Türkiye Aile Planlamasý Derneði Antalya Þubesi T ürkiye Aile Planlamasý Derneði (TAPD) 1963 yýlýnda kurulmuþ, 1973 yýlýnda kamu yararýna çalýþan dernekler statüsü kazanmýþtýr. 1964 yýlýndan bu yana Uluslararasý Aile Planlamasý Federasyonu nun ülkemizi temsil eden tek üyesidir. Ayrýca uluslararasý birçok federasyona üyedir. TAPD, temel insan haklarýndan olan üreme saðlýðý, aile planlamasý, cinsel saðlýk ve bunlara iliþkin haklar ile kadýnýn her türlü eðitimi ve statüsünün geliþtirilmesi konusunda ülkemizde yürütülen sözcülük, bilgilendirme, eðitim ve týbbi uygulama hizmetlerine katýlmýþ ve bugüne kadar 25 milyon kiþiye hizmet sunmuþtur. Ülkemizde her gün, önlenebilir nedenlerden ölmekte olan 133 bebek ve 2 annenin hayatta kalmasý için, Antalya Þubesi de 1988 yýlýndan bu yana, genel merkezimizin tüm projelerine, kentimizin gerçekleri ve gereksinimleri doðrultusunda katkýda bulunmakta ve daha da geliþtirmektedir. TAPD, çeþitli meslek edindirme kurslarýndaki kadýnlarý, hazýrlýk sýnýfýndaki çocuklarý, burslu öðrencileri ve gönüllüleri ile, tüm Antalyalýlarý selamlar... TAPD Antalya Þubesi: 0242 322 96 84 Portakal Çiçeði Bul. Uður Apt. Habibler Toplum Merkezi: 0242 361 18 03 Antalya Saðlýk Merkezleri Atatürk Devlet Hastanesi 345 45 50 Antalya Devlet Hastanesi 249 44 00 Sema Yazar Semt Polikliniði 339 46 85 Ticaret Borsasý Semt Polikliniði 324 04 44 Uncalý Semt Polikliniði 226 13 18 1 Nolu Ana Çocuk Sað. AP Mer. 326 33 08 2 Nolu Ana Çocuk Sað. AP Mer. 312 88 00 Hýfzýssýhha Bölge Müdürlüðü 237 03 90 Sýtma Savaþ Merkezi 227 60 04 Verem Savaþ Dispanseri 312 35 55 1. Nolu Saðlýk Ocaðý 321 60 42 2 Nolu Saðlýk Ocaðý 237 04 84 3 Nolu Vali Saim Çotur Sað. O. 325 65 66 4 Nolu Saðlýk Ocaðý 345 03 40 5 Nolu Saðlýk Ocaðý 344 03 42 6 Nolu 70. Yýl Cumhuriyet SO 325 39 60 7 Nolu Hayri Haseki Saðlýk Ocaðý 338 08 19 8 Nolu Hasan Çimili Sað. O. 316 05 45 9 Nolu Dr. Adila Nizam Sað. O. 334 00 00 10 Nolu Hacý Dudu Arif Akça SO 322 65 68 11 Nolu Ýhsan Koz Saðlýk Ocaðý 361 36 56 12 Nolu Esnaf ve San. Sað. O. 243 10 94 13 Nolu Ýnþ Mal. Sat. Sitesi SO 221 33 55 14 Nolu Ýsmail Semahat Uzun SO 335 07 04 15 Nolu Saðlýk Ocaðý 247 40 76 16 Nolu 125. Yýl Saðlýk Ocaðý 259 09 37 17 Nolu Dr. Selahattin Toçu SO 227 01 60 18 Nolu Kültür Saðlýk Ocaðý 227 50 74 19 Nolu Güzeloba Saðlýk Ocaðý 349 47 75 20 Nolu Hüseyin Alýcý Sað. O. 340 20 76 21 Nolu Varsak Altýnyol Sað. O. 340 08 89 22 Nolu Güzelbað Saðlýk Ocaðý 349 12 00 23 Nolu Arapsuyu Saðlýk Ocaðý 229 22 59 24 Nolu Barýþ Saðlýk Ocaðý 325 27 27 25 Nolu Ýsmet Yüce Sað. O. 344 30 33 26 Nolu Rotary Klb. Erenköy SO 332 29 29 27 Nolu Ali Fatma Sönmez SO 316 66 40 28 Nolu Ahmet Atmaca SO 323 52 52 29 Nolu Ermenek Saðlýk Ocaðý 351 10 10 30 Nolu M. Ýhsan Oðul Sað. O. 322 91 62 31 Nolu Saðlýk Ocaðý 335 22 06 32 Nolu Muratpaþa Saðlýk O. 321 00 55 33 Nolu Hayrettin Kalkandelen SO 339 89 51 Varsak Saðlýk Ocaðý 417 57 37 Aksu Saðlýk Ocaðý 426 30 90
