MEYDAN KONTROL KULE EĞİTİMİNDE ÜÇ BOYUTLU SİMÜLASYON KULLANIMI Suat Uslu (a), Cemal Yeşil (b) (a) Anadolu Üniversitesi Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi, suslu@anadolu.edu.tr (b) Anadolu Üniversitesi Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi, cemalyesil@anadolu.edu.tr ÖZ Günümüzde teknolojinin ilerlemesi birçok çalışma alanını etkilediği gibi havacılık ve havacılığa yön veren insan kaynağının eğitiminde de etkisini göstermektedir. Gelecekte Hava Trafik Kontrolörü olarak görev yapacak öğrencilerin yetiştirilmesinde gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılması için teorik derslerin yanı sıra uygulamalı derslerin de verilmesi gerekmektedir. Bu amaçla simülasyonun Hava Trafik Kontrol eğitiminde kullanılması, öğrencilerin havaalanlarındaki gerçek trafik operasyonlarını daha iyi kavrayabilmesini ve yeteneklerinin geliştirilmesini sağlamaktadır. Bu çalışmada, hava trafik kontrol eğitiminde özellikle uygulamalı dersler arasında çok önemli bir yeri olan Meydan Kontrol Simülasyonu ayrıntılı biçimde incelenecektir. Anadolu Üniversitesi, Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi, Hava Trafik Kontrol Bölümü nde yürütülmekte olan Meydan Kontrol Simülasyonu Dersinde kullanılan üç boyutlu 360 simülatör ve bu simülasyon eğitimiyle öğrencilere verilen temel trafik kontrol yöntemlerinin yanı sıra birden fazla havaalanı için yapılan paralel pist operasyonları, düşük görüş operasyonları ve olağanüstü operasyonlarla ilgili eğitimler anlatılacaktır. Öğrencilere gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılması için kullanılan çeşitli simülasyon teknikleri açıklanacaktır. Aynı zamanda simülasyon eğitimiyle öğrencilere kazandırılan takım çalışması yeteneği ve gelecekte görev alacakları havaalanlarına uyum sürelerinin kısaltılması ile ilgili verilen eğitimler üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Eğitim Simülatörleri, Havacılık, Hava Trafik Kontrol, Meydan Kontrol, Simülasyon
USE OF THREE DIMENSIONAL SIMULATION FOR AERODROME CONTROL TOWER TRAINING ABSTRACT Today, as the advancement of technology affects many field, it shows the effect of aviation and training of the human resources that guiding the aviation. Training of students will serve as air traffic controllers in the future, it must be given in the theoretical as well as practical lessons to gain the necessary knowledge and skills. In this purpose use of simulation in air traffic control training, students better able to understand real traffic operations at airports and it allows students to develop the ability. In this study, aerodrome control simulation that is a very important role in air traffic control training, especially in practical courses will be examined in detail. Three dimensional 360 simulator used in the Aerodrome Control Simulation Course in Anatolian University, Faculty of Aeronautics and Astronautics, Air Traffic Control Department and with this simulation training given to students basic traffic control procedures, as well as the parallel runway operations for more than one airport, low visibility operations and training related to emergency operations will be described. Various simulation techniques in order to gain the necessary knowledge and skills to students will be explained. At the same time, it will focus on the teamwork skills gained by students with simulation training and training with related to shortening the adaptation period of students to airport that they will serve in the future there. Keywords: Aerodrome Control, Air Traffic Control, Aviation, Simulation, Training Simulators. 1. GİRİŞ Benzetim adı da verilen simülasyon eğitiminde, yapılan işin özünü oluşturan mekanik bir araç yani simülatör kullanılır. Örneğin sürücü eğitimlerinde dershane içinde kullanılan otomobil kabinleri bir simülatördür. Sürücü adayı bu mekanik araç içinde otomobil kullanmayı teorik anlamda öğrenir. Simülasyon eğitimlerinin daha gelişmiş şeklinde ise mekanik simülatörlerin yerini bilgisayarlar alır. Bilgisayar ağırlıklı simülasyonlar karar verme yeteneğini geliştirmede oldukça etkilidirler [1]. Simülasyon; gerçek dünya ile ilgili süreçleri ve olayları, belirli bir veri setinin yüklenmesi ile bilimsel olarak çalışmak için kullanılan, karmaşık bir sistem olarak adlandırılan süreçtir. Veri setinin yüklenmesi, sistem davranışlarının yerini nasıl aldığını anlamak için deneme amaçlı kullanılan bir modelden oluşur. Matematiksel ve mantıksal ilişkileri ele alır.
