CORYLACEAE 1C 1 E. Anemogam, kışın yaprağını döken odunsu bitkilerdir. Gövde kabukları çatlaksız ya da boyuna çatlaklıdır. Tomurcuklar sürgüne almaçlı dizilmiştir. Tomurcuklar çok pullu, sapsız, sürgüne açı yapmış ya da yatıktır. Yaprakları basit ve kenarları dişlidir. Çiçekler simoz çiçek kurulu halindedir. Bu dihazyumlar bir araya gelerek başak şeklinde kurul oluştururlar. Erkek çiçeklerinde çevre yaprağı yok, dişi çiçeklerde vardır. Çiçekler yapraklanmadan önce ya da beraber ortaya çıkarlar. Meyve nukstur. Meyve örtüleri çoğunlukla parçalı ya da torba gibi meyveyi içine almıştır. Başak şeklinde kurul oluşturan erkek çiçeklerin her birinin çanak şeklinde çiçek örtüsü vardır. Erkek çiçekler bazı cinslerde sonbaharda oluşur ve kışı açıkta geçirirler. Bazılarında ise kışı tomurcukta geçirir. Dişi çiçekler kışı tomurcukta geçirir.
Cins ve türleri Corylus Corylus avellana Corylus colurna Corylus maxima Carpinus Carpinus betulus Carpinus orientalis Ostrya Ostrya carpinifolia
Corylus (Fındıklar) Kuzey yarımkürenin ılıman ve serin yerlerinde yetişen 15 kadar türü olup, bunlardan iki tanesi (Corylus avellana ve C.colurna) ülkemizde doğal olarak yetişmektedir. Botanik özellikleri: Kışın yaprağını döken ağaç ve çalılardır. Yaprakları basit, çoğunlukla oldukça geniş ve kenarları kaba ve keskin dişli, bazen de hafif lopludur; ucu sivri veya damla uçludur; dip kısımları yürek şeklindedir. Tomurcukları almaçlı dizilmiş ve çok pulludur. Yaprak ve çiçek tomurcukları farklı şekildedir. Yaprak tomurcukları küçük sivri uçlu; çiçek tomurcukları ise büyük ve şişkindir. Tomurcuk içerisinde bulunan dişi çiçeklerinin kırmızı renkli stigmaları dışarıdan görülür. Meyve, uçları parçalanmış ve dip tarafı kadeh şeklinde olan yeşil renkli bir örtü tarafından kaplanmış olan nukstur.
Corylus colurna L. (Türk Fındığı, Ağaç Fındığı) Yayılışı: Dünyada; Romanya, Balkanlar, Kafkasya ve İran da yayılış gösteren türün ülkemizdeki yayılışı, Batı ve Orta Karadeniz Dağları ile Eskişehir-Çatacık ormanlarıdır. Botanik özellikleri: 25 m ye kadar boylanabilen düzgün gövdeli bir ağaçtır. Kabukları boyuna derin çatlaklıdır. Kabukları boz mat renklidir. Genç sürgünleri soluk mat boz renkli ve sık tüylüdür. Yaprak oldukça geniş, 7-14 x 5-11 cm boyutlarındadır. Kenarları sığ loplu, kaba dişli veya dilimli dişli, uç kısmı birdenbire incelir ve kısa bir damla uç oluşturur. Dip kısmı çarpık ve yürek şeklindedir. Alt yüzü hafif tüylü; yaprak sapı 2,5-4 cm ve tüylüdür. Meyve, düzensiz bir şekilde yırtılmış, yeşil renkli bir örtü ile örtülmüştür. Meyvenin dip tarafındaki örtüye bağlandığı mat kısım fındığın hemen hemen yarı boyuna ulaşır ki, bu Türk fındığı için karakteristik bir özelliktir.
Coryllus avellana (Adi fındık) Yayılışı: Genel coğrafi yayılışı bütün Avrupa, Kuzey Afrika, Kafkasya ve Batı Asya dır. Botanik özellikleri: Diğer türden; 4-5 m ye kadar boylanabilen bir çalı olması, Yapraklarının tüylü ve Meyvenin uzun, meyve örtüsünün düzensiz ve geniş parçalı olmasıyla diğer türden ayrılır.
Carpinus (Gürgenler) Carpinus cinsinin halen Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika da doğal yetişen 26 türü bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi (C.betulus ve C.orientalis) ülkemizde doğal yetişmektedir. Botanik özellikleri: 1C 1E, anemogam, kışın yaprağını döken ağaç veya boylu çalılardır. Gövde kabukları gri renkli, düzgün veya bazı türlerde levhalar halinde çatlaklıdır. Tomurcuklar sürgünlere almaçlı dizilmiş, çok pullu, uzun ve sürgüne tamamen yatmışlardır. Yaprak kenarları keskin çift sıralı dişlidir. Yan damarlar 7-14 çift olup, alt yüzde belirgin şekilde çıkıntılıdır. Meyve; üç loplu veya kaba dişli bir meyve örtüsü içinde bulunan nuks olup, üzerleri ince olukludur.
Carpinus betulus (Adi gürgen) Yayılışı: Hemen hemen büyün Avrupa, Kafkasya ve Iran da görülen bu türün ülkemizdeki yayılışı Trakya, Marmara ve Karadeniz Bölgesidir. Batı Anadolu da ise Sultan ve Murat Dağlarında görülmektedir. Botanik özellikleri: 25 m ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken ve ileri yaşlarda oluklu gövde oluşturan bir orman ağacıdır. Tomurcukları çok pullu, sürgüne yatmış, sivri uçlu, boyu eninden üç defa daha uzun olup, kestane kırmızı rengindedir. Sürgünleri çıplak veya hafif tüylüdür. Yapraklar 3-10 x 3-5 cm boyutlarındadır. Simetrik, kenarları çift sıralı dişlidir. Meyve örtüsü üç lopludur.
Carpinus orientalis (Doğu gürgeni) Yayılışı: Ülkemizde Trakya, Kuzey ve Güney Anadolu da yayılış göstermektedir. Botanik özellikleri: Bu tür diğer doğal türden 5-6 m ye kadar boylanabilen boylu çalı, yapraklarının küçük (3-6 x 2-3) ve meyve örtüsünün loplu değil kaba dişli olmasıyla ayrılır.
Ostrya (Kayacıklar) Bu cinsin dünya üzerinde 7 türü bulunmakta olup, bunlardan bir tanesi (Ostrya carpinifolia Scop.) ülkemizde doğal yetişmektedir. Ostrya carpinifolia Scop. (Kayacık) Yayılışı: Güney Fransa dan Bulgaristan a kadar tüm güney Avrupa ile Suriye, Türkiye ve Transkafkaslarda yetişmektedir. Ülkemizde, Karadeniz ve Akdeniz Dağlarında yayılış göstermektedir. Botanik özellikleri: Bu tür, Carpinus orientalis e benzemekle beraber ondan, Gövde kabuklarının boyuna çatlaklı olması, Tomurcuklarının sürgünlere açı yapması Yaprakların en geniş yerinin ortada değil tabana kaymış olması ve Nuks meyvenin torba gibi bir örtünün içinde bulunmasıyla ayırt edilir.