YAYINA HAZIRLAYANLAR Türkiye Aile Planlamasý Derneði Antalya Þubesi ve Antalya Varsak Belediyesi iþbirliðiyle Öðr. Gör. Dr. HATÝCE BALCI YANGIN Akdeniz Üniversitesi Antalya Saðlýk Yüksekokulu NÝLGÜN ATASOY Türkiye Aile Planlamasý Derneði Antalya Þube Baþkaný TASARIM Çýðýr Yayýncýlýk Rek. Mat. Org. Ltd. Þti. / 0242 244 95 76-244 95 39 Hülya Özyol / hulyaozyol@gmail.com BASKI Kutlu - Avcý Ofset Form Baský Rek. San. ve Tic. Ltd. Þti. 0242 346 85 85 Nisan 2008, Antalya ANTALYA VARSAK BELEDÝYESÝ Tel: 0 242 417 21 04 Faks: 0242 417 36 43 e-mail: info@varsak.bel.tr TÜRKÝYE AÝLE PLANLAMASI DERNEÐÝ ANTALYA ÞUBESÝ Tel & Faks: 0 242 322 96 84 www.tapd.org.tr
Merhaba Sevgili gençler, bugünlerimizin umutlarý, geleceðimiz sevgili gençler, merhaba Sizlerin yeni bir yaþama adým attýðý bu günlerde, Türkiye Aile Planlamasý Derneði (TAPD) Antalya Þubesi, mutlu ve huzurlu evliliðinizin anahtarýný bu kitapçýðýn sayfalarýna gizledi. Bu sayfalarý eþinizle beraber çevirdiðinizde, uzun, saðlýklý, uyumlu, mutlu evliliðin, yaþamý beraber paylaþarak sürdürmenin temel unsur olduðunu keþfedeceksiniz. Unutmayalým ki, her bakýmdan saðlýklý kadýn ve erkeklerin oluþturduðu aileler, saðlam ve saðlýklý toplumu oluþturur. Türkiye Aile Planlamasý Derneði (TAPD) Antalya Þubesi, bu düþüncelerle, Varsak Belediyesi ile iþbirliði yaparak, siz sevgili gençlere bu kitapçýðý oluþturdu. Sizler de bu kitapçýðý, sevgi, saygý ve sabýrla oluþturduðunuz yuvanýzda, zaman ayýrarak birlikte okuyun ve paylaþýn. Dünyadaki tüm sevgiler emek ister. Sevgilerinizin, yüreklerinizden hiç gitmemesi dileðiyle, uzun ömürlü evlilikler diliyoruz. NÝLGÜN ATASOY Türkiye Aile Planlamasý Derneði Antalya Þubesi Baþkaný
Evlilik, iki karþý cinsten insanýn aile kurmak üzere kanunlarýn uygun gördüðü þekilde, ruhen ve bedenen bir hayat boyu sürecek þekilde bir araya gelmesidir. Evlilik kurumu toplumun en temel kurumlarýndan biridir. Hemen bütün ülkelerde ailenin kurulmasý ve aile birliðinin bozulmasý yasalarla düzenlenmiþtir. Bu, evlilik baðýnýn yalnýzca bir erkek ile bir kadýn arasýnda kurulabileceði anlamýna gelir ailenin çoðalmasýnýn temelini oluþturur. Türk toplumunda deðiþik evlenme törenleri vardýr. Bunlar yaþanýlan bölgeye, kýr veya þehir olmasýna baðlý olarak deðiþmektedir. Evlenme hakký kiþilerin sahip olduðu en temel özgürlüklerden biridir. Bu hakkýn baþarýya ulaþabilmesi için bireyde bazý kiþilik özelliklerin bulunmasý gerekmektedir. Bunlar: Güvenilir olmak Duygusal kararlýlýða sahip olmak Mutlu kýlmaya hazýr Evlilik 2 olmak Aile hayatýna ve çocuk sahibi olmaya istekli olmak Eþler arasýndaki ortak nitelikler çoðaldýkça evlilik iliþkilerinde mutluluk oraný artmaktadýr. Yeni bir yaþamýn eþiðinde; hayatýnýzý paylaþacaðýnýz kiþiyi tanýmak birbirinize dürüst davranmak doðru iletiþim kurmanýn ilk adýmýdýr. Sizler evliliðinizin baþlangýcýnda birbirinize zaman tanýyýp anlamaya çalýþýn, yaþamdan beklentilerinizi birlikte ortaya koyup evlilik birliðini daha güzel, uyumlu ve mükemmel hale getirmek için uðraþý verin. Saðlýklý ailenin oluþturulmasýnda en temel etken; karþýlýklý birbirinizi dinleyin, birbirinizi tanýmaya çalýþýn. Ayný çatý altýnda evli bir çift kimliðine bürünmeden, birbirinizi çok iyi tanýyamazsýnýz. Bu nedenle yeni hayatýnýzýn ilk günlerinde, birbirinize geçmiþinizden söz etmeli, hoþlandýðýnýz ve hoþlanmadýðýnýz þeyleri birbiriniz ile paylaþmalýsýnýz.