Simülasyonun sayısız ve çeşitli uygulama alanlarından bazıları şunlardır [2]; Üretim sistemlerini tasarlamak ve analiz etmek, Bir bilgisayar sistemi için yazılım ve donanım gereklerini değerlendirmek, Yeni askeri silah sistemlerini ve taktiklerini değerlendirmek, Envanter sistemi için tedbirleri belirlemek, Otobanlar, havaalanları, metrolar ve limanlar gibi ulaşım tesislerini tasarlamak ve üzerinde çalışmak, Hastane, postane veya hızlı yemek restoranları gibi hizmet kuruluşları için tasarımları değerlendirmek, Finansal veya ekonomik sistemleri analiz etmek, İş gücü oluşturmak için eğitim amaçlı kullanmak. 2. HAVA TRAFİK KONTROL EĞİTİMİNDE SİMÜLASYON KULLANIMI Hava trafik kontrol hizmetinin sağlanmasında önemli yeri olan hava trafik kontrolörlerinin istenilen niteliklere ulaşmasında, simülasyon uygulamaları önemli işlevleri yerine getirmektedir. Hava trafik kontrol eğitiminde simülasyon, öğrencilerin belirli hava trafik operasyonlarını anlayabilmelerine ve gelecekteki mesleki çalışma alanlarını tecrübe etmelerine olanak sağlamaktadır. Bu çalışma alanları; saha kontrol merkezleri, yaklaşma kontrol ofisleri ve meydan kontrol kuleleridir. Ayrıca, hava trafik kontrol açısından operasyonları ilgilendiren yaklaşma prosedürleri (yöntemleri), pist meşguliyet süreleri, hava sahası ve havaalanı kapasitesi, havaalanı tasarımı gibi konuları araştırmak ve ilişkiler kurarak analizler yapmak için de simülasyon kullanılmaktadır. Bu çalışmanın temel konusu olan meydan kontrol kulesi simülasyon eğitimi, hava trafik kontrol eğitiminin bir parçası olduğu için, bundan sonraki bölümde hava trafik kontrol ve meydan kontrol hizmeti hakkında kısa açıklamalar yapılacaktır. 2.1. Hava trafik kontrol Zaman içinde belirli bir anda belirli yönlerde giden ulaşım taşıtları ve bunların içinde bulunduğu ulaşım koşullarına trafik denir [3]. Hava trafiği ise; uçuştaki veya bir hava meydanının manevra sahasındaki bütün uçaklardır [4]. Meydan manevra sahası; bir meydanın apronlar hariç uçakların kalkış, iniş ve taksi hareketleri için kullanılan kısmıdır [5]. Hava trafik kontrol hizmeti; uçaklar arasındaki çarpışmaları ve uçaklarla manevra sahası üzerindeki mânialar arasındaki çarpışmaları önlemek ve düzenli ve hızlı bir hava trafik akışı sağlamak amaçlarıyla verilen bir hizmettir [6].
