SAĞLIKTA DEĞERLEND ERLENDİRME RME TEKNİKLER KLERİ VE FARMAKOEKONOMİ Prof. Dr. Mehtap TATAR Hacettepe Üniversitesi Sağlık k Ekonomisi ve Sağlık k Politikası Araştırma rma ve Uygulama Merkezi (HÜSEP)
Gündem Sağlıkta paradigma değişimi imi ve tercih alanları Sağlık k ekonomisi, sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme ve farmakoekonomi Ekonomik değerlendirme erlendirme teknikleri Sağlık k teknolojisi değerlendirmede erlendirmede İngiltere örneği: NICE Türkiye de sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme H.Ü.. Sağlık k Ekonomisi ve Sağlık k Politikası Araştırma rma ve Uygulama Merkezi (HÜSEP)
Sağlıkta Paradigma Değişimi imi Hastalık odaklı Sağlık, fonksiyonellik ve iyilik hali odaklı Tıbbi bakım odaklı Sağlık bakımı odaklı Hekim hastalığın iyileştiricisi Hekim iyileştiriciliğinin yanı sıra sağlığın geliştiricisi Hastalık patolojik ve fizyolojik özelliklere göre ölçülür Yaşam kalitesi, fonksiyonellik ve iyilik hali kavramları
Sağlıkta Tercih Alanları Sağlık k mı, m, başka amaçlar mı? m Tıbbi bakım m mı, m, diğer sağlık k programları mı? Doktorlar mı, m, diğer hizmet sunucuları mı? Bugün n mü, m, yarın n mı? m Kimin hayatı?
Kimin Hayatı? Fatma Nine Yaş: : 65 Kalça a kemiği i kırıkk Yalnız z yaşı şıyor
Kimin Hayatı? Zeynep Yaş: : 6 Lösemili Tedavi sonrası iyileşme şansı: : %50
Kimin Hayatı? Ali Bey Yaş: : 45 Tüberküloz Evli, 2 çocuklu
Kimin Hayatı? Canan Hanım Yaş: : 35 HIV/AIDS Pozitif
Kimin Hayatı?
Para DünyanD nyanın n Dönmesini D Sağlar Hangi Yöne, Y Kim Karar Verecek? İnançlar ve Değer Yargıları Toplumsal Beklentiler Toplumsal Tercihler Lobiler, Çıkar Grupları Bilgi ve Kanıtlar Politik Çevre
Kaynaklar ve Sağlık k Kazanımlar mları Kaynaklar Girişim A Girişim B Sağlık kazanımı Sağlık kazanımı Sağlık kazanımı = Yaşam beklentisi (mortalite)? Morbidite? Yaşam kalitesi?
Gündem Sağlıkta paradigma değişimi imi ve tercih alanları Sağlık k ekonomisi, sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme ve farmakoekonomi Ekonomik değerlendirme erlendirme teknikleri Sağlık k teknolojisi değerlendirmede erlendirmede İngiltere örneği: NICE Türkiye de sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme H.Ü.. Sağlık k Ekonomisi ve Sağlık k Politikası Araştırma rma ve Uygulama Merkezi (HÜSEP)
Sağlık k Teknolojisi Değerlendirme erlendirme (STD) Sağlık k teknolojisi: Sağlık k hizmetlerinde kullanılan lan ilaç,, cihaz, tıbbi t ve cerrahi işlemleri STD: Sağlık k teknolojisinin toplum üzerindeki etkisini değerlendiren erlendiren ve teknolojinin kabulü, reddi ya da yeniden düzenlenmesini d rasyonel temele dayandıran yaklaşı şım Herhangi bir teknolojinin kullanımının n kısa k ve uzun dönemli d sosyal sonuçlar larını inceleyen politika araştırmas rması
Farmakoekonomi Ekonomi- kıt t kaynakların n dağı ğılımı Sağlık k ekonomisi - Aynı teknikler - Odak noktası sağlık k hizmetleri Farmakoekonomi - Odak noktası ilaç tedavisi
STD ve Farmakoekonominin Temel Soruları Teknoloji/ilaç etkili mi? Kimin için? i in? Hangi maliyetle? Alternatifleri ile karşı şılaştırıldığında sonuç ne?