Hiçbir sýr, karý kocanýn arasýna girmemeli. Eþinizin sakladýðýnýz þeyi baþkalarýndan öðrenme ihtimalinin yüksek olduðunu da unutmayýn. Evlilikte kadýn ya da erkeðin sorumluluklarý eþit olarak paylaþmasý çok þeyi deðiþtirir. Evlilik, ayný zamanda bir ortaklýktýr. Karý koca, birbirlerinin zevklerini paylaþmalý. Evde, iki arkadaþ gibi dertleþip, sorunlarý birlikte çözmeli. Yeni evliler için önemli sorunlarýn baþýnda iki tarafýn aileleri gelmektedir. Özellikle kayýnvalide kayýnpeder meselesi hiç ihmale gelmez. Kayýnvalidelerin gelinlerini sevemedikleri, damatlarýný her zaman el üstünde tuttuklarý söylenir. Kimi ailelerde bu sözleri doðrulayan olaylar yaþanýr. Kimilerinde ise gelin kaynana, herkesi kýskandýracak derecede mükemmel bir ittifak içine girebilirler. Siz bütün bu anlatýlanlara kulak vermeyin. Eþinizin ailesiyle mesafeli ama olumlu bir iliþki baþlatýn. Eþinizin annesi, evinizde size akýl vermeye, bazý düzenlemeler yapmaya kalkýþýrsa, eþinizin bu tür deðiþikliklerden hoþlanmayacaðýný belirtip, kayýnvalidenin kalbini kýrmadan meseleyi geçiþtirin. Sizin anneniz, damadýna hükmetmeye kalkýþýrsa, onu da engellemek için elinizden geleni yapýn. Aile büyüklerinin size hükmetmelerine izin vermeyin. Bu arada siz de, eþiniz de 'bizim ev' denildiði zaman yýllarýnýzý geçirdiðiniz baba evini deðil, yeni eþinizle birlikte kurduðunuz yuvayý aklýnýza getirin. Tüm sevgilerin emek istediðini unutmayýn! 3
Evlilikte cinsellik Toplumun en küçük birimi olan ailenin dengeli ve mutlu olabilmesinde saðlýklý bir cinsel yaþam, önemli bir yer tutmaktadýr. Saðlýklý bir cinsel yaþam öncelikle, kiþinin sosyal ve özel yaþamý ile üreme ve cinselliði arasýndaki iliþkiyi düzenli tutmasýna, cinsel yaþamýný etkileyecek korkulardan ve yanlýþ inançlardan arýnmýþ olmasýna baðlýdýr. Cinsellik insanýn yaþamdaki en temel, haz verici gereksinimlerinden biridir. Hazzýn yaný sýra türlerin devamý da ancak cinsellik ve üreme ile olanaklýdýr. Saðlýklý ve mutlu bir cinsel yaþamýn ön koþulu, saðlýklý, sürekli, yakýn ve sýcak bir iliþkidir. Böylece insanýn kendini ve karþýsýndakini bedensel ve ruhsal olarak tanýmasý, kabullenmesi, olabilecek en üst düzeyde yakýnlaþmasý, hem zevk alýp hem zevk verebilmesi mümkün olur. Cinsellik, erkeklik ve kadýnlýk gereði bireyin gösterdiði özelliklerin tümüdür. Dolayýsý ile cinsellik yalnýzca cinsel iliþki anlamýna gelmez, kiþiler arasý duygularýn iletiþimine yarayan, yaþamýn önemli bir parçasýdýr. Bu kadýnlýðýn ve erkekliðin bir açýdan onaylanmasýdýr. Evlilik yaþantýsýný anlamlý hale getirir, evliliði diðer iliþkilerden ayýrýr, kadýn ve erkek arasýndaki iliþkilerin en yakýný, en kiþisel ve en mahrem olanýdýr. Evliliklerin geleneksel usulde yapýlmasýndan dolayý, evliliðin ilk günlerinde uyumlu ve 4
doyumlu iliþki yaþanamayabilir. Bu nedenle çiftler birbirlerine zaman tanýmalýdýrlar. Kýzlarýn kadýnlýk organlarýnýn giriþinde bulunan kýzlýk zarý (hymen); hazneyi dýþarýdan gelebilecek mikroplardan ve hastalýklardan korumak üzere oluþmuþ doðal bir yapýdýr. Çok çeþitli tipleri vardýr. Ýlk cinsel iliþki sýrasýnda zarýn tipine baðlý kanama olabilir de, olmayabilir de. Kýzlýk zarý kadýnlarýn % 90'ýndan fazlasýnda nispeten ince ve esnek bir zar (mukoza) parçasý yapýsýndadýr. Kadýn ve erkek kendilerini tümüyle hazýr hissettiklerinde ve birbirlerini karþýlýklý istediklerinde kýzlýk zarýnýn yýrtýlmasý esnasýnda aðrý hissedilmez veya çok az aðrý / acý hissedilir. Çok esnek olan çeþidi nadiren de olsa ilk doðuma kadar yýrtýlmayabilir. Fakat cinsel birleþmeye izin verir. Bazý kadýnlarda da kýzlýk zarýnýn üzerinde yer alan damar yapýlarý çok az olduðundan, zar yýrtýlmasýna raðmen gözle görülebilen bir kanama gerçekleþmeyebilir. Evlilikte çiftler üzerinde "ilk gece"nin önemi çok büyüktür. Öyle ki sýrf bu ilk gece baskýsý yüzünden cinsel iliþki baþarýsýzlýkla sonuçlanabilmektedir. Ýlk iliþkide erkek aþýrý zorlayýcý hareketlerden kaçýnmalýdýr. Baþarýlý bir "ilk gece" için kadýnýn yapmasý gereken, eþine hazýr olduðu veya henüz hazýr olmadýðý mesajýný net olarak verebilmeli ve eþ bu konuda ýsrarcý olmamalýdýr. Ýlk cinsel birleþmenin gerçekleþebilmesi için bazen birkaç gün veya birkaç hafta beklemek gerekebilir. Bu konuda çiftler birbirlerine karþý anlayýþlý olmalýdýrlar. Ayrýca, çiftler cinsel yaþama baþladýktan sonra hemen bebek istemiyorlarsa, cinsel yaþantý ile birlikte kendileri için uygun olan etkili gebelikten korunma yöntemlerinden birini mutlaka kullanmalýdýrlar. Aksi halde kazara gebeliðin gündeme gelmesi söz konusu olabilir. 5