2.2. Hava trafik kontrolün bölümleri Hava trafik kontrol hizmeti; meydan kontrol hizmeti, yaklaşma kontrol hizmeti ve saha kontrol hizmeti olmak üzere üç tip hizmetten oluşur [7]. Yukarıdaki hizmetleri veren üniteler birbirleriyle koordineli olarak çalışırlar ve uçaklar seyrüseferlerini yaparken bu ünitelerin kontrolü altındadırlar. Meydan kontrol ünitesinin kontrolünde kalkış yapan bir uçak belirli bir yer, zaman veya irtifada sırasıyla yaklaşma kontrol ve saha kontrol ünitesinin sorumluluğuna girer. Bir meydana inişe gelen bir uçak ise yine sırasıyla saha kontrol, yaklaşma kontrol ve meydan kontrolün sorumluluğuna girer yani bu üniteler uçağa sırasıyla hizmet verirler (Şekil 1). Şekil 1. Hava trafik kontrolde sorumluluk alanları Bu çalışmanın konusu meydan kontrol kulesiyle ilgili olduğu için bundan sonraki bölümde meydan kontrol hizmeti üzerinde durulacak, yaklaşma ve saha kontrol hizmetlerine değinilmeyecektir. 2.3. Meydan kontrol kulesi ve meydan kontrol hizmeti Bir meydanın manevra sahası üzerindeki bütün trafik ve meydan civarında uçan bütün uçaklar meydan trafiğini oluşturur. Bir uçak meydan turuna girerken, meydan turunda iken veya meydan turunu terk ederken meydan civarında kabul edilir. Meydan kontrol hizmeti; meydan trafiği için verilen hava trafik kontrol hizmetidir. Bu hizmet, meydan kontrol kulesi (TWR) tarafından verilir. Başka bir ifadeyle, meydan kontrol kulesi meydan trafiğine hava trafik kontrol hizmeti sağlamak için tesis edilmiş bir ünitedir [6]. Şekil 2 de tipik bir meydan kontrol kulesi görülmektedir. Meydan kontrol kuleleri meydan üzerindeki ve civarındaki trafiğin emniyetli, düzenli ve hızlı akışını sağlamak ve; 1. Kontrol kulesinin, meydan trafik paternlerini de kapsayacak şekilde belirlenmiş olan sorumluluk sahası içinde uçan uçaklar, 2. Manevra sahası üzerinde hareket eden uçaklar, 3. İniş ve kalkış yapan uçaklar, 4. Manevra sahası üzerinde hareket eden uçaklarla araçlar,
5. Manevra sahası üzerindeki uçaklarla bu sahadaki mânialar arasındaki çarpışmaları önlemek amacıyla kontrolü altındaki uçaklara bilgiler ve izinler yayınlamakla sorumludur [8]. Şekil 2. Meydan kontrol kulesi [9] Yaklaşma ve saha kontrol hizmetinden farklı olarak meydan kontrol hizmetinde hava trafik kontrolörü sadece gözüyle görebildiği uçaklara hizmet verebilir. Meydan kontrol kulelerinde görevli olan hava trafik kontrolörleri (meydan kontrolörleri), manevra sahasındaki uçaklar, araçlar ve personel de dâhil olmak üzere, meydan üzerindeki ve meydan civarındaki uçuşla ilgili görülebilir bütün hareketleri sürekli gözetim altında tutmakla ve bu trafiği ilgili hava trafik kurallarına göre kontrol etmekle sorumludur [8]. Trafik bakımından kalabalık meydanlarda, meydan kontrol hizmetinin verilmesindeki sorumluluk hava kontrol pozisyonu (kule-tower) ve yer hareket kontrol pozisyonu (ground control) olarak paylaştırılabilir. Bu durumda hava kontrol pozisyonu; 1. Meydan çevresinde meydan turunda olan uçaklara ve 2. Kalkış ve iniş yapan uçaklara meydan kontrol hizmeti vermekle sorumludur. Yer hareket kontrol pozisyonu ise, kullanılan (aktif) pist ve bu piste giriş noktaları (bekleme noktaları) hariç; 1. Manevra sahası üzerinde hareket eden uçaklara ve 2. Manevra sahası üzerinde hareket eden araçlara meydan kontrol hizmeti vermekle sorumlu olur [10].