Neden STD/Farmakoekonomi? Geri ödeme kararları içinin Pazarlama stratejisinin geliştirilmesi içini in Karar vericilere maliyet-etkili etkili tercihler yapabilmelerine olanak vermek için i in Kıt t kaynakların n en iyi şekilde kullanımı içinin
Dördüncü Engel (Fourth( Hurdle) Tıbbi Etkililik (efficacy) Güvenlik (safety) Kalite (quality) Maliyet-Etkililik (cost-effectiveness) Teknolojinin daha çok geri ödenmesine ilişkin kriter
Gündem Sağlıkta paradigma değişimi imi ve tercih alanları Sağlık k ekonomisi, sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme ve farmakoekonomi Ekonomik değerlendirme erlendirme teknikleri Sağlık k teknolojisi değerlendirmede erlendirmede İngiltere örneği: NICE Türkiye de sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme H.Ü.. Sağlık k Ekonomisi ve Sağlık k Politikası Araştırma rma ve Uygulama Merkezi (HÜSEP)
Ekonomik Değerlendirme erlendirme Alternatiflerin maliyet ve sonuçlar ları açısından karşı şılaştırmalı analizi yoluyla karar sürecine s destek olmayı amaçlar
Ekonomik Değerlendirme erlendirme Teknikleri Maliyet Minimizasyonu Analizi Cost-minimization analysis Maliyet Fayda Analizi Cost-benefit analysis Maliyet Etkililik Analizi Cost-effectiveness analysis Maliyet Yararlanım Analizi Cost-utility analysis
Maliyet Minimizasyonu Analizi Karşı şılaştırma yapılacak müdahalelerin m sonuçlar larının eşit olması durumunda yapılabilir Sonuçlar aynı olduğu u için i in sadece maliyetlere bakılır r ve en düşük d k maliyetli müdahale m tercih edilir
Maliyet-Fayda Analizi Alternatif sağlık k programlarının n hem maliyetlerini hem de sonuçlar larını parasal olarak değerlendirir erlendirir Farklı programlar değerlendirilebildi erlendirilebildiği i için i in programın yapmaya değer er olup olmadığı belirlenebilir Faydaların n değerlemesi erlemesi maddi terimlerle yapılır (kaliteyi göz g z ardı eder) Temel sorunu: Sonuçlar ların n parasal olarak ifade edilebilmesi
Maliyet-Etkililik Analizi - 1 Elde edilen faydaların n parasal değerlemesinin erlemesinin yapılamad lamadığı sektörlerde yaygın n olarak kullanılır Tek bir amaca ulaşmak için i in alternatif yolların maliyetlerinin karşı şılaştırılması Faydalar parasal değil belirli bir sağlık k hedefi olarak ifade edilir (önlenen( vaka sayısı, bağışı ğışıklanan çocuk sayısı gibi)
Maliyet-Etkililik Analizi - 2 Elde edilen sonuçlar ların n parasal değerlemesinin erlemesinin yapılamad lamadığı sektörlerde yaygın n olarak kullanılır Tek bir amaca ulaşmak için i in alternatif yolların n maliyetleri karşı şılaştırılır Sonuçlar parasal değil, belirli bir sağlık k hedefi olarak ifade edilir (Önlenen( vaka sayısı, bağışı ğışıklanan çocuk sayısı gibi) Önceden belirlenen amaç ulaşı şılmaya değer er mi araştırılmaz Farklı projeleri karşı şılaştırmak mümkm mkün n değil
Maliyet-Etkililik Analizi - 3 Önceden belirlenen amaç ulaşmaya değer er mi araştırılm lmıyor Farklı projeleri karşı şılaştırmak mümkm mkün n değil