Akraba evliliði Ayný soydan gelen kiþilerin yaptýðý evliliðe "akraba evliliði" denir. Akrabalýk; anne soyundan gelebileceði gibi baba soyundan da gelebilir. Her ikisi de ayný derecede önemlidir. Akraba evlilikleri; birinci (kuzen evlilikleri) ve ikinci derece akraba evliliði (torun evlilikleri) olmak üzere iki grupta ele alýnýr. Akraba evliliði, eþler arasýnda kan baðý bulunmasý yani ayný atadan gelme durumudur. Kalýtýmýn taþýyýcýsý genlerdir ve her genin, biri anneden biri babadan gelmiþ olan iki kopyasý bulunur. Bizler, nesiller öncesinden gelen atalarýmýzýn bize hediye ettiði genetik kalýtýmla yaþama baþlamaktayýz. Vücudumuzun büyüyüp geliþmesi ve çalýþmasý, genlerimizin kontrolü altýndadýr. Bazen genin bir kopyasýnýn yapýsý bozuktur ve bu bozuk kopya, yüzde elli olasýlýkla çocuða geçer. Bozuk bir gen, kiþinin bazý vücut iþlevlerinin bozulmasýna neden olur. Türkiye gibi akraba evliliklerinin yoðun olduðu ülkelerde, sakat bebek doðumlarý çok sýk görülmektedir. Akraba evliliklerinin görülmesinin sebepleri arasýnda genellikle, aileye ait mal varlýðýnýn daðýlmamasý, aile bireyleri arasýndaki sevgi ve saygýyý korumak, akrabalarýn evlilik ve sosyoekonomik beklentilerinin ayný olmasý ve karþý cinsle rahat iletiþime girememe gibi etkenler sayýlabilir. Akraba evliliði sonucu doðan hastalýklý çocuklarýn topluma ve ailesine getirdiði yük ve sorunlar da çok önemlidir. Hasta çocuðun yaþam kalitesi çok düþük olacak, ilaçlara ve çevresine baðýmlý olarak yaþayacak belki de toplumdan itilecektir. Hasta çocuða sahip olan 6
anne baba hem maddi, hem manevi yük altýnda kalarak yýpranacaklardýr. Mümkün olduðunca akraba evliliðinden kaçýnýlmalý ya da akraba evliliði yapmýþ olan bireylerin genetik danýþmanlýk almalarý için bir uzman ile görüþmeleri gerekmektedir. Genetik hastalýklarýn saptanmasýnda en iyi yöntem bireylerin aile aðacýnýn çýkartýlmasýdýr. Bu yöntem soylarýnda bir hastalýk olup olmadýðýný ortaya koyar. Gençler akraba evliliði yaptýklarý zaman soylarýnda var olan hastalýklarýn çocuklarýnda olma riskinin çok fazla olduðunu bilmeleri evliliklerine bu doðrultuda karar vermeleri, evlenen çiftlerin ise soylarýnda kalýtsal bir hastalýk olup olmadýðýný belirledikten sonra çocuk sahibi olmaya veya olmamaya karar vermeleri gerekir. Birinci dereceden kuzen evlilikleri diye isimlendirilen kardeþ çocuklarýnýn evlilikleri, ülkemizde en sýk rastlanan akraba evliliðidir. Özellikle birinci derece akraba evlilikleri (amca çocuklarý) sonucu doðan çocuklarda; spastik, bedensel özürlü çocuk, zeka özürlü çocuk, tavþan dudak, kurt aðzý, vb. gibi sorunlarýn görülme olasýlýðý fazladýr. Bu nedenle akraba evlilikleri sonucu oluþan gebelikler ve doðan bebekler yakýndan izlenmelidir. Özürlü çocuða sahip olma; hem aile hem de toplum için maddi ve manevi zararlara neden olabilir. Günümüzde, akraba evliliklerinde en çok görülen hastalýklar; zekâ geriliði (fenilketonüri), Akdeniz Anemisi (talasemi major), Alzeimer, Parkinson, Huntington hastalýðý ve nöron (sinir) ölümüdür. 7
Akdeniz Anemisi UNUTMAYIN! Evliliðinizin meyvesini almadan önce, saðlýklý nesiller için, mutlaka TALASEMÝ TARAMA TESTÝ yaptýrýn! Akdeniz Anemisi (Talasemi Major), özellikle Akdeniz Bölgesi'nde taþýyýcýlýðý yüksek bir kan hastalýðýdýr. Hemoglobinin yapýsýndaki bozukluða baðlý geliþir. Anne babadan otozomal resesif (çekinik) olarak geçebilir. Taþýyýcý olan anne ve babanýn her doðumda hasta çocuk sahibi olma ihtimali ¼'dür. Evlilik öncesinde mutlaka evlenecek çiftler talasemi tarama testini yaptýrmalýdýrlar. Tarama testini yaptýrmadaki amaç; evlenmeyi önlemek deðil, taþýyýcý olan kiþileri belirlemek hasta çocuklarýn doðmasýný önlemektir. Bu tür irsi hastalýklarýn önlenmesinde en etkili yol hasta çocuk doðumunu önlemektir. Bunun için, genetik danýþmanlýk alýnmalý talasemi tarama testi yaptýrýlmalý ve anne - baba her ikisinde de taþýyýcýlýk var ise, gebelikte bebekte hastalýk durumu olup olmadýðý araþtýrýlmalýdýr. Talasemi hastasý olan bir kimsede ciddi kansýzlýk (anemi) vardýr. Tedavi görmediði taktirde vücutta geliþme geriliði, karaciðer ve dalak büyümesine baðlý olarak karýn þiþkinliði ve yüz kemiklerinde þekil bozukluðu olur ve kalp yetmezliði geliþir. Son yýllarda ülkemizde evlenmek üzere olan çiftlerde evlilik öncesi taþýyýcýlýk için tarama testi yaptýrma zorunluluðu bulunmaktadýr. Bunun için en yakýn saðlýk kuruluþundan bilgi alabilirsiniz.. 8