Bazı meydanlarda, bu pozisyonlara ek olarak dağıtım (delivery) pozisyonu da bulunabilir. Bu durumda hava trafik kontrol izinleri, dağıtım pozisyonundaki kontrolör tarafından uçaklara bildirilir. Hava trafik kontrol izni (ATC: Air Traffic Control clearance); bir uçağa, bir hava trafik kontrol birimi tarafından, belirtilen şartlar altında uçması için verilen yetkidir [4]. Örneğin; kalkış sonrası izlenecek uçuş yolu ve tırmanılacak uçuş seviyesi bilgilerini içeren talimatlar gibi. Meydan trafiğinin kontrolünde başlıca iki patern vardır. Bunlar; 1. Meydan taksi paterni ve 2. Meydan trafik paternidir (meydan turu) (Şekil 3). Meydan taksi paterni; belirli rüzgâr koşulları süresince manevra sahası üzerindeki uçaklar için belirlenmiş yoldur. Meydan trafik paterni; bir meydanın çevresinde uçan uçakların akışı için belirlenmiş yoldur [8]. 4 3 Kullanılan Pist 5 2 Taksi Yolu Taksi Yolu Apron 1 6 Şekil 3. Taksi ve Trafik Paterninde Uçakların Kritik Pozisyonları [8] Kalkış yapacak uçaklar ve inişini tamamlamış yani piste tekerlek koymuş olan uçaklar meydan taksi paterninde bulunurlar. İniş için meydana yaklaşan uçaklar ve kalkışını tamamlamış olan yani pistten tekerlek kesmiş ve pist sonunu kat etmiş uçaklar ise meydan trafik paterninde (meydan turunda) bulunurlar. Kısaca, yerdeki uçaklar taksi paterninde, havadaki uçaklar ise trafik paternindedirler. Meydan taksi ve trafik paternlerindeki uçakların Şekil 3 de rakamlarla gösterilen pozisyonları, meydan kontrol kulesi tarafından ışık işaretleriyle ya da radyo (telsiz) ile gönderilen izinleri aldıkları yerlerdir. Doğru izinlerin verilebilmesi için uçaklar bu pozisyonlara yaklaşırken meydan kontrolörleri tarafından dikkatle izlenirler [8].
Şekil 3'de rakamlarla gösterilen pozisyonlarda meydan kontrol kulesi tarafından uçaklara verilen izinler şunlardır [8]; Pozisyon 1: Kalkacak uçağın kullanılan pist başına taksi için izin istediği yerdir. Bu pozisyonda meydan kontrolörü tarafından pilota kullanılan pist bildirilir ve taksi izni verilir. Pozisyon 2: Bu pozisyonda uçağa kalkış izni verilir. Uçak piste girer ve kalkışını yapar. Ancak, problem olan trafik varsa (son yaklaşmada veya süzülüş bacağında iniş için yaklaşmakta olan uçak gibi), kalkacak uçak bu pozisyonda bekletilir. Burada normal olarak uçağın motorları yüksek güçte çalışıyor durumdadır. Pozisyon 3: Eğer 2 numaralı pozisyonda mümkün olmadıysa kalkış izni bu pozisyonda verilir. Pozisyon 4: İniş izni bu pozisyonda verilir. Pozisyon 5: Park sahasına veya hangara taksi izni bu pozisyonda verilir. Pozisyon 6: Eğer gerekiyorsa park bilgileri bu pozisyonda verilir. 