Maliyet-Yararlan Yararlanım Analizi-1 Yararlanım (UTILITY) Bir şeyin tüketiminden t sağlanan tatminin ortak bir ölçümünü sağlamaya çalışan bir kavram QALY (Kaliteye Ayarlı Yaşam am Yılı) Y Yaşam am kalitesini zamana dayalı olarak ölçen sağlık k indeksi
Maliyet-Yararlan Yararlanım Analizi - 2 QALY nin temel varsayımı,, bir yılly llık k bir tam iyilik halinin aynı dönemde acı dolu ya da yatağa a bağlı yaşamdan amdan daha fazla değerinin erinin olduğudur udur
QALY (Quality Adjusted Life Years) Kaliteye Ayarlı Yaşam am YıllarY lları 0: En kötü (ölüm)* 1: En iyi (mükemmel sağlık) 10 QALY = 1 kişinin mükemmel sağlık ile 10 yıl yaşaması 5 kişinin mükemmel sağlık ile 2 yıl yaşaması 4 kişinin 0,5 sağlık ile (tekerlekli sandalyede) 5 yıl yaşaması * Ölümden kötü olarak değerlendirilen durumlar da olabilir ve bunlar negatif değerlerle ifade edilir.
QALY (Quality Adjusted Life Years) Kaliteye Ayarlı Yaşam am YıllarY lları Örnekler 1 yıl mükemmel sağlık = 1 QALY 1 yıl orta dereceli anjina ile yaşamak = 0,90 QALY 1 yıl bastona bağımlı yaşamak = 0,85 QALY 1 yıl orta dereceli migren ile yaşamak = 0,75 QALY 1 yıl felç sonrası yatağa bağımlı yaşamak = 0,35 QALY
QALY = Yaşam am kalitesi + yaşam am beklentisi Yaşam kalitesi Mükemmel Sağlık =1 Tedavi ile Tedavi edilmeden Kazanılan QALY Ölüm = 0 Yaşam yılı
QALY Lig Tabloları Girişim Maliyet QALY QALY başına maliyet, Kalça kemiği replasmanı 6.706 4 1.677 Böbrek transplant 33.532 5 6.706 Meme kanseri taraması 51 0,007 7.397 Evde hemodiyaliz 147.543 6 24.590 Hastanede hemodiyaliz 156.484 5 31.297
QALY (Örnekler) Kemik iliği i nakli: $30.000/QALY 000/QALY Otoyol koruma rayları: $40.000/QALY 000/QALY H 2 O arzını geliştirmek: $25.000/QALY Pediatrik aşılama: $50/QALY Geriatrik k grip aşıa şısı: $10.000/QALY 000/QALY Evde sağlık k bakımı: $35.000/QALY Felç sonrası tedavi: $30.000/QALY 000/QALY Mammogram 40 yaş: $90.000/QALY 000/QALY
Maliyet-Yararlan Yararlanım Analizi - 3 AVANTAJ Kaliteyi göz g önüne ne alır Farklı programlar için i in kullanılabilir labilir ve daha kapsamlıdır DEZAVANTAJ QALY tartış ışmalı Maliyet etkililikten daha pahalı
Maliyetleri Yönetme Y Stratejileri Erişimi imi SınırlamaS Pahalı hizmetlerin kullanımını sınırlama Maliyet Kaydırma Sistem bileşenleri enleri arasında (örn., sigortacıdan sigortalıya ya da hizmet sunucusuna) Maliyet SınırlamaS Sağlık k hizmetlerinin fiyatını düşürmek için i in uzlaşma Farmakoekonomi Yatırımın n geri dönüşünüd maksimize etmek (ROI)
Ekonomik değerlendirmede erlendirmede bakış açısı önemlidir! Ödeyen kurum (sigorta, işveren, devlet) Hasta Hizmeti sunan Toplum ÖNERİLEN İDEAL Bunların n tamamını karar sürecine s yansıtmak Maliyetlere ve sonuçlara, izole bir biçimde imde değil, bütüncül bakmak