Hepatit B Hepatit B (Sarýlýk) virüsü, halk arasýnda sarýlýk olarak bilinen hepatite yani "Karaciðer iltihaplanmasý"na neden olan virüstür. HBV olarak kýsaltýlmaktadýr. Sarýlýk mikrobu oldukça bulaþýcýdýr. Geliþmekte olan ülkelerde hepatit B hala önemli bir sorundur. Örneðin Türkiye'de hepatit B oraný bölgelere göre deðiþmekle beraber % 10 civarýndadýr. Bulaþma Yollarý Kan yolu (kan ve kan ürünlerinin alýnmasý, mikroplu enjektör ve iðnelerinin kullanýlmasý, ortak jilet veya diþ fýrçasý kullanýmý, akupunktur, diþ tedavisi) Kan yolu ile bulaþýcýlýðý AIDS etkeni olan HIV'dan 100 kat daha fazladýr. Cinsel iliþki Anneden bebeðe gebelik- doðum- emzirme sýrasýnda bulaþabilir. Sarýlýk mikrobu vücuda girdikten sonra kiþiden kiþiye deðiþiklik göstermekle birlikte mikrop vücuda girdikten belli bir dönem sonra kiþide hafif ateþ, aðrý, kusma, halsizlik, uykuya meyil, göz aký ve deride sararma yapabilir. Sarýlýk geçirenlerin kiþilerin bir kýsmý tam olarak iyileþememekte ve taþýyýcý kalmaktadýrlar. Hepatit B virüsü taþýyýcýsý, hasta olmasa bile, kaný ve diðer vücut sývýlarý ile hastalýðý baþkalarýna bulaþtýrabileceðini bilmelidir. Kan vermemeli ve korunmasýz (kondomsuz) olarak, baðýþýk olmayan veya aþýlanmamýþ kiþilerle cinsel iliþkiye girmemelidir. B virüsü hepatitine karþý, Aþý yüksek oranda (%95) baðýþýklýk saðlar. Bu baðýþýklýk en az 5 yýl devam eder. Hepatit B aþýsý çok güvenilir bir aþýdýr. Hepatit B hastalarýnýn bir kýsmý kronikleþebilmekte ve siroz, ileri dönemde karaciðer kanserine dönüþebilmektedir. 9
AIDS (Edinilmiþ Baðýþýklýk Yetmezliði Sendromu), insan vücuduna girdiði zaman baðýþýklýk sistemini yavaþ yavaþ yok eden bu hastalýk "HIV" adý verilen bir virüs tarafýndan yapýlmaktadýr. Bu virüs insanýn baðýþýklýk sistemini (hastalýklara karþý direncini) zayýflatarak normalde dirençli olduðu bir hastalýða karþý kendini koruyamamasýna neden olmaktadýr. "HIV" virüsünün baðýþýklýk sistemini zayýflatarak yol açtýðý bir sendromdur. HIV virüsü kana bulaþtýktan sonra uzun yýllar belirti vermeyebilir. Bulaþma gerçekleþtikten 3 ay sonra yapýlan testlerde en doðru sonuç verir. HIV virüsü taþýyan kiþiye HIV pozitif denir. HIV pozitif olmak ile AIDS olmak ayný þey AIDS 10 olmadýðý gibi, her HIV pozitif olan kiþi AIDS tablosuna girecek diye bir durum yoktur. HIV bulaþtýktan sonra, AIDS hastalýðý belirtileri kiþinin yaþam koþullarýna ve vücut direncine göre, 3-5 yýl hatta bazen daha uzun süre sonra ortaya çýkar. Bulaþma yollarý Kan yolu Cinsel iliþki Anneden bebeðe gebelik, doðum ya da emzirme sýrasýnda bulaþabilir. Kesin taný kan testi ile konmaktadýr. Bu nedenle evlenecek çiftler evlilik öncesi mutlaka AIDS testi yaptýrmalýdýrlar. Hemen hemen tüm devlet ve üniversite hastanelerinde testi yaptýrabilirsiniz. Ayrýca pek çok özel hastanede ve laboratuvarda da Eliza testi yapýlmaktadýr. Kendi
isminizi söylemek zorunda deðilsiniz. Hiçbir özel hastane ya da laboratuvarýn nüfus cüzdanýnýzý ya da fotokopisini isteme hakký yoktur. Saðlýk Bakanlýðý'nýn da bu konuda genelgesi bulunmaktadýr. Korunma yollarý Kan nakli sýrasýnda, AIDS testi yapýlmamýþ kontrolsüz kan asla kullanýlmamalýdýr Kullanýlmýþ ve dezenfekte edilmemiþ þýrýnga, iðne, cerrahi aletler, jilet, makas, diþ hekimliði aletleri, akupunktur iðneleri kesinlikle kullanýlmamalýdýr. HIV her türlü cinsel iliþki ile bulaþýr. Güvenli cinsel yaþam kurallarýna uyulmasý HIV'in cinsel yolla bulaþmasýný büyük oranda engeller. Cinsel iliþkide "koruyucu kýlýf" (prezervatif, kondom, kaput) kullanýlmasý, güvenli cinsel yaþamýn ilk þartýdýr. Kurulan cinsel iliþkinin tehlikeli olmayacaðý düþünülse bile prezervatif kullanýmý ihmal edilmemelidir. HIV pozitif olan kiþi kendisini ve cinsel eþini korumak için her türlü cinsel iliþkisinde prezervatif kullanmalýdýr. Gebelikten korunma Ç ocuk sahibi olma kararýnýn sizin elinizde olduðunu asla unutmayýn. Biliyorsunuz ki; yaðmur da Tanrýnýn rahmetidir, ama bizler yaðmurdan korunmak için þemsiye kullanýrýz. Ýsterseniz yaðmura