3. MEYDAN KONTROL KULESİ SİMÜLATÖR EĞİTİMİ Bu bölümde, Anadolu Üniversitesi Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Hava Trafik Kontrol Bölümünde bulunan Meydan Kontrol Simülatörü ve bu simülatörde yürütülen eğitim incelenecektir. Meydan Kontrol Simülatöründe MicroNAV 3D BEST 360 simülatör kullanılmaktadır. Bu simülasyon sistemi içinde Antalya Havalimanı, İzmir- Adnan Menderes Havalimanı, İstanbul-Atatürk Havalimanı operasyonları 3. ve 4. dönem öğrencilerinin tecrübe etmesi için kullanılmaktadır. 3.1. Simülatörün genel yapısı Üç boyutlu 360 meydan kontrol simülatörü, 360 daire şeklindeki perdelere görüntü yasıtarak, gerçek bir kuleden bakıldığında görüntü nasılsa, aynı şekilde yansıtmaktadır. Kule ortamında dört pozisyon bulunmaktadır. Bu pozisyonlar istenildiğinde sisteme girilerek yer değiştirilebilmektedir. Kule pozisyonu olarak kullanılan bir pozisyon başka bir zaman yer kontrol pozisyonu olarak da kullanılabilmektedir. Simülatörde kule ortamı ve pilot ortamı olmak üzere iki ortam mevcuttur. Kule ortamı üst katta daire şeklinde olan bir ortam, pilot ortamı ise alt katta ayrı bir oda olarak yer almaktadır. Sistem içinde aynı anda dört pilot ve dört öğrenci çalışabilmektedir. Sistemin yapısı Şekil 4 de gösterildiği gibidir;
Şekil 4. Simülatörün yapısı [11] Öğrenci kule ortamına girdiğinde hangi havalimanı ile çalışılıyorsa (örneğin Antalya Havalimanı), o havalimanındaki apron, park yerleri, pistler, uçakların performanları, meteorolojik olaylar (kar, yağmur, sis, bulut vb.) ve olağanüstü durumların (uçakta yangın, patlama, iniş takımlarının açılmaması vb.) görüntüsünü gerçeğine çok yakın bir şekilde izlemekte ve uygulama yapabilmektedir. Her pozisyona bir pilot ve kontrolör ataması yapılmaktadır. Örneğin kule pozisyonu için bir pilot ve kontrolör, yer hareket kontrol pozisyonu için bir pilot ve kontrolör ve dağıtım pozisyonu için bir pilot ve kontrolör görevlendirilmektedir. Pozisyonlardaki görevlilerin (öğrencilerin) hepsi kendi pozisyonlarına verilen frekanslarda ve aynı anda çalışmaktadırlar. Simülatör sistemi, yukarıda anlatılan tüm bileşenleriyle birlikte, gerçek havaalanlarındaki operasyonların senaryolar kurgulanarak uygulanmasına olanak tanımaktadır. 3.2. Simülatör eğitim uygulamaları Anadolu Üniversitesi Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Hava Trafik Kontrol Bölümünde eğitim, İngilizce hazırlık sınıfı hariç 8 yarıyıldan oluşmaktadır. Eğitimin sonunda öğrenciler hava trafik kontrolörü olarak mezun olmaktadırlar. Meydan kontrol kulesi simülasyon eğitimi 3. ve 4. yarıyılda verilmektedir. 3. yarıyılda verilen ilk eğitimde, Şekil 5 de meydan haritası verilen Antalya Havalimanı birebir esas alınmaktadır.
