduruldu unda ise fiilen ele geçen tutar üzerinden kay tlara intikal ettirilmesi, 4- hracat iflleminden do an dövizli alacaklar ile bankada mevcut bulunan yabanc paralar n dönem sonunda Maliye Bakanl n n ilan edece i döviz al fl kuru ile kasadaki yabanc paralar n da Bakanl n ilan edece i efektif al fl kuru ile de erlenmesi, 5- hracat ifllemlerine iliflkin olarak yap lan dövizli tahsilatlar n Döviz Al m Belgesi/Döviz Beyan Tutana ile tevsik edilmesi, gerekti i belirtilmifltir. KAYNAKÇA: 130 s ra numaral VUK Genel Tebli i Maç, Mehmet, (2002) Dövizli fllemlerle lgili Baz Soru ve Cevaplar, Mali Çözüm Dergisi. say : 24, s.128-133 ; Maliye Bakanl n n 20.01.1998 tarih ve 1626 say l özelgesi T.C. Yasalar. 213 Say l Vergi Usul Kanunu T.C. Yasalar. 3065 Say l Katma De er Vergisi Kanunu
210