Gündem Sağlıkta paradigma değişimi imi ve tercih alanları Sağlık k ekonomisi, sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme ve farmakoekonomi Ekonomik değerlendirme erlendirme teknikleri Sağlık k teknolojisi değerlendirmede erlendirmede İngiltere örneği: NICE Türkiye de sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme H.Ü.. Sağlık k Ekonomisi ve Sağlık k Politikası Araştırma rma ve Uygulama Merkezi (HÜSEP)
İngiltere Sağlık k SistemiS İngiliz ulusal sağlık k sistemi (NHS) genel vergi ve sigorta katılım m payları ile finanse edilir Hizmeti kullanım m anında nda ücretsiz sağlık k hizmeti Tüm m sağlık k harcamalarının n %80-85 85 i i devlet tarafından karşı şılanır, ve hizmet tek elden NHS aracılığı ığı ile sağlan lanır Sağlığ ığa a ayrılan pay GSMH in yaklaşı şık k %8 i i kadardır (2002)
1999 Yılı Öncesi İlaç Ruhsatlandırmas rması Her ilaç için in zorunlu Klinik çalışmalarda ilacın n tıbbi t açıdan a etkililiği i (efficacy( efficacy) ) ve güvenliliğinin inin (safety( safety) ) ispatlanması zorunlu İlaç ruhsatlandırmas rmasını MCA (Medicines( Control Agency) yapıyordu yordu Tıbbi Cihazlar Tıbbi cihazların n denetimi çok daha esnek Düzenlemeleri MDA (Medical( Devices Agency) ) yapıyordu yordu
1999 Yılı Öncesi - Devam İlaç geri ödeme sistemi Ruhsatlanan her ilaç sistemde kullanılabiliyordu labiliyordu Negatif ilaç listesi yoktu Pahalı ve yeni ilaçlar ların ödemesinin yapılıp yapılmamas lmamasına yerel düzeyde d karar veriliyordu Farklı bölgelerde yaşayan ayan hastaların n yeni ilaçlara lara erişimi imi farklılıklar klar gösterebiliyordug Bazı yerel yönetimler y karar alma sürecinde s üniversitelerden görüşg alıyorlard yorlardı
1999 Yılı Öncesi - Devam Yeni cerrahi uygulamalar Yeni cerrahi girişimlerin imlerin etkinliği i ve güvenlig venliğini ini denetleyen ulusal bir sistem yoktu Maliyet-etkililik etkililik araştırılm lmıyordu Tanı ve tedavi rehberleri Aynı hastalık k için i in farklı tedavi rehberi bulunabiliyordu Yerel tedavi uygulamaları ciddi farklılıklar klar gösterebiliyordu
1999 dan Sonra (NICE - National Institute for Clinical Excellence) 1999 yılıy Nisan ayında kuruldu Bağı ğımsız z ancak NHS in bir parças ası (özel sağlık k otoritesi) Londra merkezli, 25-30 personel (şimdi( 150+) Sorumluluk alanı İngiltere ve Galler ile sınırls rlı, İskoçya kendi sistemini işletiri
NICE in Kuruluş Amaçları Ulusal düzeyde d sağlık k teknolojilerinin kullanımı konusunda bilimsel gerçeklere eklere dayalı kararlar almak Yerel düzeydeki d farklı uygulamaları standart hale getirmek Sağlık k uygulamalarının n herkese eşit e şekilde ulaştırılmas lmasını sağlamak Sağlık k sisteminin etkinliğini ini artırmak rmak Maliyet-etkili etkili ilaçlar ların n sisteme girmesini hızlandh zlandırmak Maliyet-etkili etkili olmayan teknolojilerin kullanımını engellemek
NICE in İşlevleri Yeni teknolojilerin değerlendirilmesi erlendirilmesi Klinik Uygulama Rehberlerinin (Clinical( Guidelines) ) hazırlanmas rlanması Sağlık çalışanları içinin Hasta ve yakınlar nları içinin Audit (denetleme) yöntemlerinin y geliştirilmesi