Şekil 5. Antalya Havalimanı Meydan Haritası [7] Öğrenciler meydan kontrol ayırma kurallarını ve Antalya Havalimanı paralel pist operasyonlarını uygulamalı olarak simülatör ortamında tecrübe etmektedirler. Uçaklara iniş, kalkış, taksi, meydan trafik paternine giriş talimatları vererek yönlendirmeler yapabilmektedirler. Aynı zamanda bağımsız paralel pist operasyonlarını uygulama imkânı bulabilmektedirler. Öğrenciler simülatör eğitiminin sağladığı avantajlardan yararlanarak gerçek hava trafiğindeki uçak performanslarını gözlemleyebilmekte ve uçaklar arasındaki görsel ayırmaları sağlayabilmektedirler. üç boyutlu 360 simülatör sayesinde gerçek bir havalimanındaki meydan kontrol kulesi ortamı oluşturulmaktadır. Öğrencilere gerçek bir meydan kontrol kulesi içinde çalışıyormuş hissi yaşatılmaktadır. Böylece öğrencilerin ileride mesleklerine olan ilgileri ve uyumları arttırılabilmektedir. Daha önce de değinildiği gibi MicroNAV BEST simülatörü iki farklı ortamdan oluşmaktadır. Bunlar; kontrolör ortamı ve pilot ortamıdır. Kontrolör ortamı; trafik yoğunluğuna bağlı olarak dört pozisyona kadar çıkmaktadır. Trafiğin yoğunluğuna göre pozisyonlar şu şekilde dağılım göstermektedir; 1. Dağıtım pozisyonu, 2. Yer (hareket) kontrol pozisyonu, 3. Kule pozisyonu. Şayet paralel pist operasyonu uygulanıyorsa ilave kule pozisyonu açılmaktadır.
Pilot ortamı için dağılım ise, her bir kontrolör pozisyonuna karşılık gelecek şekilde yapılandırılmaktadır. Dağıtım pozisyonu, kontrolörün hava trafik kontrol iznini ve motor çalıştırma iznini verdiği ve pilotun bu izinleri sisteme girdiği pozisyondur. Uçak bu pozisyonda ilgili izinleri aldıktan sonra, yer (hareket) kontrol pozisyonundaki telsiz frekansına devredilir. Yer kontrolörü, yer (hareket) kontrol pozisyonunun frekansına geçen uçağa, park yerinden çıkması için geri itme (pushback) ve ilgili pistin bekleme noktasına taksi yapması talimatı verir, pilot da bu talimatı sisteme girer. Yer kontrolörü, ilgili devir noktasında uçağı kule pozisyonunun frekansına devreder. Kule pozisyonuna devredilmiş uçak için, kule kontrolörü kalkış izni verir ve pilot verilen bu izni sisteme girer. Bu aşamaya kadar yapılan işlemler, kalkış uçakları için yapılan operasyon hareket tarzı olarak nitelendirilir. Geliş uçakları için yapılan operasyon hareket tarzında ise; belirli bir mesafede kule pozisyonunun frekansına çıkan uçağa kule kontrolörü tarafından iniş izninin verilmesiyle birlikte pilot iniş talimatını sisteme girer ve uçak iniş hareketini gerçekleştirir. Uçak iniş hareketini gerçekleştirdikten sonra kule pozisyonundaki kontrolör, pilota pisti terk etmesi ve yer kontrol pozisyonunun frekansına geçmesi için talimat verir ve bu talimat da pilot tarafından sisteme girilir. Yer kontrol frekansına geçen uçak için yer kontrolörü pilota park pozisyonuna gitmesine yönelik taksi talimatı verir. Taksi talimatını alan pilot bu talimatı sisteme girer. Yukarıda anlatılan kalkış operasyon hareket tarzı ile geliş operasyon hareket tarzı karma şekilde gerçekleştirilebilir. Öğrenciler bu safhadaki simülatör eğitiminde; birlikte çalıştıkları diğer pozisyonlarla koordinasyon sağlayabilmeyi, takım çalışması yapabilmeyi, İngilizce dilinde yapılan özel hava trafik konuşmalarını, telsiz kullanma tekniklerini ve meydan kontrolde kullanılan trafik ayırma kurallarını uygulamalı olarak öğrenmektedirler. Daha önce de belirtildi gibi, dört pozisyon eş zamanlı olarak farklı frekanslarda çalışabilmektedir. Bu da öğrencilerin farklı pozisyonlarda çalışarak, her pozisyonun kendine has özelliklerini ve iş akışını ayrıntılı bir şekilde öğrenmesine olanak tanımaktadır. 