þemsiyesiz yakalananlardan olmayabilirsiniz. Bunun için tedbir aldýðýnýz gibi istenmeyen gebelikten korunabilirsiniz. Gebelikten korunmak için herhangi bir yöntem kullanmadan cinsel iliþkide bulunan kadýnlarýn % 80-90'ý bir yýl içinde gebe kalýr. Bu nedenle eðer evlenince hemen bebek istenmiyorsa mutlaka etkili bir gebelikten korunma yöntemi kullanýlmalýdýr. Aile planlamasý, ailelerin istedikleri zamanda ve istedikleri sayýda çocuk sahibi olabilmeleridir. Bu hizmet ailedeki kiþi sayýsýnýn azaltýlmasý anlamýna gelmez. Önemli olan ailelerin bilinçli olarak, sorumluluk taþýyarak karar vermeleri sonucu istenmeyen gebeliði önler. Aþýrý doðurganlýðý önle- 11
yerek anne ve bebeðin saðlýðýný korur. Gebeliðin aile için en uygun zamanda ve annenin doðum için en uygun yaþta olmasýný saðlar. Evlilikte cinsel yaþamýn saðlýklý sürdürülmesini temin eder. Mutlu ve saðlýklý aileler topluma ruhen, bedenen ve sosyal yönden saðlýklý çocuklar yetiþtirirler. Saðlýklý nesiller ise ileride saðlýklý bir toplum demektir. Bu nedenle istenmeyen gebelikleri önlemek için çiftler (kadýn ve erkek) gebeliði önleyici yöntemlerden kendilerine uygun gelen bir yöntemi düzenli bir þekilde kullanmalýdýrlar. Pek çok korunma yöntemi arasýndan size en uygun olanýný seçmek için, saðlýk ocaklarýna, devlet hastaneleri ve üniversite hastanesinin aile planlamasý polikliniklerine, ana çocuk saðlýðý ve aile planlamasý merkezlerine, aile hekiminize veya bir kadýn hastalýklarý ve doðum uzmanýna baþvurabilirsiniz. Gebelikten korunma yöntemleri þunlardýr. Doðum kontrol haplarý Kadýnda doðal olarak bulunan kadýnlýk hormonlarýndan ikisini (östrojen ve progesteron) içerir. Her gün düzenli olarak bir hap alýnmasý sonucu kadýnda yumurtlama ve döllenme meydana gelmez. Doðru kullanýldýðýnda çok etkilidir. Tercihen ilk baþlama adetin ilk günü alýnmaya baþlanmalýdýr. Adet öncesi gerginliði ve adet sancýlarýný önler. Rahim ve yumurtalýk kanserlerine karþý koruyucudur. Adet kanamalarýnýn miktarýný azalttýðýndan bu nedenle oluþabilecek kansýzlýða karþý koruyucu etkileri vardýr. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV- AIDS, sarýlýk, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korumaz. Hap kullanýmý býrakýlýr býrakýlmaz gebelik meydana gelebilir. 12
Doðum kontrol iðneleri Bir veya üç aylýk iðneler þeklindedir. Bir aylýk iðneler, doðum kontrol hapýnýn iðne þeklidir. Ayda bir saðlýk kuruluþunda vurulmasý gerekmektedir. Üç aylýk iðneler, kadýnda doðal olarak bulunan kadýnlýk hormonlarýndan yalnýzca birini (progesteron) içerir. Özellikle rahim aðzý salgýsýný kalýnlaþtýrarak ve çok az oranda yumurtlamayý baskýlayarak gebelikten korur. Doðru kullanýldýðýnda çok etkilidir. Adetin ilk yedi günü içinde tercihen ilk günü uygulanýr. Ara kanamalarý olabilir ve uzun kullanýldýðýnda kullaným sýrasýnda adet görülmeyebilir. Anne sütünü etkilemediði için emziren kadýnlar da kullanabilir. Ýðneler kesildikten sonra, tekrar gebe kalmak, ortalama dokuz ay gecikebilir. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV - AIDS, Hepatit-B, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korumaz. Deri altý kapsülü (Ýmplant) Kolun iç kýsmýna yerleþtirilen ve kibrit çöpü büyüklüðünde silikon çubuklardýr. Kadýnda doðal olarak bulunan kadýnlýk hormonlarýndan yalnýzca birini (progesteron) içerir. Yumurtlama ve döllenmeyi önler. Türüne göre üç ya da beþ yýl boyunca gebelikten korur. Çok etkilidir. Gebelik þüphesi olmayan herhangi bir günde, tercihen adetin ilk yedi günü içinde uygulanýr. Adet kanamasý miktarýnda azalma, ara kanamalar ve lekelenmeye neden olabilir. Anne sütünü etkilemediði için emziren kadýnlar da kullanabilir. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV - AIDS, Hepatit-B, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korumaz. Rahim içi araçlar (Spiral) Rahim içine yerleþtirilen küçük plastik bir araçtýr. Bakýr ve hormon içeren tipleri vardýr. Döllenmeyi önler. Çok etkilidir. 10 yýla kadar koruyan bakýrlý tipleri vardýr. Kadýnýn gebe olmadýðýndan emin olunan herhangi bir zamanda uygulanabilir. Uygulama sýrasýnda adetli olmak gerekli deðildir. Çýkartýldýðýnda hemen gebe kalýnabilir. Ýlk aylarda lekelenme, adet miktarýnda artma veya adet süresinde uzamaya, adet sancýsýna neden ola- 13