Gündem Sağlıkta paradigma değişimi imi ve tercih alanları Sağlık k ekonomisi, sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme ve farmakoekonomi Ekonomik değerlendirme erlendirme teknikleri Sağlık k teknolojisi değerlendirmede erlendirmede İngiltere örneği: NICE Türkiye de sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme H.Ü.. Sağlık k Ekonomisi ve Sağlık k Politikası Araştırma rma ve Uygulama Merkezi (HÜSEP)
Türkiye de Sağlık k Teknolojisini Değerlendirme erlendirme Mevcut sistem içinde i inde gerek var mı? m Kamu harcamalarını/ila /ilaç harcamalarını kısma yönünde nde baskılar İlaçta geri ödeme politikası,, Pozitif liste Geri Ödeme Komisyonu
Geri Ödeme Komisyonunun GörevleriG Pozitif listeye eklenecek ya da çıkarılacak ilaçlar ların n belirlenmesi Referans fiyatlama ve indirim oranları gibi konularda belirsizlikleri ortadan kaldırmak Gerekli olduğu u hallerde firmalardan ve uluslar arası kurumlardan farmakoekonomik değerlendirme erlendirme raporları talep etmek İlaçların reçetelenmesi etelenmesi ile ilgili konularda önerilerde bulunmak Kamu ilaç harcamalarındaki gelişmeleri izlemek ve önlemlere yönelik önerilerde bulunmak Geri ödeme kurumlarının n ortak hareket etmesini sağlamak Listede yer alan ilaçlar ların n geri ödeme yöntemleri y konusunda görüşg oluşturmak ve ilgili Bakanlıklara klara öneride bulunmak
Ulusal İlaç Kurumu/Tıbbi Cihaz Kurumu İlaçlara lara yönelik y politikaların n geliştirilmesi, ruhsatlandırma, rma, üretim, satış ış,, pazarlama ve araştırma rma ve geliştirmenin düzenlenmesi d Kamu sektörü için in temel ilke ilaçlar ları farmakoekonomik temellere dayanarak satın almak Tıbbi cihazların n standardizasyonu ve düzenlenmesi
Gündem Sağlıkta paradigma değişimi imi ve tercih alanları Sağlık k ekonomisi, sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme ve farmakoekonomi Ekonomik değerlendirme erlendirme teknikleri Sağlık k teknolojisi değerlendirmede erlendirmede İngiltere örneği: NICE Türkiye de sağlık k teknolojisi değerlendirme erlendirme H.Ü Sağlık k Ekonomisi ve Sağlık k Politikası Araştırma rma ve Uygulama Merkezi (HÜSEP)
HÜSEP - Amaçlar Türkiye de sağlık k politikası,, sağlık k ekonomisi ve farmakoekonomi alanında nda sürds rdürülebilir bir bilimsel ve teknik kapasitenin geliştirilmesi yoluyla Türk T sağlık k siteminin ve hizmetlerinin gelişimine imine katkıda bulunmak Faaliyet alanlarında nda ulusal ve uluslararası bir referans merkezi olmak
HÜSEP - Faaliyet Alanları/T /Türleri Faaliyet Alanları Sağlık k politikası Sağlık k ekonomisi Sağlık k harcamaları (Ulusal Sağlık Hesapları) Farmakoekonomi Faaliyet TürleriT Araştırma/inceleme rma/inceleme Eğitim Yayın Danış ışmanlık Bilimsel toplantı
HÜSEP - Organizasyon Sağlık İdaresi Tıp HÜSEP Eczacılık İktisat Epidemiyoloji İstatistik
Teşekk ekkür r Ederim