4. yarıyıldaki simülasyon çalışmalarında ise; Adnan Menderes Havalimanı ve Atatürk Havalimanı temel alınmaktadır. Adnan Menderes ve Atatürk Havalimanlarındaki yoğun trafik ve olağanüstü durumlar ile ilgili eğitim çalışması yapılmaktadır. Olağanüstü durumların simülatör ortamında uygulanmasının nedeni, öğrencilere gelecekte çalışma hayatlarında acil durumlarla karşılaştıklarında ne yapacaklarını öğretmektir. Böylece panik ve korkuya kapılmadan normal olmayan koşullarda trafiği idare edebilme bilgi ve becerisi kazandırılmaktadır. Hava trafik kontrolörlüğü gibi hayati öneme sahip mesleklerde, bilinmeyen ya da ilk defa karşılaşılan acil olaylarda korku ve panik hâkim olur. Korku ve panik ise hatalar
zincirinin meydana gelmesine neden olur. Bir hava trafik kontrolörü olağanüstü olayları ne kadar çok tecrübe eder ve bu durumlarda yapılması gerekenleri öğrenirse, korku ve paniğin yerini bilinç ve yapılması gereken hareket tarzı alır. Bu nedenle, üç boyutlu 360 simülatör ile öğrencilere olağanüstü durum yaşayan uçağın görüntüsü ve olağanüstü duruma müdahale edecek araçların (itfaiye, ambulans, takip et aracı) görüntüsü 10 adet projeksiyon aracılığıyla gerçeğe çok yakın bir şekilde yansıtılmakta ve gerçek bir meydan kontrol kulesi içinde çalışıyormuş hissi verilerek, trafiği yönetmeleri sağlanmaktadır. Çalışmalarda pilot olağanüstü (acil) durum içinde olduğunu rapor ettikten sonra, kontrolör pozisyonundaki öğrenci olağanüstü durumun tipi (motor kaybı, yangın, elektrik arızası, yakıt kritiği gibi), yolcu sayısı, tehlikeli madde taşıyıp taşımadığı gibi bilgileri alarak gerekli ünitelere aktarır. Olayla ilgili olarak yürütülen tüm faaliyetlerin zamanlarını (örneğin ambulans ya da itfaiye aracının olay yerine gittiği saat gibi) bir rapor halinde tutarak takip eder. Bu sırada hem olağanüstü durumdaki uçakla hem de diğer trafiklerle ilgilenir. 4. SONUÇ Simülasyonun çok çeşitli uygulama alanlarından biri de havacılıktır. Simülasyonun havacılıkta iş gücü oluşturmak için eğitim amaçlı kullanımı oldukça yaygındır. Özellikle pilot ve hava trafik kontrolörü yetiştirmede önemli bir yere sahiptir. Hava trafiğini kontrol eden hava trafik kontrolörlerine gerekli bilgi ve becerinin kazandırılabilmesi için simülatör kullanımı günümüzde kaçınılmaz hale gelmiştir. Bunun en önemli nedenlerinden biri, gerçek hava trafik sistemlerinin eğitim yapmaya uygun olmamasıdır. Hava trafik kontrolörlüğü gibi hayati öneme sahip mesleklerde gerçek çalışma ortamları eğitim amaçlı kullanılamamaktadır. Yapılan en küçük bir hata büyük can ve mal kayıplarına neden olduğundan ve hatanın telafisi bulunmadığından bu gibi mesleklerde deneysel ortamlar oluşturulamamaktadır. Hava trafik kontrolörü eğitiminde simülatör kullanımını zorunlu kılan bir diğer neden