bilir. Anne sütünü etkilemediði için emziren kadýnlar da kullanabilir. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV- AIDS, hepatit-b, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korumaz. Kurallarýna göre uygulandýðýnda enfeksiyona neden olmaz. Kondom (Kaput, prezarvatif, kýlýf) Erkekler tarafýndan kullanýlmak üzere bir çeþit lastikten yapýlmýþ çok ince ve esnek bir kýlýftýr. Cinsel iliþki sýrasýnda, meni içindeki erkek tohum hücrelerinin (sperm) kadýnýn vajinasýna geçmesini engeller. Doðru kullanýldýðýnda oldukça etkilidir. Her cinsel iliþki için YENÝ, KULLANILMAMIÞ BÝR KILIF kullanýlýr. Kýlýf sertleþmiþ erkeklik organýna, kadýnýn haznesine HÝÇ TEMAS ETMEDEN ÖNCE takýlýr. Boþalma sonrasý erkeklik organý gevþemeden çýkartýlmalýdýr. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV - AIDS, Hepatit-B, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korur. Hiç bir yan etkisi yoktur. Diyafram Ýnce lastikten yapýlmýþ, rahim aðzýný örten kubbe þeklinde bir araçtýr. Erkek tohum hücrelerinin (sperm) hazneden (vajinadan, döl yolundan) rahme geçmesini engeller. Doðru kullanýldýðýnda oldukça etkilidir. Cinsel iliþkiden önce yerleþtirilir ve iliþkiden en erken altý saat sonra çýkarýlýr. Doðru kullanýlýrsa, ayný diyafram yýkanýp kurulanarak iki yýl süreyle kullanýlabilir. Anne sütünü etkilemediði için emziren kadýnlar da kullanabilir. Bazý cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlara karþý koruyucudur. Kadýn Kondomu Ýnce, þeffaf, yumuþak plastikten yapýlmýþ, uçlarý halka ile gerilmiþ kýlýf þeklinde bir araçtýr. Cinsel iliþki öncesinde, kadýnýn haznesine yerleþtirilir. Cinsel iliþki sýrasýnda, meni içindeki spermlerin kadýnýn vajinasýna dökülmesini engeller. Spermisitle birlikte ve doðru kullanýldýðýnda oldukça etkilidir. Her cinsel iliþkide yeni bir kadýn kondomu kullanýlmalýdýr. Anne sütünü etkilemediði için emziren kadýnlar da kullanabilir. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV - AIDS, Hepatit - B, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korur. Hiçbir yan etkisi yoktur. 14
Spermisitler (Sperm yok ediciler) Kadýnýn vajinasýna konularak uygulanan jel, fitil ve köpüren tabletlerdir. Tabletlerin erimesi için cinsel iliþkiden 10-15 dakika önce vajinanýn derinine uygulanmalarý gerekir. Etkisini tam gösterebilmesi için cinsel iliþkiden sonra da en az 6 saat vajina hiçbir sebeple yýkanmamalýdýr. Vajinanýn doktor tarafýndan önerilmedikçe, herhangi bir sebepten yýkanmasý doðal korunmasýný bozarak enfeksiyonlarýn oluþma riskini artýracaðýndan kesinlikle önerilmez. Erkek tohum hücrelerini vajina içinde etkisiz hale getirerek gebeliði önler. Doðru kullanýldýðýnda oldukça etkilidir. Her cinsel iliþki için uygulama tekrarlanmalýdýr. Anne sütünü etkilemediði için emziren kadýnlar da kullanabilir. Bazý cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlara karþý koruyucudur. Kadýnda tüplerin baðlanmasý (Tüp Ligasyonu) Artýk çocuk istemeyen çiftlerde, kadýnlarýn yumurtalýk kanallarýnýn - tüplerin ameliyatla baðlanmasýdýr. Tüpler baðlandýðý için yumurta, erkek tohum hücresi (sperm) ile karþýlaþmaz. Böylece döllenme engellenir. Gebelik þüphesi olmayan herhangi bir zamanda, kadýn evli ise kendisinin ve eþinin yazýlý onayý ile yapýlýr. Çok etkilidir. Cinsel arzu, yeterlilik ve doyumda, adet kanamalarýnda hiçbir deðiþikliðe yol açmaz. Hastanede yatmayý gerektirmez. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV - AIDS, hepatit-b, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korumaz. 15
Erkekte kanallarýn baðlanmasý (Vazektomi) Artýk çocuk istemeyen çiftlerde, erkeklerin tohum (sperm) kanallarýnýn baðlanmasýdýr. Kanallar baðlandýðý için erkek tohum hücreleri (spermler) boþalma sývýsýna geçmez. Böylece döllenme engellenir. Koruyuculuðun baþlamasý hemen gerçekleþmez. Ýlk 20 boþalmada ya da yaklaþýk 2 ay süreyle kondom (prezervatif, kýlýf) gibi ek bir yöntem kullanýlmalýdýr. Çok etkilidir. Cinsel arzu, yeterlilik ve doyumda, erkeklik organýnýn sertleþmesinde hiçbir deðiþikliðe yol açmaz. Erkek evli ise kendisinin ve eþinin yazýlý onayý ile yapýlýr. Cilt kesilmeden ve dikiþsiz olarak yapýlabilir. Hastanede yatmayý gerektirmez. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV - AIDS, hepatit-b, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korumaz. Doðal korunma yöntemleri 1Doðurganlýk belirtilerine dayalý yöntemler Kadýnýn doðurgan olduðu yumurtlama dönemlerinin belirlenerek bu süre içinde cinsel iliþkide bulunulmamasý temeline dayanýrlar. Rahim aðzýndan gelen akýntýnýn tipi ve miktarý, rahim aðzýnýn sertliðinde ve düzeyindeki deðiþiklikler ve vücut sýcaklýðý deðiþimleri deðerlendirilerek kadýn tarafýndan uygulanýr. Emzirme, menopoz ve hormon kullanýmýný izleyen sürelerde doðurganlýk belirtilerini saptamak zor olabilir. Doðal aile planlamasý yöntemlerini etkili bir biçimde kullanabilmek için iyi bilgilendirilmiþ ve bu konuda eðitilmiþ olmak gerekir. Cinsel yolla bulaþan enfeksiyonlardan (HIV - AIDS, hepatit-b, frengi, bel soðukluðu, klamidya gibi) korumaz. Hiçbir yan etkisi yoktur. 2Emzirme ile korunma (Laktasyon Amenoresi) Doðumdan sonra, ilk altý ay boyunca anne, bebeðini sadece anne sütü ile sýk aralarla, günde toplam en az 16
60 dakika süreyle emzirerek beslediði takdirde, annede yumurtlama gerçekleþmeyebilir. Bu durumda cinsel iliþki olsa dahi gebelik oluþmaz. Bu süre sýrasýnda adet kanamasý görülür, ek gýdaya geçilir ya da anne emzirmeyi keserse bu yöntemin koruyuculuðu çok azalýr. Emzirme ile korunmanýn doðumu izleyen ilk altý aydan sonra mümkün olmayacaðý bilinmeli ve daha bu süre bitmeden mutlaka etkili bir biçimde gebelikten korunmalýdýr. 3Geri çekme (Dýþarý boþalma) Cinsel iliþki sýrasýnda, boþalma olmadan önce, erkeðin penisini (erkeklik organýný) kadýnýn vajinasýndan (haznesinden) çýkararak dýþarýya boþalmasýdýr. Etkililiði tamamen kullanýcýya baðlýdýr, her çift baþarýyla uygulayamaz. Bu yöntemin doðru uygulanabilmesi ve cinsel iliþkinin olumsuz etkilenmemesi için iki tarafýnda bu konuda istekli ve kesin kararlý olmasý gerekir. Ülkemizde en yaygýn kullanýlan yöntemdir. Etki derecesi sýnýrlý olduðundan istenmeyen gebelikler en çok bu yöntemle korunan çiftlerde meydana gelmektedir. Acil korunma Yine de; korunmasýz cinsel iliþkide bulunduysanýz ya da bir korunma yöntemi kullanýrken beklenmedik bir durumla karþýlaþýrsanýz ve gebe kalmak istemiyorsanýz acil önlem alabilirsiniz. Bunun için cinsel iliþkiden sonraki ilk üç gün (72 saat) içinde aile planlamasý hizmeti sunan bir saðlýk kuruluþuna baþvurmalýsýnýz. On iki saat arayla, iki kez olmak üzere, içindeki hormon miktarýna göre belirlenen adette hap içerek ya da ilk beþ gün içinde rahim içi araç uygulanarak korunabilirsiniz. Bu durumda ne kadar erken baþvurursanýz o kadar etkili korunma saðlarsýnýz. Ýliþki sonrasý hapla korunma, kadýnýn adet düzeninin doðal seyrini etkilediðinden sýk sýk baþvurulacak bir yöntem deðildir. Ancak beklenmedik durumlarla (kondomun yýrtýlmasý, hapýn unutulmasý, doðal yöntem kullanýrken hata, tecavüze uðrama vb.) karþýlaþýldýðýnda kullanýlabilir. 17
Gebelik veya hamilelik, erkekten gelen sperm (erkek tohum hücresi) ile kadýnýn yumurtalýklarýndan atýlmýþ olan yumurtanýn döllenmesinden doðuma kadar geçen 40 haftalýk (280 gün) döneme verilen isimdir. Gebelik her kadýnýn yaþayabileceði fizyolojik bir olaydýr. Fizyolojik olarak gebeliði yaþayan kadýn olmasýna raðmen, yakýn çevrede bulunanlar özellikle baba adaylarý da etkilenmektedir. Gebelik dönemi aile için bir kriz dönemidir. Bu dönemden sonra aile daha da olgunlaþýr. Anne baba olma insan yaþamýnýn en önemli kararlarýndan biridir. Artýk kadýn ve erkek çocuksuz olduklarý döneme geri dönememektedirler. Bu nedenle doðru zamanda anne baba olunmalýdýr. Eðer evliliðin baþýnda gebe kalýnmak istenmiyorsa, gebelikten korunmak için mutlaka bir gebelikten korunma yöntemi kullanýlmalýdýr. Eðer bebek dünyaya getirmek istiyorsanýz, öncelikle gebe kalmadan önce bir saðlýk taramasý yaptýrmalýsýnýz. Bölgenizdeki en yakýn saðlýk kuruluþundan yardým alabilirsiniz. Gebelik 18 Kan grubu uyuþmazlýðý Kan uyuþmazlýðý kan grubu ile deðil kanýnýzdaki Rh faktörü ile ilgilidir. Yalnýzca kadýnýn Rh (-), erkeðin ise Rh (+) olduðu durumda, eðer bebeðin kan grubu Rh (+) olmuþ ise anne ile bebeðin arasýndaki kan baðý nedeniyle bebekten anneye geçen alyuvarlar belli bir oraný geçtiðinde annenin kanýnda bu duruma karþý antikor(anne kaný duyarlý hale gelir) oluþur. Oluþan bu antikor göbek kordonu yoluyla bebeðe geçer ve bebeðin kanýndaki alyuvarlarý parçalar. Bu da bebekte hýzlý bir alyuvar yýkýmýna ve dolayýsýyla anne karnýndaki bebekte aþýrý