de, trafik yoğunluğu nedeniyle günümüzde hava trafik sistemlerinin oldukça karmaşık bir yapıya sahip olmalarıdır. Bu karmaşık yapının özellikle eğitimin ilk safhalarında öğrenci tarafından kolayca anlaşılması mümkün olmamaktadır. Eğitimde basit bir şekilde başlayıp giderek karmaşıklaşma ve zorlaşma yöntemi uygulanamamaktadır. Bununla birlikte arzu edilen amaçlar ve öğrenciye kazandırılmak istenen bilgi ve beceriler doğrultusunda daha önceden planlanan bir şekilde eğitimi sürdürmek olanaksızdır. Hava trafik kontrol eğitiminde simülasyon kullanımıyla, hava trafik faaliyetlerinin ve kontrol sürecinin işleyişi gösterilebilmekte ve bu süreçte ortaya çıkan sorunların çözüm yöntemleri öğrenciye uygulatılabilmektedir. Böylece öğrenciler gerçek çalışma alanlarıyla ilgili deneyimlere sahip olmaktadır. Bu çalışma alanlarından biri olan
meydan kontrol kule eğitiminde üç boyutlu simülasyon kullanımı oldukça önemli kazanımlar sağlamaktadır. Öğrenciler uçak tiplerini ve performanslarını görsel olarak tanıyabilmekte ve bunlara ilişkin meydan kontrol ayırma kurallarını uygulayabilmektedirler. Ayrıca hava trafik kontrol faaliyetlerinin yürütülmesinde en önemli araçlardan biri olan radyo-telefon haberleşmesini ve iki yollu (karşılıklı) haberleşme tekniklerini etkili bir şekilde kullanmaktadırlar. Görev yapacakları havalimanlarındaki takım çalışmasına benzer çalışmalar uygulanarak, ekip uyum süresi kısaltılmaktadır. Hemen her simülatör çalışmasında, ilişkili olduğu birim ya da pozisyonlarla sürekli koordinasyon halinde bulunduklarından, koordinasyonun önemi ve nasıl yapılacağı hakkında deneyim kazanmaktadırlar. Uçuşları olumsuz yönde etkileyen düşük görüş şartlarında gerçekleştirilen operasyonları, simülatör ortamında tecrübe etmektedirler. Ayrıca, bitirme tezlerine ilişkin konuların simülasyon uygulamalarını yapabilmektedirler. Örneğin; uçakların pist meşguliyet süreleri, meydan kapasitesi, gecikmeler ve hava trafik kontrolörü iş yükü gibi çok çeşitli konularda simülatörde çalışabilmektedirler. 5. KAYNAKÇA [1] Geylan, R. (1996), Personel Yönetimi, Birlik Ofset Yayıncılık: Eskişehir. [2] Law, A.M. ve Kelton, W.D. (1991), Simulation Modelling and Analysis, Second edition, McGraw-Hill: United States of America. [3] Saral, A.R. (1996), Hava Trafik Kontrolü Üretiminde Kalite, Havacılık Elektroniği Dergisi, (6). [4] ICAO-Annex 2. (2005), Rules of the Air, Tenth edition, ICAO Publication: Montreal. [5] ICAO-Annex 14. (2013), Aerodromes-Volume I, Sixth edition, ICAO Publication: Montreal. [6] ICAO-Annex 11. (2001), Air Traffic Services, Thirteenth edition, ICAO Publication: Montreal. [7] DHMİ-AIP. (2015), Aeronautical Information Publication, DHMİ Publication: Ankara. [8] ICAO-Doc.4444. (2007), Air Traffic Management-ATM/501, Fifteenth edition, ICAO Publication: Montreal. [9] Hava Savunma Okul Komutanlığı. (1995), Hava Trafik Kontrol ve GCA Operatörü Temel Eğitimi -Yaklaşma Kontrol (Radarsız), Hv. Tek. Ok. K.lığı Basımevi: İzmir. [10] Obe, A.F. (1985), International Air Traffic Control: Management of the World's Airspace, Pergamon Press Ltd.: United Kingdom. [11] MicroNAV. (2015), BEST-Beginning to End for Simulation and Training User Manual, England.